Erkin Qədirli: “Seçki sistemində önəmli dəyişikliyin olacağı – proporsional seçkinin bərpası gözlənilir”

Vahid Əhmədov: “Azərbaycanda olan 14 iqtisadi rayona Prezidentin xüsusi nümayəndəsi təyin edilməli, icra başçısı strukturu ləğv edilməlidir”

Azər Qasımlı: ““Hesab edirəm ki, hökumətin nəzərdə tutduğu dəyişiklik siyasi sistemin özündə dəyişiklik aparmağa hesablanıb”

Azərbaycanda payızda konstitusiya referendumu keçiriləcəyi ilə bağlı qeyri-rəsmi məlumatlar səngimək bilmir. Ehtimalları gücləndirən amillərdən biri də bu ilin büdcəsinə dəyişiklikdə seçkilər üçün vəsaitin artırılmasıdır. “2023-cü il dövlət büdcəsi haqqında” qanuna dəyişikliklərlə bağlı qanun layihəsinə əsasən, Azərbaycanın 2023-cü il üzrə dövlət büdcəsindən ümumi dövlət xidmətləri ilə bağlı ayırmalar 316,254 milyon manat - 8,3 faiz artırılaraq 3 milyard 808,23 milyon manatdan 4 milyard 124,484 milyon manata çatdırılıb. Büdcə dəyişikliklərində seçkilərlə bağlı xərclər isə 50 faiz yaxın artırılaraq 46,7 milyon manata çatdırılıb. Mütəxəssislər ehtimal edirlər ki, seçki xərclərinin artırılması payızda refendum keçiriləcəyindən xəbər verir.

Bu günlərdə REAL Partiyasından olan deputat Erkin Qədirlinin açıqlaması da referendum keçiriləcəyinə inamı artırıb. Millət vəkili qeyd edib ki, bu ilin payız aylarında Azərbaycanda referendum keçirilməsi gözlənilir. Deputat xatırladıb ki, iyun ayında Milli Məclis dövlət büdcəsinə bir sıra dəyişikliyi təsdiqləyib: “Dəyişikliklərin arasında 2023-ü ilin qalan hissəsində seçki xərclərinin az qala 50% artırılması var. Bu, böyük bir artımdır və referendumun məhz bu il olacağını söyləməyə tutarlı əsas verir. Boşuna bu qədər pul ayırmazlar”.

Deputat bir qədər dəqəqləşdirərək vurğulayıb ki, referendum konstitusion islahatlarla bağlı olacaq: “Belə ki, referendumla icra hakimiyyətinin başçıları təsisatı ləğv olunacaq. Bu təsisatı hələ 1991-ci ildə Prezident olmuş Ayaz Mütəllibov yaratmışdı. Gördüyünüz kimi, bu təsisat indiki konstitusiyadan öncə qurulub və o vaxtdan heç dəyişməyib. Çox köhnə və səmərəsiz bir sistemdir. Mütəllibov onu SSRİ-də olmuş rayon və şəhər xalq deputatları və onların icraiyyə komitələrinin yerinə qurmuşdu. Faktiki olaraq isə, yerli icra başçıları keçmiş kommunist partiyasının rayon və şəhər birinci katibləri yerini tutmuş oldular. Bir sözlə, bu sistemlə bundan sonra irəliyə getmək alınmayacaq. Ləğv olunmalıdır”.

“Seçki sistemində önəmli dəyişikliyin olacağı – proporsional seçkinin bərpası gözlənilir. 1995-2002 illərdə bizdə proporsional seçki olub. Milli Məclisin 125 deputatının 25-i proporsional qaydada seçilirdi. 2002-də keçirilmiş referendumda onu ləğv etdilər. İndi yenidən qaytarılacağı söhbəti vardır”, – Erkin Qədirli sosial şəbəkə hesabında yazıb.

Deputat iddia edib ki, Nazirlər Kabinetinin strukturunda da dəyişikliklər olacaq. Yerli ekspertlər də hesab edirlər ki, ya Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri genişləndiriləcək, ya da ümumiyyətlə, Kabinet ləğv ediləcək, vitse-prezident institutu gücləndiriləcək, Prezidentin xüsusi nümayəndələrinin funksiyaları daha da artırılacaq.

Payızda referendum keçirilməsini hökumət mənbələri təkzib edib. “Qafqazinfo”nun hakimiyyət mənbələrindən əldə etdiyi məlumata görə, referendumun keçirilməsi ilə bağlı yayılan məlumatlar həqiqətəuyğun deyil. Bu barədə hər hansı bir plan, perspektiv nəzərdə tutulmayıb.

Mənbənin sözlərinə görə, deputat Erkin Qədirlinin referendumun keçiriləcəyi və baş verəcək dəyişikliklərlə bağlı iddiaları onun şəxsi mülahizələridir. Belə bir məsələ yoxdur.

Məsələ ilə bağlı digər deputat Vahid Əhmədov AYNA-nın suallarını cavablandırarkən bildirib ki, referendumun keçirilməsi mümkündür:

Ümumiyyətlə, bununla bağlı çoxdan söz-söhbətlər var. Mətbuatda da referendumla bağlı xeyli yazılar dərc edilib, təkliflər səsləndirilib. Bizdə də müəyyən məlumatlar var. Biz struktur dəyişikliyi aparacağıqsa, buna gedilməlidir. Cənab Prezidentin təyin etdiyi xüsusi nümayəndələr hesab edirəm ki, özünü doğruldur. Bu istiqamətdə ciddi işlər gedir. Bu proses baş verəcəksə, əlbəttə, referendum mütləq olmalıdır”.

“Milli Məclisə seçkilərlə bağlı da söhbətlər var, proporsional sistemin bərpası, mojaritar sistemin qalması, qarışıq sistem, deputat sayının artırılması və s. ola bilsin ki, bu da baş versin. Mən Erkin Qədirlinin o fikirlərini oaxudum, ola bilsin ki, dedikləri məsələlərin bəziləri doğrudur. Amma ola bilər ki, dediyi məsələlərin içərisində həqiqət olmayanlar da var. Amma referendumun keçirilməsi vacibdir”, - deputat əlavə edib.

