Rusiya Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində (ŞKTC) konsulluq açacaq. Şimali Kipr Türk Respublikasının Prezidenti Ersin Tatar Moskvanın bu barədə müraciət ediyini açıqlayıb.
Rusiyanın Kipr səfirliyindən bir səlahiyyətli isə tezliklə Lefkoşa şəhərinin şimalında konsulluq xidmətləri göstərməyə başlayacaqlarını, işlərin müntəzəm həyata keçiriləcəyini vurğulayıb.
ŞKTC-nin müstəqilliyi tanınır?
Moskva faktiki olaraq Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində konsulluq açmağa qərar verdiyini bəyan edib. Bu qərar başda Prezident Ersin Tatar olmaqla, ŞKTC rəsmiləri tərəfindən müsbət qarşılanıb.
Bu qərar ŞKTC-nin tanınması istiqamətində atılan ilk addım kimi şərh edilir.
Rusiya isə bu addımının siyasi məzmun daşımadığını, sadəcə, həmin bölgədə yaşayan ruslar üçün vacibliyi baxımdan belə bir qərarın verildiyini deyir.

Prinsip etibarilə Moskvanın ŞKTC-də konsulluq açması müstəqilliyini tanımaq mənasına gəlmir. Bunu anlamaq üçün ilk növbədə konsulluğun nə olduğunu başa düşmək lazımdır. Konsulluq mahiyyət etibarilə səfirliyin kiçik formasıdır. Konsulluq təmsil olunan ölkə vətəndaşlarının pasportları və konsulluğun ölkəsinə səyahət etmək istəyən xarici vətəndaşların vizaları ilə əlaqəli məsələlərlə məşğul olur. Həm də vətənə aid olan vətəndaşların doğum, nikah, boşanma və ölüm qeydlərini aparır.
Rusiya ilk ölkə deyil ki, ŞKTC-də konsulluq açır. Bu gün ABŞ, İngiltərə, Almaniya, İtaliya ve Fransanın da ŞKTC-də konsulluğu var. Lakin bu o demək deyil ki, həmin ölkələr ŞKTC-nin müstəqilliyini tanıyır.
Lefkoşadan sonra sıra Xankəndidədir?
Əslində, Moskvanın Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində konsulluq açmaq qərarı başda Azərbaycan olmaqla bütün türk respublikalarını sevindirəcək bir addım olmalıdır. Lakin burada bizi narahat edən məqamlar da var.
Kreml ŞKTC-də konsulluq açmasının Türkiyə və digər türk cümhuriyyətləri tərəfindən müsbət qarşılanacağını bilir. Nəticə etibarilə ŞKTC yekdilliklə Türk Dövlətləri Təşkilatına müşahidəçi üzv kimi də seçilib.
Rusiyanın konsulluq açmaq arqumenti diqqət çəkir: həmin bölgədə yaşayan ruslar üçün vaciblik baxımdan belə bir qərar verilib. Bu gün ŞKTC-də 50 minə yaxın Rusiya vətəndaşının yaşadığı deyilir. Yəni konsulluq onlar üçün açılıb.

Narahatlıq yaradan məqam Rusiyanın bənzər arqumenti əsas gətirərək Xankəndidə də konsulluq açmaq ehtimalıdır. Düzdür, indiyə qədər Kremlin belə təşəbbüsü olmasa da, bu, heç olmayacağı mənasına da gəlmir.
Birincisi, bu gün Xankəndi və ətraf ərazilərdə yaşayan ermənilərin əksəriyyəti ya Ermənistan, ya da Rusiya pasportu daşıyır. Çox az qismi qondarma qurumun verdiyi “pasportu” daşıyır. Bunu Laçın buraxılış məntəqəsi ilə gedib-gələn ermənilərin siyahısından da görmək olar.
İkincisi, 10 noyabr bəyanatının müvafiq bəndinə görə, Xankəndi və ətraf ərazilərdə 1960 sülhməramlı fəaliyyət göstərir. Biz bu sayın süni şəkildə artdığını və hazırda qeyd olunan rəqəmdən çox olduğunu bilirik. Paralel olaraq sülhməramlıların bir çoxunun ailə üzvünü də Xankəndi və ətraf ərazilərdə yerləşdiyi bəllidir. Bu o mənaya gəlir ki, Qarabağda düşünüləndən çox Rusiya vətəndaşı yaşayır.
Rusiya təkcə bu iki arqumenti əsas gərtirib Xankəndidə konsulluq aça bilər. Rəsmi Bakı buna etiraz etdiyi halda Xankəndinin Azərbaycan ərazisi olduğu və konsulluğun Azərbaycanda açılacağını deyə bilərlər.
Nəticə etibarilə bunlar ehtimal olsa da, qabaqlayıcı addımların atılmasında fayda var.
Müəllif: Politoloq Turan Rzayev
Teref.az

Rusiya Azərbaycan və Ermənistan arasında tələsik sülhün imzalanmasının “gələcəkdə yeni münaqişələrin, faciələrin əsasını qoyacağı”nı hesab edir.
