Böyük Britaniya Rusiyaya qarşı sanksiyalar siyahısını 11 sahədə genişləndirib.
Bu barədə Britaniya hökuməti məlumat yayıb.
Məhdudiyyətlər siyahısına Rusiya fövqəladə hallar naziri Aleksandr Kurenkov da daxildir.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycana rəsmi səfərindən qayıdan zaman jurnalistlərə açıqlamasında bildirib ki, Ermənistan Zəngəzur yolunun açılmasına razılıq verməsə, yol İran üzərindən keçəcək və İran bu məsələdə maraqlıdır.

Bu açıqlamadan bir qədər əvvəl verdiyi müsahibələrində isə Ərdoğan dəfələrlə Ermənistanı Zəngəzur dəhlizini açmağa səsləmişdi. Görünür, müsbət cavab almadığının nəticəsidir ki, Türkiyə Prezidenti sonda dəhlizin İrandan keçməsi məsələsini gündəmə gətirib.

Artıq 3 ildir ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi gündəmdədir. 2020-ci ilin noyabrın 10-da Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında əldə edilən üçtərəfli razılaşmaya əsasən İrəvan Zəngəzur dəhlizini də açmalı idi. Həmin dəhlizə nəzarəti isə Rusiya sərhədçiləri həyata keçirməli idi.

Lakin İrəvan dəfələrlə bildirib ki, dəhlizə nəzarəti yalnız özü həyata keçirməkdə maraqlıdır.Digər tərəfdən, İran Zəngəzur dəhlizini özü üçün “qırmızı xətt” elan edərək, onun açılmasına qarşı çıxdığını bəyan edib.

Görəsən, dəhlizin İrandan keçməsi nə dərəcədə realdır?

Bizim.Media-ya açıqlamasında konfliktoloq Üzeyir Şəfiyev alternativ variant olaraq İran yolunun da reallaşa biləcəyini istisna etməyib:

“44 günlük müharibədən dərhal sonra Ermənistan üzərinə bir sıra öhdəliklər götürdü. Həmin öhdəliklərdən biri də Zəngəzur dəhlizinin açılması idi. Amma sonradan İrəvan həmin yola dəhliz statusu verməkdən çəkindi.

hlizi dalana dirənən kimi, İran Bakıya Araz çayı üzərindən alternativ təklif verdi.Digər tərəfdən, müxtəlif dövlətlər, ABŞ, Avropa Birliyi, Rusiya dəhlizlə bağlı öz maraqlarını diqtə etməyə çalışdı. Amma burada əsas dirəniş nöqtəsi İran oldu. İran birmənalı şəkildə bu dəhlizə qarşı çıxaraq, onu özü üçün “qırmızı xətt” elan etdi. Onun nəticəsidir ki, Zəngəzur də
Bu istiqamətdə müəyyən hərəkətlənmələr də oldu. Belə olan halda Ərdoğanın İran yolu variantının reallaşması fonunda prosesdən daha çox qazanan məhz Tehranın özü olacaq. Hesab edirəm ki, İran yolu variantı alternativ variant kimi reallaşa bilər.

İranı neytrallaşdırmaq, Zəngəzur dəhlizi məsələsində İranın dirənişinin qarşısını almaq üçün alternativ variant kimi həmin layihənin gerçəkləşməsi mühüm addım olardı”.

Ekspert qeyd edir ki, Ərdoğanın həmin təklifi Ermənistana mesajdır və ona Zəngəzur dəhlizini qəbul etdirmək məqsədi güdür:

Zəngəzur dəhlizi açılmasa, ən çox itirən İrəvan olacaq. O yenə də təcrid vəziyyətində qalacaq. Bu baxımdan İrəvan çalışmalıdır ki, Zəngəzur dəhlizi açılsın. Ərdoğanın İran yolu açıqlaması həm də İrəvanı ayıltmağa, başa salmağa hesablanmış addımdır.

Bununla Ərdoğan İrəvana bildirir ki, yolu İran üzərindən keçirməklə Zəngəzur dəhlizi olmadan da keçinə bilərik. Ərdoğan bu açıqlaması ilə İrəvana mesaj verdi ki, Zəngəzur dəhlizi Ermənistan üçün həyatı əhəmiyyət kəsb edən bir yoldur və ondan imtina ermənilərə xeyir verməyəcək”.

Azərbaycanın Livandakı səfirliyinin qarşısında Ermənistanın "Daşnaksütyun" partiyasının yerli şöbəsi tərəfindən keçirilən etiraz aksiyasının qarşısı polis tərəfindən alınıb.