Nazirlər Kabineti ilə bağlı məsələyə gəlincə, V.Əhmədov qeyd edib ki, bu barədə zamanında təkliflər səsləndirib: “Hesab edirəm ki, vitse-prezidentlik institutu tam gücü ilə işləməlidir. Birinci vitse-prezident var, yaxşı da işləyir. Digər vitse-prezidentlər də olmalıdır ki, müəyyən sahələrə baxsınlar. Nazirlər Kabineti paralel strukturdur. Nazirlər Kabinetinin yüksək səlahiyyəti də yoxdur ki, bu, müəyyən problemlər yaradır. Ya prezident vitse-prezidentlik institutunu gücləndirmək lazımdır, Nazirlər Kabinetini də ləğv etmək lazımdır, ya da ki, Nazirlər kabinetinin səlahiyyətlərini artırmaq, onu möhkəmləndirmək və saxlamaq lazımdır”.

“Referendumun keçirilməsi çox vacibdir. Çünki bu dəqiqə yerli icra orqanları özünü doğrultmur. Baxın, son illərdə neçə icra başçısı həbs olundu, neçəsi vəzifədən çıxarıldı, cinayət işi açıldı. Eləcə də icra başçılarının bəzilərinin vətəndaşlarla davranışları yerində deyil. Bunlar sual doğuran məsələlərdir. Prezidentin səlahiyyətli nümayəndəsi institutu özünü doğruldubsa, icra başçılarına nə ehtiyac var. Azərbaycanda olan 14 iqtisadi rayona Prezidentin xüsusi nümayəndəsi təyin edilməli, icra başçısı strukturu ləğv edilməlidir. Əvəzində bələdiyyələrə müəyyən səlahiyyət vermək lazımdır ki, onlar işləsinlər, xalqın sosial vəziyyəti ilə məşğul olsunlar”, - deyə Əhmədov fikrini tamamlayıb

Siyasi Menecment İnstitutunun rəhbəri, analitik Azər Qasımlı AYNA-ya bildirib ki, referendumun keçirilməsi ilə bağlı məlumatlardan xəbərdardır: “Hesab edirəm ki, hökumətin nəzərdə tutduğu dəyişiklik siyasi sistemin özündə dəyişiklik aparmağa hesablanıb. Bura ölkədə proporsional seçki sistemini bərpa etmək kimi məsələlər daxildir. Mən deyə bilmərəm ki, bunu payızda edəcəklər, gələn il, yoxsa beş il sonra. Bu, siyasi qərardan asılıdır. Amma referenduma gedilməsi zərurəti var və hökumət də bunu anlayır”.

“Konstitusiyaya dəyişikliyə gəldikdə isə ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, Azərbaycan Konstitusiyası sıfırdan yazılmalıdır. Azərbaycanda siyasi sistemdə köklü dəyişiklik olmalı, kiçik ərazilərdə yerli özünüidarəetmə orqanlarının, yəni ki, bələdiyyələrin imkanları artırılmalıdır. Böyük şəhərlərdə isə seçkili orqan olaraq mer idarəetmə forması qurulmalıdır”, - deyə analitik fikrini tamamlayıb.

Müəllif: Anar Bayramoğlu

Peskov Rusiya Federasiyasının “Taxıl sazişi”ndən çıxdığını açıqlayıb. Rusiya XİN də bəyanat verdi. Proqnozlaşdırıla bilən idi. Kremlin sazişə yenidən qayıtması da proqnozlaşdırıla bilər, amma indi yox, bir az sonra, sentyabrın ortalarına yaxın. Niyə?

Rusiyanın bu məsələdə məntiqi problemi mahiyyəti üzrə həll etmədən sanksiyaların dayandırılması üçün presedentlər yaratmaq mümkün olan variantları tapmağa çalışmasıdır. Xatırladım ki, birinci “Taxıl sazişi” ilə paralel olaraq Rusiya Federasiyasından gübrələrin (bütün növlər) ixracına, avadanlıqlar üçün bəzi komponentlərin idxalına məhdudiyyətlər dayandırılmışdı.

Gübrələrdən super mənfəət (və qiymət dəfələrlə qalxdı) hesabına Kreml neft gəlirlərinin bir hissəsinin itkisini qismən kompensasiya etdi və “özününkü” üçün süni şəkildə aşağı qiymətlərlə oynayaraq yoxsul ölkələrə təsirini artırdı. Həmçinin Belarusun gübrə ixracının əngəlləndiyini nəzərə alsaq, Lukaşenkoya əlavə təzyiq rıçaqları var idi.

İndi Rusiya "Rosselxozbank"ın məhdudiyyətlərdən (SWIFT-ə qoşulma) çıxarılmasını, Aİ ölkələrindəki aktivlərinin bir hissəsinin dondurulmasını və bir sıra digər "xırda məsələləri" tələb etməyə başlayıb. Lakin danışıqlar “nə sarsıntılı, nə də yuvarlanan” idi. Yəni zəmanətli yeni güzəştlər olmadan. İcazə veriləcək gəmilərin sayının azaldılması şəklində şantaj (təftiş qruplarının Rusiya tərəfi tərəfindən yoxlanılmaması) müqavilələrin qaçılmaz olaraq ləğv edilməsinə də işarə edirdi.

Bunun fonunda Ukraynanın Krım körpüsünə uğurlu hücumu da var. Əslində Kreml üçün Kiyevə cavab verəcək heç nə yoxdur, “Taxıl sazişi”ndən başqa. Təbii ki, bu hadisəni əsas gətirərək: “İncidik, getdik” dedilər.

Səbəb olmasaydı, yenə də “inciyəcəkdilər”. Axı bir daha payı qaldırmaq və müharibənin dondurulması zərurəti ilə bağlı söhbətləri canlandırmaq lazımdır. Həm də bazarda azacıq əsəbilik yaratmaq lazımdır ki, bu, ərzaq və ən əsası gübrənin qiymətini qaldıracaq.

