Prezident İlham Əliyev “Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə qanunu imzalayıb.

Qanuna əsasən, Azərbaycan ərazisində haqqı ödənilən əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə 10 gün müddətində 1 il 6 ayadək iş icazəsinin verilməsi və müddətinin uzadılması üçün 1600 manat, 2 ilədək iş icazəsinin verilməsi və müddətinin uzadılması üçün 1800 manat dövlət rüsumu müəyyənləşib. Bu halda 15 gün müddətində 1 il 6 ayadək iş icazəsinin verilməsi və müddətinin uzadılması üçün 1400 manat, 2 ilədək iş icazəsinin verilməsi və müddətinin uzadılması üçün 1600 manat dövlət rüsumu alınacaq.

Qanuna görə, 20 gün müddətində 1 il 6 ayadək iş icazəsinin verilməsi və müddətinin uzadılması üçün 1200 manat, 2 ilədək iş icazəsinin verilməsi və müddətinin uzadılması üçün 1400 manat dövlət rüsumu müəyyənləşib.

Yuxarıda qeyd olunan müddətlər 2023-cü il yanvarın 1-dən 5 il müddətinə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində haqqı ödənilən əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə iş icazəsinin verilməsinə və müddətinin uzadılmasına görə 5 iş günü azaldılmaqla tətbiq ediləcək.

Miqrasiya Məcəlləsinə əlavə edilən yeni – 69.1-1-ci maddəyə əsasən isə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində əmək fəaliyyətinə cəlb edilən əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə münasibətdə iş icazəsinin müddəti hər dəfə 2 ildən çox olmamaq şərtilə uzadıla bilər. Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində əmək fəaliyyətinə cəlb edilənlər istisna ilə, qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən yenə də əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə ümumi əsaslarla iş icazəsi 1 il müddətinə verilə, onun müddətinin isə hər dəfə 1 ildən çox olmamaq şərtilə uzadıla bilər.

Miqrasiya Məcəlləsinin 51.5-ci maddəsinə görə iş icazəsinin verilməsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilən əmək miqrasiyası kvotası çərçivəsində həyaya keçirilir. Dəyişiklik bu qayda Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində əmək fəaliyyətinə cəlb edilən əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə tətbiq ediləcək.

Qanun 2023-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minir.

Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində işləyən mütəxəssisə ilkin maddi-məişət şəraitinin dəstəklənməsi üçün 600 manat müavinət veriləcək.

Prezident İlham Əliyevin “Sosial müavinətlərin məbləğinin artırılması haqqında” qanuna dəyişikliyi təsdiqləməsi ilə mümkün olub.

Bu müavinət 2023-cü il yanvarın 1-dən 2028-ci il yanvarın 1-dək veriləcək.

Fərhad Abdullayevin sədrliyi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun növbəti iclası keçirilib.

Konstitusiya Məhkəməsinin mətbuat xidmətindən bildirilib ki, iclasda “Hərbi qulluqçuların dövlət icbari şəxsi sığortası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.1.5-ci maddəsinin Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 1151.1-ci, 1152-ci, 1243-cü, 1255-cü və 1321-ci maddələri baxımından şərh edilməsinə dair Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin müraciəti əsasında konstitusiya işinə baxılıb.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu iş üzrə hakim S.Salmanovanın məruzəsini, maraqlı subyektlərin nümayəndələri Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasının sədri M.Məmmədovun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının Dövlət quruculuğu, inzibati və hərbi qanunvericilik şöbəsinin müdiri H.M.Seyidin, mütəxəssislər Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Vəkillər Kollegiyasının üzvü D.Novruzovun mülahizələrini, ekspertlər Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin Mülki hüquq kafedrasının dosenti, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru S.Süleymanlının və Mülki proses və kommersiya hüququ kafedrasının dosenti, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru M.Yolçiyevin rəylərini və işin materiallarını araşdırıb müzakirə edərək qərar qəbul edib.

Qərarda deyilir ki, “Hərbi qulluqçuların dövlət icbari şəxsi sığortası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.1.5-ci və 4-1.3-cü maddələrində “vərəsə” müddəası sığortaolunanın (hərbi xidmətdə olan şəxslər və toplanışlarda olan hərbi vəzifəlilərin) ailə üzvlərini nəzərdə tutur.

