 |
|
|
İşsizliyə görə rayonlardan şəhərlərə köç davam edir... Problemi necə həll etməli?
“Rayonda aldığımız maaş dolanışığa çatmırdı. Yoldaşımla ikimiz də işləyirdik, amma
qazancımız aylıq xərcləri qarşılamağa yetmirdi. 3 uşağımız var. Hərəsinin bir problemi, xərci…
Nə qədər çalışsaq da problemləri həll edə bilmirdik. Ona görə də, ailəliklə Bakıya köçmək
qərarına gəldik. Artıq 3 ildir burada yaşayırıq. Gələn kimi ikimiz də işə düzələ bildik. Yoldaşım
700, mən də 400 manat maaş alıram. Elə bildik, hər şey düzəldi. Amma hər ay 300 manat
kirayə pulu veririk. Şirvanda öz evimiz var, amma Bakıda kirayə qalmağa məcburuq. Üstəlik,
burada hər şey bahadır. Yol puluna, yemək puluna hər ay nə qədər xərcimiz çıxır. Yəni,
qazancımız xərcimizi ödəmir. Yenə eyni problemlə üzləşmişik. Bilmirik nə edək, necə edək ki,
normal yaşaya bilək. Şirvanda öz evim olduğu halda, gəlib Bakıda kirayə qalıram. Varlıq içində
yoxluqdan əziyyət çəkirik. Burada öz evimiz olsaydı, bəlkə hər şey daha yaxşı ola bilərdi. Bu da
hazırkı imkanlarımızla mümkün deyil. Ona görə, öz evimizə qayıtmaq barədə də düşünürük.
Amma uşaqlar da böyüyüb, burada oxuyurlar. Öz çevrələri, dostları olduğu üçün getmək
istəmirlər. Paytaxtın təhsili də kəndin təhsilindən yüksəkdir. Uşaqlarımızın gələcəyi ilə də
oynamaq istəmirik. Qalmışıq iki od arasında. Çətin də olsa, yaşamağa çalışırıq. Bizdən sonra
qonşularımın da çoxu Bakıya köçüb. Deyəsən, getdikcə kənd camaatının hamısı
imkansızlıqdan Bakıya köçəcək. Rayonda normal iş yeri, əməkhaqqı olsaydı, bütün bunları
yaşamağa məcbur qalmazdıq…”
Yoxsulluqdan əziyyət çəkən Səadət Quliyeva yaşadığı kənddə iş yerlərinin azlığından,
əməkhaqqının aşağı olmasından, Bakıda isə bahalıqdan gileylənir.
Son illərdə kəndlərdən şəhərlərə kütləvi köç başlayıb. Nəticədə, şəhər hədsiz yüklənib, sıxlıq
artıb, yaşıllıqlar məhv edilir, yerinə yaşayış yerləri tikilir, kəndlərimiz isə boşalır, kənd təsərrüfatı
məhv olur, nəticədə ölkədə kənd təsərrüfatı mallarının bahalaşması baş verir. Kənddən şəhərə
köçün yaratdığı bir çox problemləri sadalamaq olar.
Vətəndaşlar böyük köçün əsasında işsizliyin durduğunu deyirlər. Bəs “gündən günə çiçəklənən”
ölkəmizdə işsizliyin səbəbi nədir? Niyə rayonlarımızda, kəndlərimizdə işsizlik baş alıb gedir,
yerlərdə iş yerləri açılmır?
Rəsmi statistika iddia edir ki, 2004-2022-ci illərdə ölkədə 60-dan çox yeni elektrik stansiyası
istismara verilib. Elektrik enerjisinin 76%-i regionlarda istehsal edilir. Regionlarda qazlaşdırma
səviyyəsi 94%-i ötüb, fasiləsiz içməli su alan əhali üzrə göstərici 9%-dən 73%-ə çatıb. Son 20 ildə
regionların sosial-iqtisadi inkişafına həsr olunmuş 4 dövlət proqramı qəbul olunub və bu
proqramlar üzrə regionlara yatırılmış investisiyaların həcmi 104 mlrd. manat təşkil edir. 2022-ci
ildə regionlar üzrə məhsul buraxılışının nominal həcmi 2003-cü ilə nisbətən 13,5 dəfə böyümüş,
2004-cü ildən bəri bölgələrdə 1,8 milyondan çox yeni iş yeri və 52 mindən çox yeni müəssisə
yaradılıb. Regionlarda 8 hava limanı tikilib və ya yenidən qurulub, Laçın hava limanının tikintisi
davam edir. 17 min km-dən çox avtomobil yolu, 500-dən çox körpü və tunellər, 3300-dək məktəb,
450-dən çox uşaq bağçası, 550-dən çox tibb müəssisəsi, 41 Olimpiya İdman Kompleksi tikilib və
ya təmir olunub.