Lakin Rusiya Federasiyası sövdələşməyə qayıdacaq. Niyə sentyabr ayında? Çünki gübrə bazarı mövsümi xarakter daşıyır. Müqavilələrin bağlanması üçün zirvələrdən biri isə sentyabr-noyabr aylarına düşür. Razılaşmaya qayıtmazdan əvvəl, Rusiya fürsətdən istifadə edərək sanksiyaları dəstəkləməyən ölkələr üçün qiymətləri yüksəltməyə cəhd edəcək. Və sonra hər kəs üçün qaldıracaq. Digər yandan, ixrac üçün yeni taxıl məhsulu artıq göndərilməyə hazır olacaq. Sonuncu heç də az əhəmiyyət kəsb etmir, çünki Rusiyada, eləcə də Ukraynada taxılın uzunmüddətli saxlanması üçün imkanlar məhduddur. Yəni bu ilin məhsulunu satmaq lazımdır ki, gələn il əkməyin mənası olsun. Ona görə də, Kreml müqaviləyə qayıdacaq.

Rusiyanın sövdələşməyə geri qayıtması daha tez baş verə bilərmi? Təbii ki, mümkündür. Burada Türkiyəni yaxından izləmək lazımdır. Xatırladım ki, ruslar Xersondan qaçmazdan əvvəl də “Taxıl dəhlizi”nin işini dayandırmaqla hədələmişdilər. Ankara rusların istəmədiyi təqdirdə Türkiyə tərəfinin gəmilərin yoxlanılmasının mümkünlüyü ilə bağlı tezislə cavab verdi. Və müvafiq olaraq, taxıl daşıyıcılarının Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələri tərəfindən müşayiəti ilə. Nəzəri cəhətdən bu gün Ərdoğana unudulmuş tezisi təkrar etməyə heç nə mane olmur. Və Kremlin mahiyyəti üzrə cavab verə biləcəyi bir daha mümkündür. Axı ixracın əhəmiyyətli hissəsi, eləcə də paralel idxal Türkiyədən keçir. Ona görə də Rusiya Federasiyası yenə də “Taxıl sazişi”nə qayıdacaq. Sadəcə bir-iki ay ara verildi.

Müəllif: İqar Tışkeviç - Ukrayna Gələcək İnstitutunun politoloqu.
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur

Birinci Dünya savaşında Arapların Osmanlı'ya isyan etmelerini nedense bugün bile kabul edemeyen gruplar var…..!!!!!
Bunun nedenini de Resmi Tarih Yalanı olarak kabul ederler…...!!!
Genelde aynı dinden olmanın gereği olarak Osmanlı'ya çok bağlı olduklarını düşündükleri Arap topluluklarının, Hıristiyan ingilizlerle birlikte hareket edip Osmanlı'yı sırtından vurması ;
onlara göre, gerçek dışı olarakkabul edilir……!!??
Bu durum onlar için kabul edilebilir bir durum değildir…….!!!!
Peki Araplar bu duruma nasıl yaklaşıyor…!!!!??? ?
Aşağıdaki Ürdün parasına bir bakalım……!!!!
Bir (1) Ürdün Dinarının fotoğrafını iincelediğimizde…..;
üzerinde görülen kişi……;
Şerif Hüseyin'dir…….!!!!
Bu kişi, İngilizlerle işbirliği yapan ve meşhur İngiliz casusu Lawrence'le bir olup, Osmanlı ordusuna saldıran Arapların lideridir…..!!!
Paranın diğer yüzünde yani altta…;
İngilizce olarak…..;
“GREAT ARAB REVOLT” yazmaktadır…..!!???
Anlamı ise….;
“BÜYÜK ARAP İSYANI” demektir.
Peki bu İSYAN, kime karşı yapılmıştır…….!?!?
Elbette Osmanlı'ya karşı yapılmıştır….!!!!
Bu para bugün de tedavülde olan bir paradır…..!!!!
Türk’e ve Türk tarihine olan kin ve nefret bitmemiş ve bitmeyecektir…….
Türk Tarihini, kendi beyinlerine göre yazıp çizenlerin amacı bellidir…!
Bunun da farkındayız..!"
Ahmet Duran Bulut
Teref.az

