Bu günlərdə Rusiyanın Yeni İl öncəsi və sonra da davam edən kütləvi raket və PUA hücumları fonunda Ukrayna ilə kollektiv Qərb arasında nə baş verir? ABŞ-nin, bütövlükdə Qərbin Rusiya ilə hansısa gizli sövdələşməsi haqda informasiyalar və s. gündəmdədir... Görəsən, bu durumda 2024-cü ildə Ukrayna cəbhəsində hadisələrin inkişafını necə proqnozlaşdırmaq olar?..
Mövzu ilə bağlı Moderator.az-a açıqlamasında siyasi təhlükəsizlik məsələləri üzrə ekspert Ərsətun Oruclu bunları söyləyib
“Ukrayna ilə kollektiv Qərb arasında baş verənlər ilk növbədə üç mühüm səbəbdən qaynaqlanır. Birincisi, ABŞ - Qərbi Avropa münasibətləridir. Yəni Birləşmiş Ştatlarla onun Avropadakı NATO üzvləri ilə münasibətləri. İkinci səbəb isə ABŞ-nin daxilindəki siyasi durumun təsiridir. Təbii ki, üçüncü səbəb də var ki, bu da Ukrayna ilə bağlıdır. Amma bu haqda bir qədər sonra...
Avropa Birliyinin Ukraynaya silah və maliyyə yardımı məsələsi ciddi bir müqavimətlə üzləşib. Bildiyiniz kimi, AB-də Rusiyanın tərəfdaşı olan dövlət başçıları var. Onlar faktiki olaraq Ukraynaya silah-sursat üçün maliyyə ayrılmasının qarşısını kəsiblər. Belələrindən biri Putinin böyük tərəfdarı və tərəfdaşı olan Macarıstan baş naziri Viktor Orbandır. Və o, var gücü ilə, özü də açıq şəkildə Avropa Birliyinin Ukraynaya dəstək proqramlarını sabotaj edir. Elə bir vəziyyət yaranıb ki, Macarıstanın veto hüququndan istifadə edə bilməsi nəticəsində AB Ukraynaya faktiki olaraq yardım göstərə bilmir. Ukraynanın özünün isə resursları yetərincə deyil. Nəticə etibarilə oxşar, amma səbəblər baxımından fərqli bir proses ABŞ-də gedir. Vaşinqtonda respublikaçılar demokratların təklif etdiyi Ukrayna, İsrail və Tayvana dəstək üçün yönəlməli olan 106 milyard dollarlıq müdafiə paketini bir anlaşma , yaxud mübadilə predmetinə çeviriblər. Belə ki, respublikaçılar mühacirət siyasətini dyişməyi təklif edirlər, demokratlar isə razılaşmırlar. Və bunun qarşılığında da respublikaçılar həmin 106 milyardlıq paketin Konqresin Nümayəndələr palatasından keçməsinin qarşısını alırlar. Hal-hazırda Vaşinqtonda bununla bağlı ciddi müzakirələr gedir. Və hələlik nəticə yoxdur. ABŞ mediası: istər “Politiko” nəşri, istər “Asoşeyted-pres”, istər “Vaşinqton-post” və digərlərinin təhlilləri göstərir ki, hələlik respublikaçılar və demokratlar arasında anlaşma yaxında deyil”.
Analitik hesab edir ki, Qərblə Rusiya arasında Ukrayna ilə bağlı hansısa gizli sövdələşmələr olması haqda yayılanlar daha dezinformasiyadır.
“Bu arada da məlumatlar yayılır ki, guya Qərblə, ABŞ ilə Rusiya arasında Ukrayna ilə bağlı gizli sövdələşmələr var. Hesab edirəm ki, bu daha çox dezinformasiyadır. Belə bir anlaşmamın olmasına inanmıram. Ona görə ki, bu cür anlaşma olacağı halda kollektiv Qərb faktiki olaraq uduzduğunu, geo-siyasi məğlubiyyətini etiraf etmiş olur. Buna getmək isə özünü məhvə məhkum etmək olardı. Odur ki, buna inanmıram. Mümkündür ki, hansısa, belə deyək, zondaj xarakterli, nəbz yoxlamaq xarakterli bir danışıqlar prosesi, kontaktlar olsun, amma bunun Ukrayna ilə, yaxud başqa bir münaqişə ilə bağlı danışıqlar prosesi olduğu inandırıcı deyil...”
Ekspert belə nəticəyə gəlir ki, Ukraynanın Qərbdən çox asılı qalmağının əsas səbəbi son illərdəki bütün maliyyə və texniki dəstəklərə rəğmən hərbi sənayesini inkişaf etdirə bilməməsidir.