“Hərbi qulluqçuların dövlət icbari şəxsi sığortası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda nəzərdə tutulan sığorta ödənişi sığortaolunanın miras əmlakına daxil olmadığından, həmin Qanunun 2022-ci il yanvarın 1-dək qüvvədə olmuş 7-ci maddəsinin 1-ci hissəsinin a) bəndinin “vərəsəlik hüququnu təsdiq edən sənəd” müddəasının sığortaolunanın (hərbi xidmətdə olan şəxslər və toplanışlarda olan hərbi vəzifəlilərin) ailə üzvlərinə münasibətdə tətbiq edilməsi istisna edilir.

Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir, qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv oluna, dəyişdirilə, yaxud rəsmi təfsir edilə bilməz.

Hər kəsin müəyyən arzular və ümidlərlə gözlədiyi Yeni il gəlir. Üstəlik, bu il xəstəliklərlə mübarizə apardığımız son 2 ildən fərqlidir. COVID-19 pandemiyasının yayılmasından sonra ilk dəfədir ki, Yeni ili məhdudiyyətlər olmadan qarşılayırıq. Deyirlər, "təzə ili necə qarşılasan, elə də keçirəcəksən”. Bu baxımdan insanların əksər hissəsi bayramı öz evində, bir qismi xaricdə, digərləri isə restoranlarda keçirməyə üstünlük verir. İli bölgələrdə hotellərdə qarşılayanlar da az deyil.
Bəs Yeni il bizə minimum neçəyə başa gəlir?
Teref.az xəbər verir ki, "Kaspi" qəzeti mövzu ilə bağlı məqalə dərc edib.
Əvvəlcə ili öz evlərində qarşılayanlardan başlayaq. Bəzi insanlar maddi imkanına görə evdə keçirməyə məcburdur, bəziləri də büdcəsi imkan versə də, ili öz evində qarşılamağın uğur gətirdiyini düşünür. Görək evdə bayramı qeyd etmək üçün bizə minimum nə qədər pul lazımdır?

Yeni ilin simvolu şam ağacıdır. İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev deyir ki, tək şam ağacının (bəzəksiz) qiyməti 25 manatdan başlayır, 300 manatadək artır. Ağacın ümumi bəzədilməsi üçün minimum 40 manat lazımdır. Bəzəkli şam ağacının qiyməti isə ölçülərinə görə 65 manatdan başlayır, 900 manata qədər dəyişir.

Bayram günü stolun üstündə meyvə olmazsa, olmazlardandır. Lakin meyvə qiymətləri qış fəslində əl yandırır. Mütəxəssis deyir ki, meyvələrin ən ucuzu almadır, kilosu 1 manat 50 qəpikdir: "Süfrəyə pomidor, xiyar da əlavə etsək, pomidor 1 manat 70 qəpik, xiyar 2 manat 50 qəpikdir. Kartofun kilosu 1 manat 30 qəpik, soğan 1 manatdır. Dana ətinin qiyməti 13 manatdan başlayır. Süfrəyə düzmək üçün şirələrin litri 1 manat 40 qəpikdən başlayır. Şirniyyatın isə kilosu 6 manatdan başlayır”.

Mütəxəssis 4 nəfərdən ibarət ailə üçün qiymətləri belə hesablayır:

"Meyvə tək alma ilə portağal olsa, 3 kilosuna 7 manat 50 qəpik pul verəcək. 3 kilo tərəvəz, buraya kartof, soğan, xiyar, pomidor, göy-göyərti, bibər daxildir, ümumi, 19 manat 50 qəpik edir. Dana ətinin 4 kilosu 52 manat, 3 ədəd şirə 4 manat 20 qəpikdir. 4 nəfər üçün qarışıq şirniyyat 20 manata gəlib çıxır. Tək Yeni il üçün minimum qida bazarlığı 111 manat 70 qəpikdir. Bu qiymətlərə çərəz, mayonez, smetan, yaşıl noxud, turşu qiymətləri daxil deyil. Evin bəzədilməsinə də, indiki şarların minimum qiymətini 1 manat götürsək, 10 manat xərclənir. Şam ağacının isə, orta boyunun minimum qiymətini 65 manatdan götürsək, minimum 187 manat lazımdır ki, 4 nəfərlik ailə Yeni ili keçirə bilsin”.