Ukrayna bu toplantıdan maksimum nəticə - üzvlüyə rəsmi dəvət gözləyirdi, daha doğrusu, gözlədiyini bəyan edirdi. Bu yöndə qərarın verilməyəcəyinin toplantıdan öncə bəlli olması və Zelenskinin Vilnüsə uçarkən sosial mediada narazılığını sərt və emosional tərzdə ifadə etməsi belə bir rəyin yaranmasına səbəb oldu ki, NATO zirvəsi Ukrayna üçün fiaskodur, Zelenski meydanda tək buraxıldı və sair... Dünən sosial mediada (xüsusən seçkilərdən sonra mövzu qıtlığı çəkən Türkiyədə) Zelenskinin bir fotosu üzərindən qoparılan fırtınanı yəqin ki, izlədiniz.
Əvvəla, onu demək lazımdır ki, Ukrayna NATO üzvlüyünə hazırda ittifaqda təmsil olunub, şad-xürrəm yaşayan ölkələrin mütləq əksəriyyətindən daha çox layiqdir. Xüsusən NATO və Avropa Birliyi daxilində az qala Putin Rusiyasının təmsilçisi qismində fəaliyyət göstərən, bu qurumların söykəndiyi dəyərlərə nifrətini gizlətməyən Viktor Orbanın rəhbərlik etdiyi Macarıstanın heç bir bədəl ödəmədən rahat şəkildə adı çəkilən ittifaqlardan bəhrələndiyi bir dövrdə Ukraynanın oralarda olmaması böyük haqsızlıq və ədalətsizlikdir. Həmçinin, 2008-ci ildə Ukrayna və Gürcüstana üzvlük vədi verib, sonra bu vədi “unudan”, Rusiyanın elə həmin il Gürcüstana, 2014-cü ildə isə Ukraynaya hücumuna göz yuman, hətta bu işğallardan sonra da Putin rejimi ilə tərəfdaşlığını inkişaf etdirən aparıcı NATO ölkələrinin (Almaniya, Fransa, ABŞ) Ukrayna qarşısında vicdan borcu var. Lakin bu məqamlar məsələnin mənəvi tərəfidir. Bir də, məsələnin formal hüquqi-siyasi tərəfləri var.
NATO-ya rəsmi dəvət üzvlükdə son mərhələdir. Bu, o zaman edilir ki, həmin ölkə artıq təşkilatın bütün meyarlarına uyğun hesab olunur, nəticədə rəsmi dəvət alır, sonra üzvlüyə qəbul barədə Protokol imzalanır. Ukrayna hələ ki bu meyarların bir çoxuna uyğunlaşmayıb. (Hərbi sahədə sürətli uyğunlaşma gedir və bu, önəmli tərəqqidir.) Hazırda Ukraynada müharibə ilə əlaqədar hərbi vəziyyət hökm sürür və prezident-ali baş komandan hərbi diktator kimi fəaliyyət göstərir. Bu, Ukrayna üçün zərurət olsa da, NATO-nun siyasi standartlarından çox uzaq bir vəziyyətdir. Eyni zamanda, müharibə aparan ölkənin NATO-ya qəbulu o mənaya gəlir ki, 5-ci maddə avtomatik aktivləşir və blok həmin müharibənin birbaşa tərəfinə çevrilmiş olur. NATO ölkələri isə bunu istəmir.
Yaxşı, bunları biz bilirik, Ukrayna diplomatları və siyasi rəhbərliyi bilmirmi? Təbii ki, bilir. Zelenski təyyarədə yazdığı son dəqiqə bəyanatı ilə NATO-nun qərarını dəyişdirə bilməyəcəyinin fərqində deyilmi? Əlbəttə ki, fərqindədir. Sadəcə olaraq, müharibə başladıqdan bəri Ukrayna rəhbərliyi doğru olaraq özünəməxsus bir diplomatik taktika seçib. Bu taktikaya əsasən tərəfdaşlar qarşısında ən maksimal tələblər qoyulur ki, son nəticədə mümkün qədər çox şey əldə edilsin. Bu dəfə də belə oldu.
Əvvəla, NATO Ukraynanın (eləcə də Gürcüstanın) üzvüyünə dair 2008-ci il Buxarest zirvəsindən bəri təkrarladğı içiboş formuldan (“açıq qapı siyasəti yeridirik, bu ölkələr nə vaxtsa üzv olacaq”) uzaqlaşaraq Ukrayna ilə bağlı aşağıdakı formulu seçib:
“Şərtləri yerinə yetirdiyi və müttəfiqlərin razılığa gəldiyi vaxt Ukrayna NATO-ya rəsmi qaydada DƏVƏT olunacaq”.
Eyni zamanda, ABŞ prezidentinin Zelenski ilə görüşdə “Ukraynanın NATO-ya üzv olacağı və bunu bayram etmək üçün sizinlə keçirəcəyimiz görüşü səbirsizliklə gözləyirəm” deməsi də gəlişigözəl cümlə deyil, dövlətin mövqeyidir. (Bayden ikinci dəfə seçiləcəyinə inanır və növbəti 4 illik kadensiyasında Ukraynanın NATO-ya dəvət olunacağına işarə edir.)
NATO zirvəsində Ukrayna ilə bağlı qəbul olunan digər vacib qərarlar aşağıdakılardır:
- Üzvlük prosesində MAP (Üzvlük üçün Fəaliyyət Planı) tətbiq olunmayacaq. Bu isə Finlandiya və İsveç örnəyində olduğu kimi, prosesi qısaldacaq;
- Ukraynanın NATO standartlarına və doktrinalarına keçidi üçün çoxillik dəstək proqramı qəbul olunub;
- NATO-Ukrayna Komissiyasının statusu yüksəldilərək NATO-Ukrayna Şurası yaradılıb. Bu, iki tərəfin eyni səviyyədə təmsil olunacağı məşvərət orqanıdır. Ukrayna uyğun gördüyü məqamlarda Şuranı toplantıya çağırmaq hüququna malikdir.
Sammit çərçivəsində isə daha 2 mühüm qərar elan edildi:
1. Ukrayna pilotları və texniki personalın F-16 təyyarələrində təlimləri üçün 11 ölkədən ibarət koalisiya yaradılıb və bu barədə Memorandum imzalanıb. Təlimlər avqust ayında Danimarkada başlayacaq;
2. Ən mühüm hadisələrdən biri isə G-7 ölkələrinin Ukraynaya təhlükəsizlik təminatları verilməsi üzrə birgə Bəyannamə qəbul etmələridir.
Bu sənəddə ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Fransa, Almaniya, İtaliya və Yaponiya “Beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində, özünü qorumağa və gələcək aqressiyaları dəf etməyə qadir olan azad, müstəqil, suveren, demokratik Ukraynanın yaradılması”nı sarsılmaz strateji məqsəd kimi elan edirlər. Ukraynanın təhlükəsizliyi bütün avroatlantik məkanın təhlükəsizliyinin ayrılmaz parçası kimi qeyd olunur. Bu dövlətlər Ukrayna ordusunun quru, hava və dəniz qüvvələrinin təchizatına; Ukrayna hərbi sənayesinin inkişafına; hərbi təlimlər keçirilməsi və kibertəhlükəsizliyin təmin olunmasına; Ukraynanın bərpası və onun iqtisadi inkişafına dəstək verəcəklərini təəhhüd edirlər. Bunun üçün G7 dövlətləri ilə Ukrayna arasında ayrı-ayrılıqda ikitərəfli razılaşmalar imzalanacaq.
Bütün bunları müharibədən əvvəlki dövrdə təsəvvür etmək mümkün deyildi. Yəni qısa müddətdə böyük irəliləyişlərin olduğu ortadadır və Ukraynanın NATO-ya üzvlüyünü əngəlləmək bəhanəsi ilə müharibəyə başlayan Putin Ukraynanı NATO-ya xeyli yaxınlaşdırıb.
Təbii ki, hər şey mükəmməl və qüsursuz deyil. Qərbdə, o cümlədən Bayden administrasiyası içərisində “Rusiya ilə eskalasiyaya getməyək” yanaşması və ya bəhanəsi ilə həddən artıq ehtiyatlı siyasət yeritməyin tərəfdarları, hətta Ukraynanın başı üzərindən Rusiya ilə danışıqlar aparmağa çalışanlar var. Ukraynaya ümumiyyətlə, hərbi yardımın dayandırılmasını istəyən və tələb edən çevrələr də mövcuddur, özəlliklə ABŞ-dakı trampistlər bu yöndə ciddi təhlükə mənbəyidir. Amma Ukraynanın yaxın gələcəkdə NATO və Avropa Birliyində yer alması bu ittifaqların şərq cinahının müdafiəsi, Rusiyanın imperialist-ekspansionist iştahına qarşı daimi zərdab qismində vacibdir. Ukraynaya dəstək Qərbin öz ehtiyaclarından irəli gəlir.
Şahin Cəfərli
Teref.az

Litvanın paytaxtı Vilnüsdə NATO-nun növbəti sammiti keçirildi və gündəlikdə əsas məsələ kimi İsveçin alyansa qəbulu və Ukraynanın üzvlük prosedurunun müzakirəsi dayandı. Uzun illər ərzində alyansa girmək istəməyən İsveç qonşusu Finlandiyanın ardından NATO-ya üzv olacaq.