“Kollektiv Qərblə Ukrayna arasındakı durğunluğun üçüncü səbəbi, öncə dediyim kimi, əlbəttə, Ukraynanın öz daxilindən gəlir. Bilirsiz ki, Ukrayna sovet dönəmində SSRİ hərbi sənayesinin çox önəmli, mühüm bir parçası olub. Amma çox təəssüf ki, iki ildir müharibə getməsinə rəğmən ukraynalılar faktiki olaraq bu qədər maliyyə yardımı və bu qədər hərtərəfli texniki dəstək qarşılığında öz hərbi sənayelərini qura bilmədilər. Və əlbəttə ki, öz hərbi sənayesini qura bilməyən dövlət kənardan hərbi dəstəyin davam etməsinə möhtac qalacaq. Bu məsələ də, dediyim kimi, ölkələrin, reguionların daxili münasibətlərinin necə tənzimlənməsindən asılıdır. Belə olduğu halda da, 2024-cü ildə Ukrayna cəbhəsində hadisələrin inkişafında sürpriz məqamlar ola bilər. Düzdür, öncəki söhbətimizdəki kimi, yenə deyirəm, bəlkə də Ukrayna bu günlərədək həqiqətən elə silahlar əldə edib ki, həmin silahlardan hazırda istifadə etmək hansısa səbəblərdən mümkün və ya məqsədəuyğun deyil. Amma artıq biz görürük ki, Ukrayna öz PUA-ları vasitəsilə Rusiyanın həmin ölkə ilə sərhədlərindən uzaq bir çox şəhərlərindəki hərbi obyektləri də vura bilir. Lakin, əlbəttə, bu ayrı-ayrı hallarda olur və kütləvi deyil. Kütləvi olan bu günlər də davam edən Rusiyanın Ukraynaya raket və dron hücumlarıdır. Ona görə də vəziyyət mürəkkəbdir. Və ən başlıcası isə o, aydın deyil. Ancaq Qərbin dəstəyi olmayacaqsa və Ukrayna öz hərbi sənayesində müəyyən irəliləyişlər əldə etməyəcəksə, təəssüf ki, Ukraynanın məğlub olma ehtimalı kifayət qədər yüksəkdir. Söhbət, təbii ki, bütövlükdə Ukraynanın işğalından gedə bilməz. Lakin ən azı Rusiyanın bu günədək zəbt etdiyi və əldə saxladığı Ukrayna əraziləri müzakirə, mübadilə obyekti ola bilər. Bu, istisna deyil”, -deyə Ərəstun Oruclu yekunlaşdırıb.
Cənubi Qafqazın gələcək taleyi ilə bağlı prinsipial inkişaf istiqamətləri artıq tədricən aydınlaşmağa başlayıb. Üstünlük, dünya nəhənglərinin bu regionu özlərinin geopolitik maraqlarının girovuna çevirmək cəhdlərinin də iflasa uğraması üzrə olduğu müşahidə olunur. Cənubi Qafqazda yalnız Azərbaycanın geopolitik iradəsinin hegemon olduğu da artıq inkaredilməz reallıqdır. Və rəsmi Bakı bu reallığı həm region ölkələrinə, həm də Cənubi Qafqazda geopolitik maraqları olan kənar güclərə qəbul etdirməyə nail olub.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son açıqlamaları isə Cənubi Qafqazın gələcək taleyi ilə bağlı önəmli mesajlar ilə zəngindir. Prezident İlham Əliyev vurğulayıb ki, yekun sülh sazişinin imzalanması üçün hazırda geniş imkanlar mövcuddur. Çünki Azərbaycanın Qarabağdakı erməni separatizmi və terrorizminin sığındığı "boz zona"nın ləğvindən sonra əsas problem artıq həll edilib. Və bu səbəbdən də, yekun sülh sazişi ilə bağlı müzakirələrdə bu mövzunun yenidən gündəmə gətirilməsi üçün heç bir əsas mövcud deyil.
Azərbaycan lideri Ermənistana revanşist davranışların doğura biləcəyi nəticələr barədə də sərt xəbərdarlıq mesajı ünvanlayıb. Prezident İlham Əliyev vurğulayıb ki, əgər, Azərbaycana qarşı hər hansı hərbi təhlükə yaranarsa, dərhal müdaxilə olunacaq, preventiv addımlar atılacaq. Və Azərbaycan liderinin bu mesajı rəsmi İrəvanın Ermənistanın beynəlxalq himayədarlarına bəslədiyi ümidlərin də reallıqdan uzaq olduğunu göstərir.
Məsələ ondadır ki, Prezident İlham Əliyev Azərbaycan ordusunun gücləndirilməsi prosesinin intensiv şəkildə davam etdirildiyini də bildirib. Ermənistanın Fransadan aldığı "Bastion" döyüş maşınlarının Azərbaycanla yeni hərbi qarşıdurmada effektiv olmayacağına da ironik şəkildə eyham vurub. Azərbaycan lideri Fransanın Ermənistana göndərdiyi "Bastion" döyüş maşınlarını yararsız "konserv bankaları" adlandırıb. Və rəsmi İrəvan Azərbaycan liderinin dediklərindən mütləq doğru nəticələr çıxartmalıdır.