Mütəxəssis deyir ki, ölkədə minimum əmək haqqı 300 manatdır. Buradan vergiləri çıxsaq, 270 manata yaxın edir:

"Hesab edək ki, ana və ata işləyir və minimum əmək haqqı alır. Bu evə 540 manat gəlirsə, 187 manatı bayram bazarlığına saysaq, ailə 353 manatla ay sonunu başa vurmalıdır. Nəzərə alaq ki, ölkədə inflyasiya faizi rəsmi olaraq 23 faizə yaxındır. Yəni qiymətlər də 23 faiz, yəni 42.94 manat arta bilər. Belə olan halda 229.64 manat Yeni ili ev şəraitində keçirmək üçün vəsait lazım ola bilər”.

Təbii ki, bu, minimum qiymətdir. Etdiyin bazarlığını çeşidinə, miqdarına, açdığın süfrəyə görə qiymətlər dəyişəcək.

Bəs restoran və hotellərdə qiymət neçəyə başa gəlir?

Restoranlarda həmin gün menyular 200-250 manatdan başlayır. Ödəniləcək məbləğə şou proqram, yemək-içmək, əyləncə daxildir. Yəni 4 nəfərlik ailə üçün minimum 800 manat pul lazımdır. Daha lüks restoranlarda təbii olaraq, qiymət də artan xətlə davam edir.

Hotellərdə 31 dekabr və 1 yanvarda turlar 1600 manatdan başlayır, 2000-ə qədər davam edir. Təbii ki, bu qiymətlər standart otaqlar üçün nəzərdə tutulub. Əgər siz digər otaqlarda qalmaq, daha çox xidmətdən yararlanmaq istəyirsinizsə, 4000 manatınızdan keçməlisiniz.

Ölkədə restoranlar və hotellərdə qiymətlər kasıb təbəqənin cibinə uyğun deyil. İmkanı az olan təbəqənin ölkə daxilindəki restoranlar və hotellərdə yeni il keçirmək şansı azdır.

Bəzi insanlar deyir ki, bu pulu ölkə daxilində xərcləməkdənsə, xarici səfərə çıxar, həm səyahət edər, həm də ili fərqli ölkədə qarşılayar. Bəs görək, həmin məbləğə bayramı ölkə xaricində qeyd etmək olarmı? Ümumiyyətlə, bayram günlərində ölkə xaricinə çıxmaq neçəyə başa gələr? Yeni il turları hazırlayan turizm şirkətləri ilə danışdıq.

Avropada 5 gecəlik səyahət, əgər vaxtında alınsa, 2+1 nəfər üçün 2200 dollara (3740 manat) başa gəlir. Adalarda bu qiymətlər daha bahadır. Məsələn, Yeni ili Maldivdə qarşılamaq istəyirsinizsə 4500 (7650) - 6000 (10200) dollar arası pul xərcləməlisiniz. Dubay səyahəti isə 3000 (5100) dollara başa gəlir. Təbii ki, bu qiymətlərlə səfər etmək üçün turlar 3 ay öncədən götürülməlidir. Səyahət üçün dekabrın sonundan plan qursanız, saydığımız bütün qiymətləri 2-yə vurun. Yeni ilə qısa müddət qalmış səyahət planlamağı tur şirkətləri də məsləhət görmür.

Laplandiya Yeni ildə ən çox səyahət üçün arzulanan yerlərdəndir. Burada səyahət 6500-7000 dollardan başlayır. Parisə, Barselonaya 3500 dollardan 4500 dollara kimi qiymətlər çərçivəsində getmək olar. Yeni ildə daha çox tələbat isə Dubay və Avropayadır.

Xaricdə səyahət üçün minimum büdcə Misir üçün nəzərdə tutulub. Misirə səyahət qiymətləri 2500-3000 dollar arasıdır. Tur şirkətləri deyir ki, bu il Moskvaya gedən demək olar ki, yoxdur. Yeni ili qonşu Gürcüstandakı Bakurianidə qeyd etmək isə 2500-3000 dollara başa gəlir.

Arzunun məkanı yoxdur. Onu harada və necə qarşılamaq fərq etmir. Vacib olan ailə, yaxınlar və doğmalarla bu günü keçirib, Yeni ilə müsbət düşüncələrlə girməkdir. Harada qarşılamağınızdan asılı olmayaraq, yeni ildə bütün ümidləriniz çin, uğurlarınız bol olsun.