Beləliklə, Rusiya Prezidentinin apardığı təcavüzkar siyasət Qərb dünyasının hərbi birliyini daha da möhkəmləndirir. Buna paralel olaraq isə Priqojinin qiyamından sonra Rusiyanın özündəki daxili siyasi dinamika hələ də gərgin olaraq qalır.

Belə ki, Ukraynaya müdaxilə etməmişdən öncə “Putinin aşpazı” və “Vaqner” Özəl Hərbi Şirkətinin rəhbəri kimi tanınan Yevgeni Priqojin Rusiya ictimai-siyasi səhnəsinə hadisələrin gedişini köklü surətdə dəyişmək iqtidarında olan bir şəxs kimi çıxıb.

Fransanın “Liberation” qəzetinin verdiyi məlumatdan sonra Kremlin mətbuat xidmətinin rəhbəri Dmitri Peskov Putinlə Priqojin arasında görüş olduğunu təsdiqləyib. Yəqin ki, Kreml yetkililəri bunu birbaşa demək cəsarətindən uzaq olduqları üçün “Liberation”a məlumat sızdırıblar. Peskov deyib ki, Putin iyun ayının 29-da 35 nəfər komandirlə görüşüb və Priqojin də onların arasında olub.

Maraqlıdır ki, Rusiya Federasiyasının Prezidenti qiyam günü bütün xalqın önündə Yevgeni Priqojini xain, satqın adlandırmışdı. Onun bu sözlərindən sonra televiziyalar “Vaqner” rəhbərinə qarşı hərtərəfli hücuma keçdilər və onun simasını, şəxsiyyətini mümkün olan bütün mənfi obrazlarla boyadılar.

Bəs görəsən, bundan sonra həmin təbliğatçılar korpusu nə danışacaq?

Çox böyük ehtimalla, yəqin ki, bir müddət susarlar və sonra isə Kremldən gələn əmr və təlimatlara müvafiq çıxışlar hazırlayarlar.

Müharibə başlayandan indiyədək televiziyalarda gedən verilişlərin süjet xətti və ruhu ümumi vəziyyətə uyğun olaraq o qədər dəyişib ki, hətta Şoyqunu, Gerasimovu, Zolotovu, Mişustini və hakimiyyətdəki digər adamları vətən xaini çıxarsalar, qətiyyən təəccüblü görünməz. Yevgeni Priqojinin personası ətrafında cərəyan edən proseslər onu deməyə əsas verir ki, Rusiya hakim elitası öz müqəddəratından bərk narahatdır və bu səbəbdən təhlükəsizlik qüvvələrinin də iştirak etdiyi güclü qruplaşma formalaşdırıb. Bu qrup və ya komanda daxili mübarizədə Priqojindən alət kimi istifadə edir, yerdə qalanlar isə sadəcə təfərrüatdır. Sözsüz ki, həmin komanda Aleksandr Lukaşenkonu da özlərinə cəlb edib və o da həmin sırada məmnuniyyətlə iştirak etməyə razılaşıb.

Əslində, Rusiyadakı hakim elitanı ilk növbədə öz gələcəyi maraqlandırır, qalan məsələlər ciddi əhəmiyyət daşımır. Onların Putinin siyasətindən narazı qalmalarının başlıca səbəbi indiyədək əldə etdikləri gəlirlərin kəskin azalması və onların itirilmə təhlükəsi ilə bağlıdır və heç şübhəsiz ki, bu cəhətdən müharibə xüsusi rol oynayır. Qərbin sanksiyaları elitanı qətiyyən qane edə bilməz, digər yandan isə müharibənin sonunun necə bitəcəyi də onlara bəlli deyil.

İlk başda düşünülürdü ki, müharibə tezliklə və qələbə ilə yekunlaşacaq, bir müddətdən sonra Qərblə ümumi razılaşmaya gəlinəcək və Rusiyaya qarşı qoyulmuş bütün qadağalar, məhdudiyyətlər tədricən götürüləcək. Amma gözlənilən olmadı və indi Putinin siyasəti hamının ziyanına işləyir. Sonra düşünüldü ki, blitskriq alınmasa da, Donbas bölgəsini, Zaporojye və Xerson vilayətlərini tam ələ keçirdikdən sonra Ukraynanın qəyyumu olan Qərb dünyası geri çəkilmək məcburiyyətində qalacaq. Amma hər şey tərsinə getdi və rusların özləri tutduqları ərazilərin əhəmiyyətli hissəsindən geri çəkildilər, Xerson şəhəri daxil olmaqla Dnepr çayının sağ sahilini itirdilər.

2022-ci ilin payızında Kreml rəhbərliyi ordu ilə birlikdə daha bir plan işə saldı: Ukraynanın enerji infrastrukturuna raket zərbələri endirildi, Avropa qaz ilə şantaj olundu. Ancaq bundan da istənilən nəticə hasil olmadı. Artıq Rusiya hakimiyyətinin yuxarı eşalonunda anlayırlar ki, müharibə uzanmağa və taqətdən salma strategiyasına doğru gedir, bu isə hamıdan yeni yanaşma tələb edir.

Kreml rəhbərindən narazı qüvvələrin bir araya gətirilməsi heç də asan məsələ deyil. Bunun üçün liderə və silahlı qüvvəyə ehtiyac yaranır.

Priqojinin qiyam qaldırdığı gün onun Moskvaya doğru sürətlə irəliləməsinə güc strukturları tərəfindən şərait yaradılmışdı. Magistral yol ilə gedən hərbi kolonu darmadağın etmək üçün bir neçə “Su-30” və ya “Su-35” təyyarəsinin havaya qalxması kifayət edərdi. Deməli, yüksək hakimiyyət eşalonunda Priqojini irəliyə verən gizli korpus var və Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko da öncədən vəziyyətdən ağah imiş.