Hər halda, Paşinyan hakimiyyəti nəzərə almalıdır ki, əgər, Prezident İlham Əliyev Fransa "Bastion"larını ironik şəkildə "konserv bankaları" adlandırırsa, deməli, Azərbaycan ordusu onlarla müqayisəedilməz səviyyədə daha güclü döyüş texnikasına sahibdir. Ona görə də, rəsmi İrəvan Fransa "Bastion"larına güvənib, Azərbaycanla yeni hərbi qarşıdurmaya cəhd edərsə, bu, Ermənistan üçün faciəvi nəticələr verə bilər. Və bu baxımdan, Paşinyan hakimiyyəti fransız "konserv bankaları"na ümid bəsləmək əvəzinə, yekun sülh sazişini imzalayıb, onun arxasına sığınmağa çalışsa, daha doğru olar.
Digər tərəfdən, Azərbaycan lideri Ermənistanın gələcək taleyi ilə bağlı da müəyyən mesajlar verib. Prezident İlham Əliyev Zəngəzur dəhlizi barədə danışarkən, Ermənistanı faktiki olaraq, konkret seçim qarşısında buraxıb. İndi Ermənistanın gələcək inkişaf perspektivləri məhz rəsmi İrəvanın edəcəyi seçimdən birbaşa asılıdır. Və əgər, Paşinyan hakimiyyəti Ermənistanın beynəlxalq himayədarlarının yerinə yetirilməsi mümkün olmayan utopik vədlərinə uyaraq, yanlış seçim edərsə, Ermənistan əbədi blokada şəraitində qala bilər.
Məsələ ondadır ki, Azərbaycan lideri rəsmi İrəvana Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı öhdəlikləri xatırladıb. Prezident İlham Əliyev vurğulayıb ki, Zəngəzur dəhlizinin təhlükəsizliyi üçün Ermənistanın verdiyi zəmanət yetərli deyil. Ona görə də, 10 noyabr üçtərəfli anlaşmasında nəzərdə tutulan təhlükəsizlik maddəsi yerinə yetirilməlidir. Həmin maddəyə görə, Zəngəzur dəhlizinin təhlükəsizliyini Rusiya sərhədçiləri təmin etməlidirlər. Və bu, Ermənistanın marşruta təkbaşına nəzarət imkanlarının zəif olduğunu nəzərə aldıqda, Zəngəzur dəhlizinin təhlükəsiz fəaliyyəti üçün böyük önəm daşıyır.
Digər tərəfdən, Prezident İlham Əliyev onu da birmənalı şəkildə vurğulayıb ki, Zəngəzur dəhlizi üzərindən Azərbaycandan-Azərbaycana hərəkət Ermənistanın nəzarəti olmadan reallaşdırılmalıdır. Yəni, Azərbaycanın əsas hissəsindən Naxçıvana daşınan yüklər və sərnişinlərin yoxlanılması yolverilməzdir. Çünki həmin yüklər Azərbaycana aiddir və ölkə ərazisindən kənara çıxarılmır. Eyni zamanda, Azərbaycan vətəndaşları da Naxçıvana gedərkən, ölkədaxili səyahət məqsədi güdmüş olacaqlar. Və bu baxımdan, Azərbaycana aid yüklərin və sərnişinlərin yoxlanılması absurddur.
Ancaq rəsmi Bakı Ermənistanın digər yükləri yoxlamasına qətiyyən etiraz etmir. Belə ki, Avropadan Asiyaya və yaxud əksinə daşınan yükləri Ermənistan yoxlasa, rəsmi Bakı buna qarşı çıxmaq niyyətində deyil. Əslində, rəsmi Bakının bu mövqeyi tamamilə ədalətlidir. Çünki Azərbaycandan Naxçıvana yüklərin və sərnişinlərin daşınması ölkədaxili hərəkət anlamına bağlıdır. Ermənistan bu reallığı qəbul etməlidir və Zəngəzur dəhlizinin açılması prosesini ləngitmənəlidir.
Əks halda, rəsmi Bakı uzun müddət Ermənistanın verəcəyi qərarı gözləmək niyyətində deyil. Belə ki, Azərbaycan İran ərazisindən Naxçıvana daha qısa marşrutun inşası istiqamətində qərarının icrasına artıq start verib. Əgər, Paşinyan hakimiyyəti rəsmi Bakının Prezident İlham Əliyev tərəfindən elan edilmiş şərtləri çərçivəsində Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı çıxarsa, onda Ermənistan əbədi blokada şəraitinə məhkum qalacaq. Çünki Zəngəzur dəhlizinin reallaşmayacağı təqdirdə, rəsmi Bakı Ermənistanla hər hansı digər nəqliyyat-kommunikasiya xətlərini açmaq niyyətində deyil.
İndi Zəngəzur dəhlizi Ermənistan üçün blokada şəraitindən çıxmaq üçün yeganə şans variantı rolu oynayır. Bu baxımdan, rəsmi İrəvan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin verdiyi son mesajların şifrələrini doğru oxuyaraq, artıq əldən buraxmaqda olduğu bu son şansı da qaçırmamaq barədə düşünməlidir. Və Paşinyan hakimiyyəti onu da nəzərə almalıdır ki, Zəngəzur dəhlizi açılmasa da, "zaman qatarı" artıq sürətlə hərəkət edir.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat"