Sərhəd kəndlərinin sakinləri bir zamanlar qəhrəman idilər, indi isə yaddan çıxmış əyalət insanları...
(“Sərhəd kəndlərimizin həyatı” silsiləsinin yekun yazısı)
Onlar qaçqınlardan, məcburi köçkünlərdən az zillət çəkməyiblər. Hətta daha çox həyati təhlükə
altında olublar.
Bütün müharibə dövründə onlar qəhrəman idilər, indi, müharibə bitdikdən, sülh söhbətləri
başladıqdan sonra isə yaddan çıxmış sakinlərdir. Müharibənin ən qızğın dövründə belə eveşiklərini tərk etməyən bu sakinlər barədə çox danışılırdı. Söhbət düşmənlə təmas xətlərinə ən
yaxın ərazilərdə yaşayan sərhəd kəndlərinin sakinlərindən gedir. Onlar, bütün məşəqqətlərə
baxmayaraq, döyüşlərin ən qızğın vaxtlarında belə yurdlarını tərk etməyərək həm öz evlərini,
həm də sərhədlərimizi qoruyublar.
İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə quruculuq işlərinin, köçkünlərin doğma yurdlarına qayıtması
fonunda onlar bu gün güllə yağışı altında olmasa da, yenə nişangahda hərəkət edirlər. Və
özlərini yaddan çıxmış hesab edirlər. Bir zamanlar bütün enerjilərini sağ qalmaq üçün sərf edən
sərhəd bölgəsinin sakinləri indi sosial problemlərdən yaxa qurtarmaq üçün “döyüşürlər”.
***
Bu gün Azərbaycanın qərb bölgəsinin sərhəd kəndlərini əsas ortaq problemi ölkənin ümumi
problemi olan su təminatı ilə bağlıdır. Onların bəzilərində içməli su, bəzilərində suvarma suyu,
bəzilərində isə heç biri yoxdur.
Məsələn, Tovuzun Əlibəyli kəndi çay dərəsində yerləşir və buranın sakinləri suvarma suyu
gətirmək üçün bellə “silahlanıb”, Ermənistan ərazisinə keçməyə məcbur olurlar.
Heç bir çayı olmayan, qurumaq üzrə olan bulaqların ümidinə qalan Tovuz rayonunun Koxanəbi
və Qazaxın Quşçu Ayrım kəndlərinin sakinlərinin isə istəsələr belə, heç yerdən suvarma suyu
gətirmək imkanı yoxdur.
Quşçu Ayrımda içmək və təsərrüfat suyu problemi son illərdə Coğazçay su anbarından nasosla
vurulan suyun hesabına qismən həll olunsa da, Koxanəbi kəndində bu məsələ müşkül görünür.
Yaxınlıqda heç bir açıq, yaxud qapalı su mənbəyi olmayan kəndin sakinləri ümid edirlər ki
artezian quyusu qazılarsa, bu problemdən yaxa qurtarmaq olar. Amma bu ümidləri
reallaşdırmaq, yaxud ondan birdəfəlik əl üzmək üçün heç bir qurum ərazidə kəşfiyyat işi
aparmayıb. Dağlıq ərazidə artezian quyusunun qazılması, su çıxması haqda rəy verməyib.