Əslində, Putinlə görüşdən sonra Priqojin öz mövqeyini möhkəmləndirdi. Yəqin ki, Putin ona bir daha xain deyə bilməyəcək.

”Vaqner” rəhbərini güclü hala gətirən iki məqam var.

Əvvəla, onun arxasında dayananlar birlik nümayiş etdirərək Putini bərk qorxutdular və yerində oturtdular.

İkincisi isə “Vaqner” hərbi texnikası ilə birlikdə təhlükəsiz şəkildə Belarusa yerləşməyə başlayıb. Beləliklə, artıq aydındır ki, ölkədə görünməyən ikihakimiyyətlilik var və bu proses irəlidə yeni forma alacaq.

Putin özünü zəiflər üzərində qüdrətli göstərə bilirdi, lakin elə ki, Ukrayna müharibəsi başladı, onun əsl qabiliyyəti üzə çıxdı. Putinə böyük ölkənin rəhbəri olmaq nəsib olsa da, o, gözlənilən nəticəni nümayiş etdirə bilmədi. Aleksandr Lukaşenko pərdə arxasında məharətli oyun apararaq sübut etdi ki, o, Putindən daha bacarıqlıdır, amma tale onu Belarusun, Putini isə Rusiyanın başçısı edib. Putin həmişə özünü Lukaşenkodan üstün görüb və zaman-zaman onların arasında münaqişələr də meydana gəlib. Bəlkə də, Lukaşenko Ukrayna ilə ixtilafa girməkdə heç də maraqlı olmayıb, lakin hansısa şərtlər onu buna vadar edib. Belə görünür ki, Lukaşenko da müharibədən əvvəl Rusiya ordusunun əzəməti haqqında danışılan əfsanələrin təsirinə düşümüşdü.

Bütün bunlara baxmayaraq, heç şübhə yoxdur ki, Putin yenidən Prezident seçilmək niyyətindədir və bunun üçün onun elitanın dəstəyinə ehtiyacı var. Əks təqdirdə hadisələrin məhvəri elə dəyişdirilər ki, o, hətta seçkiyə qədər hakimiyyətə “əlvida” deməli olar. Putinin keçmişi bu günə kimi müəmmalarla doludur. Hələ indiyədək sual verilir ki, axı necə oldu, heç kimin tanımadığı, yalnız Sankt-Peterburq merinin köməkçisi və DTK podpolkovniki olmuş birisi Rusiya kimi mürəkkəb və strateji mövqeyə malik dövlətin başına keçdi? Onu buraya kimlər gətirdi? Əgər biz həmin dövrdəki Rusiyanın administrativ, təsərrüfat və təhlükəsizlik elitasının tərkibinə nəzər salsaq, görərik ki, Putin orada heç kim olub. Əlbəttə, bunu onun özü də yaxşı bilir. Hazırda Priqojini dəstəkləyən hakimiyyət korpusunun mümkün planları barədə onu demək olar ki, onlar ilk növbədə alternativ güc kimi tam möhkəmlənməyi düşünürlər. Təkcə silahlı qüvvə ilə hər şey həll olunmur, çünki maraqların bir ucunda şəxsi təhlükəsizliyin təminatı dayanırsa, o biri ucunda da hakimiyyətə yiyələnmək bacarığı dayanır.

Rusiyada indi nə baş verdiyini konkret söyləmək çətindir. Ancaq Priqojin üsyanı göstərdi ki, Putin hakimi-mütləqliyini əldən buraxıb və indi artıq başqaları ilə hesablaşmaq məcburiyyətindədir.

Digər tərəfdən, arxa planda dayanmış qüvvəyə ölkənin bir çox problemlərinin necə həll olunması, yeni hakimiyyətin necə formalaşması və Ukraynada aparılan müharibədə hansı siyasi xəttin tutulmasının faydalı olacağı bəlli deyil. Ona görə də onlar bir çox məsələlərdə öz aralarında tam konsensus əldə edə bilməyiblər. Çünki məsuliyyətin bölüşdürülməsi və gələcəklə bağlı müəyyən strateji yol xəritəsi olmadan Putinin kiminləsə əvəzlənməsi avantüra olar. Amma alternativ güc mərkəzi sakit durmayıb və ilk addımı artıq atıb: böyük hərbi dəstə vasitəsilə öz şərtlərini Prezidentə diqtə etməyə nail olub. Sözügedən güc sadalanan problemlərin həlli ilə bağlı daxili razılaşmaya gələndən sonra mütləq Qərblə gizli danışığa gedəcək. Belə olan təqdirdə Putinin yenidən prezident olma sevdasının üstündən xətt çəkiləcək.

Vaqif Nəsibov

“AzPolitika.info”

Açılış oyunu oynanıldı, lakin bütün əsas hərəkətlər hələ qarşıdadır

NATO sammiti. Yaxşıdan başlayacağam. Birincisi, heç kim Ukraynanın NATO-ya üzv ola bilməyəcəyini söyləməyə belə cəhd etmədi. Hətta Macarıstan da. Belə ki, Ukraynanın NATO-ya qəbulu ilə bağlı bəyannamədə dəqiq tarixlər yoxdur. Ancaq skeptiklərin və rusların çoxdan peyğəmbərlik etdiyi qəti etirazlar yoxdur.

İkincisi, Qoşulma üzrə Fəaliyyət Planı (MAP) olmayacaq. Xarici işlər nazirlərinin monitorinqi olacaq. Bu, MAP-dakı kimi uzun bürokratiya deyil. Nəzəri cəhətdən hər şey demokratik seçkilərin keçirilməsinə və müharibə başa çatdıqdan sonra konstitusiya azadlıqlarının pozulmamasına qədər gedə bilər.

Ancaq Ukraynanın cavab verməli olduğu aydın kriteriyalara nail olmaq indi vacibdir ki, sonradan başqa bəhanələr üçün şans olmasın.

Biz də başa düşməliyik ki, demokratik azadlıqlar və şəffaf dövlət institutları olmadan bizi heç kim NATO-ya qəbul etməyəcək. Nə səbəblərdən, bəhanələrdən asılı olmayaraq, onu bəzəmək olar.

