www.dunyapress.info - Müsahibə

"Haqqımda ən iyrənc “hədis”lər quran bu iki şəxsdir" - Murad Köhnəqala

Yaradılıb 23.03.2024 10:22 | Baxış sayı: 220

Yazıçı, şair Murad Köhnəqalanın Kult.az-a müsahibəsi:

- Bir zamanların məşhur Murad Köhnəqalası deyəsən, artıq yoxdur. Onu heç bir ədəbi hadisə ilə görə bilmirik. Bunun adı tükənməkdir?

- Yaxşı yadıma saldın, nə vaxtdı o Köhnəqalanı mən də görmürəm. Bir ara eşitdim, avtobuslarda iynə-sap, sənəd qabı, qələm-dəftər satır, ancaq bu yaxınlarda xəbər gəldi ki, biznesinin janrını dəyişib, “28 May” tərəfdə bərbər işləyir. Alovlu bir gənc şair bu yaxınlarda mənə dedi ki, Murad Köhnəqalanı yuxusunda görüb. Deyirdi, arxasına kotan qoşulmuşdu, asfaltı şumlaya-şumlaya gedirdi, ancaq işıqforun qırmızı işığında dayanır, yaşıl yanan kimi yenə şumlamağa davam edirdi…

İndi, əzzim Orxan, bunun adı tükənmişlikdirmi? Onda Murad tükənib!

- “Murad Köhnəqala ev də verildi, susdu” kimi iddialara Murad Köhnəqala özü nə cavab verir?

- Hə, bu cür vitaminli suala görə sənə təşəkkür edirəm. Bu əhvalatı gərək uzaqdan başlayam. Günlərin bir günü Vahid Çay Evində oturub – o vaxt Filarmoniyanın böyründəki bağda çayxana vardı, ölkənin bütün şairləri ora yığışardı - təkcənə çay içirdim. Hə, yaşadığım mənzilin kirayə pulunu hardan alacağım barədə düşünürdüm. Yanımdan ötüb keçən adamlar uzaqdan mənimlə salamlaşır, bəziləri yaxınlaşıb əl verir, hal-əhval tuturdular. Və əlbəttə ki, məni alqışlayırdılar: “Şair, o gün bir şeirini oxudum, dəhşət idi, yaz-yarat, eşq olsun! Gedirəm “Gelandevagen”imi gömrükdən gətirməyə, vaxt eləyib, bir görüşərik”; “Şair, eşq olsun, yaz-yarat, biz də feyziyab olaq! Bağ evimin lifti xarab olub, usta işləyir, tələsirəm, mütləq bir çay içərik səninlə”; “Eşq olsun vətənimizin şairinə! Şair, indicə zəng elədilər, super marketimdə bir uşaq oğurluq eləyib, tələsirəm, vaxtım olsa, qayıdıb sənə bir çay alacam!” Əlbəttə, bu sözlər qarşımdakı çaynikə dəyib ayağımın altına tökülürdü. Beynimdə fırlanan ruletkanın üstündəki “kirayə pulunu hardan alım?” sualı tez-tez gəlib önə çıxırdı…

Bu yerdə bir dənə lirik ricətə çıxmalıyam. Demək, mən 1990-cı ildə M.Qorki adına Ədəbiyat İnstitunu əyani bitirib Bakıya gəlmişəm. Bizim institut SSRİ Yazıçılar İttifaqının nəzdində olduğuna görə işlə təmin olunması üçün məzunları öz ölkəsinin Yazıçılar Birliyinə göndərirdilər. Həmin dövrün qanununa görə xaricdə əyani təhsil alan hər bir məzun gənc mütəxəss kimi mənzillə təmin edilirdi. Məsələn, məndən iki il əvvəl bitirmiş məzunlar: Səfər Alışarlı, Saday Budaqlı, Umud Rəhimoğlu, Nazim Əhmədli, Maarif Soltan Bakıda mənzillə təmin olunmuşdular. Mən məzun kimi Bakıya gələndə artıq soydaşlarımız Ermənistandan qaçqın düşmüşdü, özlərinə sığınacaq axtarırdılar. Bütün yataqxanalar, pioner düşərgələri, uşaq bağçaları, müxtəlif inzibati binalar qaçqınlarımızın sığınacağına çevrilmişdi. Bir yandan da Qarabağdan köç başlamışdı. Belə bir vaxtda mən Səbail İcra Hakimiyətindən mənzil tələb etməyə utandım. Subay adam idim, fikirləşirdim, qoy bu problemlərimiz həll olunsun, şəxsi məsələləri sonra yoluna qoyarıq. O vaxtdan düz 30 il keçdi. Beləcə, bu qədər vaxtdan sonra əziz dostum Əsəd Cahangirin həmin müraciətini saytlarda çap elədik. Prezidentə ünvanlanmış müraciətə nüfuzlu deputatlar, tanınmış ictimai şəxslər, yazıçı-şairlər, KİV rəhbərləri imza atdılar. Və nəhayət mən ikiotaqlı evlə təmin olundum. Taleyin ironiyasına bax ki, mənə mənzil verilən binanın adı “Gənc mütəxəssislərin binası”dır. Bu millət pulunu Namiq Qaraçuxurluya, Seyid Taleh Boradigahıya, Baləliyə, Manafa, Üzeyirə xərcləyir, hərəsinin altında yarım milyonluq maşın var. Ancaq dövlət bir yazıçıya mənzil verəndə “satqın” damğası üstündə hazırdı. Nolub, xarici dövlət ev verib mənə?

Bir vaxtlar Aqşin Yenisey serrozun ölüm həddinə çatanda xəstəxanalar onu götürməmişdi. Hadisəni Kəmaləddin Heydərov eşidən kimi təcili onu xəstəxanaya yerləşdirmişdi. Şair diriləndən sonra elə öz qələm dostları dedilər ki, Aqşin gərək öləydi, ancaq Kəmaləddinin dəstəyini qəbul eləməyəydi. Birincisi, onda heç Aqşinin ağlı üstündə olmamışdı, ikincisi də kiminsə hansısa məmura kini varsa, Aqşin niyə ölməlidi? Bu da məmurun yaxşılığının əvəzidi?..

- Sizin adınız AYB-AYO davasının əsas təşkilatçısı kimi hallanır. Konkret danışaq, necə oldu ki, AYO-nu AYB-yə dəyişdiniz?

- 2000-ci ilin əvvəlləriydi, artıq bir neçə il idi ki, Rusiyadan yığışmışdım, Rasim Qaraca da işlədiyi Şimali Qafqazdan Bakıya qayıtmışdı. Həmid də həmişəki kimi Bakıda yaşayırdı. Biz üç yaradıcı dost kimi tez-tez görüşürdük. Nəysə, bir gün Rasimlə bulvarda gəzişəndə dedim, gəlin yeni bir ədəbi təşkilat yaradaq. Rasim dərhal “kiminlə yaradacaqsan?” deyib razılaşmadı. Dedim, mən Moskvada avanqardların, modernistlərin poeziya dərnəklərində olmuşam, belə təşkilatlar yaradıcı adamı yeniləyir. Ətrafda xeyli sayda istedadlı gənc var, ancaq baxıram, dünyagörüşləri dardı, səhv estetikadadırlar, onlara elə gəlir, insanı yalnız kədər və ağlaşma ilə təsirləndirmək olar. Yığılmalıyıq, söhbətləşməliyik, biri-birimizdən öyrənməliyik. Nəhayət ki, Rasim razılaşdı. Dedim, gedək Həmidlə də görüşək, onu razı salmaq mənim boynuma. Həmid onda elə bulvar tərəfdə bacısıgildə yaşayırdı. Fikrimi söylədim, Həmid dərhal razılaşdı. Demək, mənim əsas ideyam nədən ibarət idi: 1. Təşkilatı rəsmi qeydiyatdan keçirmək; 2. Təşkilatın mətbu orqanını yaratmaq; 3. İstedadlı adamları təşkilat ətrafında toplamaq. Ancaq hansısa ədəbi təşkilatın üzvü olan şəxsi təşkilata qəbul etməmək; 4. Yaradıcılığımızı tərcümələrlə dünya mətbuatına çıxartmaq; 5. Təşkilat üzvlərinin xarici səfərlərini təşkil etmək; 6. Təşkilatın Bakıda tədbirlərini düzənləmək və müxtəlif ölkələrdən yaradıcı şəxsləri dəvət etmək və s. Onda mən böyük tirajla çıxan “Azadlıq” qəzetində köşələr yazırdım. Buna görə təşkilat haqda olan bütün məlumatları qəzetdə verə bilirdik. Başımıza xeyli gənc yazar toplaşdı. Təşkilatı Azad Yazarlar Ocağı (AYO) adlandırmağı təklif etdim və qəbul edildi. Mənim təşəbbüsüm və təşkilatçılığımla iki böyük toplantı keçirdik, məram-məqsədimizi açıqladıq. Bax, indi sualının nüvəsinə gəlib çıxdıq. O zaman mən bütün AYO üzvlərinə demişdim, müsahibələrimdə də bəyan etmişdim ki, biz heç bir təşkilata alternativ deyilik. Uşaqları başa saldım ki, biz AYB ilə ziddiyətə başlasaq, bütün enerjimiz onlarla didişməyə sərf olunacaq.

- Amma özünüz ən böyük AYB tənqidçilərindən idiniz…

- Mən AYO yaranana qədər AYB-nin üzvü idim. AYO rəsmi elan olunduqdan sonra ərizəmi yazıb AYB sıralarını tərk etdim. Çünki AYO üzvü olan şəxs digər ədəbi təşkilatın üzvü ola bilməzdi. Bu qanunu mən özüm israrla AYO-nun hələlik yazılmamış nizamnaməsinə salmışdım. Sonra biz yavaş-yavaş əməli işlərə başladıq. Mən AYO üzvlərinin kitablarını “Adiloğlu” nəşriyatında “AYO-nun kitabxanası” seriyası ilə çap etdirirdim. Eləcə də AYO-çuların yazılarını, fikirlərini “Azadlıq” qəzetində dərc elətdirirdik. Beləcə, işə başladıq, bəzi qəzetlərin əlavəsi kimi “Alatoran” (bu adı Azad Yaşar qoymuşdu) adında ədəbi səhifələrimizi çap elətdirdik. Mənim fikrim bu idi ki, AYO qeydiyatdan keçsin və öz ədəbi orqanımızı dövriyəyə buraxaq. İnternetdən standart nizamnamə surəti çıxarıb özümüzə uyğunlaşdıraraq Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etməli idik. Bu iş Rasimə həvalə edilmişdi. Rasim də hər dəfə “bu gün-sabah eləyəcəm” deyib, nədənsə, işi uzadırdı. Beləcə xeyli zaman keçdi. Günlərin bir günü biz Cəlilabada, Aqşinin atasının dəfninə getdik, üç mərasiminə gələn Zahir Əzəmət “Alatoran” adlı bir jurnal gətirib dedi ki, bu jurnalı Rasim Qaraca dərc edib. Baxdım ki, tez-tələsik ağ-qara basılmış jurnal bərbad haldadı. Jurnalda hərəmizin yazımıza bir barmaq eləyib. Yadımdadı, Seymur öz hekayəsinə baxıb dedi, bilsəydim, elə süjeti Rasimə danışardım, biryolluq hamısını özü yazardı. Nə isə, Bakıya qayıdanda Həmid, Rasim və mən oturduq söhbətə. Dedim, Rasim, bizi burda idarə heyətinə yazmısan, içində gedən yazıları bizimlə razılaşdırmamısan, bu heç. Nərmin orda ah çəkir, Sevinc burda inciyir ki, Rasim bizim şeirlərimizi qayçılayır, bu da heç. Bəs, niyə jurnala “AYO-nun orqanı” sözünü yazmamısan? Rasim heç gözləmədiyimiz bir tərzdə, “Bu, AYO-nun orqanı deyil ki, bu mənim öz jurnalımdı” dedi. Həmidlə ikimiz də mat qaldıq. Elə oradaca dedim ki, Rasim, onda mənim adımı ordan çıxararsan. Həmid də dedi, mənim də adımı çıxart. Sonra Rafiq Tağı eşitdi, o da etiraz elədi. Beləcə, məlum oldu ki, Rasim gözünə döndüyüm, AYO-nun ədəbi orqanını qeydiyata vermək əvəzinə özü üçün şəxsi jurnal təsis eləyib. Bir gün yığıldıq, uşaqlar dedi bəs, AYO-nun rəhbəri kim olsun? Mən dedim, AYO-da uzunmüddətli sədr olmasın deyə, sədrlik müddəti 6 aylıq olsun. Həm də təklif elədim ki, icazə verin, sədr gənclərdən olsun, yaşlılar öz növbələrindən imtina etsin. Yəni, hər dəfə AYO-nun bir gənc üzvü sədr olsun. Nəysə, çoxluq buna razılaşdı. Günlərin bir günü Elxan Zal gəlib mənə dedi ki, bəs, Rasim deyir, mən sədr olmaq istəyirəm, Muradı razılaşdır, sədr olmasam həyəcanlanacam, təzyiqim düşəcək. Gülüb dedim, sən canın ona denən, sabahdan AYO-nun sədridir. Düzdü, sonralar AYO-nun genişlənməsində Rasimin çox əməyi oldu, “Adiloğlu”da AYO-nun bir dənə də almanaxını buraxdıq. Beləcə, Rasim sədrlikdən düşəsi olmadı. Bir gün rayona gedib bir həftə kəndimizdə qaldım. Qayıdanda gördüm aləm dəyib biri-birinə! Həmid intervü verib ki, biz bayrağımızı AYB-nin binasına sancacağıq-flan. Elə həmin gündən AYO-AYB münaqişəsi başladı, nə başladı! Qarşı tərəfdə özünü Anara sırımaq istəyənlərə geniş üfüqlər açıldı. Bir dəfə boğaza yığılıb dedim, mən artıq AYO-nu tərk edirəm. Rasim Həmidi üstümə göndərdi ki, xahiş elə, qoy belə eləməsin. Nə isə, bunların mənasızlığından bezmişdim artıq. Aradan xeyli zaman keçdi. Bir dəfə Qanturalı gəldi ki, səninlə müsahibə eləmək istəyirəm. Dedim, mən bu müsahibədə AYO-dan çıxdığımı elan edəcəm, ancaq xahiş edirəm, çapa getməmiş, Rasimə demə. Razılaşdı. Beləcə söhbətimiz dərc olundu və mənim AYO-dan canım qurtardı.