Bu açıqlamanı iki hissədə dəyərləndirmək olar:
Birincisi, vasitəçilik yarışında ABŞ və Avropa İttifaqına uduzan Rusiya prosesi Qərbin inhisarından çıxarmağa çalışır: Qərb masasında tərəflərin sülh sazişini yaxın aylarda, yaxud ilin sonuna kimi imzalaya biləcəyi gözlənilir; Moskva bu prosesdə mövqeyini gücləndirmək üçün yanaşmasına korrektlər etdi və Qarabağdakı erməni əhalisinin gələcəyinin Azərbaycan qanunvericiliyi çərçivəsində həllini dəstəklədi, lakin bu, prosesi Qərbin inhisarından çıxarmaq üçün yetərli deyil, o cümlədən, sülh sazişinin hansı masada – Qərb, yaxud Rusiya – imzalanmasından asılı olmayaraq, yaxın dövrdə reallaşması rusların bölgədəki rıçaqlarının zəifləməsi ilə nəticələnək; Moskva Bakı-İrəvan xəttində Qarabağ üzərindən saxladığı təsir rıçaqlarını yeni platformaya köçürməmiş prosesin yekunlaşmasını istəmir;
İkincisi, Rusiya mümkün sülh sazişini “yeni münaqişələr və faciələr xəbərdarlığı” ilə təhdid edir və bununla tərəfləri Qərbin vasitəçiliyindən çəkindirmək, həm də bu vasitəçiliyin təhlükəli olduğu rəyini yaratmaq istəyir;
Rusiyanın niyyəti bəllidir, lakin əsas suallardan biri “yeni münaqişələr və faciələr yarana bilər” dedikdə nəyi nəzərdə tuturlar.
Qərb masasında sülh müqaviləsinin imzalanması Qarabağda Bakı və Moskvanın üz-üzə qalması riskini yaratsa da, Azərbaycanın “Qarabağ daxili məsələmizdir” mövqeyini gücləndirəcək və 10 noyabr bəyannaməsi sıradan çıxacağı üçün Rusiya sülhməramlılarının 2025-ci ildən sonra qalması imkanını sual altına salır: Moskva Bakı-İrəvan xəttində özü üçün yeni “dayaq nöqtəsi” tapmadan tərəflərin anlaşmasını istəmir, əgər proses nəzarətindən çıxacaqsa, Qarabağda “etnik münaqişə”nin qızışdırılması ssenarilərini tətbiq edə biləcəyi istisna deyil, “yeni münaqişə, yeni faciə xəbərdarlığı” da daha çox buna işarə hesab edilə bilər;
Məhz buna görə “prioritet sürət deyil, balanslaşdırılmış və qarşılıqlı məqbul qərarların keyfiyyətli hazırlanması olmalıdır” deyir. Prosesi uzatmaq üçün istifadə etdiyi gedişlərdən biri də Azərbaycan və Ermənistan arasında “parlamentlərarası əlaqələr” və s. kimi “xalq diplomatiyası”nın başqa forması ilə bağlı təklifləridir.
Uzunmüddətli sülh üçün ictimai əlaqələr vacibdir, lakin bu, sülh müqaviləsinin imzalanmasının uzanması riski baxımından, Azərbaycanın maraqlarına cavab vermir. Çünki geosiyasi situasiya və bunun regiona təsiri mövcud siyasi balansı dəyişə, Ermənistanın əlini gücləndirə bilər. Və bu, həm nəqliyyat dəhlizlərinin açılmasını, həm Qarabağdakı separatizmin ləğv edilməsini, həm də zamanı çatanda sülhməramlıların Azərbaycan ərazisindən çıxarılmasını çətinləşdirəcək.
Azərbaycan qalib ölkə kimi öz gündəliyinə uyğun sazişi imzalamaq niyyətindədir.
Asif Nerimanli
Teref.az

Bu məsələ həm beynəlxalq aləmdə aparılır, həm də sahədə. Prosesləri izləyəndə maraqlı mənzərə ilə qarşılaşırıq. Avropa İttifaqı bir yandan bəyan edir ki, Qarabağa humantar yardım üçün Azərbaycanın təklif etdiyi Ağdam-Xankəndi yolunu dəstəkləyirlər. Digər yandan isə Qarabağa göndərilən 19 TIR-ın yoxlanılması prosesində yaxından iştirak edirlər. Onların hansı əməlləri səmimidir? Sahədə etdikləri, yoxsa verdiyi bəyanatlar? Bu sualın ən düzgün cavabı "maraqları" olardı.
Laçındakı sərhəd-keçid məntəqəsinin qurulmasının əhəmiyyəti hər keçən gün daha da artır. Sərhəd-keçid məntəqəsi ilə Azərbaycan Xankəndində bayrağını dalğalandırmasa da, Qarabağda yaşayan ermənilərə ərazinin sahibi kimdir göstərir və hiss etdirir. Təkcə Qarabağdakı yox, elə Ermənistan vətəndaşları da istədikləri vaxt əllərini-qollarını sallayaraq Qarabağa rahat gəlib-gedə bilmirlər. Sərhəd-keçid məntəqəsinin digər əhəmiyyəti isə Azərbaycan tərəfinin informasiya yığması ilə bağlıdır. Belə ki, rəsmi Bakı Qarabağda yaşayanların kimlikləri barədə dəqiq informasiyalar əldə edir. Bunun üzərinə axtarışda olanların saxlanılmasını təmin edə bilir. Misal üçün, Vaqif Xaçaturyan!
Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı cinayət törətmiş təxminən 720 nəfər Azərbaycan tərəfindən axtarılır. Həmin şəxslərin böyük hissəsi Qarabağda, bir qismi Ermənistanda, bir hissəsi Rusiyada, az hissəsi isə Avropa və Amerikada yaşayır. Yeri gəlmişkən, Ermənistanda yaşayanların bir hissəsi uzun illər hakimiyyətdə olublar. Sərkisyan, Köçəryan müharibə zamanı səhra komandirləri olublar.
Azərbaycan tərəfi axtardığı cinayətkarlardan biri olan Vaqif Xaçaturyanı Laçın sərhəd-keçid məntəqəsində saxlayıb. Təsəvvür edin, həmin bu cinayətkarlar o qədər arxayın olublar, qorunacaqlarını düşünüblər ki, nəinki qaçıblar, hətta rahatlıqla sərhədi keçməyə də cəhd edirlər.
Vaqif Xaçaturyan 1988-89-cu illərdən başlayaraq proseslərdə iştirak edib. Onun Meşəli qətliamında əli olması barədə artıq mətbuatda informasiya gedib. İddia olunur ki, Xaçaturyan 1996-cı ildən başlayaraq Samvel Babayanın sürücüsü olub. Məsələ ondadır ki, müharibənin ilk günlərindən Xaçaturyanla Babayan yaxın münasibətdə olublar. Hətta əsirlikdə olan çoxlu sayda insan da bildirir ki, Xaçaturyanla Babayan həmişə bir yerdə olublar. Əsirlikdə olanlarla söhbətdən çıxarılan nəticə bu yöndədir ki, Xaçaturyan Samvel Babayanın qara işlərini görməklə məşğul olub. Belə ki, hələ müharibə bitməmiş belə əsirlər Xankəndində işlədilirdi. O zaman Samvel Babayan və digər rəhbər şəxslər Şuşa türməsindən əsirləri gətirərək işlədirdi. Çoxlu sayda əsir Samvel Babayanın parniklərində, Sərkisyanın villasının tikintisində işlədiliblər. Samvel Babayan üçün işlədilən əsirlərin hər biri Vaqif Xaçaturyanı gördüyünü deyir. Xaçaturyan Şuşanın işğalında, Laçın dəhlizinin açılmasında və Xocalı soyqırımında iştirak edib və cənfəşanlığı ilə seçilib.
Vaqif Xaçaturyan sürücülüklə yanaşı, Samvel Babayanın qara işlərini görüb. Belə ki, qeyri-qanuni bütün əməllərdə Xaçaturyanın adı keçir.
Vaqif Xaçaturyanın ələ keçirilməsi təkcə öz əməllərinə cavab verəcəyi baxımdan əhəmiyyətli deyil. Xaçaturyan Samvel Babayanın ən yaxınında olduğuna görə həm də son dərəcə ciddi informasiya daşıyıcısıdır. Onun Azərbaycan istintaq orqanlarına verəcəyi məlumatlar Qarabağda törədilən cinayətləri daha çox şaxələndirəcək, yeni cinayətkarları ortaya çıxaracaq. Erməni tərəfinin bu qədər narahat olmasında və onun geri qaytarılması üçün Avropa Məhkəməsinə müraciət etməsində əsas səbəb də budur.
Xaçaturyanın həbsi Qarabağdakı cinayətkarları hərəkətə gətirəcək. Belə ki, onlar Qarabağdan qaçmağın, məsuliyyətdən yayınmağın yollarını axtaracaqlar. Burada iki variant var. Onlar ya şərti sərhədi keçib Ermənistana qaçmağı düşünəcəklər, ya da Rusiya sülhməramlılarının helikopterləri vasitəsi ilə gedəcəklər. Hesab edirəm ki, Rusiya tərəfindən birbaşa göstəriş almış şəxslərin Qarabağdan çıxarılmasında Rusiya sülhməramlıları özü də maraqlı olacaq.
Pul qarşılığında da bunun olacağı təəccüblü olmaz. Başqa bir ehtimal isə informasiya daşıyıcısı olan şəxslərin ölüm hallarına da şahid olacağıq. Onların Azərbaycan tərəfinin əlinə keçməsi Azərbaycanın əlini son dərəcə gücləndirəcək. Məhz buna görə onların aradan götürülməsi yönündə də addımlar atılacaq. Şübhəsiz ki, bu işdə Ermənistan xüsusi xidmət orqanları fəaliyyət göstərəcək. Bu istiqamətdə Qarabağda hərəkətli günlərin şahidi olacağıq. Qarabağda yaşayan ermənilərin yazdıqlarından da bunu anlamaq mümkündür.