Üçüncüsü, mühüm hərbi proqramlar (G-7, NATO) və Ukraynaya dəstək üçün əsas Qərb ölkələrinin ikitərəfli və çox konkret öhdəlikləri olacaq. ABŞ-ın Ukraynaya İsrail səviyyəsində dəstəyi çox gözəldir.

İndi pis tərəflərə keçək:

1. Hələlik rəsmi dəvət yoxdur. Qərbin rəsmi məntiqi budur ki, dəvət olsa, Rusiyanı sonsuz müharibəyə “təhrik edəcək” və nəticədə NATO ölkələrini də müharibəyə sürükləyəcək. Qərb əvvəlcə tunelin sonunda bir az işıq görmək istəyir.

2. Hələlik tarix yoxdur. Müharibə uzun müddət davam edə bilər və bundan sonra Ukraynanın NATO-ya üzv ola biləcəyi “müharibəyə son qoymaq” meyarları bəlli deyil. Bu 1991-ci il sərhədinə çıxışdırmı? Yoxsa 2014-cü ildən sonrakı vəziyyət? Yaxud da ki, Rusiyada rejim dəyişikliyi? Təbii ki, daha çoxunu deyə bilərəm. Amma gözləntilər nə qədər yüksək olarsa, “müharibəyə son qoymaq” və NATO-ya daxil olmaq perspektivi bir o qədər uzaqlaşır.

Bütün bunlardan çıxan nəticələr isə belədir: düzünü desəm, NATO-nun konsensus yolu ilə başqa bir ölkə ilə müharibə aparan, hətta nüvə ölkəsini də öz sıralarına dəvət edəcəyinə inanmaq üçün fanatik optimist olmaq lazım idi.

Müharibə Ukraynanın NATO-ya daxil olmasına ən böyük maneə olsa da, Alyansa daxil olmaq üçün zəruri olan demokratiya normaları ləğv edilməyib və ləğv edilməyəcək. Ona görə də bu, ikinci olsa da, həm də həll edilməsi lazım olan həyati bir məsələdir.

Yekun nəticə: NATO-nun Vilnüs sammiti hələ də təxirə salınmış şahmat oyununa bənzəyir. Açılış oyunu oynanıldı, lakin bütün əsas hərəkətlər hələ qarşıdadır. Onlar 2024-cü ilin aprelində Vaşinqtonda keçiriləcək növbəti sammitdə edilə bilər. Və hələ də Ukrayna üçün çox yaxşı şanslar var. Amma həm də ən azı müəyyən qədər sülh və şəffaf demokratiyaya nə qədər qəribə görünsə də, qayıdış gözləntisi ilə.

Müəllif: Sergey Taran - Politoloq, Ukrayna Beynəlxalq Demokratiyalar İnstitutunun direktoru

Mənbə: UNİAN

Tərcümə AYNA-ya məxsusdur.

İsveçin NATO-ya üzvlüyü Rusiya üçün fəlakətin başlanğıcı deməkdir - NİYƏ?
Mövzuya keçməmişdən əvvəl bu suala cavab axtarmağa çalışaq: İsveçin NATO-ya üzvlüyünə Türkiyə niyə razılıq verdi?
Cavab: çünki İsveçdən öz istədiklərini böyük ölçüdə aldı.
Məlum olduğu kimi, Türkiyə 30 İyun 2022 NATO Madrid Sammitində İsveç və Finlandiya ilə imzaladığı üçlü protokolun öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini istəyirdi. İsveç isə bu istiqamətdə bəzi addımlar atmışdı. Türkiyəyə qarşı müdafiə sənayesi embarqosunu ləğv etmiş, Konstitusiyasını dəyişib, antiterror qanunu çıxarmışdı. Bir növ Türkiyənin tələblərinin hüquqi bazasını yaratmışdı, sadəcə onu praktik olaraq həyata keçirməmişdi; terrorçu ünsürlərin fəaliyyətinə qadağa qoyulmamış, Türkiyənin tələb etdiyi terrorçuları ona təslim etməmişdi.
Zənnimcə, praktik fəaliyyət hüquqi bazanın yaradılmasından sonra həyata keçirilə bilər. Bunun üçün isə zaman lazımdır.
İsveçin indiki hakimiyyətinin Madrid sammitində üzərinə götürdüyü öhdəlikləri hələ ki yerinə yetirə bilməməsi onun yumşaq qarnı ilə bağlıdır. Bildiyimiz kimi, İsveçin indiki hökuməti çox incə teldən asılıdır. Ötən il Türkiyənin irəli sürdüyü şərtləri qəbul edə bilməyən sol blok hökumətinin dağılmasından sonra quruldu. 173 səsə qarşı 176 səs müqabilində. Ona İsveç Demokrat Partiyası da kənardan dəstək verdi. Deməli, mövcud hökumətin ictimai rəydə xoş qarşılanmayan hər hansı addımı onun da devrilməsi ilə nəticələnə bilər. Beləcə, İsveçin NATO-ya üzvlüyü daxili səbəblərdən baş tutmaz. Ölkənin təhlükəsizlik məsələləri isə NATO-ya üzvlük hədəflərinin dərhal reallaşmasını tələb edir və Stokholm bunu sonrakı mərhələyə saxlaya bilməz. Bu baxımdan mümkündür ki, İsveçin NATO-ya üzvlüyü tam reallaşdıqdan sonra hökumət bu addımları atsın, əgər hökumət dağılarsa, erkən seçimlərə getsin.
İsveçin qarşısında dayanan ən böyük əngəllərdən biri də bəzi qüvvələrin islama həqarət edən addımları idi. Xüsusilə Quranın yandırılması kimi əməllər Türkiyəni qıcıqlandırmaq məqsədi güdür və böyük ehtimalla Moskvaya bağlı qruplar tərəfindən həyata keçirilirdi. Fikrimcə, Ankara da bu təxribatın fərqindədir və İsveç hökumətinin zəifliyini nəzərə alıb bu məsələnin üstünə çox getməyəcək. Əks halda təxribatı planlaşdıranlar öz məqsədlərinə çatmış olarlar. Yeri gəlmişkən, NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq də yəqin ki, bunu nəzərdə tutaraq, İsveçin NATO-ya üzv olmamasının Rusiyanı və İranı sevindirir demişdi.
Bəs, İsveçin NATO-ya qəbulu bu alyansa nə verəcək?
İlk öncə, NATO-nun ən zəif həlqəsi Baltikyanı ölkələrin və Finlandiyanın təhlükəsizliyini ciddi şəkildə möhkəmləndirəcək. Məlum olduğu kimi, bu ölkələrin bir yerdə cəmi 12 milyon civarında əhalisi var: 5.5 milyon Finlandiya + 1.5 milyon Estoniya + 1.9 milyon Latviya + 2.8 milyon Litviya.
Bu qədər az əhalisi olmasına baxmayaraq, ərazi Rusiyanın NATO ölkələri ilə sərhədlərinin böyük hissəsini təşkil edir. Təkcə Finlandiya ilə Rusiyanın sərhədi 1350 km-dir. Təbii ki, bu qədər geniş ərazinin qorunması üçün ölkələrə xeyli sayda əsgər lazımdır. Region ölkələri bunu təkbaşına reallaşdıra bilməzlər. Odur ki, həmin ölkələr mütləq NATO müttəfiqlərinin hərbi qüdrətindən də faydalanmalıdırlar.
2. Suvalki dəhlizi güvəncə altına alındı
Litva ilə Polşa arasında 100-120 km sərhəd var. Suvalki dəhlisi adlanan bu sərhəd bir tərəfdən Belarus, digər tərəfdən isə Rusiyanın Kalininqrad eksklavının təzyiqi altındadır. Rusiya Kalininqrada quru kommunikasiya əlaqələrini bərpa etmək bəhanəsini irəli sürüb dəhlizi ələ keçirsə, Baltikyanı ölkələrlə Finlandiyanın NATO ölkələri ilə bütün əlaqələri kəsilə bilər. Belə bir ağır perspektivlə üzləşməmək üçün Finlandiyanı NATO müttəfiqləri ilə birləşdirən torpaq ərazisi də alyansın nəzarəti altında olmalıdır. Bu isə İsveç deməkdir. Belə çıxır ki, İsveçin NATO-ya daxil olması regionun bir vahid kimi birləşdməsi günün ən aktual məsələlərindən biri idi. Türkiyə İsveçə razılıq verməklə bu problemin həllini asanlaşdırdı.
3. Baltik dənizi Rusiyanın əlindən tamamən çıxdı
Rusiyanı Avropaya və dünyaya bağlayan ən önəmli su hövzələrindən biri Baltik dənizidir. Baltik dənizinə Rusiyanın iki çıxışı vardı: Leninqrad və Kalininqrad. Baltik dənizinin suyu yarım şirin olduğundan ilin mühüm hissəsi don altında olur. Xüsusilə onun şərq hissəsi həm duzsuzluğu, həm də dayazlığı səbəbindən daha uzun müddətə donur. Duzluluq nisbəti Baltikin qərbinə doğru irəlilədikcə artır. Rusiya məhz buna görə Baltik donanmasını Kalininqradda saxlayırdı. İsveçin NATO-ya daxil olmasından sonra bölgəyə ABŞ və Qərb ölkələrinin hərbi gəmiləri lövbər salacaq. Beləcə, Rusiyanın Baltik donanması da tamamilə hərəkətsiz hala düşəcək.
4. Rusiyanın ən yaxın müttəfiqi Belarusun 3 tərəfdən mühasirəsi daha da möhkəmlənəcək. Nəticədə bu ölkənin getdikcə nəfəsi daralacaq və iqtisadi, siyasi təzyiqlər ölkə əhalisinin Lukaşenko hakimiyyətinə qarşı ayaqlanmasına yol açacaq.
5. Baltik dənizinin tam ortasında 3 böyük ada yerləşir: Qotland, Saare və Oland. Xüsusilə İsveçin Qotland adası Baltik dənizinə və sahil dövlətlərinə nəzarətin açarı sayılır. Bu xüsusiyyəti ilə onu Qara dənizdəki Krım yarımadasına bənzədə bilərik. İsveçin NATO-ya daxil olması ilə Qotland da ABŞ-ın nəzarətinə keçəcək. Beləcə, Rusiyanın həyati boğazı ABŞ-ın çaynağında olacaq.
6. Baltik dənizi Rusiyanın balıqçılıq və ticarət sektorları üçün də çox vacib su hövzələrindədir və İsveçin NATO-ya üzvlüyündən sonra Moskva bu avantajını da itirəcək.
Qısası, İsveçin NATO-ya daxil olması Rusiya üçün fəlakətin başlanğıcı anlamına gəlir.
Heyder Oguz
Teref.az

"Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətni imzalanmağa hazır deyil".

Erməni KİV-İ xəbər verir ki, bunu Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan deyib.

O, yaxın vaxtlarda Avropa Şurası rəhbərinin vasitəçiliyi ilə Brüsseldə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə görüşünün planlaşdırıldığını da bildirib:

"Təəssüf ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətni hələ imzalanmağa hazır deyil. Ümid edirəm ki, qarşıdan gələn görüş zamanı Vaşinqtonda əldə olunan irəliləyiş daha əsaslı hala gətiriləcək. Bütün məsələlər diplomatiya yolu ilə həll edilməlidir” deyə Paşinyan söyləyib.

DİA.AZ-ın məlumatına görə, Paşınyanın açıqlamasını "Sherg.az"a dəyərləndirən sabiq xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov qeyd edib ki, sülh müqaviləsi üçün vaxt hələ yetişməyib:

"Mən düşünürəm ki, müqavilə üçün vaxt 2025-ci ildə çatacaq. Yəni Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan gedib-getməyəcəyinin müzakirəsindən sonra, bu məsləyə ciddiliklə toxunulacaq. Ümumiyyətlə isə Azərbaycan tərəfi müqavilə üçün tələsməməlidir. Çünki bu daha çox Ermənistana lazımdır. Azərbaycan onsuz da torpaqlarının əksəriyyətini azad edib və inkişafdadır. Əgər indi Ermənistan sülh istəyirsə gəlin imzalayaq, yox istəmirsə biz 30 il belə yaşamışıq bir az da səbr edərik. Ancaq onsuz da gec-tez məsələsi var və ermənilər bunu yaxşı başa düşür. Digər tərəfdən halva halva deməklə də ağız şirin olmur. Yəni danışıqlar getməlidir, ancaq Ermənistanın "Qarabağda beynəlxalq nümayəndələr olmalıdır" şərti qəbuledilməzdir".