- Bəs niyə yenidən AYB-yə, Anarın dili ilə desək, “Tövbə qapısı”na gəldiniz?

- Günlərin bir günü Kəramət Böyükçöllə oturub (indi olmasın) vururduq. AYO-dan da söz düşdü. O da elə sənin kimi soruşdu ki, bəs niyə davam eləmədiniz. Mən ona AYO-da özümə ən yaxın bildiyim Rasimin, bir də Həmidin mənə qarşı olan namərdliyindən danışdım. Dedim, belə adamlarla uzun getmək olmazdı. Sonra da dedim, indi gəl bəyənmədikləri Anara baxaq, görək mərd, ziyalı, yazıçı kimdi, namərd kim? Dedim, hər şey bir yana, məsələn, Yusif Səmədoğlu ölənə qədər Anarın yanında oldu. Qabil ölənə qədər Anarın yanında oldu. Anar qələm yoldaşlarının hamısı ilə dost kimi davrandı, hamısına vəfa göstərdi. Abbas Abdulla elə, Səyavuş Məmmədzadə elə, Fikrət Sadıq elə, Fikrət Qoca elə. Anar hamısı ilə mehriban dolanıb, hamısına dəstək olub, dayaq durub. Dedim, məsələn, mən AYO yaradıb AYB-dən çıxanda ailəmlə AYB-nin Şüvəlandakı Yaradıcılıq evində yaşayırdım. Bizim AYO-çular, elə özüm də Anar haqda nələr yazırdıq, ancaq heç vaxt eşitmədim, Anar o ev haqda bir kəlmə söz desin, başıma qaxsın. Həmin söhbətdə Kəramətə demişdim ki, Anarın yaradıcılığı haqda heç vaxt tənqidi söz deməmişəm, çünki Anarı bir yazıçı kimi yüksək tutmuşam həmişə. Mən yalnız onun sədrlikdə uzun müddət qalmasına ironiya eləmişəm. Ancaq ətrafımdakıları dərindən tanıdıqdan sonra bu qərara gəlmişəm ki, yenə Anar yaxşıdı. İndi də o fikirdəyəm. Neçə ki Anar sağdı, mən onu ədəbiyyatımızın böyüyü kimi görmək istəyirəm. Tələbə vaxtı Moskvada Anarın rusca çıxan kitablarından alıb fəxrlə tələbə yoldaşlarıma bağışlamışam. Yadımdadı, Volqoqraddan nasir dostum vardı, Andrey, Həmid də tanıyırdı onu. Oxuduqdan sonra Anarın nə qədər böyük yazıçı olduğunu heyrətlə söyləmişdi və “Kontakt” (Əlaqə) kitabı tələbələr arasında əl-əl gəzmişdi. Beləcə, söz-sözü çəkir, danışırdıq. Bir də Kəramət dedi, maraqlı söhbət oldu bu, gərək bayaqdan diktofonu qoyaydım, bunu müsahibə eləyəydik. Nəysə, razılaşdım, Kəramət diktofonu qurdu, söhbətə yenidən qayıtdıq. Onda sual verdi ki, bəs, yenidən AYB üzvü olardınmı? Dedim, nə mənim AYB-yə ehtiyacım var, nə də AYB-nin mənə. Təxminən belə bir söhbət və müsahibə, deyəsən, elə sizin saytda getmişdi. Aradan təxminən bir həftə keçərdi ki, Elçin Hüseynbəyli mənə zəng elədi, müsahibə üçün xoş sözlər dedi. Və mənə “bəlkə səni Anarla görüşdürüm?” dedi. Düşündüm ki, ola bilsin bunu Anar istəyib, imtina etmək etik çıxmaz. Vədələşdik, Elçinlə birgə Anar müəllimlə görüşdük. Çox təsirli bir görüş idi. Orda Anar müəllim mənə dedi, bəlkə ərizəni yazıb geri qayıdasan? Dedim, siz istəyirsinizsə, məmnuniyətlə qayıdaram. Sonra dedi, “Ədəbiyyat qəzeti”ndə də yazmağını istərdim. Dedim, o da baş üstə! Bütün bu olanlara görə və Anarla barışdığıma görə çox sevinirəm. Küsülü qalsaydıq, özümü günahkar və narahat hiss edərdim.

- Ədəbi mühitdə belə bir fikir də var ki, Murad gənc nəslin bəzilərini “bədbəxt” edib, onları yazmağa qoymayıb, həvəsdən salıb…

- Mənim haqımda çoxlu yalan hədislər gəzir, ancaq bunu eşitməmişdim. Səni inandırıram ki, bu da səhih hədis deyil. Heç Buxaridə də tapa bilməzsən.

Əlbəttə, Rasimlə Həmidin haqqımda quraşdırdığı iyrənc hədislərə baxanda, bunlara min şükür. Ən iyrəncini onlar eləyib ki, burada deyiləsi deyil.

- Murad bəy, yeni əsər necə, yazırsınızmı? Yoxsa, “Bulud pinəçisi” ilə bitdi, daha gənclərə dediyiniz kimi hobbitək baxırsınız?

- Yazıram, əlbəttə, ancaq az yazıram. Deyim ki, mən həmişə az yazmışam. Məsələn, 1993-cü ilə getmişəm Rusiyaya, bir də 1996-cı ildə qayıtmışam. Bu üç il ərzində əlimə qələm almamışam. Adıma şair deyirlər, ancaq indiyə qədər şeir kitabım çıxmayıb. Belə baxanda, nəsr daha çox yazmışam. Məsələn, “Gümüş kuzə” adlı sufi pritçalı povestimi, bir də “Bulud pinəçisi” rəngli povestimi bir iş adamı dostum yazdırıb mənə. Bir gün bir məclisdə hələ yazmadığım “Gümüş kuzə”dən bir neçə epizod danışdım, həmin dostum çox təsirləndi. Dedi, bu hardandı? Dedim, povestimdi. Dedi versənə, biz də oxuyaq. Dedim, yazmamışam hələ, sadəcə, beynimdədi. Dedi, dəlisənmi, bəs, niyə yazmırsan? Dedim, yazmaq üçün gərək beynimi kartof-soğan problemlərindən azad edəm. Dedi, neçə aya yazarsan? Dedim, bir aya. Dedi, sənə üç ayın qonorarını verirəm, özünə də üç ay vaxt verirəm, yaz gətir, özüm də kitabı “Adiloğlu”nda çap elətdirəcəm. Onda “Adiloğlu”nun da kağızını xaricdən həmin dostum gətirirdi. Dedim, baş üstə. Getdim, iki ay yeyib-içib kef elədim. Düzdü, yazı üçün material da toplayırdım. Bir də baxdım ki, üçüncü ay yarı olur. Oturdum yazdım! Təxminən iki həftəyə povest hazır oldu. Povesti həmin dostuma ithafla çap elədim. Povest kiçik həcmli olduğuna görə kitabda şeirlər bölməsi də verdim. “Bulud pinəçisi”ni də həmin dostumun təkidi və dəstəyi ilə yazmışam.

İndi dövlətimiz mənə yaşamaq üçün bir mənzil verib, ta, arxamcan danışmayan qalmayıb. Deyirəm, adamı onda qınayarsınız ki, aranızdan bir iş adamı çıxıb yazıçı-şair haqda düşünər, ziyalının maddi ehtiyaclarını qarşılayar. İmkan verin heç olmasa, hərdən dövlət baxsın da yaradıcı adamlara. Sən kitab alıb yazıçıya ev tikənsən? Yadınızdan çıxıbmı, Nizamiyə sultan böyük bir elat bağışlamışdı. Gərək elə, hamımız Füzuli kimi 9 axçanın dalınca sürünək? Deyəsən bu xalqa kübar, səliqəli yazıçı-şair, ziyalı lazım deyil. Buna elə vağzalda gecələyən əyyaş qəzəlxan lazımdı ki, hərə arxasınca bir əfsanə uydura.

“Dostlarım gedib, qalmışam uşaq-muşaq əlində” - Seyran Səxavət

Yaradılıb 23.03.2024 10:20 | Baxış sayı: 200

Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, şair, yazıçı Seyran Səxavətin 78 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə Seyran müəllimi təbrik etdik, onun 78 illik həyat yoluna nəzər saldıq.

-Seyran müəllim, yaşayıb-yaradan bir yazar üçün 78 yaş ömrün hansı mərhələsidir?

-Deyirlər ömür mərhələlərdən ibarətdir. Amma əslində mərhələ-falan uydurmadır. İnsanın bir ömrü var, o da şərtidir - uşaqlıq, yeniyetməlik, cavanlıq, qocalıq... Bu ömrün fövqündə bir şey dayanır - insan.

- Nədir bəs ondan yuxarı?

-İnsandan da yuxarı onun ruhudur. Ruhun da yaşı olmur. Özümü ruhumun yaşı ilə nizamlayıram. Ruh da məni nizamlayır.

- O ruhla yola gedirsinizmi?

- Bəzən... Ruha böyük hörmətim var. Münasibətimiz də yaxşıdır. Elə böyük bir münaqişəmiz də olmayıb, əl-ələ verib bir-birimizi yola vermişik. Məni də yola vermək elə asan deyil. Ruhuma minnətdaram ki, məni yola verir. Mən də çətin adamam. Bir az kövrək, bir az da kobud... Amma çox həssasam, məni ağlatmaq heç də çətin deyil.

-Yerli telekanallara verdiyiniz müsahibələrdə bəzən həmkarlarımın sizi ağlatdığının şahidi olmuşuq.

- Əslində, özüm də bir az ağlamağa meyilliyəm. Bilirsən, qızım, bu nədən qaynaqlanır? Dostlarım hamısı gedib, mən tək qalmışam. Vay o axıra qalanın halına...

- Onlar üçün darıxırsınız?

- Darıxmaq məsələsi deyil. Mən 1964-cü ildən Bakıda yaşayıram və elə hesab edin ki, birdən-birə bu şəhəri sənin əlindən alırlar. Qadağan da etmirlər ha, əlindən alırlar. Ümumiyyətlə, şəhərini yox edirlər. O dostlarım var ha, mənsiz bir tikə çörək də yeməz, mənsiz heç yana getməzdilər. Amma bu dəfə aradan çıxdılar, məni aparmadılar. Tək qalmışam, çox çətindir... Bilirsən, qızım, qalmışam uşaq-muşaq əlində.