Bəs insanlar niyə işsizlikdən şikayətlənir? Onları bu statistika ilə tanış etdikdə “adı var, özü yox”,
“varlıq içində yoxluq”, “görünməz imkanlar” kimi müxtəlif fikirlər səsləndirirlər. Göstəricilərə
əsasən insanların işlə təmin olunması üçün dövlət əlindən gələni edir. Ancaq təəssüf ki,
işsizlikdən əziyyət çəkənlərin sayı durmadan artır.
Mövzu ilə bağlı müraciət etdiyimiz iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, idarəetmə sistemi
düzəlmədikcə işsizlik problemi bitməyəcək.
“Uzun illərdir Azərbaycanda bütün iqtisadi məqsədlərin Bakı və Abşeronda cəmlənməsi rayon
və kənd əhalisinin şəhərə axın etməsinə səbəb olur. Regionlarda işsizlik problemi böyükdür.
Eyni zamanda, mövcud iş yerlərində də maaşlar çox aşağıdır. Bu isə son 30 ildə Bakıya kütləvi
axına səbəb oldu. Amma şəhərə axının digər səbəbləri də var. Regionlarda idarəetmənin uzun
illərdir bərbad olması, yəni yerli icra hakimiyyəti orqanlarının özünü “padşah” kimi aparması
insanlara çox təsir göstərir. Bakıya nisbətən rayonlarda bu vəziyyət daha pisdir. Digər səbəb
mədəni infrastrukturun olmamasıdır. Rayonlarda gənclərə uyğun məşğuliyyət yoxdur. Kino,
teatr kimi mədəni tədbirlərin olmadığı üçün işləsələr belə, bir müddət sonra oradakı monoton
həyatdan sıxıldıqlarına görə Bakıya gələrək həyatlarına rəng qatacaqlarını düşünürlər.
Problemin həlli üçün əsas çıxış yolu idarəetmənin dəyişdirilməsidir. Yerli icra hakimiyyətləri
ləğv edilməli, seçkili meriya institutları və bələdiyyə institutlarının idarəsinə keçmək lazımdır.
Onlar insanlara daha yaxın olacaq, problemlərini dinləyəcək. Bundan sonra addım-addım
iqtisadi və mədəni fürsətlər də yaranacaq”.
Müşahidələr göstərir ki, bəziləri həqiqətən işsizlik ucbatından şəhərə köçsə də, bəziləri hər cür
imkanı olduğu halda bu imkanları “şəhərli” olmaq üçün geridə qoyub, şəhərə köçürlər ki, özlərini
“müasir” hiss etsinlər. Öz mal-qarasından, əkin sahəsindən, evindən, işindən və s. imtina edən
insanlar “müasir” olmaq üçün şəhərdə gəlib kirayə qalmağa, daha aşağı əməkhaqqı və ya
işsizlik ilə yaşamağa razı olur. Məhz bu cür insanlara görə şəhərin yüklənməsi, bahalaşma kimi
problemlər yaranır. Təbii ki, bu insanlar işsizliyə görə gələnlərin az qismini əhatə edir. Onların
əksinə olaraq, həqiqətən məcbur qalıb öz doğma yurdunu istəməyərək tərk edən insanlar heç də
az deyil.