Milyonlarla kubmetr su tutumu olan anbarın sahilində yerləşən Məzəm kəndinin suvarma suyu
çətinliyi isə daha müşkül görünür. Belə ki, uzun müddət sayğacsız olaraq kəndə xidmət edən
nasos stansiyasının elektrik enerjisi aidiyyəti orqanlar tərəfindən kəsildikdən sonra kənddə
suvarma suyu problemi yaranıb. Səbəb odur ki, hər bir üzvü müharibə iştirakçısı sayıla biləcək
kəndin sakinləri onsuz da məhdud şərtlər altında yaşamlarından bir də əlavə olaraq, nasos üçün
enerji haqqı ödəmək istəmirlər. Enerji təminatına cavabdeh olan qurum isə hansı ərazidə, necə
yaşamalarından asılı olmayaraq, hər kəsin işlətdiyi enerjinin haqqının ödəməli olmasını əsas
gətirərək, kəndi suvarma suyu ilə təmin edən qurğunu elektrik enerjisindən ayırıb və kəndi susuz
qoyub. Bu vəziyyətdə hər iki tərəf özünü haqlı sayması kəndin suvarma suyu problemiylə
üzləşməsiylə nəticələnib.
***
Problemlər girdabında olan kəndləri rayonlar üzrə də təsnifatlaşdırmaq olar. Müşahidələr onu
göstərir ki Qazax rayonunun sərhəd kəndlərində yaşayan insanlar özlərini daha güvəndə sayırlar.
Bunu görmək üçün ən sadə üsul qarşı tərəfin təxribatlarından sığortalanmaq üçün istinad
divarlarının necə çəkilməsini müşahidə etməkdir. Belə ki, Qazaxın sərhəd kəndlərində istinad
divarlarına ayrılan büdcə qonşu rayona nisbətən daha insafla sərf edilib.
Məsələn, Tovuzda müsahiblərdən birinin bildirdiyinə görə, üzü erməni postlarına baxan bir
pəncərənin qarşısından istinad divarı çəkmək üçün 3 metr hündürlüyündə, 3 metr enində divar
çəkilməsi üçün smeta tutulub. Nəticə olaraq təhvil verilən isə 1.5 metr hündürlüyündə, 2 metr
enində, hündür torpaq üzərində tikilən divar olub. Ev sahibinin sözlərinə görə, təməli zəif olduğu
və heç bir bərkidici bağ vurulmadığı üçün divarın özü uçmaq təhlükəsi törədirdi. Nəticədə divarın
qoruduğu evin sahibi o divarı sökərək, daşlarından su hovuzu tikmək üçün istifadə edib.
Qazax rayonunda isə bu cür divarlar geniş və hündür çəkilib. O da bu divarlar arxasında yaşayan
insanları özlərini daha güvəndə hiss etməsini təmin edib. Eyni zamanda, Qazaxın sərhəd
bölgəsinin sakinləri rayon rəhbərliyinin onların problemləri ilə də yaxından maraqlandığını
bildiriblər. Bu diqqətin özü onsuz da dövlətdən çox şey ummayan sərhəd kəndlərinin sakinləri
üçün bir stimul sayılır.
Rayonlar arasında digər bir fərq isə Qazax rayonunun düşmənlə təmas xəttinə ən yaxın
məsafədə yerləşən kəndlərinın sakinləri üçün müəyyən statusun olmasıdır. Belə ki, bu kəndlərin
sakinləri yarımköçkün statusu daşıyırlar – onlara işıq və qaz istifadəsi üçün müəyyən bir limit
ayrılıb. Bu limit sakinləri əsas kommunal xərclərdən qismən azad edir ki, onlar da həmin qənaət
edilmiş vəsaiti öz güzəranlarına sərf edə bilirlər.

Tovuz rayonunun sərhəd kəndlərində isə belə bir limit mövcud deyil. O səbəbdən Qazax
rayonunda yaşayan insanların daha təmin olunmuş saymaq olar.
Qısaca desək, bir ay ərzində olduğumuz bütün kəndlərdə insanlar müəyyən miqdarda mal
heyvan, toyuq-cücə, arı saxlayırlar. Bu, onların dolanışığına müəyyən qədər kömək edir. Amma
sakinlərin özlərinin də dediyi kimi, 2 inək, yaxud 5 arı, 10-15 qoyun saxlamaqla ailə dolandırmaq
olmur. İş orasıdır ki, bir ailənin bundan artıq təsərrüfat saxlamağa fiziki imkanı da çatmır.
Bu kəndlərin sakinlərinin əsas çətinliyi nağd pul ilə bağlıdır. Çünki hər dəfə, tutaq ki, 20-30
manata ehtiyac yarandıqda bir inəyi, yaxud bir qoyunu satıb nağd pula çevirmək mümkün və
sərfəli deyil. Sərhəd kəndlərində hansı ailədə aylıq pensiya, əlillik və yaxud veteran pulu alan
varsa, yəni o ailəyə az miqdarda da olsa nağd pul daxil olursa, onlar müəyyən qədər dolana
bilirlər. Bunlar olmayan ailələr isə dolanmaq üçün daha çox əziyyət çəkirlər.
Sərhəd kəndlərində keçirdiyimiz bir ay ərzində ünsiyyətdə olduğumuz şəxslər deyirdilər ki,
vəziyyəti düzəltmək üçün onlara müəyyən güzəştlər tətbiq olunmalıdır. Amma əvəzində hər gün
daha çox məhdudiyyət və məhrumiyyətlə üzləşirlər. Haqsız yerə əlillikləri ləğv edilir, yaxud, əlillik
dərəcələrini dəyişdirərək, aldıqları pulu azaldırlar, bu da heç yerdən əlavə gəliri olmayan
insanların maddi sıxıntılarının daha da artmasına səbəb olur.
***
Sözsüz ki, sərhəd bölgəsində yaşayan əhalinin əsas problemlərindən biri də örüş, əkin və biçin
yerlərinin məhdud olmasıdır. Örüş yerlərinin təmas xəttinə düşməsi, yaxud, şərti sərhəddən o
tərəfdə qalması da onların mal-qara saxlaması üçün əngəllər törədir.
Daha çox çətinlik yaradan isə mina təhlükəsidir. Nəzarətsiz qalan heyvanları tapdanmamış, yaşıl
ərazilər cəlb edir ki bu da onların canı, sahiblərinin isə malı bahasına başa gəlir. Görünən odur ki,
sülh sazişi imzalansa və sərhədlər konkretləşsə belə, bu minalar hələ çox tələfata səbəb olacaq.
Sərhəd kəndləri arasında ən az təmin olunmuş Koxanəbi kəndidir. Ayrıca icra nümayəndəliyi,
bələdiyyəsi olan bu kəndin ərazisində nə bir inzibati idarə binası, nə məktəb, nə tibb məntəqəsi
mövcuddur. Sanki yaddan çıxmış bir kəndi xatırladan ərazidə 3 böyük mobil operatordan heç biri
işləmir. Bu da kəndin boşalmasının səbəblərindən biridir. Koxanəbi sakinlər 2015-2016-cı ilə
kimi ara-sıra “bayraqlıların” (Beynəlxalq Qırmızı Xaç) gəlib onların güzəranı ilə maraqlandığını
deyirlər. Lakin artıq 7-8 ildir ki, onlarla bir nəfər belə maraqlanmır.

Qazax rayonun sərhəddə, həmçinin işğal altında olan kəndlərinin əhalisinin başqa bir ümumi
problemi də var. Burada yaşayan insanlar uzun müddət sayğac olmadan mavi yanacaqdan
istifadə ediblər. Heç bir qadağa haqda məlumatlandırılmayan sakinlər bir gün artıq hər ailənin
adına 3 min, 5 min, hətta 12 min manat qaz borcu yazıldığından xəbər tutublar. Sakinlərin
bildirdiyinə görə, bu borclanma heç bir qanunauyğunluq əsasında aparılmayıb. Hətta
bildirildiyinə görə, illərlə yaşayış, qaz istifadəsi olmayan evlər olub ki, onlara da 10-12 min manat
qaz borcu yazılıb. Düzdür, bu məbləği onlardan hələlik ciddi tələb olunmasa da, hər kəsin
üzərində daşıdığı öhdəlikdir.
***
Son 3 ildə – 44 günlük müharibədən bəri burada yaşayan insanların həyatı nisbətən sakit keçir.
Mina təhlükəsi, sosial problemlər qalsa da, Ermənistandan gözlənilən təhlükə azalıb. Əvvəllər
özlərini aqressiv aparan, ərazinin sahibi sayan erməni hərbçilərinin postlarından daha əvvəlki
kimi gur səs çıxmır. Əvvəllər istədikləri vaxt sərxoş vəziyyətdə əhalini narahat edirdilərsə, indi
belə hallara rast gəlinmir.
Artıq insanlar sakit həyata alışırlar. Minalanmış ərazilərin təmizlənməsini, kənddə sərbəst
hərəkət etmələrini arzulayırlar. Hətta son 30 ildən bəri ilk dəfədir, gələcəklə bağlı planlar da
qururlar.
Düzdür, söhbət etdiyimiz insanlardan heç biri ermənilərlə münasibətlərin yenidən əvvəlki
səviyyədə olacağına inanmırlar. Bu da başadüşüləndir. Çünki bu illər ərzində övladını, qardaşını,
dostunu itirən insanların bu tələfatlara səbəb olmuş qarşı tərəfin insanı ilə münasibət quracağı
real görünmür. Bu insanların 30 illik həyatı məşəqqətdə keçib. Onlar sağ qalmaq üçün sərf
etdikləri enerjini daha yaxşı, xeyirli işlərə sərf edə bilərdilər. Özlərinin də dediyi kimi, hansı insan
“yaralıdır”, hansı insanın itkisi olub, o insanların qayıdıb əvvəli münasibətdə yaşaması azı 1-2
nəsil mümkün görünmür. Sərhəddən kənarda, heç bir acısı olmayan, daim güllə qorxusu altında
yaşamayan insanlar üçün barışıq o qədər də çətin görünməz. Bu yöndə söhbətlərdə, ümumi
olaraq, qadınlarla kişilərin də fikirləri fərqlənir. Kişilər qəti olaraq bu münasibətin əleyhinədirilər.
Qadınlar isə nə formada olur-olsun, bu münaqişənin, müharibənin dayanmasını istəyirlər. Hətta
övladları düşmən gülləsindən həyatını itirən qadınlar belə əmin-amanlıq olmasını arzulayırlar.
İndiyə kimi itirdikləri ilə kifayətlənmək, bundan belə yanlarında qalan yaxınları, əzizləri ilə əminamanlıqda həyatlarını davam etmək istəyirlər.

Əlbəttə, bu kəndlərdə olan problemlər bu və digər formada ölkənin digər ərazilərində də
mövcuddur. Lakin ətrafı minalarla əhatələnmiş, illərlə hər an ölümlə yanaşı addımlamış bu
insanlar zamanla cəmiyyətin həssas təbəqəsinə çevriliblər. Ən azı örüş yerlərinin qayıtması,
minaya düşən heyvanların əvəzinin ödənməsi, hər hansı sosial proqram, yaxud layihənin
işlənməsi sərhəd bölgəsində yaşayan insanların da güzəranlarına müsbət təsir göstərə bilər.
Bunları edə bilsək, sərhəddən başlayan vətən torpağı da boşalmaz, yaşlı sakinlərin ümidinə
qalmaz…
İlham Mustafa
pressklub

Naxçıvan tərəfindəki rüşvət və süründürməçiliyə etiraz edən yüzlərlə türkiyəli TIR sürücüsü dünən axşam Sədərk gömrüyünə yürüşü edib.
Teref.az yazır ki, bu barədə Gündəlik Naxçıvan səhifəsi xəbər verir.
Sürücülər bildirir ki, Türkiyəyə qayıtmaq istəyərkən, heç bir səbəb olmadan, onları gömrüyün qarşısında günlərlə gözləməyə məcbur edirlər. Lakin, 100-150 avro rüşvət verənlər sırada gözləmədən, dərhal gömrüyü keçə bilir. Sürücülər bildirir ki, lazımsız növbəni yaratmaqda məqsəd, onları rüşvər verməyə məcbur etməkdir.
Aksiyaya polisin müdaxilə etdiyi bildirilir.
Teref.az olaraq qarşı tərəfin mövqeyini dərc etməyə hazırıq!
Teref.az

Quba rayonunun İkinci Nügədi kəndi ərazisində yerləşən Çənlibel gölünün ətrafı hasarlanıb.

Bununla bağlı sosial şəbəkələrdə paylaşım edilib.

Ərazidən video paylaşan vətəndaş bildirib ki, bu süni gölün ətrafı 3 il əvvələ qədər açıq olub:

“Çox gözəl mənzərəsi olan yerdir. Düz meşənin içində yerləşir. Bura rahat gəlib piknik edirdik. İndi isə istirahət mərkəzinin təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşları buranı bağlayıblar. İnsanlara icazə verilmir ki, bura gəlib istirahət etsinlər. Əvvəllər belə deyildi. Hər kəs sərbəst şəkildə dincəlirdi. Mənə elə gəlir ki, bu, qanunsuzdur. Heç vaxt buna icazə verilə bilməz”.
Məsələ ilə bağlı “Qafqazinfo”ya açıqlama verən İkinci Nügədi kəndinin bələdiyyə sədri Alim Mütəllimov bildirib ki, Çənlibel gölünün ərazisi istirahət mərkəzinin rəhbərliyi tərəfindən icarəyə götürülüb:

“Düzdür, əvvəllər ora dövlət mülkiyyəti kimi qeydiyyata alınmışdı. Hazırda isə bu istirahət mərkəzi ərazini icarəyə alıb və bununla əlaqədar yanlarını hasarlayıb. Buna səbəb əraziyə kənar şəxslərin daxil olmaması və göldə batma hallarının qarşısının alınmasıdır. Çünki bir neçə il əvvəl yay aylarında buradan çimərlik adı ilə istifadə edən üç nəfər təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmədiyi üçün batıb. Artıq təxminən 4-5 ildir ki, gölün ətrafı hasarlanıb”.

Bu ilin may ayının 2-də hüquqi ünvanı Bakı şəhəri, Suraxanı rayonu, AB Yaşayış sahəsi (Yeni Günəşli qəs.) ev 149, m. 10-da yerləşən “Araf Corp Company” MMC (VÖEN – 1905612471) adlı şirkət dövlət qeydiyyatına alınıb.

Yeniavaz.com xəbər verir ki, nizamnamə kapitalı 10 manat olan MMC-nin qanuni təmsilçisi Əfkari Eldar Məhərrəm oğludur.

MMC dövlət qeydiyyatına alındıqdan 2 gün sonra – 4 may tarixində ölkə mətbuatında Nizami rayonu, Keşlə qəsəbəsi, K.Əfkari küçəsi, ev 23-də yaşayan Əfkari Eldar Məhərrəm oğlunun yaşadığı evdə asılı vəziyyətdə meyitinin aşkarlanması barədə məlumat yayılıb.

Əfkari Eldar Məhərrəm oğlunun meyitinin aşkarlanması xəbərindən 4 gün sonra – 8 may tarixində hüquqi ünvanı Bakı şəhəri, Nizami rayonu, Məşədi Hilal Kazımov ev 40, m. 40-da yerləşən daha 3 MMC dövlət qeydiyyatına alınıb.
Qeyd olunan ünvanda qeydiyyata alınan “Perarina Trade” MMC (VÖEN – 1605124811), “Toranera Servis” MMC (VÖEN – 1605124941) və “Pakonme One” MMC-lərin (VÖEN – 1605124791) qanuni təmsilçiləri də Əfkari Eldar Məhərrəm oğlu olub.
Məlumat üçün qeyd edək ki, adları qeyd olunan MMC-lərin hüquqi ünvanlarında yaxın zamanlarda yüzlərlə şirkət qeydiyyata alınıb.

Daha əvvəl eyni ünvanda qeydiyyatda olan şirkətlərin müxtəlif tender müsabiqələrində qalib olduqları və daha sonra böyük həcmdə vergi borclarının yarandığı barədə məlumat vermişdik.

Eyni zamanda bu cür şirkətlərin qanuni təmsilçilərinin qeydiyyata alınan şirkətlər barədə məlumatsız olduqlarını da qeyd etmişdik.

Bayrağımızı düşmənə təslim etməyən şəhid Natiq Qasımovun qardaşı onun sonuncu döyüş yeri barədə məlumat verib.

O qeyd edib ki, erməni əsirliyinə Azərbaycan bayrağı ilə gedən və əlindəki bayrağı düşmənə təslim etməyən qardaşını axtardığı 31 ildə onun döyüş yolu barədə çox şeylər öyrənib.

Qardaşının sözlərinə görə, Natiq sözügedən bayrağı Xocalının Pirlər kəndində yerləşən məktəbin üstündən alıb.
“Natiq bu kənddəki yüksəklikdə yerləşən kilsə uğrunda döyüşlərdə iştirak edib. O, sözügedən məktəbi qərargah kimi istifadə edirdi. Natiq bayrağı buradan götürərək döyüşə yollanıb”.

Ətraflı İTV-nin süjetində:

Fərhad adlı Sumqayıt sakini 2016-cı ildə pul müqavilində "Toyota Prado” markalı avtomobilini yandıran şəxslərlə bağlı mülki iddia qaldırıb.

Teref.az-ın Qaynarinfo-ya istinadən məlumatına görə, hadisələr 2016-cı ilin 17-23 mart tarixlərində Sumqayıt şəhəri, BTZ klubu adlanan ərazidə yerləşən həyət evlərinin birində baş verib.

Aparılan araşdırma zamanı məlum olub ki, Fərhadın avtomobili keçmiş xanımı Cəlalənin (ad şərti) İngiltərədə yaşayan Elvin İmanlı adlı qardaşının sifarişi ilə yanıdırılıb. Belə ki, Elvin Bakıya gəlib, bacısının boşandığını eşitdikdən sonra Fərhada qəzəblənib. O, bacısının razılığı ilə Fərhadı izləməyə başlayıb. Elvin Fərhadı Zərinə (şərti) adlı bir qadınla restoranda yaxalayıb. Bundan sonra Elvin İmanlı Fərhaddan bacısına xəyanət etdiyinə görə qisas almaq qərarına gəlib.

O, Fərhadın avtomobilini yandıracağı təqdirdə 1989-cı il təvəllüdlü Qadir adlı şəxsə 2000 manat pul verəcəyini deyib. O, 1990-cı il təvəllüdlü Rəvan adlı şəxslə bu işi görəcəkləri razılaşdırıb.

2016-ci ilin 17 mart tarixində hər iki şəxs Fərhadın yaşadığı ünvana gedərək həyətdəki "Toyota Prado” markalı avtomobili verilən tapşırığa uyğun olaraq yandırıblar. Lakin avtomobil tam yanmadığından Elvin İmanlı onların işindən razı qalmayıb. İkinci tapşırıq 23 mart 2016-cı ildə icra edilib. Bu dəfə isə avtomobil tam yandırılıb.

Hadisədən sonra cinayəti törədən şəxslər saxlanılsa da, sifarişçinin yeri məlum olmadığından hələ də istintaqa cəlb edilməsi mümkün olmayıb.

Buna baxmayaraq, Elvin İmanlının BMT-nin Livandakı sülh misiyasında mütəxəssis işləyən Davud (şərti) adlı atası istintaqda dindirilib. Davud izahatında yanız onu deyib ki, Fərhad qızından səbəbsiz yerə ayrılıb və üstəlik oğlu Elvin İmanlıya 10500 dollar borcu olub.

Fərhad isə mülki iddi qaldıraraq, həmin ilin mart ayının 11-də itən itinə və yandırılan avtomobilinə görə 50 min manat təzminat tələb edib. Ekspertiza isə ona dəyən zərəri 21955 manat manat hesablayıb.

Məhkəmənin qərarı ilə Rəvanla bağlı polisin nəzarəti altına vermə qətimkan tədbiri seçilib, Qadir 8 il 5 ay 29 gün müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Fərhadın mülki iddia ərizəsi isə baxılmamış saxlanılıb.