- Ən çox kimin üçün darıxırsınız?

- Hamısı üçün. Dostlarımla biz bir insan idik. Sadəcə, bizi bir neçə adam şəklinə bölüb atmışdılar bu dünyaya. Yəni bu, darıxmaq deyil. Bir dəfə verilişlərin birində dedilər ki, Fuad Poladovu necə xatırlayırsınız? Dedim ki, mən Fuad Poladovu heç vaxt xatırlamıram. Olmayan adamı xatırlayırlar. Fuad mənim üçün bu gün də var, dostluğumuz hələ də davam edir.

- Müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, Fuad Poladov gəlib sizin oxuduğunuz universitetə, sizə salam verdikdən sonra tələbə yoldaşlarınızın yanında hörmətiniz artıb.

- “Blatım” qalxmışdı e. Mən Şərqşünaslıqda oxuyurdum. Azərbaycan şöbəsi olsa da, orada tələbələr rus dilində danışırdılar. Mən də rayondan gəlmiş, saf kənd uşağı. Özümü burada qərib hiss edirdim. Tamam başqa bir mühit idi. Baxmayaraq ki, onlar rus dilində danışırdılar, sonra onların hamısı ilə yaxın oldum. Amma dünyanın məşhur dillərindən başqa, bir dili də var. Hər fərdin öz dili var. Elə şeylər var, onları fərdin öz dilində demək lazımdır ki, birbaşa onluğa dəysin. Həyat son dərəcə qəlizdir... Biz çox əziyyət çəkdik. Xüsusən də son 30 ildə. Dostlarımla Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrına yığışırdıq. Ağır günlər idi, Qarabağı itirmişdik, başıaşağı gəzirdik, dili gödək, üzüqarayıq...

- Qeyd etdiniz ki, 30 il başıaşağı, üzüqara gəzirdiniz. Bəs indi necə?

- Başıaşağı gəzirdik ona görə ki, erməni dığası gəlib oturmuşdu evimin içində, stolmun yuxarı başında. İndi onları məhv etdik, Ali Baş Komandanımız demişkən, onları iti qovan kimi qovduq. 28 il bundan qabaq Qarabağ işğal olunanda dedim nə qədər ki, Qarabağ erməni işğalı altındadır lap aşağıdan yuxarıya qədər kim özünü kişi hesab edirsə, etsin, mən özümü kişi hesab eləmirəm. Kişilikdən istefa verirəm. Amma məlum hadisələrdə mənə zəng gəldi, dedilər ki, sizə Şuşadan zəng edirik. Kişilikdən istefa barədə ərizənizə baxıldı və ərizəniz qəbul olunmadı.

- Bu gün 18 yaşlı rayondan gələn saf, təmiz Seyran Səxavətlə qarşılaşsaydınız, ona nə deyərdiniz?

- Mərhum sənətkarımız Qədir Rüstəmovdan ilk və son müsahibəni mən almışam. Bir dəfə ona sual verdim ki, “səsiniz batsa, nə edərsiniz?”. Dedi ki, səsim batanda gələrsən deyərəm. İndi bu 18 yaşında Seyranla görüşməyim çətin məsələdir. O Seyran xeyli səhvlər edib, aydan arı, sudan duru olmayıb. Odsuz yaşaya bilmərik, amma odun bir ucu həyatdırsa, bir ucu da ölümdür. İnsan da bunlara oxşayır.

- Özünüz haqqında danışarkən qeyd etmisiniz ki, “İçimdə bir Seyran Səxavət ssenarisi var. Allahın mənə yazdığı ssenariləri oxuyuram”. Adətən ssenariləri siz yazırsınız. Allahın yazdığı bu ssenariyə hər hansı şikayətiniz yoxdur ki?

- Bu elə bir ssenaridir ki, onu redaktə etmək, yenidən yazmaq... İlahinin yazdığı ssenarini dəyişməyə kimin nə haqqı var? İndi başa düşürəm ki, mən o ssenaridə baş rolu - Seyran Səxavəti çox oynamamışam.

- Əlinizdə redaktə imkanı olsaydı, nələri dəyişərdiniz?

- Qələmim o qüdrətdə olsaydı, bizə kimi qonşu verirsə-versin, ermənini qonşuluqdan çıxarmasını yazardım. Onları hara salırsa- salsın, bizim qonşuluğumuzda salmasın.

Daha sonra 1813-1828-ci illərdə “Gülüstan və Türkmənçay” müqavilələrini yazmağa qoymazdım. O müqavilələr bizi iki hissəyə parçaladı.

- Demisiniz ki, təəccüblənməyən adamdan heç nə çıxmaz. Bu gün Seyran Səxavəti nə təəccübləndirir?

- Təəccüblənməyən adam ölüdür, tabutdur. Bu gün bir şeyə təəccüblənirəm ki, indi insalar heç nəyə təəccüblənmirlər. Bu, bəşəriyyətdə öz-özünə tormuzlanma yaradır. İnsan beynində iki milyondan artıq hüceyrə var, hər dəfə təəccüblənəndə onlardan 5-6-sı açılır. Açılmayanda sən olursan bir meyit, yaxşı qoyun əti.

- Bu gün telekanallarda bayağı verilişlər, ailə-məişət mövzuları tez-tez təqdim olunur. Bu məsələyə münasibətiniz necədir?

- Bu mövzuya heç mənim münasibətim yoxdur. Bunun özü də bir münasibətdir. Mən iyərnirəm, ürəyim bulanır onları görəndə. Ailə nədir, nə zaman ailə olur? Ailə sirri deyilən bir şey var. Reytinq xatirinə, pul xatirinə... Mən o pulu onlara halal eləmirəm. Azərbaycan televiziyasında antisanitariya ilə məşğuldurlar. Onları bağışlamıram. Onların qazandıqları pul burunlarından gəlsin, haramları olsun. Həmin verilişlərə də elə adamları ekspert kimi çıxarırlar ki, özünün min problemi var. Durub rayondan gələn bir avam insana ağıl verir. O rayondan gələnə də deyən lazımdır, oradan bura bax nəyə gəlmisən, nə gəzirsən verilişdə? Bizdə milli şüur sıfırdan aşağıdır. Milli şüuru tənzimləyən, cilalayan təhsildir. Təhsil isə milli şüurun özündən də aşağıdır. Onun özünün köməyə ehtiyacı var. Darmadağın olub. Ümumiyyətlə, bizdə bütün dəyərləri vururlar. Bəzən düşünürəm ki, sanki bizdə bir təşkilat var, ancaq Azərbaycan dəyərlərini vurmaqla məşğuldur.

- Bir dəfə Ailə, Qadın, Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə qarşı çıxmısınız.

- Komitəyə qarşı çıxmamışam. Komitənin adına qarşı çıxmışam, yaxşı da eləmişəm. Ailə, Qadın, Uşaq Problemləri üzrə... Bəs biz kişilərin ailəyə aidiyyəti yoxdur? Kişinin ailəyə aidiyyəti yoxdur? O qədər absurd və gülməli addır ki... Kim qoyub bu qurumun adını? Elə ad olar? Elə “Ailə” komitəsi olsun də. Ailəyə qadın da gedir, uşaq da.

- Bu gün əsas mövzulardan biri Qarabağın işğaldan azad olunmasıdır. Niyə Qarabağdan bəhs edən ssenari yazmırsınız deyəndə qeyd etmisiniz ki, “Qarabağ artıq ədəbiyyat mövzusu olmaqdan çıxıb. Xalqa kitabda alınan Qarabağ lazım deyil”. Bəs bu gün necə düşünürsünüz?

- Biz Qarabağı kitabda yox, həyatda azad etdik. O vaxt bu fikri çox hikkə ilə demişdim ki, Qarabağ ədəbiyyat mövzusu deyil, onu döyüşərək, döyüş meydanında almaq lazımdır. Kitabda, romanda alınan Qarabağ mənə lazım deyil. Hələ ki, bu fikirdəyəm, bəlkə sabah başqa bir fikirdə olacam, bilmirəm. Azərbaycan əsgəri, Ali Baş Komandan elə bir ssenari yazdı ki... Mən hərifəm? Oturum ssenari yazım, onun yanında adi görünsün?

- Ötən ay dünyaca məşhur alimimiz Rafiq Əliyevlə söhbətimizdə qeyd etdi ki, coğrafi ərazilərimizi işğaldan azad edə bilsək də, mənəvi ərazilərimiz hələ də işğal altındadır. Bu fikirlə razısınızmı?

- Rafiq Əliyev dünya masştablı şəxsiyyətdir. Dostum olduğu üçün demirəm, düz deyir. Mənəvi ərazilərimizi azad edib müəyyən səviyyəyə qaldırmaq üçün bizim yaxşı təhsilə ehtiyacımız var.

- Maraqlı söhbət üçün təşəkkür edirik. Seyran müəllim, son olaraq yeni yaşınızda özünüzə nə arzu edirsiniz?

- Allah onu nəzərə almır. Gərək insanlar sənə nəsə arzu etsin. O kişidən bir diləyim var ki, mən həmişə at belində, hərəkətdə olmuşam. Məni o tərəfə aparanda bir anın içində, yuxudan aparsın. Bu zamana qədər heç kimə əziyyət verməmişəm, vermək də istəmirəm.

- Doğum gününüzü necə qeyd edəcəksiniz?

-Dostlarım əlaqə saxlayır. Hərə bir yerə dəvət edir. Mən plan qurmuram, nə plan quracam? Ən böyük plan odur ki, dünyaya gəlmişəm.

Moderator.az

Məmurlar Mehdiabadı "döyüş poliqonu"na çeviriblər - RƏZALƏT (VİDEO)

Yaradılıb 18.03.2024 10:49 | Baxış sayı: 296

Faktdır ki, Abşeron rayonunun kənd və qəsəbələrində bu gün də sosial problemlər aşıb daşmaqdadır. Belə ki, yerli sakinlərin yaşadıqları ərazilərin bir çoxunda kanalizasiya boru xətləri olmadığından, sakinlər ağır, dözülməz vəziyyətdə yaşamağa məhkum olmuşlar. Qeyd edək ki, redaksiyamıza Abşeron rayonu, Mehdiabad qəsəbəsi, "Bakı Gecəsi" küçəsində yaşayan bir qrup sakinlərin adından təqdim olunan müraciət əsasında, əməkdaşlarımız həmin ünvanda olmuşlar və ərazidə lazımi video- çəkiliş də həyata keçirmişlər. Bir sözlə, gundemxeber.az xəbər portalı əməkdaşlarının ərazidə yaşanan problemlə bağlı hazırladıqları video- reportajı izləyicilərimizə təqdim edirik:

GundemXeber.Az

"O mənim hər zaman sevdiyim və istədiyim insan olub.... - Sadəcə aramızda anlaşılmazlıqlar olmuşdu"

Yaradılıb 18.03.2024 10:45 | Baxış sayı: 150

“Mən heç kimlə barışmamışam. Mənim Xalq artisti Flora Kərimova ilə münasibətim çox gözəl idi. Sadəcə medianın bundan xəbəri yox idi. 8 Mart – Beynəlxalq Qadınlar Günündə evinə gedib onun bayramını təbrik etdim”.

Bizim.Media xəbər verir ki, bu sözləri Xalq artisti Röya Ayxan “Balkanla gecə turu” verilişinə müsahibəsində deyib.

Sənətçi 8 Mart – Beynəlxalq Qadınlar Günündə Xalq artisti Flora Kərimovanın evinə gedərək onu təbrik etməsindən söz açıb. Röya bildirib ki, F.Kərimova ilə küsülü olmayıb:

“Bu, barışıq deyil! Flora xanımı harada görmüşəmsə, salamlaşmışam, öpmüşəm, qucaqlamışam və bayramdırsa, bayramını təbrik etmişəm. Bu mənim ürəyimdən keçdi, etdim. Valideynlərim və əzizlərim Bakıda olmadığına görə onların yerinə Flora xanımı seçdim. Hamının adından onu təbrik etdim. Əsla belə düşünməyin ki, mən Flora Kərimova ilə danışmırdım və barışdıq. Xeyr! O mənim hər zaman sevdiyim və istədiyim insan olub. Sadəcə aramızda anlaşılmazlıqlar olmuşdu. Bu da olan şeydir”.

“Yaxın aylarda Rusiyada neft bazarında kollapsın baş verməsi ehtimalı azdır”

Yaradılıb 16.03.2024 09:35 | Baxış sayı: 194

Volodimir Omelçenko: “Neft emalı zavodlarının yarısını məhv etsək belə, onların ehtiyatı daxili ehtiyacları ödəməyə kifayət edəcək”

Ukrayna ordusu martın 13-də Rusiya neft emalı zavodlarını hədəfə almaq üçün dronlardan istifadə edərək Ryazan bölgəsindəki əraziyə ziyan vurub. Ryazan vilayətinin qubernatoru Pavel Malkov oradakı neft emalı zavoduna hücumun yanğına və bəzi xəsarətlərə səbəb olduğunu deyib. Leninqrad vilayətinin rəsmiləri Rusiyanın hava hücumundan müdafiə qüvvələrinin neft emalı zavoduna yaxınlaşan Ukrayna pilotsuz təyyarəsini vurduğunu və heç bir zərərin olmadığını bildirib.

Hücumlar ardıcıl ikinci gündür Rusiya ərazisinə endirilən Ukrayna pilotsuz təyyarələrinin dalğasının bir hissəsi olub.

Ukrayna ilə həmsərhəd olan Voronej vilayətinin qubernatoru Aleksandr Qusev çərşənbə günü hava hücumundan müdafiə qüvvələrinin bir gecədə 30-dan çox Ukrayna pilotsuz təyyarəsini vurduğunu bildirib.

Çərşənbə axşamı Ukrayna pilotsuz təyyarələri Rusiyanın iki yanacaq obyektinə ziyan vurub.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Ukrayna Rusiyanın neft sənayesinə zərər verməklə bir çox üstünlüklərə nail olur.

Ukraynan Razumkov Mərkəzinin Enerji Proqramları üzrə direktoru Volodimir Omelçenko UNIAN-a mövzu ilə bağlı müsahibə verib. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Cənab Volodimir, ehtimal etmək olarmı ki, Rusiya neft bazalarına və neft emalı zavodlarına edilən hücumlardan sonra, yaxın gələcəkdə, heç olmasa, Rusiya Federasiyasının Avropa hissəsində yanacaq çatışmazlığı və qiymətdə artım ola bilər?

- Hələlik nəticə çıxarmağa tələsməzdim. Bu vəziyyəti təhlil etmək üçün, məsələn, məndə olmayan çox detallı kəşfiyyat məlumatlarını təhlil etmək lazımdır. Yəni bilmək lazımdır ki, zavodlar dəqiq nə qədər dağıdılıb, hansı avadanlıqlar sıradan çıxıb, sıradan çıxan avadanlıqları tez təmir etmək mümkündürmü, yaxud Çindən yenisini almaq olarmı və s. Suallar çoxdur.

Amma bütövlükdə götürsək, Rusiyada neft məhsulları bazarındakı problemlərin əsas amili ondan ibarətdir ki, onlar prezident seçkiləri öncəsi neft məhsullarına qiymət həddi adlanan məhdudiyyətlər tətbiq ediblər. Onlar bunu qiymətləri saxlamaq üçün ediblər. Nəticədə Rusiya neft şirkətləri üçün neft məhsullarını daxili bazarda satmaq sərfəli deyil. Bu da müəyyən problemlər yaradır, müəyyən kəsir ehtimalı var. Yəni ki, neft məhsullarını daxildə satmaqdansa, xam neft ixracına daha çox meyillidirlər.

Əslində, əgər Rusiya neft şirkətləri marketinq strategiyalarını dəyişsələr və daha az neft məhsulları və daha çox xammal neft ixrac edərlərsə, onlar neft emalı zavodlarına pilotsuz təyyarələrin hücumu nəticəsində yaranan itkiləri kompensasiya edə bilərlər. Yəni ixrac edilməli olan o neft məhsulları daxili bazarda satıla bilər. Bu mühüm amildir. Ona görə də hesab edirəm ki, yaxın həftələrdə və aylarda Rusiyada neft məhsulları bazarında kollapsın baş verməsi ehtimalı azdır.

- Sizcə, bu prosesi sürətləndirməyə nə kömək edə bilər?

- Ən əsası, xüsusilə ixrac gəlirləri baxımından sanksiyaların gücləndirilməsidir. Neft və neft məhsulları Rusiya büdcəsinin əsas gəlir sahəsidir. Hazırda neft və neft məhsulları var ki, heç bir sanksiya olmadan ixrac olunur, çünki müəyyən boşluqlar var. Və bu boşluqlar bağlanmalıdır. O zaman Rusiya büdcəsinə gəlirlər azalacaq.

Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu, ölkədaxili çatdırılma üçün maneə olmayacaq. Yəni heç kim onlara neft məhsullarını öz ölkəsində istehsal edib istədikləri yerə, nə qədər, hətta cəbhəyə çatdırmağı qadağan etməyəcək.

- Bəs, Rusiya neft şirkətlərinə pilotsuz təyyarələrin hücumundan danışsaq, bu, Rusiya üçün hələ də problem yaradırmı?

- Rusiyada neft məhsulları bazarında ciddi problemlər yaratmaq çox çətin məsələdir. Onların ümumilikdə 330-350 milyon ton neft məhsulları istehsal edən 72 neft emalı zavodu var. Bazarda isə təxminən 150-160 milyon ton istehlak var. Yəni, böyük ehtiyat mövcuddur. Neft emalı zavodlarının yarısını məhv etsək belə, onların ehtiyatı daxili ehtiyacları ödəməyə kifayət edəcək. Dediyim kimi, onlar sadəcə olaraq bu neft məhsullarını ixraca verməyəcəklər. Bu da, prinsipcə, yaxşıdır, çünki bu, böyük gəlir itkisidir, lakin ümumi kəsir yaratmır.

Həm də nəzərə almağa dəyər ki, emaldan əlavə, bir çox fərqli qurğu var, hamısını dağıtmaq mümkünsüzdür. Ruslar təchizat sxemlərini, logistikanı dəyişə bilərlər.

- Yəni neft emalı zavodlarını dağıtmağın o qədər də mənası yoxdur?

- Bəlkə də bu təsirli bir yoldur. Amma məncə, neftin neft emalı zavodlarına və limanlara getdiyi kəmərləri dağıtmaq daha məntiqlidir. Axı hər neft kəmərinin üstündə onlarla neft emalı zavodu “otura” bilər. Və əsas obyektə, məsələn, neft nasos stansiyasına və ya qaz kompressor stansiyasına bir zərbə onlarla zavodun işini dayandıra bilər.

Düşünürəm ki, onlarla belə obyekt var, ən vaciblərini hədəf almaq olar. Əgər həqiqətən də onları məhv etmək mümkün olacaqsa, deməli, əslində Rusiya iqtisadiyyatı tamamilə məhv olacaq.

Təchizat olmadan, neft kəmərlərinin istismarı olmadan və qaz kəmərlərinin istismarı olmadan Rusiya iqtisadiyyatının çöküşü sürətlə ola bilər. Hesab edirəm ki, bu, neft emalı zavodlarını vurmaqdan daha optimal sxemdir.

Müəllif: Turan Abdulla

Fransaya gözlənilməz maneə: Britaniya Azərbaycan planını açıqladı - GƏLİŞMƏ

Yaradılıb 15.03.2024 10:33 | Baxış sayı: 140

ReAl Partiyası sədrinin müavini Natiq Cəfərli Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik:

- Böyük Britaniya Baş naziri Rişi Sunak bildirdi ki, noyabrda Bakıda keçiriləcək COP29-a qədər sülhün nail olunduğu Cənubi Qafqaz görmək önəmli hadisə olardı. Prezident İlham Əliyev də son açıqlamasında dedi ki, Ermənistanla sülhə həmişəkindən daha yaxınıq. Sülh müqaviləsinin belə tezliklə imzalanması mümkündürmü?

- Hamımızın arzusu budur. Beynəlxalq ictimaiyyətin əksəriyyəti də bunu istəyir. Əlbəttə, sülhə mane olmaq üçün çalışan ölkələr də var. Azərbaycan bu məsələdə ən səmimi tərəfdir. Azərbaycan 2020-ci ildən bəri sülh müqaviləsinin 5 prinsip üzrə imzalamağa hazır olduğunu bildirir və buna çalışır. Bu prinsiplər də tamamilə beynəlxalq hüquqa söykənir.

Britaniya kimi ciddi bir dövlətin də bu məsələdə maraqlı olması, sülhü yaxınlaşdıracaq amillərdən biridir. Azərbaycan bundan istifadə edə bilər. Məsələn, Britaniyanın başqa ölkələrə təsir mexanizmlərindən yararlanmaq mümkündür. Fransanın yaratdığı bəzi maneələr Britaniya vasitəsilə neytrallaşdırıla bilər. Çünki bir çox hallarda Fransanın mövqeyi sülhə mane olan faktora çevrilir. Əslində, Fransa ilə yanaşı, bəzi ölkələr də Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhdə maraqlı deyil. Məsələn, Rusiya. Çünki dayanıqlı sülh Rusiyanın Cənubi Qafqazda onsuz da zəifləmiş mövqelərini daha da daralda bilər. Azərbaycanın öz ərazi bütövlüyü və suverenliyini bərpa etməsi, Qarabağ münaqişəsi kimi bir bəladan qurtulması, Rusiyanın bölgəyə təsir mexanizmlərini azaltdı. İndi böyük sülh olsa, digər təsir mexanizmlərindən də məhrum ola bilər.

Hesab edirəm ki, bəzi ölkələrin mane olmaq cəhdlərinə baxmayaraq, Azərbaycanla Ermənistan doğru istiqamətdə irəliləyərək, böyük sülh müqaviləsi olmasa belə, ən azı il ərzində sülh müqaviləsinin tərkibini təşkil edə biləcək ciddi protokollar və ya sənədləri imzalaya bilər. Bu mümkündür.

- Qazaxın dörd kəndinin qaytarılması məsələsi də gündəmdədir. Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan dolayı yolla kəndlərin təhvil veriləcəyini söylədi. Sülhyaratma prosesi bu məsələnin tezliklə həll edilməsiylə gücləndirilə bilərmi?

- Sülh müqaviləsi və sərhədin delimitasiya-demarkasiyası elə bu kimi məsələlərin həlli üçündür. Azərbaycan bu prosesdə beynəlxalq hüquq baxımından tam haqlı olan tərəf kimi gec-tez qalan ərazilərini də qaytaracaq. De-yure ərazimiz olan o kəndlər də təhvil veriləcək. Amma bu kimi məsələləri maneəyə çevirmək də doğru deyil. Yəni belə məsələləri sülh müqaviləsini imzalayıb həll etmək də olar. Zatən, bu məsələ həllini tapacaq, Azərbaycan bu əraziləri öz gücü-qüdrəti hesabına da qaytara bilər. Ermənistan da bunu anlayır, gec-tez razılaşma olacaq. Hesab edirəm ki, bu, sülh müqaviləsinin tərkib hissəsi kimi olsa, daha yaxşı olar.

Delimitasiya-demarkasiya prosesi elə də asan məsələ deyil. Bu, böyük sülh müqaviləsindən sonra da davam edə bilər, bundan əvvəl isə delimitasiyanın prinsipləri razılaşdırılacaq. Bununla bağlı danışıqlar illərlə də gedə bilər. Xatırladım ki, müstəqillikdən bəri Gürücstanla Azərbaycan arasında sərhəd məsələsinin müzakirəsi davam edir. Rusiya ilə isə bir neçə əvvəl yekunlaşıb. Yəni bu, uzun çəkən prosesdir. Ermənistan onu da anlayır ki, Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri daxilində o kəndlərin də yeri var, gec-tez qaytarılmalıdır, qaytarılacaq da.

- Moskva-İrəvan xəttindəki gərginlik sülhə nə qədər mane olacaq? Rusiya rəsmisi Mariya Zaxarova bildirdi ki, İrəvanın hazırkı kursu Moskva ilə münasibətlərə düzəlməz ziyan vura bilər. İndi Rusiya bu kursu dəyişdirməyə çalışsa, nə olacaq?

- Məncə, bizim siyasətimizin ana xətti ondan ibarət olmalıdır ki, Rusiya ilə Ermənistan arasında nə olur-olsun, Azərbaycan hansısa formada bunun iştirakçısı olmasın. O zaman Rusiya da anlayacaq ki, Ermənistanla gərginləşən münasibətlər Azərbaycanla yaxşılaşan münasibətlər demək deyil. Çünki Azərbaycanın da Rusiya ilə bağlı gözləntiləri var. Məsələn, sülhməramlılarla bağlı. Rusiya ərazimizdən könüllü şəkildə çəkilsə, yaxşı olardı. Həmçinin Rusiya bu yaxınlarda Azərbaycanın fikrini almadan bəyanat verdi ki, ermənilərin Xankəndi və ətrafında köçürülməsinə və onları qorumağa hazırdır. Azərbaycanda haqlı sual yarandı ki, Rusiya hansı haqla bunu etmək istəyir? Əlbəttə, istənilən halda Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin normal olması yaxşıdır. Mişustinin ikigünlük səfəri də göstərdi ki, münasibətlər normal templə davam edir.

Bütün bunlara baxmayaraq, Rusiya ilə bağlı suallarımız da var. Bu suallara cavab verilməsinə ehtiyac da yaranıb. Bütün hallarda isə Rusiya-Ermənistan gərginliyi onların öz işidir. Azərbaycan hansısa formada bunun iştirakçısı olmamalıdır. Əlbəttə, İrəvan-Moskva gərginliyinin artması Rusiyanın Ermənistana şərtlərinin sərtləşməsinə səbəb ola bilər. Bunun da sülh prosesinə müəyyən əngəllər yaratması mümkündür.

- Türkiyə və ABŞ sülhü yaxınlaşdırmaq üçün birgə işləyəcək. Bununla bağlı iki ölkə arasında razılaşma əldə edilib. Bəs bu anlaşma prosesə nə kimi töhfə verəcək?

- Əlbəttə, Türkiyənin bu prosesin iştirakçısı olması Azərbaycanın xeyrinədir. Çünki iki qardaş ölkə xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələlərində o qədər inteqrasiya olunmuş durumdadır ki, Azərbaycanın iştirak etdiyi proses Türkiyə, Türkiyənin yer aldığı proses Azərbaycanın xeyrinədir. Qarşılıqlı maraqlar kifayət qədər yaxşı qorunur.

Türkiyənin son zamanlarda Qərb və ABŞ ilə münasibətləri yaxşılaşma dövrünü yaşayır. Əlbəttə, bu çərçivədə Ankara və Vaşinqtonun Cənubi Qafqazda sülh məsələsini müzakirə etməsi Azərbaycanın xeyrinədir. Əminəm ki, qardaş Türkiyə - bizim strateji müttəfiqimiz istənilən danışıqlarda Azərbaycanın maraqlarını ifadə edən mövqelərdən çıxış edir. Yəni Türkiyənin istənilən prosesdə iştirakı Azərbaycana yalnız xeyir gətirə bilər.

“KAAN” “F-35”-dən DAHA TƏKMİL QIRICI OLACAQ...” – “Su-57”-nin perspektivləri çox qeyri-müəyyəndir”

Yaradılıb 15.03.2024 09:13 | Baxış sayı: 119

"Şübhəsiz ki, bu, Türkiyə müdafiə sənayesi üçün nəhəng bir irəliləyişdir"

Tanınmış azərbaycanlı hərbi ekspert Aqil Rüstəmzadə TRT-yə müsahibəsində Türkiyə hərbi sənaye kompleksinin hazırladığı “Kaan” döyüş təyyarəsi haqqında danışıb, onun texniki xüsusiyyətlərini təhlil edib və türk qırıcısının öz rəqiblərindən üstün cəhətlərini və çatışmazlıqlarını açıqlayıb.

“AzPolitika” müsahibəni ixtisarla təqdim edir:

- Türkiyənin beşinci nəsil qırıcısı olan “Kaan”ın ilk uçuşu bu yaxınlarda baş tutub. Bu hadisəni necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu, Türkiyə aviasiya sənayesi üçün kifayət qədər maraqlı bir dövrdür. Bildiyimiz kimi, Türkiyə birinci, ikinci, üçüncü və dördüncü nəsil döyüş təyyarələri istehsalçısı deyildi. Bununla belə, o, dördüncü nəsil qırıcı olan “F-16”-nın modernləşdirilməsində iştirak etdi və bununla dəyərli təcrübə qazandı. Çoxları türk aviasiya sənayesinin imkanlarına inanmırdı. Ötən gün Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bildirib ki, dörd ildən sonra “Kaan” döyüş təyyarələri parkına daxil olacaq. Şübhəsiz ki, bu, Türkiyə müdafiə sənayesi üçün nəhəng bir irəliləyişdir. Fakt budur ki, müasir döyüş təyyarəsinin istehsalı çox böyük bilik tutumludur və o, maliyyə, texnoloji investisiyalar tələb edir. Bu, şübhəsiz ki, uğurdur. Eyni zamanda bəzi məqamları da qeyd etmək istərdim.

Tam hüquqlu beşinci nəsil qırıcı yeni mühərrik tələb edir. Bu mühərrik digər təyyarələrdəkindən əsaslı şəkildə fərqlənir. Fakt budur ki, beşinci nəsil təyyarənin mühərriki səsdən yüksək sürətlə kruiz rejimini təmin etməlidir və bu, həmin mühərrikin çəkiyə nisbətinə çox yüksək tələblər qoyur. Bundan əlavə, mühərrikdən çıxan işlənmiş qazların temperaturu adi mühərriklərdən daha aşağı səviyyədə olmalıdır. Gövdəyə gəlincə, bəli, bu qırıcının gövdəsi ilə bağlı hər şey qaydasındadır. Türkiyə qarşısına iddialı məqsədlər qoyub və gördüyümüz kimi, bütün iddialı planlarını həyata keçirir. Düşünürəm ki, təxminən 4 ildən sonra Türkiyənin beşinci nəsil mühərriki hazır olduqda və müvafiq silahlar hazırlandıqdan sonra tam hüquqlu beşinci nəsil qırıcımız olacaq.

Bir şeyi də əlavə etmək istərdim. Azərbaycan “Kaan” qırıcısı üçün həm fərdi komponentlərin hazırlanmasında, həm də onun istehsalında iştirak edir. Mən eyni şeyi Türk Dövlətləri Təşkilatı ölkələrindən olan bütün həmkarlarıma da təklif etdim ki, onlar passiv müşahidəçi olmasınlar, müəyyən işlərin hazırlanmasında və maliyyələşdirilməsində iştirak etsinlər. Gələcəkdə adekvat pula çox yaxşı döyüşçü alsınlar. Ona görə də sizin platformanızdan istifadə edərək bütün TDT ölkələrini “Kaan”a türk sivilizasiyasının döyüşçüsü kimi baxmağa çağırıram. Ümumiyyətlə, mənim çox optimist baxışım var. Bir pilot və mühəndis kimi, hətta uzaqdan bu təyyarəyə, dizaynına baxanda onun hansı imkanlara malik olacağını artıq təqribən bilirəm. Düşünürəm ki, çox yaxşı bir təyyarə oldu və gələcəkdə o, silah bazarında rəqabətədavamlı döyüşçülərdən biri olacaq.

- Siz qeyd etdiniz ki, bir pilot olaraq təyyarənin indiki xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq, onun imkanlarını artıq başa düşə bilərsiniz. Bu barədə bizə ətraflı məlumat verə bilərsinizmi? “Kaan”ı təkcə beşinci nəsil deyil, “F-35” kimi digər qırıcılarla müqayisə etdikdə, o, necə fərqlənir? Bu, ən azı xarici görünüşünə görə kifayət qədər böyük, iki mühərrikli qırıcıdır.

- “Kaan” “F-35”-dən daha təkmil qırıcı olacaq. Məsələ burasındadır ki, “F-35” təkmühərrikli olmaqla, “Kaan” ilə eyni döyüş yükünü daşıya bilməyəcək. Yəni, performansı “F-35”-dən xeyli yaxşı olacaq bir təyyarəmiz var. Bundan əlavə, “F-35”-in əhəmiyyətli bir çatışmazlığı var: o, ABŞ-dəki bazası ilə daim əlaqə saxlamalıdır. Təsəvvür edin ki, havaya qalxırsınız və nə vaxtsa topdan istifadə etmək istəyirsiniz, lakin ABŞ-dəki istehsalçı ondan istifadə etməyə icazə vermir. Türkiyə, türk dünyası və onların müttəfiqləri üçün ən yaxşı variantın “Kaan” olacağı açıq-aydın görünür. “Kaan”ı rus və çinli həmkarları ilə müqayisə etməzdim, çünki onların aktiv fazalı sıra antenası (AFAR) olan yüksək keyfiyyətli aviasiya radarı yoxdur. Türkiyə artıq “F-16” üçün “Özgür” layihəsi çərçivəsində AFAR radarı hazırlayır. Hesab edirəm ki, onun əsasında dünya analoqları ilə rəqabət aparacaq çox yaxşı radar yaratmaq olar. Qeyd etmək lazımdır ki, beşinci nəsil qırıcı üçün onun təkcə radarı deyil, həm də optik və infraqırmızı görmə sistemini ehtiva edən aşkarlama vasitələri böyük əhəmiyyət kəsb edir.

- Beşinci nəsil döyüşçülərin nə olduğunu qısaca təsvir edək. 70-ci illərdə “F-16” və “F-15” kimi dördüncü nəsil qırıcılar istehsal olunmağa başladı. 30 il sonra, 2000-ci illərdən etibarən, onlar tədricən beşinci nəsil döyüşçülərlə əvəz olundu. Onları xüsusi edən nədir?

- 6-cı nəsil artıq inkişaf mərhələsindədir. Mümkündür ki, yüksək texnologiyalı ölkələr 6-cı nəslə keçsin. Türkiyə də bundan geri qalmayacaq. Məsələn, “Kızılelma” layihəsi ön plandadır: sizin prototipiniz amerikalı həmkarından daha tez havaya qalxdı. Beşinci nəsil qırıcıya gəlincə, o, radar və infraqırmızı diapazonlarda gizlilik kimi tələblərə tabedir. Həmçinin işlənmiş qazların minimum temperaturuna. Bu, təkcə radardan deyil, həm də kosmosdan gələn peyklərdən, həmçinin istiliyə cavab verən yerüstü aşkarlama avadanlıqlarından qorunmaq üçün edilir. Yəni söhbət həm radarda, həm də infraqırmızı optik diapazonda gizlilikdən gedir. Bundan əlavə, onun hava hücumundan müdafiə zonasına daxil olmadan istifadə edilə bilən yüksək dəqiqlikli silahları olmalıdır. Bu, 200-400 kilometr (hava hədəfləri üçün 200 km və ya daha çox, yer hədəfləri üçün 300 km və ya daha çox) uzaq mənzilli silahdır. Beşinci nəsil qırıcı kruiz rejimində səsdən yüksək sürətlə uça bilməlidir. Məsələ burasındadır ki, “F-22” və “F-35”-dən başqa hələ heç bir qırıcı belə qabiliyyətə malik deyil. Kimsə xatırlamırsa, mən oxuculara kruiz rejiminin nə olduğunu izah etməyə çalışacağam. Bir çox avtomobil həvəskarları yəqin ki, afterburner kimi bir ifadə ilə qarşılaşıblar. Bu, qazı sonuna qədər basdığınız zaman olur və mühərrik maksimum yanacaq sərf edir. Bu, maksimum sürətə çatmağa imkan verir, lakin vaxtı məhdudlaşdırır. Bu rejimdə yanacaq sərfi normal rejimdən bir neçə dəfə yüksəkdir. Bu, təyyarələrdə də eynidir.

Ancaq beşinci nəsil mühərrikiniz olduqda, maksimum sürətə çatmadan səsdən yüksək sürətlə uça bilərsiniz. Bu yolla çox uzun məsafələrə səyahət edə bilərsiniz. Bundan əlavə, əlbəttə ki, beşinci nəsil qırıcı da platformadır. Onun genişləndirilmiş imkanları, məsələn, müxtəlif hərbi komponentlər arasında əlaqə olmalıdır. Məsələn, “F-35” gəmi əleyhinə raketi vura bilər. Yaxud “F-35” “Patriot” hava hücumundan müdafiə raketlərini istənilən hədəfə yönəldə bilər. Yəni, bu təyyarə bütöv bir kompleksdir. Gələcəkdə “F-35” pilotsuz uçuş aparatları ilə birlikdə işləməlidir. Bu anlayış “sadiq davamçı” adlanır. Türkiyə bu məsələdə çoxlarını qabaqlayır və ABŞ ilə rəqabət aparır, çünki “Kaan”la birlikdə türk reaktiv PUA-sı “Kızılelma” var. Bu konsepsiyaya görə, Türkiyə böyük uğur qazanacaq.

- Qeyri-amerikalı rəqiblər, xüsusən də “Su-57” haqqında nə demək olar?

- “Su-57” ilə bağlı problem ilk növbədə mühərrikdədir. Rusiyanın bu qırıcı üçün beşinci nəsil mühərrik yarada biləcəyinə inanmaq çətindir. Son 10 ildə Rusiya Federasiyasında təyyarə mühərriklərinin inkişafı ilə bağlı böyük problemlər yaranıb. Üstəlik, hətta “Su-35”-də də müasir radar quraşdırılmayıb. “Su-57”-də beşinci nəsil təyyarələr üçün tələblərə cavab verən belə bir radar və ya silah yoxdur. “Kaan” məsələsində bu qırıcı üzərində çalışan türk mühəndislərin əldə edəcəyi inkişaflardan danışa bilərik. “Su-57”-nin perspektivləri çox qeyri-müəyyəndir. Onların uzun illərdir tamamlanmayan mühərrik layihəsi var. 10 ildən artıqdır ki, müasir radar yarada bilmirlər. Atəş silahlarının (raketlər və bombalar) inkişafı ilə bağlı problemlər var. Buna görə də çox güman ki, “Su-57” həm hava, həm də yer hədəflərini vurmaq üçün məhdud imkanlara malik 4,5 nəsil qırıcı olaraq qalacaq.

Çin qırıcısına gəlincə, məncə, o, Rusiya istehsalından fərqli deyil. Çin təyyarə sənayesi əsasən Rusiya hərbi sənayesinə əsaslanır. Çin mühərrikləri rus mühərriklərinin sürətli və ya modernləşdirilmiş variantlarıdır. Elektronika sahəsində Çin Rusiyanı bir qədər qabaqlayır. Çin qırıcısının radioelektronikası “Su-57”-dəkilərdən daha yaxşı olacaq.

Amma onun da eyni problemləri var: mühərrik, radar və ən son yüksək texnologiyalı raket sistemləri. Bu problemlər Çinə təsirli taktiki və texniki məlumatlara malik beşinci nəsil qırıcı yaratmağa imkan verməyəcək.

- O zaman deyə bilərikmi ki, bu gün yalnız ABŞ-də hazır beşinci nəsil qırıcılar var? Bunlar “F-35” və “F-22”-dir. Türkiyə isə “Kaan”la rəqabətə hazırlaşır. Bu təyyarələr türk qırıcısına rəqibdirmi?

- Türkiyənin “Kaan” təyyarəsinin iki əsas rəqibi olacaq. Birincisi Cənubi Koreyaya aid “KF-21”-dir. Yeri gəlmişkən, bu iki təyyarənin ortaq cəhətləri çoxdur. Aerodinamika dəqiq bir elmdir, buna görə də onların bir çox cəhətdən oxşar olması təəccüblü deyil. Bu, “Kaan”ın düzgün istiqamətdə getdiyini göstərir. İkincisi isə bir sıra parametrlərə görə “F-22”-dən üstün olan “F-35”-dir. “F-35” güclü radarla təchiz edilib ki, bu da ona digər döyüş təyyarələri üzərində üstünlük verir. Türkiyənin yaxın gələcəkdə Amerika radarından da üstün radar yarada biləcəyini söyləmək insafsızlıq olardı. Bununla belə, düşünürəm ki, “Kaan” yarışın qalan hissəsini qabaqlayaraq koreyalı döyüşçü ilə bərabər olacaq. Əsas rəqabət isə “F-35” ilə olacaq.

Rasim Əliyev

“AzPolitika.info”

Facebook-da paylaş

Hakan Fidanın yeni planına “yaşıl işıq”: Azərbaycanla bağlı qərar dəyişdi - Ekspert danışır...

Yaradılıb 14.03.2024 10:25 | Baxış sayı: 161

“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Türkiyə Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesi ilə bağlı fəallığını artırıb. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan da son çıxışında sülh müqaviləsinin önəmindən danışdı. Üstəgəl, xarici işlər naziri Hakan Fidan ötən günlərdə məsələni ABŞ-də müzakirə masasına yatırdı. Ankaranın artan fəallığını necə izah etmək olar?

- Türkiyənin Cənubi Qafqazda fəallaşması, Ermənistan yönündəki aktiv səyləri Azərbaycan üçün son dərəcə faydalıdır. Prezident İlham Əliyevin İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra açıqlaması var idi ki, Azərbaycan artıq öz ərazilərini işğaldan azad edib, Türkiyə Ermənistan siyasətində sərbəstdir. Yəni bu o deməkdir ki, Türkiyə Azərbaycana boylanmadan Ermənistanla münasibətlərini normallaşdıra bilər. Buna baxmayaraq, Türkiyə Azərbaycanla müttəfiqliyə sadiq qalaraq, bu məsələni Bakı ilə koordinasiya edir. Hakan Fidan ötən ilin dekabrında Bakıda olanda açıq dedi ki, Ermənistanla bağlı məsələlər Azərbaycanla razılaşdırılır.

Prezident Ərdoğan bu günlərdə keçirilən Antalya Diplomatiya Forumunda söylədi ki, Türkiyə Ermənistan siyasətini Azərbaycanla koordinasiya edir. Bunun izahı belədir: Ermənistan ilk növbədə Azərbaycanla məsələləri həll etməlidir ki, Türkiyə ilə normallaşma prosesinə başlasın. Bununla yanaşı, Türkiyə Ermənistanla dialoqu davam etdirir. Təsadüfi deyil ki, Antalya Diplomatiya Forumuna Ermənistanın Türkiyə üzrə xüsusi nümayəndəsi Ruben Rubinyan da gəlmişdi. Türk həmkarı Sərdar Kılıç Rubinyana təklif etdi ki, növbəti görüş İrəvanda keçirilsin. Əslində, biz də bu təkliflə çıxış edə bilərik ki, başqa ölkələrdə görüşməkdənsə, növbəlilik əsasında təmaslar Bakı və İrəvanda davam etdirilsin.

Yeri gəlmişkən, Hakan Fidan Amerika səfərində müxtəlif mövzuları həmkarı Entoni Blinkenlə müzakirə etdi. Hakan Fidanın belə bir fikri də oldu ki, müxtəlif mövzularda fikir ayrılıqları olsa da, həmişə bunlar müzakirə olunmalıdır. Əslində, Amerikanın da fikri budur ki, Ermənistan sülh məsələsində Azərbaycan və Türkiyə ilə əməkdaşlığa başlamalıdır. Azərbaycan da, Türkiyə də bunu istəyir. Sadəcə Nikol Paşinyan bunun üçün reallığı qəbul edərək, Azərbaycanla çərçivə sazişinin imzalanmasını yubatmamalıdır.

- ABŞ sülh prosesi ilə bağlı Türkiyə ilə əməkdaşlıq edəcək, Hakan Fidanın Vaşinqton səfərində bu barədə razılaşma oldu. İndiyədək regionda əməkdaşlıqla bağlı Türkiyə ilə arasında məsafə saxlayan ABŞ niyə fikrini dəyişdi?

- Amerikanın Türkiyəyə ehtiyacı var. Çünki bilir ki, Ermənistan Rusiyanın caynağından qurtarmaq istəyirsə, böyük qonşusu Türkiyə ilə münasibətləri normal olmalıdır. Bəli, zaman-zaman ABŞ-Türkiyə münasibətlərində suallar yaranır. Bu sualları yaradan məsələlərə ABŞ-nin PKK terror təşkilatının Suriyadakı törəmələrini dəstəkləməsi, F-35 təyyarələrini Ankaraya verməməsi, FETÖ lideri Fəthullah Gülənə Pensilvaniyada sığınacağın verilməsi və sair daxildir. Bu, Türkiyədə narahatlıq, münasibətlərdə suallar yaradır. Amma buna baxmayaraq, əməkdaşlıq istiqamətində dialoq davam edir.

Amerikada onu da anlayırlar ki, artıq Türkiyə Cənubi Qafqazdadır, Azərbaycanla ittifaq var, türk dünyasının lider dövlətidir. Vaşinqtonda onu da başa düşürlər ki, Türkiyə-Ermənistan münasibətləri normallaşarsa, sərhədlər açılarsa, bunlar Amerikanın da regional maraqlarına cavab verəcək.

- Ermənistan mətbuatı bir neçə gündür Türkiyənin sərhədə hücum silahları göndərdiyi iddiasını tirajlayır. Sizcə, bu, nə qədər doğrudur, əgər belədirsə, nə ilə bağlı ola bilər?

- Ermənistandan gələn xəbərlərə bir az ehtiyatlı yanaşmaq lazımdır. Belə xəbərləri yayanları “Ermənistan mətbuatı” adlandırmaq olmaz. Bunları Paşinyana qarşı radikal mövqedə duran qüvvələr yayırlar. Məqsəd də Paşinyanın mövqelərini zəiflətməkdir ki, guya Rusiya sərhədçiləri ölkədən çıxarılsa, sərhədlər boş qalacaq, Türkiyə Ermənistana hücum edəcək. Bu, Paşinyan əleyhinə ortaya atılmış iddiadır. İddia Türkiyə tərəfindən təsdiqlənməyib.

Təəssüf ki, heç bir əsası olmayan bu xəbər Azərbaycan mediasında geniş yayıldı. Üstəgəl, Türkiyənin hüququ var ki, öz ərazisində istənilən hərbi əməliyyat, təlimlər keçirsin. Suriya və İraqda PKK-ya qarşı mübarizə davam edir. Bəzən Ermənistanla sərhəd yaxınlığında da belə hallar olur, burda da hərbi təlimlər keçirilə bilər. Bunlar Türkiyənin müstəsna hüququdur. İndi belə bir şeyin olub-olmadığı bilinmir, ən azı Türkiyə tərəfindən açıqlama yoxdur. Biz də strateji müttəfiqimizə inanmalıyıq, nəinki ermənilərin informasiyalarına.

Məncə, bu, Paşinyana qarşı yönəlmiş dezinformasiyadır. Çünki Paşinyan Rusiya sərhədçilərini “Zvartnots” hava limanından çıxarmaq istəyir. Radikallar da onu qorxutmağa çalışırlar ki, rus sərhədçiləri Türkiyə ilə sərhəddən də çıxarılsa, nə edəcəyik. Açıq demək lazımdır ki, Rusiyanın Ermənistandakı mövqelərinin zəifləməsi Azərbaycanın da, Türkiyənin də maraqlarına cavab verir. Ermənistandakı Rusiya hərbi bazası kimə qarşıdır? Əgər Rusiya Azərbaycan və Türkiyəni özünə strateji tərəfdaş hesab edirsə, bu hərbi baza nəyə lazımdır? Ona görə də, hesab edirəm ki, Rusiya hərbi bazası və qoşunlarının Ermənistanı tərk etməsi Türkiyə və Azərbaycanın maraqlarına uyğundur.

- Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan söylədi ki, Türkiyəyə təkcə qonşu ölkə kimi yox, həm də Azərbaycanla münasibətlər kontekstində baxılmalıdır. Hesab etmək olarmı ki, bu, İrəvanın Bakının sülh müqaviləsi ilə bağlı şərtlərini qəbul etməsinin anonsudur?

- Əslində, Paşinyan bəzi reallıqları anlayır. Son mətbuat konfransında 4 kəndlə bağlı gah nala-mıxa vursa da, elə sözlər işlətdi ki, dolayı yolla bu ərazilərin Ermənistana aid olmadığını etiraf etdi. Yəni Azərbaycan o kəndlərə daxil olarsa, Paşinyan bununla razılşacaq.

Paşinyanın Azərbaycan kontekstində Türkiyə ilə bağlı dedikləri də reallığı əks etdirir. Paşinyan o reallığı da anlayır ki, Türkiyə Ermənistan siyasətini Azərbaycanla koordinasiya edir.