Cebhe.info TASS-a istinadən xəbər verir ki, etirazçılardan bəziləri səfirlik binasına daş atmağa başlayıblar.

Polis etirazçıları səfirliyin qarşısından uzaqlaşdırıb. Bununla da ermənilərin növbəti təxribatının qarşısı alınıb.

"Azərbaycanlı millət vəkili Qənirə Paşayevaya Allahdan rəhmət diləyirəm , qardaş Azərbaycan xalqına başsağlığı verirəm".

Cebhe.info xəbər verir ki, bunu Ankara Böyükşəhər Bələdiyyəsinin sədri Mansur Yavaş azərbaycanlı deputat Qənirə Paşayevanın vəfatı ilə bağlı özünün tviter hesabında yazıb.

"O, türk dünyası uğrunda apardığı mübarizə ilə yaddaşlarımızda və tariximizdə bundan sonra da xatırlanacaqdır" - deyə Mansur Yavaş əlavə edib.

“Rusiya hərbi bazalarının çıxarılması Ermənistana fəlakət gətirəcək”.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bunu erməni hərbi ekspert Hayk Nahapetyan deyib.

“Rusiya rəsmilərinin son bəyanatlarına baxın, demək istəyirlər ki, Ermənistan 102-ci hərbi bazanı çıxarmaq qərarı versə, bu, nə qədər fəlakətli ola bilər. Nə fransız, nə də ingilis gəmiləri heç vaxt dağlara çıxmayıb. İndi 102-ci rus hərbi bazası çıxsa və türk qoşunları 1920-ci il dekabrın 2-də imzalanmış Gümrü müqaviləsi çərçivəsində Ermənistanın 10 000 kvadratkilometr ərazisində yerləşsə, necə olacaq? Fransız gəmiləri dağlara çıxmayacaq, ABŞ da elə. Yeri gəlmişkən, Suriyada ABŞ-ın kürdlərə də münasibəti eynidir. İndi biz də bunun astanasındayıq”, - ekspert bildirib.

ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Hillari Klinton NATO-nun genişlənməsi ilə bağlı danışıb və Rusiya prezidentini günahkar çıxarıb.

Tribunainfo.az xarici agentliklərə istinadən xəbər verir ki, Klinton bu barədə Dövlət Departamentində rəsmi portretinin açılışı münasibətilə təşkil olunan tədbirdə danışıb.

Klinton burada 2016-cı il seçkilərində məğlub olduğu Donald Trampa söz atmağı unutmayıb.

O, Trampı ABŞ-ın dostları və müttəfiqləri ilə bütün körpüləri yandırmaqda ittiham edib. Hillari Klintonun fikrincə, ABŞ prezidenti Co Bayden Obama administrasiyasının bir çox prioritetlərini müdafiə edir.

“Ukraynada demokratiyanı müdafiə etmək, NATO-nu genişləndirmək bunların başına gəlir. Yeri gəlmişkən, Vladimir, buna görə sən özün günahkarsan”, – deyə sabiq dövlət katibi bildirib.

Onun bu sözləri iştirakçılar tərəfindən gülüş və alqışlarla qarşılanıb.

“Biz həmişə demişik: “İnsanlar NATO-ya qoşulmağa məcbur edilmir. İnsanlar NATO-ya üzv olmağı seçir və istəyirlər”, – deyə Hillari Klinton əlavə edib.

"İran İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda tarazlığın dəyişməsini özünün milli təhlükəsizliyinə, eləcə də orta və uzunmüddətli perspektivdə geosiyasi və geoiqtisadi maraqlarına təhdid kimi qiymətləndirir. Buna uyğun olaraq, indiyə qədər bəzi siyasi, diplomatik və hərbi reflekslər inkişaf etdirdi".
Bizimyol.info xəbər verir ki, bunu Dr. Mehmet Koç Anadolu agentliyi üçün Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyəti, İranın niyə dəhlizin açılmasına qarşı olduğunu və Türkiyənin İranı prosesə inteqrasiyası üçün təklif etdiyi formuldan yazdığı analizdə qeyd edib. O, yazısında qeyd edib ki, İran rəsmi siyasət olaraq Qarabağın müharibə nəticəsində Azərbaycana qaytarılmasını alqışladı. Lakin Tehran bu müharibənin nəticəsidə Azərbaycanın Naxçıvanla quru əlaqəsini təmin edəcək Zəngəzur dəhlizinin açılmasının qəti əleyhinədirlər. Çünki Tehran bilir ki, bu dəhliz reallaşarsa, ikitərəfli münasibətlər kontekstində Azərbaycanın Naxçıvan ilə ərazi əlaqəsi üzərindəki imtiyazını itirəcək.