Əlillərin hüquqlarının qorunması BMT konvensiyası ilə, yerli qanunvericilik aktları ilə doğrulansa da, Azərbaycanda bu hüquqa sayğısız yanaşılması getdikcə bütün sahələrdə özünü göstərir. Təsəvvür edin, işləyən yaşa görə pensiyaçıların , güzəştli şərtlərlə vaxtından əvvəl pensiyaya çıxanlar da içində olmaqla ,pensiyaları hər 6 ildən bir yenidən hesablanır , hazırda qulluq stajına görə əmək pensiyasına əlavələr almaq hüququ olan şəxslərin də 6 il işlədikdə pensiyalarının yenidən hesablanması qüvvəyə minib, amma işləyən əlillərin əlillik pensiyalarının yenidən nəinki 6 ildən bir, heç 26 ildən də bir hesablanmır. Bəlkə 65 yaşına çatdıqdan sonra, bəlkə 71 yaşına çatdıqda əlillərin pensiyaları yenidən hesablandı. “Bəlkə”ni ona görə işlədirik ki, eldə deyildiyi kimi, “əkiblər , bitməyib”, sağlamlıq imkanları 65 yaşına çatmağa yalnız “bəlkə” imkan verər. Bir yandan da, artıq əlillərin reabilitasiyasına, müalicəsinə də qadağa qoyulub. Özü də reabilitasiyaya , tibbi təminata cavabdeh olan qurumların özləri tərəfindən.
2018-ci ilin 31 mayına kimi əlillərin dövlət tibb müəssisələrində bütün növ tibbi xidmətlərdən pulsuz yararlanması “Əlillərin sosial müdafiəsi haqqında” 25.08.1992 tarixli qanunun tələbi idi. 4 ildən çoxdur dövlət tibb müəssisələrini seçmək hüququ göndərişi verən tibb müəssisələrinin üzərinə qoyulub. Düzdür, əvvəllər də qanuna əməl edilmirdi, oliqarx - məmurların dövlət qospitallarında əlilin hətta əl – ayağının amputasiyası 5-10 minə başa gəlirdi. Şikayətlər, axırı, sonucunu verdi. Bir- iki il olar, ümumiyyətlə, bütün dövlət qospitalları, Respublika Diaqnostika Mərkəzi, Dövlət Tibb Universitetinin müalicə müəssisələri , ..., siyahı uzundur hamısı “özəl” adı ilə İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin “ixtiyarına verilib”. Heç bir əlilə də “özəl” dövlət tibb müəssisələrinə göndəriş verilməsi təmin olunmur ki, Dövlət Agentliyi xərcə düşəcək. Özbaşınalığa baxın, əlilin canı çıxır, dövlət (agentliyi) əlini cibinə salmır ki, pulu gedincə, əlilin canı getsin. Hərbi əlillərə gəldikdə isə durum dözülməzdir. “Hərbi qulluqçuların statusu” haqqında qanunun tələblərinə uyğun olaraq hərbi əlillərin hərbi tibb müəssisələrində tibbi təminat, sanatoriya-kurort müalicəsi və istirahət hüququ saxlanılır. İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi ilə dövlətin hərbi tibb müəssisələrinin birgə “hərbi dələduzluğu” sonucunda qospitallar, hərbi- güc poliklinikaları da “özəlləşdirilib” və yalnız TƏBİB-in göndərişi ilə tibbi uçotunda olduğun qospitalda müalicə olunmaq hüququn gerçəkləşə bilər. Göndərişin verilməsindən isə, vurğuladığımız kimi, imtina edilir ki, dövlət (agentliyi ) ziyana düşəcək. Ümumiyyətlə, istənilən tibbi xidmətlər zərfindən əlillərin pulsuz yararlanması qanunun, beynəlxalq konvensiyaların tələbidir. Yoxsa, adi bir qan analizi, kovid testinə görə əlillərdən zorla ödəniş alınması dövlətin əlillərlə bağlı siyasətini heçə çıxarır.