Bakıdan 500 milyardlıq tələb: İran təşvişə düşdü – Britaniyada hazırlıq başladı

Yaradılıb 13.03.2024 10:39 | Baxış sayı: 160

Politoloq Cümşüd Nuriyev Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Böyük Britaniyanın dövlət naziri Ceyms Hippi Rusiya müdaxilə edəcəyi təqdirdə, Ermənistana hərbi dəstək verəcəklərini açıqlayıb. Britaniyalı nazirin mesajını necə şərh etmək olar, ümumiyyətlə, proses Ermənistana müdaxiləyə qədər gedəcəkmi?

- Rusiya çoxdan müdaxilə edib. Rusiyanın Ermənistanda hərbi bazası var, bütün sərhəd xidməti rusların əllərindədir. Başqa nədən söhbət gedə bilər? Ermənistanın bütün iqtisadiyyatı, dəmir yolları və nəqliyyat infrastrukturu Rusiyanın əlindədir. Müdaxilə başqa necə olur, müharibə eləməyəcək ki?!

Ermənistanın nəyi var ki, nə də müharibə elan eləsin?! Əslində, bu, diplomatik gedişdir, guya Ermənistanı sevirlər. Bunun arxasında başqa maraqlar durur. Nə Rusiya Ermənistana müdaxilə edəcək, nə də İngiltərə ora gələcək. Belə gedişlərlə insanları özlərinə cəlb edə bilirlər, əsas məqsəd də budur.

- Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan bildirdi ki, Azərbaycanla sərhədin delimityasiyası Tavuşdan başlaya bilər. Qazaxın bizə qaytarılacaq 7 kəndi də bu istiqamətdə yerləşir. Paşinyanın açıqlamasını bu baxımdan necə dəyərləndirmək olar?

- Qazaxın 4 kəndi sərhədə bitişikdir, bundan başqa, Kərki ilə birlikdə 4 eksklavımız da oradadır. Azərbaycan bu ərazilərin qaytarılmasını tələb edir, bunun üçün heç müharibəyə də ehtiyac yoxdur. Torpaqlar qaytarılacaq. Yəqin ki, ermənilər Başkənd və həmin 4 eksklavın dəyişdirilməsi məsələsini müzakirə etmək istəyirlər. Həmçinin həmin kəndlərin əvəzinə Azərbaycana başqa yerdən torpaq verə bilərlər. Azərbaycan həmin eksklavlara çıxsa, Gürcüstan-Ermənistan yolu tam nəzarətimizə keçəcək. Ermənilər indiyədək buna görə məsələni uzadırlar.

Delimitasiyaya gəlincə, haradan başlayır-başlasın, bizim üçün fərqi yoxdur.

Paşinyan çox çətin durumdadır, çünki onu devirmək istəyirlər. Paşinyan Ukraynanın timsalında gördü ki, ABŞ və Avropanın Rusiya ilə bağlı problemləri var. Buna görə də çalışır ki, sülh müqaviləsi tezliklə bağlansın, ən azı çərçivə sazişi. Delimitasiya-demarkasiya prosesi bundan sonra da ola bilər.

- Paşinyan iddia edir ki, sülh prosesinin gedişinə uyğun olaraq, Azərbaycan və Ermənistan qarşılıqlı şəkildə beynəlxalq məhkəmələrdə bir-birinə qarşı şikayətlərini geri çəkə bilərlər. Belə bir gəlişmə nə qədər mümkündür?

- Ermənistan bizi necə məhkəməyə verə bilər?! Ermənilər özləri çıxıb gediblər, torpaq Azərbaycanındır, dünya da bunu belə bilir. Azərbaycan isə Ermənistanı ona görə məhkəməyə verib ki, ərazilərini işğal edib, 30 il ərzində bu torpaqlarda vəhşilik törədiblər, 300-ə qədər yaşayış məntəqəsini dağıdıblar. Azərbaycana böyük ziyan vurublar. Ən azı Azərbaycana 300 milyard dollarlıq zərər dəyib. Bu müddətdə Azərbaycanın oradan götürə biləcəyi gəlirləri də nəzərə alsaq, söhbət 500 milyard dollardan vəsaitdən gedir.

Kimsə Paşinyanı başa salıb, o da bic gediş etmək istəyir. İstəyirlərsə, bizi məhkəməyə versinlər, nəyi sübut edəcəklər? Onsuz da veriblər, ortada heç nə yoxdur. İnanmıram ki, Azərbaycan şikayətlərini geri çəkəcək. Azərbaycan artıq təzminat məsələsini gündəmə gətirib və bunu da almaq istəyir.

Ermənistan qorxur ki, Azərbaycan bu təzminatın müqabilində Zəngəzuru istəyəcək. Dünyada belə bir presedent var, Almaniya ilə Yunanıstan arasında olub. Yunanlar borclarını ödəyə bilmədilər, əvəzində iki adanı almanlara verdilər.

İndi bu məsələdə də beynəlxalq qiymətləndirilmə aparıla bilər. Beynəlxalq audit qurumları gəlib dəyən ziyanı hesablaya bilərlər, bundan sonra təzminatı ödəyə bilməyən Ermənistan buna uyğun ərazi verməlidir. Ermənistan bundan qorxur və indidən qabağını almaq istəyir. Azərbaycanın geri çəkiləcəyinə inanmıram. Eyni zamanda, bu, Ermənistana siyasi təzyiq vasitəsidir, niyə bundan əl çəkməlidir?!

- İran yenidən Zəngəzur məsələsinə qayıdıb. Yenə də bu çərçivədə müxtəlif səviyyələrdə İrandan Azərbaycan əleyhinə hədyanlar səsləndirilir, təxribatçı açıqlamalar verilir. Mollaların bu dəfəki sancısı nədən qaynaqlanır?

- İran vəziyyəti gərgindir. İran daxilindən gələn xəbərlər Tehran üçün ürəkaçan deyil. SEPAH-la molla rejimi arasında güclü qarşıdurma var. Digər yandan, İran daxilində milli azadlıq hərəkatları güclənir. Başda Sistan-Bəlucistan olmaqla, bir neçə vilayətə nəzarət əldən çıxıb. Ayətullahlar Xameneyini qəbul etmirlər. Fars-türk qarşıdurması yaranıb. İranın problemləri sadaladıqlarımdan çoxdur. Kürdlər İranın qərb hissəsini və ya müstəqillik istəyirlər. Daxildəki gərginlikdən diqqəti yayındırmaq üçün Azərbaycana hədyanlar səsləndirirlər.

Zəngəzurla bağlı da ona görə ortaya düşüblər ki, Azərbaycan Orta dəhliz məsələsində İrana yox, Ermənistana üstünlük verə bilər. Bu, molla rejiminin düşüncəsiz siyasətidir. Bu adamlar doğurdan düşünə bilmirlər, psixoloji xəstədirlər. Azərbaycanın öz problemləri var, İranla hansısa düşmənçiliyi yoxdur. Onsuz da, Azərbaycan İranın xəyanətini bilir, görüb. İranın özü də münasibətini ortaya qoydu. İran gedib Suriya və İraqdakı problemlərini həll eləsin.

O həmin İran deyil ki, HƏMAS oktyabrın 7-də İsrailə hücum edəndə bəyan etdi ki, biz bacardıq. İki gün sonra İsrail HƏMAS-a cavab verəndə qayıtdılar ki, bizim xəbərimiz yoxdur. ABŞ necə Ukraynanı Rusiyanın önünə yem kimi atdısa, İran da HƏMAS-ı İsrailə yem elədi. Kim zəmanət verə bilər ki, İranla İsrail gizli anlaşmayıb?

İranın dedikləri nağıllardan başqa bir şey deyil. İran gedib öz problemlərini həll eləsin. Bizə ehtiyac yoxdur, İranda güclü inqilab hazırlanır. Bu inqilabın başında da İngiltərədə yaşayan bir iranlı durur, onu hazırlayırlar. İranda texnokratları hakimiyyətə gətirmək istəyirlər. Bu baş tutmasa, İranı parçalayacaqlar, Amerikanın planıdır. Amerikaya söz deyə bilmirlər, Rusiyanın oyununu oynayır ki, Türkiyəni bölgədə zəiflətsin. Amma ağılları kəsmir ki, Azərbaycan bu gedişləri çoxdan oxuyub. Azərbaycan nə baş verdiyini bilir. İranın daxilindəki gərginliklə bağlı kifayət qədər dəqiq məlumatlar var.

- Rəşt şəhərində “Talış-İran mədəniyyəti və tarixinin aynasında” adlı separatçı tədbir keçirildi. Boris Talışinski adlı separatçı tədbirə “talış muğan respublikası mühacir hökumətinin prezidenti” kimi dəvət edildi. Bəs mollaların bu təxribatının izahı necədir?

- İranın ağlı yoxdur. 1993-cü ildə “talış-muğan respublikası” yaratmışdılar da. İki ay fəaliyyət göstərdilər, 7 rayonu bağlamışdılar. Bir gecədə hamısı aradan qaldırıldı. İndi İran öz ərazisinə hansı talışınskini gətirir-gətirsin, onun ayağı Azərbaycana dəyə bilməz, dəyməyəcək də, mümkün deyil. Azərbaycan buna imkan verməyəcək, eləcə də talışlar... İranı dəli edən də odur ki, talış xalqı İkinci Qarabağ Müharibəsində böyük qəhrəmanlıq göstərdi.

Talışların qələbəmizdə çox böyük xidmətləri var. İran bunu bağışlaya bilmir. İran mətbuatına baxın: hətta bu məsələdə talışları “xəyanət”lə də ittiham edirlər.

İrandan belə təxribatlar gözlənilən idi, başqa şeyləri də gözləyirik. İranın Azərbaycana qarşı hazırladığı proqramlardan xəbərimiz var. Avropada Azərbaycan diasporuna nələr edirlər, müxtəlif ölkələrdə bizə qarşı iş aparırlar, səviyyəsiz təbliğatlar İranın tapşırığı ilə həyata keçirilir – bütün bunların hamısı məlumdur. İran nə istəyir eləsin, hamısı boşdur. Əgər biz bunları biliriksə, demək, görəcəyimiz tədbirlər də hazırdır.

Bir az da qabağa gedəcəklər, amma bunlar İranın sonunu gətirəcək. Molla rejiminə qarşı inqilab hazırlanır, gedib bununla məşğul olsunlar. Amerikanın hazırladığı bu inqilabın içində ermənilər də var. İran daxilindən informasiyaları ermənilər ötürürlər. Ermənilərin məqsədləri var: Mazandaran, İsfahan və sair şəhərlərə köçmək istəyirlər, indidən özlərinə torpaq ayırırlar. Köçsünlər, lap yaxşı.

Xəbəri Facebook-da paylaş

“Kino İttifaqdakı ağsaqqallar hər il 6-7 milyonu zibilə atırlar” - Gənc kinorejissor OD PÜSKÜRDÜ

Yaradılıb 13.03.2024 10:15 | Baxış sayı: 173

Lent.az-ın müsahibi gənc kinorejissor Orxan Mərdandır. TEREF onunla söhbəti təqdim edir...

- Orxan bəy, bu günlərdə Kino Sənayesinin İnkişafı İctimai Birliyini (İB) yaratdınız, həm də bunu Kino İttifaqın qurultayının keçirildiyi gün elan elədiniz. Sizin birlik Kino İttifaqa rəqib və ya alternativ kimi meydana çıxıb?

- Düşünmürəm, biz rəqibik, düşünürəm ki, onlardan daha çox iş görəcəyik. İttifaqlar iş görmürlər. İttifaq Sovet dövründən qalmış bir qurumdur. 2024-cü ildəyik. Dünya hər cür kosmopolitik hadisələrə açıqdır. Dünya dəyişib, amma Sovet təhsili almış və ittifaqdan bərk-bərk yapışmış bəzi yaşlı sənətkarların dəyişmək fikir yoxdur. Fikir verin, ittifaqda var olanların ən cavanının 65 yaşı var. Özünü müasir sayan adamın köhnə sovet sisteminin içində nə işi var, mən anlamıram.

- İttifaqların bir ad altında birləşməsinin hansısa effekti olacaq?

- Bayaqdan iki yerə pul ayrılırdı, indi bir yerə ayrılacaq. Vəssalam. Gülməli situasiyadır, bu adamların uşaqlıqları birlikdə keçib. Bir-birlərinin hər şeylərini bilirlər, amma başlayıblar ki, sənin ittifaqın döyər, yoxsa mənim ittifaqım? Nəticə etibarı ilə onların davası yuxarıdan gələn bir əmrlə səngidi, amma dəyişən nəsə olmayacaq. Ortada pul var. Hə ittifaq 200-300 min alır. Yaşı yetmişi keçmiş qocalar üçün bu yaxşı puldur. Evini alıb, hörmətli-hörmətli oturub isti ofisdə, qabağında da kimlərsə baş əyə-əyə fırlanır. İşlərinin də adı da sakit oturmaqdır. Orada iş görən bir adam varsa, o da Əli İsa Cabbarovdur. Mənim öz birliyimi açmaqda məqsədim real iş görməkdir.