İranın geosiyasi əhəmiyyətinin azalması

Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ilə İran nəinki yuxarıda qeyd olunan üstünlüyünü itirəcək, həm də regional səviyyədə geosiyasi əhəmiyyəti azalacaq. Türkiyə ilə şimalda və şimal-qərbdə yerləşən türk respublikaları arasında birbaşa quru əlaqəsi; Türkiyənin Asiya və Orta Asiya ilə əlaqəsini də təmin edəcəyi üçün İranın türk dünyasında geosiyasi əhəmiyyətini xeyli zəiflədəcək.

Bundan əlavə, qlobal səviyyədə Çindən Qərbə uzanacaq Şərq-Qərb dəhlizi Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə reallaşarsa, İran təkcə regional deyil, həm də qlobal miqyasda geostrateji üstünlüklərini böyük dərəcədə itirmək ehtimalı ilə üzləşir. Bu vəziyyət Tehranın 1990-cı illərdən bəri İranı mərkəzləşdirərək yaratmağa çalışdığı, lakin heç vaxt reallaşdıra bilmədiyi Şərq-Qərb dəhlizinin tamamilə boşa çıxması deməkdir.

1990-cı illərdən İran Pakistan və Hindistan üzərindən Çinə təbii qaz kəməri çəkməyə çalışıb. Layihə uzun müddət gündəmdə qaldı. Lakin Pakistan və Hindistan arasındakı mənfi rəqabət və qarşıdurma, eləcə də Çin və Hindistan arasındakı rəqabət nəticəsində o, günü-gündən reallaşmaq imkanını itirib. Eyni layihənin qərb ayağı kimi Türkiyə vasitəsilə Avropaya çatmaq cəhdi də Türkiyə ilə razılığa gələ bilmədiyi üçün uğursuzluğa düçar oldu.

Bundan əlavə, Türkmənistan və Qazaxıstanın enerji ehtiyatlarının Xəzər dənizinin dibi ilə Azərbaycana, oradan isə Türkiyə və Avropa bazarlarına nəqlini nəzərdə tutan layihələr də gündəmdədir. Bu layihələr həmçinin İranı Türkmənistan qazının Azərbaycan və Türkiyəyə nəqli marşrutundan kənarlaşdırır. Bütün bu səbəbləri nəzərə alsaq, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə Tehranın türk dünyasına təsiri xeyli azalacağından İran regionda təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi üstünlüklərini itirə bilər.

İrandakı türklər

İranda əhəmiyyətli türk əhalisi var. Tehran türk dünyasının inteqrasiya səylərinə töhfə verəcək yuxarıda qeyd olunan geosiyasi dəhlizlərin İran türklərinin gələcəkdə bu inteqrasiyanın bir parçası olmaq istəyini və tələblərini gücləndirəcəyini düşünür. Bu səbəbdən də Tehran öz ərazi bütövlüyü və orta və uzunmüddətli perspektivdə milli birlik və həmrəylikdən narahatdır. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizinin türk dünyasının inteqrasiyasına verdiyi töhfəni sırf iqtisadi baxımdan dəyərləndirməyən İran rəsmiləri istəmədən də olsa, şüuraltı narahatlıqlarını dilə gətiriblər. İranınm keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif iştirak etdiyi proqramda ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın Səudiyyə Ərəbistanına: “Bizsiz iki həftəyə gücünüzü itirəcəksiniz”, - ifadəsinə əsaslanaraq, “Biz olmasaq, iki həftəyə türkcə danışacaqsınız”, - deyə Bənzətmə edib.

Azərbaycan türkləri, türkmən türkləri və kaşkay türkləri İranın şimalında, şimal-qərbində və cənubunda səpələnmişlər. Ölkənin ikinci ən böyük etnik çoxluğu olan türklərin əhalisi bir çox türk dövlətlərinin türk əhalisindən daha çoxdur. Bu vəziyyət 100 il əvvələ qədər türk dövlətləri və sülalələri tərəfindən idarə olunan və türk dünyasının mühüm bir parçası olan İranın narahatlıqlarını canlı saxlayır. Çünki İran türkləri İkinci Dünya Müharibəsi illərində Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) dəstəyi ilə müstəqil dövlət olmaq istəklərini və İslam İnqilabından sonra muxtariyyət tələblərini dilə gətiriblər. Ona görə də İran türklərinin türk dünyasının bir parçası olmaq istəyi sadəcə bir tələb deyil və şərait imkan verdiyi zaman reallaşa bilər.