Sanatoriya – kurort müalicəsinə gəldikdə isə, durum daha ağırdır. Təsəvvür edin, ƏƏSMN tabeliyində Sosial Xidmətlər Agentliyi Qarabağ əlillərinə xidmətdən imtina edir ki, NK-nın qərarına görə, ƏƏSMN -in səlahiyyətlərinə aid deyil. Bəs kimin səlahiyyətlərinə aiddir? Nə bu suala aydınlıq gətirilir, nə də NK qərarının Prezident fərmanından qanundan üstün ola bilməzliyinə. Prezident fərmanı ilə Sosial Xidmətlər Agentliyinin üzərinə əlillərin reabilitasiyasını, sanatoriya-kurort müalicələrinin təşkil edilməsi görəvi qoyulub. Sosial Xidmətlər Agentliyi isə görəvini yerinə yetirməkdən imtina edir ki, müharibə əlillərinə, qazilərə xidmət etmək NK qərarı ilə səlahiyyətlərinə aid edilməyib. Özbaşınalığa baxın, ümumi əlillərlə müharibə əlilləri arasında ayrı – seçkilik edilir. Reabilitasiya mərkəzləri də eləcə. Hansı müharibə əlili müraciət edir, reyestrdə adının olmadığı, komissiyadan keçib əlilliyi təsdiq ediləndən sonra, NÖVBƏLİLİK ƏSASINDA (?) reabilitasiya müalicəsi ala biləcəyi vurğulanır. Əlill isə müddətsiz əlilliyinə baxmayaraq, tibbi ekspert komissiyasından “sağlam” çıxır və müalicə növbəsinə (?) də götürülmür.
Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının (AHİK), özəlliklə müharibə əlillərinə özəl diqqət və qayğısını vurğulamamaq olmur. Di gəl, son illərdə əlillərə sanatoriya – kurort yollayışlarının verilməsində problemlər var. Başlıca problem isə əlillərin iş yerlərinin olmaması, hərbi qurumların və ƏƏSMN tabeliyində Sosial Xidmətlər Agentliyinin xidmətdən imtinasından qaynaqlanır. Təsəvvür edin, ürək – tənəffüs çatmazlığından əziyyət çəkən müharibə əlilləri bu il “Bilgəh” kardioloji sanatoriyasında müalicədən məhrum edildilər. AHİK yollayışın verilməsini yerli şöbəsinə tapşırır, yerlərdə isə elə qiymət oxuyurlar ki , bilmirsən, həmkarın pulunu ödəyəsən, yoxsa həkimin.
Şağandakı reabilitasiya mərkəzinin də adı reabilitasiyadır , artıq real müalicə yoxdur. Əlillər şikayətlənir, amma kimdir şikayəti dinləyən. Nə yazıq, yazıq əlillərin nə sosial, nə tibbi, nə hüquqi müdafiəsi gerçəkləşir. Əlillərin ombudsmanı da yoxdur. Əlillərin hüquqlarının qorunması yalnız sözdədir, işə gələndə “qadağa hüquqları” işə düşür. Qadağa ilə əlil reabilitasiya, müalicə oluna bilər?
Ritorik sualdır, amma dövlət bu ritorikliyə cavab verməyə borcludur.
Məğrur Bədəlsoy
Teref.az

“Rusiyalıların təxminən 30 faizi 2023-cü ildə inflyasiya və qiymət artımından qorxur”.

“AzPolitika.info” xəbər verir ki, VSK Sığorta Evi və NAFI Analitik Mərkəzinin keçirdiyi sorğu zamanı bu nəticəyə gəlinib. Respondentlərin 27 faizi gəlirlərinin azalmasından, eyni sayda adam isə ciddi xəstəlikdən qorxur.
Qeyd edək ki, rusların 25 faizi uşaqları üçün narahatdır, respondentlərin 20 faizi yeni pandemiya ilə bağlı narahatlığını ifadə edib. Digər qorxulara əsas ehtiyaclar, qida və ya dərman çatışmazlığı daxildir. Nikbin gözləntilər əsasən 35-44 yaşlı ruslara məxsusdur. Belə ki, təxminən 24 faiz əmindir ki, gələn il həyatda pis və yaxşı şeylər bərabər bölünəcək. Əsasən bunlar daimi işi olmayan ruslar və maddi durumlarını çox pis hesab edənlərdir.

Azərbaycanda kişilərə ödənişli məzuniyyət verilməsi təmin olunacaq.
Övladının anadan olmasına görə, doğuş gününə təsadüf edən ərəfədə kişilərə də 14 günlük ödənişli məzuniyyət veriləcək.
Bunun üçün həmin şəxslər xanımlarının doğuş üçün müraciət etdiyi xəstəxanadan arayış almalı olacaqlar.
Ətraflı AZTV-nin videomaterialında izləyə bilərsiniz:

Ölkədə pensiya təminatı sistemində problemlərin olmasına dəfələrlə toxunulsa da hələ də bu sahədə həllini gözləyən məsələlər var.

Son vaxtlar bu sahədə ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri pensiya yaşı ilə bağlıdır. Statistik məlumatlara görə, 10 il öncə Azərbaycanda yaşa görə 831 min nəfər pensiya alırdısa, indi onların sayı 707 min nəfərə enib. 2012-ci ildə Azərbaycanda cəmi 17 min nəfər yaşa görə müavinət alırdısa, indi bu say 100 min nəfərə çatıb. 2017-ci ildə pensiya sisteminə dəyişikliklərdən sonra ölkədə pensiya yaşı 65-ə yüksəlilb. Üstəlik, minimum 25 il iş stajı və ya minimum pensiya kapitalı tələbi qoyulub. Bu tələbi ödəyə bilməyənlər pensiyadan məhrum olur və 180 manat müavinət alır. Həmin müavinət isə əmək pensiyasından fərqli olaraq, indeksləşdirilmir, yəni inflyasiya həddinə görə dəyişmir. Gələn il Azərbaycanda pensiyaçılar üçün yaşayış minimumu 199 manat olacaq. Yəni 65 yaşdan yuxarı , 180 manat müavinət alan 100 mindən artıq ahıl vətəndaş ən minimum ehtiyaclarını belə ödəyə bilməyəcək. Rəsmi rəqəmlərə görə, ölkədə kişilərin 41- 43 faizi pensiya yaşına çatmadan vəfat edir. Ölkədə orta ömür uzunluğu rəsmi rəqəmlərdə 73, reallıqda isə 62-65 il olduğu deyilir. Qeyd edək ki, ötən 10 ildə Azərbaycan neft-qaz sektorundan azı 100 milyard dollar qazanıb, büdcə 30 milyard manata çatıb. Hazırda ölkədə minimum pensiya 240, minimum əmək haqqı isə 300 manatdır. Yəni bu gün pensiyanın məbləği o qədər də yüksək deyil. Vətəndaşların pensiya ilə bağlı təminatında problemlərin həllində xarici ölkələrin təcrübəsindən yararlanmaq daha müsbət nəticələrə gətirib çıaxara bilər.

Belə ki, bu gün bir sır xarici ölkələrdə, məsələn, İran, Türkiyədə pensiyaya çıxmağa hazırlaşan vətəndaşlar “əməkli ikramiyəsi” adlanan birdəfəlik ödənişlər almaqla problemlərini həll edə bilirlər. Ölkəmizdə isə bu qayda yoxdur və vətəndaş ancaq 65 yaşda təqaüdə çıxdıqdan sonra ənənəvi sistem əsasında həmin pensiyanı əldə edə bilər.

Azərbaycanda pensiya yaşı ilə bağlı birdəfəlik ödəniş üsulunu tətbiq etmək olarmı?

TEREF.AZ-ın məlumatına görə, iqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov Cebhe.info-ya bildirdi ki, əslində bu üsul tətbiq oluna bilər və daha cəlbedici bir mexanizmdir:

“İnsanları təşviq edir ki, əməyini leqallaşdırsın. Çünki vətəndaş bunu bir yığım hesab edir. Həmin yığım eyni zamanda indeksləşdirilir, bu yığımdan da bəzi ölkələrdə, xüsusilə də Türkiyədə müxtəlif şətrlər daxilində əhali geniş istifadə edir. Əsasən də türklər mənzil problemini daha çox “əməkli ikramiyəsi” deyilən birdəfəlik ödəniş vasitəsilə həll edirlər. Burada model fərqləri də var. İndiki şərtlər daxilində Azərbaycanda yığım əsaslı pensiya mexanizmi deyil, daha çox həmrəylik əsaslı pensiya mexanizmidir. Baxmayaraq ki, fərdi hesabın yığım bölməsi də var və könüllüdür. Buna görə də təcrübədə istifadə edilmir. 2017-ci ildən əlavə edilib, ancaq hələ də bu günə qədər bu praktikanın tətbiq edildiyini görməmişk, bundan istifadə edənlər olmayıb”.