- Maliyyəni haradan əldə edəcəksiniz bəs?

- Biz bunu daha fərqli formada, daha özəl yanaşmayla həll edəcəyik. İstəyirəm Azərbaycanda böyük, nüfuzlu, milli bir mükafat olsun. “Oskar” kimi. Bunun üçün İB olması şərtdir. Pul taparıq. Azərbaycanda belə möhtəşəm hadisədə adlarının hallanmasını istəyən böyük şirkətlər var. Bu birliyin vasitəsilə müəyyən müsabiqələr keçirmək istəyirəm. Bir qalib olacaq və onun filmini istehsal edəcəyik.

- Kino ilə bağlı bütün problemlərin həlli, kino işçilərinə dəstək, Azərbaycan kino işçilərinə hörmət olunmasını təmin etmək, fondlaşdırmaq və istehsalı müəyyən qurumların asılılığından azad etmək, istehsalçını güc sahibinə çevirmək - Qayəniz budur . Amma kinomuzun indiki reallığını nəzərə alsaq, bir az inandırıcı görünmür, fantaziya kimi çatır insana...

- Biz xəyal qurmaq bacarığımız sayəsində irəliləyirik. 10 il əvvəl ilk dəfə biz kino çəkmək istəyəndə də hamı bizə xəyalpərəst kimi yanaşırdı. BDU-nun tarix fakültəsini bitirmiş bir oğlan film çəkəcək və bu film uğurlu olacaq. Sonra özünü əsl kino fədaisi hesab edən ağsaqqallar əl-ayağa düşəcək, deyəcəklər bizim milyonlarla büdcəmiz var, amma bunlar ortaya real iş qoyurlar. Mən bu işlərə 30 min manat sələmlə girmişdim. Qorxurdum, indi də qorxuram. Amma risk eləməsən, ortaya iş çıxmaz. Zamanla təcrübə qazanırsan, işin yolunu-yöntəmini tutursan. İqtisadi cəhətdən düzgün yanaşa bilirəm və milli xüsusiyyətlərimizi yaxşı bilirəm. İşi də düzgün insanlarla qururam deyə problem yaranmır.

- Yaxşı kino çəkmək üçün ən birinci güclü maliyyə olmalıdır, yoxsa güclü yaradıcı heyət?

- Maliyyə. Hər təzə gələn film özündən sonrakına daha çox pul qazandırır və onun daha yaxşı alınmasına kömək edir. Çox işlədikcə çox öyrənir, çox öyrəndikcə çox qazanır, çox qazandıqca çox xərcləyirsən.

- Dövlət filmlərinə nə qədər xərclənir, sizin çəkdiyiniz filmlərə nə qədər maliyyə sərf olunur?

- Dövlətin çəkdiyi ən ucuz film 600-700 min manatdır, bizim çəkdiyimiz ən baha film 200-300 min manat. Bu günə qədər “kinomuz bərbad vəziyyətdədir” deyənlərin çoxu o vəsaiti alıb, o məsuliyyəti daşımalı olan, amma daşımayan insanlardır. Azərbaycan hökumətinin kinomuzun inkişafına ayırdığı diqqət və vəsaiti göz görə-görə itirənlər mədəniyyətimizə, hökumətimizə, xalqımıza qarşı satqınlıq edirlər. Hökumətin, dövlətin gördüyü işə kölgə salmaqla, bu qayğıya xəyanət edirlər. Hər il dövlət müntəzəm olaraq kinoya 6-7 milyon pul ayırır. Kəsir boğazından, deyir ki, gedin çəkin. Bizi bəyənməyən öz aralarında ad, vəzifə, status davası edən adamların hamısı 30 ildən çoxdur o milyonlara sahib olurlar. Və hələ də ortada layiqli bir film yoxdur. İndi bizə kino, mərifət dərsi keçməyə çalışanlar, biz kinonun düşməni, özlərini qayğıkeşi elan edən o ağsaqqallar hər il 6-7 milyon pulu zibil qabına atırlar.

- Zibil qabına atırlar deməzdim. İnanmıram ki, bizdə kimsə cibinə atmaq imkanı varkən onu zibil qabına atsın.

- Son 30 ildə 6 milyondan hesablayanda dövlətin ayırdığı pul 180 milyon edir. Dövlət tərəfindən çəkilmiş bir “Dolu” filminin adını hamı tanıyır. Başqa nə var ortalıqda? Yaradıcılıq xalqa xitab eləməlidir. Vaqif Mustafayev dövlət hesabına 1 milyon 200 manata “Həyat sən necə gözəlsən” filmini çəkdi, hanı? Heç kimin xəbəri yoxdur, baxılmadı. Adamı yandıran odur ki, “ölkəmizi xaricdə təbliğ edirik” desələr də, nəticə yoxdur. Xarici ölkələrə pulsuz biletlər, səfərlər, bahalı otellər... Hansı filmimiz dünyada tanınır, başqa ölkələrdə ondan danışılır? Pul var, amma film yoxdur. Hər il 6 milyon ayrılır. Xərclənibsə, hanı film? Nizami Kino Mərkəzi Azərbaycan filminin kino məbədidir, milyonlar ayrılıb, təmir olunub, hər şey var, amma film üçün vacib olan ən birinci, ən lazımlı aparat, proyektor yoxdur. Bu biabırçılıqdır. Təsəvvür edin, xaricdən hansısa bir filmi götürüb gətirirəm Azərbaycana ki, ən böyük kinoteatrımızda, Nizami Kino Mərkəzində nümayiş etdirim. Kimə desən proyektor yoxdur, gülməkdən ölər. Kreslo qırıq ola bilər, ayaq altına salınan xalılar köhnələr, amma kinoteatrda proyektor yoxdur... Bu olmaz. Rayonlarda çoxlu mədəniyyət mərkəzləri açıblar. Müasirdir, hər şey var. Amma qapısını bağlayıblar və onların da içində proyektor yoxdur. Kinoteatr olmağın təməli proyektordur.

- Söhbət hansı proyektorlardan gedir?

- Bunlar xüsusi yeni qurğulardır, onlarda təqdim edilən filmləri kopyalamaq, oğurlamaq olmur, onlar kodlaşdırılmış faylı göstərirlər.

- Maliyyə ayrıldı, pul var, amma tərpəniş hiss olunmadı. Azərbaycanda kinonun inkişafı üçün başqa nə iş görmək lazımdır?

- Birincisi kinoteatr olmalıdır. İkinci isə kino vergidən azad edilməlidir. Kino vergidən azad edilsə, istənilən rayonumuzda 5 şadlıq evindən 3-ü kinoteatr kimi fəaliyyətə başlayacaq. Kino prestijli sahədir. Bu həm də yüksək mədəniyyət, yeni iş yerləri deməkdir. Bir il film çəkməyək, bu işi görək. Kino vergidən azad edilsə, kinoteatrlar açılsa, dövlətin film istehsalına pul ayırmasına ehtiyac qalmayacaq. Bunu əminliklə deyirəm.

- Uzun müddətdir Bakıdakı kinoteatrlarla davadasınız. Nədir probleminiz?

- Kinonun beynəlxalq standartlarına əsasən, istehsalçı filminin yayımından əldə olunan qazancın 50 faizinə sahib olur, qalan 50 faiz kinoteatra qalır. Yəni film kinoteatra 50-50 prinsipi ilə daxil olur. Xarici filmləri bu qaydada nümayiş etdirib, yerli filmlərə 60-40 faiz şərti qoyuldu. Yəni qazancın 60 faizi kinoteatra, 40 faizi istehsalçıya çatır. Bu işi ilk mən başlatmışam deyə, ən çox davanı da mən eləmişəm. Təzə başlayanda təcrübəmiz yox idi, imkansız idik deyə razılaşdıq. Sonra bizim filmlərimiz zamanının ən çox satışını gətirdi. Qeyd edim ki, Azərbaycan blokbasteri bir mövsümdə bütün amerikan, türk filmlərindən çox pul yığa bilir. Bunu əminliklə deyirəm. 5 belə Azərbaycan filmi olsa, kinoteatr bütün xarici filmlərdən qazandığından daha çox qazanar. Çünki xalq özünü görməyə meyillidir.

- Bəs niyə yerli filmlərə belə haqsızlıq edilir?

- Kinoteatrlar görəndə ki, Azərbaycan filmi daha çox pul qazandırır işi eksklüzivə keçirməyə başladılar. Daha çox qazanmaq üçün bir-birləri ilə rəqabətə girdilər, bu rəqabətdə də istehsalçıdan istifadə etdilər. “CinemaPlus” konkret mafiya rolunu oynayır. “Güc məndədir, istədiyimi edərəm” deyir. Deyir ki, film mənim şəbəkəmdə yayımlanacaqsa, başqa yerdə getməyəcək və 60-40 faiz şərti ilə yayımlanacaq. 2016-cı ilə qədər aktiv dava elədim, gücüm çatmırdı. Bu şəbəkənin Gəncədə, Sumqayıtda kinoteatrı var. “Parkcinema” 50-50, Nizmai Kino Mərkəzi 50-50 şərti ilə razılaşır, “CinemaPlus” 3 faiz fərq qoyur, 53-47 deyir. Ən vacib şərti də budur ki, kim bileti məndən ucuz satsa, mən sənə qazancı o ucuz bilet qiymətləri ilə hesablayıb verəcəm. Məcburuq ki, gedib biz digər kinoteatrla dava edək ki, sən Allah, bileti ucuz satma.

- İlanı seyid Əhmədin əli ilə tuturlar deyirsiniz?

- Bəli. İstehsalçını araya salıb, bir-birləri ilə rəqabət aparırlar, istehsalçısının əli ilə başqa istehsalçıları vurmaq istəyirlər. Seyid Əhməd də dirənib ki, bütün ilanlarla dostam (gülür).
Türk filmini göstərmək üçün öncədən zəmanət pul ödəyirlər. Azərbaycan filminə bu edilmir. Bir manat pul istəmirəm, dəstək istəmirəm. Hazır materialı gətirib verirəm, haqqım olanı doğru dürüst ver. Öz aralarındakı davanı özləri həll eləməlidirlər, istehsalçını salırlar qabağa. Yerli istehsalçını monopolist qanunlarla sıxırlar. Bunlarınkı mafiya işinə daha çox oxşayır, deyir burda mənəm, Bağdadda kor xəlifə. Mənim şəbəkəm böyükdür, mən burada at oynadıram. İstəyirsən sənin kinonu göstərim? Get rəqiblərimə de ki, mən bileti neçəyə satıram, sən də o qiymətə sat. Çarəsizlikdən getdim danışdım. Amma o da deyir ki, hansısa şəbəkə mənim satış strategiyama qarışa bilməz. Haqlıdır.

- Filmləriniz öz xərcini nə qədər vaxta çıxarır?

- “Səma ilə görüş” son filmimizdir. Kinoteatrlar problem yaratmasa son 10 ilin ən böyük satışını 40-50 gündə çıxara bilərdi. Di gəl imkan vermirlər. Qalmışıq balaca-balaca adamların əlində.

- Bayaq dediniz sizin yaratdığınız İB kino istehsalı ilə məşğul olacaq. Real işi nə zaman görəcəyik?

- Bu il qələbəmizə həsr olunmuş bir müharibə filmi çəkəcəyik. Hollivud kinolarından geri qalmayacaq film çəkə bilərik. Nə rus, nə türk filmlərindəki döyüş səhnələrindən geri qalmayacağıq. Bu ayın sonunda ssenari müsabiqəsini elan eləməklə işə başlayacağıq. Bəyənilən ssenarini istehsal edəcəyik, əgər istədiyimiz ssenari olmasa, bəyəndiyimiz ssenaristləri toplayıb, yeni bir ssenari yazacağıq.

- Qalib ssenarist üçün hansı məbləğdə mükafat nəzərdə tutulub?

- İşin keyfiyyətindən asılı olaraq 5-10 min manat arasında mükafat olacaq.

26 -dən səhifə 69