İran türk əhalisi ilə yanaşı, həm də türk dünyasının son min illik tarixinin, mədəniyyətinin və sivilizasiyasının tərkib hissəsidir. Ankara İranı və İran türklərini tənlikdən kənarlaşdırmaq əvəzinə İranı bu prosesə inteqrasiya etmək üçün qazan-qazan prinsiplərinə əsaslanan 3+3 düsturunu tətbiq edərək, Tehranın yeni qazanclardan pay almasına zəmin hazırlayır. Tehranın indiyə qədər inkişaf etdirdiyi reflekslər Türkiyə və Azərbaycanın təşəbbüsü ilə bir tənliyin parçası olmaqdansa, bu tənliyi rədd edən bir anlayışa əsaslansa da, prosesi tamamilə pozmağa imkanı da məhrumdur. Çünki İranın ən yüksək səviyyədə səsləndirdiyi: “Bölgədəki mövcud siyasi sərhədlərin dəyişməsinə imkan verməyəcəyik”, -ritorikası Rusiyanın münasibətindən asılı olaraq indiyədək dayandırılmış vəziyyətdə qalıb. İranın Rusiya və Ermənistanın razılığı ilə reallaşacaq dəhlizə faktiki olaraq müdaxilə etmək şansı yoxdur. İranın “müdaxilə edəcəyik” dedikləri Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizinin keçəcəyi Kəpan şəhərini hərbi əməliyyatla nəzarətə götürməsi ehtimalına cavab olaraq ifadə olunub. Tehran 2-ci Qarabağ müharibəsi zamanı və ondan sonra Moskvanın münasibətinə dəstəkləyici mövqe nümayiş etdirməməyə çalışsa da, Rusiyanın hadisələrin gedişatına münasibətindən o qədər də məmnun deyildi. Tehranda Rusiyanın bu prosesi son ana qədər pozacağına inananlar hələ də az deyil. Ona görə də Tehran son ana qədər Moskvanın addımlarını gözləməyə davam edəcək.

Ukrayna müharibəsi səbəbindən Rusiyanın Türkiyə ilə münasibətlərinin nə dərəcədə inkişaf etdiyini bilən İran Moskvanı dəstəkləyən münasibət nümayiş etdirsə də, Kremlin Cənubi Qafqazdakı balansı İranın xeyrinə dəyişməsinə imkan verəcək müdaxilə səviyyəsinə keçməyib.

İranın Zəngəzur dəhlizinin daxili ictimai rəyi konsolidasiya etmək üçün inkişaf etdirilən Turan-NATO dəhlizi diskurusu çərçivəsində Rusiya və Çini də hədəfə aldığı iddialarının əksinə olaraq, Layihə ilə uyğun gələn dəhliz Çinin “Bir kəmər və yol” layihəsinə mühüm töhfələr verəcəyi üçün Pekinin maraqlarına da fayda verəcək. İranın Türk dünyasının Zəngəzur dəhlizi ilə əldə edəcəyi üstünlüyü gələcəkdə Çinə təzyiq etmək üçün istifadə olunacaq kozır kimi Pekinə təqdim etmək cəhdləri hələlik uğursuzluğa düçar olub.

Digər tərəfdən, Moskvanın Şimal-Cənub dəhlizini işlək vəziyyətə salmaqla Rusiyanın rolunu azaltmaq cəhdləri heç bir reaksiya ilə qarşılanmayıb. Ona görə də İranın Zəngəzur dəhlizinin qarşısına qoymağa çalışdığı regional və qlobal maneələr Tehranın arzuladığı istiqamətdə inkişaf etmir və hələlik bu məsələdə tək qaldığı üçün mümkün müdaxilə imkanlarını məhdudlaşdırır.

Nəticə etibarı ilə Zəngəzur dəhlizi təkcə 36 kilometrlik quru əlaqəsi və ya enerji resurslarının tranziti üçün marşrut deyil, həm regional, qlobal tarazlıqlara təsir etmək gücünə malik, həm də İranın daxili imkanlarına təsir etmək potensialına malik bir layihədir. Bu vəziyyət Tehranda dərin narahatlıqlara səbəb olur və Ankaranın qazan-qazan formulu ilə irəli sürdüyü 3+3 formatı İran üçün ən sərfəli variant kimi görünsə də, Tehran uduzmamaqdansa, qazanmaq məntiqi üzərində hərəkətə keçdiyi üçün bir müddət fərqli həll yolları axtarmağa davam edəcək.
Bizimyol.info