Ekspert bildirib ki, bu mexanizmlərdə əsas yanaşma, bu gün toplanan sosial sığorta haqlarının məhz bu gün pensiya alanların pensiyasının ödənilməsinə yönəlməsini nəzərdə tutub:

“Ona görə də burada yığım olmur. Dövlət Pensiya Fondunun hesabında izafi qalıq vəsaitlər formalaşmır. Bu imkan vermir ki, hansısa formada Azərbaycanda müraciət əsaslı birdəfəlik ödənişlərin həyata keçirilməsi mümkün olsun. Çünki burada yalnız əvvəlcədən planlamadan söhbət gedir. Bu məqsədlə də vəsait olmadığı üçün belə bir modelin indiki mexanizmdə tətbiqini mən çox çətin görürəm. Ancaq olmalıdır, təşviqedicidir. İnsanlar üçün alternativ yığım imkanı yaradır. İnsanların xüsusi əhəmiyyətli problemlərinin həllinə yönəldilə biləcək bir vəsait mənbəyinə çevriləcək. Ancaq bildiyim qədər, hökumət nəsə bənzər bir layihə ilə çıxış etmək istəyir. Yəni hansısa məqsədlərlə səhiyyə, təhsil xərcləri və yaxud da borcun ödənilməsi kimi məqsədlərlə pensiya kapitalından birdəfəlik istifadə ilə bağlı mümkün imkanlar üzərində layihənin olduğunu eşitmişəm”.

Pensiyanın varislik prinspi həyata keçirilə bilərmi?

Ekspert deyir ki, bu həyata keçirilə bilər və keçirilməlidir:

“Bu, özü də bir təşviqdir. Ümumiyyətlə, pensiya sistemi təşviqedici olmalıdır. Çünki uzunmüddətli dövrdə bu sosial sığorta haqlarının ödənişi prosesində maraqlı olmalıdır ki, sonradan əmək bazarında hansısa qeyri-formal sözləşmələr fonunda sosial sığorat yığımlarının azalmasına, qeyri-formal məşğulluğun geniş yayılmasına gətirib çıxarmasın. Varislik məsələsi də bu baxımdan vacib bir məsələdir. İndiki şərtlər daxilində bizdə mövcud qanunvericiliklə hökumət hesab edir ki, varislik var. Bir fərdi hesabın yığım hissəsində toplanan vəsaitlərə varislik hüququ tanınır ki, əslində praktikada bu tətbiq olunmur. İkincisi, pensiyaçı vəfat etdiyi təqdirdə onun himayəsində olan 18 yaşadək uşaqlar, 23 yaşadək ali təhsil alan uşaqlar, yaxud fiziki məhdudiyyəti olan himayəsində olan şəxslər varsa, pensiyanın həmin şəxslərə yönləndirilməsi mexanizmi də var. Hökumət bunu varisliklə əlaqələndirir. Ona görə də bu məsələyə çox da “isti” yanaşmır.

Ancaq bu, çox vacib bir məsələdir və ictimai, eyni zamanda bizim mexanizmin effektivliyini gücləndirə biləcəyinə inandığımız bir tələbdir. Çünki ölkədə hökumət 5 milyon insanın işlədiyini deyir, ancaq onların cəmi 1 milyon 700 mini faktiki olaraq əmək müqaviləsi ilə işləyir. Əmək müqaviləsi ilə işləmək əməyin leqallaşması demək deyil. Çünki biz təcrübədə onu da çox görürük ki, 1000-1500 manat əməkhaqqı alan şəxslərin əməkhaqqı məbləği dövlətin minimum əməkhaqqı məbləği ilə uyğunlaşdırılaraq 300 manat rəsmiləşdirilir. Bu, özü də qeyri-formal məşğulluq, yaxud qeyri-formal uçotdur. Bütün bu problemlərin aradan qalxması üçün əmək bazarı iştrakçılarının kütləvi şəkildə prosesdə iştirakı vacibdir. Onlar bu məsələdə maraqlı olmalıdır ki, zaman-zaman bu bazar şəffaflaşsın”.