Problemin daha bir üzü ali təhsilli insanların regionlarda iş tapa bilməməsi ilə bağlıdır. Bu
problem onları şəhərə köməndən sonra da izləyir. İllərlə oxuyub, karyera qurmaq xəyalları ilə ali
təhsili başa vurur, amma sonda gedib ya ofisiant, ya da satıcı işləməyə məcbur qalır. Bu
problemin qarşısını almaq üçün müvafiq sahələr üzrə iş yerlərinin çoxaldılması, yenicə
universiteti bitirmiş şəxslərdən 2-3 illik iş təcrübəsi tələb etmək yerinə, onlara təcrübə keçib, işlə
təmin edilmələrinə fürsət yaratmaq lazımdır. Bu, həm region, həm də şəhər sakinləri üçün çox
vacibdir. Eləcə də heç təhsili olmayan şəxslər işsizliyə məhkum olmamalıdır. Ali təhsilin
olmamağı bacarıqsızlıq deyil. Hər kəsin mütləq ki, bacardığı bir iş var. Məhz onların yaşamaq
şansını əlindən almaqdansa, yaşatmağa şans yaratmalıyıq.
Ümid edək ki, indi işsizlikdən əziyyət çəkən insanlar bir gün yaşayış yerini dəyişməyə məcbur
qalmadan sevdiyi işə sahib olar. Bu cür problemlərin həlli üçün həm dövlət, həm də özəl
sektorlar əlindən gələni etməlidir.
Xalqın güzəranı nə qədər yaxşı olsa, dövlət bir o qədər güclü olar. Dövlətin gücü də xalqın
xoşbəxtliyinə yönəlməlidir. Xoşbəxtliyimizin qeydinə qalaq!
Günay Elşən
Pressklub
Vətəndaşın leqal əməkhaqqı alması, sosial sığorta haqqı ödəməsi pensiya artımına təsir edən əsas amildir.
Bunu Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət və İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitələrinin birgə iclasında “Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il dövlət büdcəsinin zərfi”nin müzakirəsi zamanı əmək və sosial müdafiə naziri Sahil Babayev deyib.
Nazir bildirib ki, bu sahədə işləri davam edəcək: “Bu gün mütləq rəqəmlər bizim arzu etdiyimiz rəqəmlərdən azdır. İşə düzəlmə ilə bağlı işlər dinamikləşdirilib. 500 min işsiz şəxs məşğulluq mərkəzləri vasitəsilə işə düzəlib. İşəgötürənlərin vakansiyalarının elektron portala yerləşdirilməsi problemi var idi. Son 5 ildə 700 mindən çox vakansiya elektron portalda yerləşdirilib. Növbəti illərdə bu rəqəmlərin daha da artacağına inanıram”.
Sahil Babayev insanların işsizliyə stimullaşdırılmasına qarşı olduğunu bildirib: “İşsizliyə görə sığorta haqları müəyyən müddət işləmiş şəxslərə verilir. Burada ana prinsip işdən çıxan şəxsin iradəsindən kənar hal olmalıdır ki, ona bu vəsaiti verə bilək. Əks halda biz onları işsizliyə stimullaşdırmış olarıq. Növbəti olaraq, biz sığorta stajının müddətini 30 aydan 24 aya endiririk. 24 ay sığorta stajı olan şəxs öz iradəsindən kənar işsiz qaldıqda işsizliyə görə müavinət ala biləcək. Əvvəl bu tələb 3 il idi. Növbəti ildə biz 15 milyona yaxın sığorta ödənişi etməyi planlaşdırırıq”. \\Valyuta.az
Azərbaycanda gələn il yaşa görə pensiyanın orta məbləği 516 manatı keçəcək.
32gun.az xəbər verir ki, bunu Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət və İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitələrinin birgə iclasında “Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin müzakirəsi zaman əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayev deyib.
Nazir bildirib ki, əhaliyə edilən sosial ödənişlərə cari ilin icmal büdcəsində 10 %-lik artım olub.
“900 milyon manatdan artıq vəsait məhz bu istiqamətə yönəlib. Bunun da böyük hissəsi pensiya təminatı və digər sosial dəstək proqramlarına yönəldilir”, - deyə o əlavə edib.
(Yazı "İnsan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması” mövzusu üzrə hazırlanıb)
Bu ilin ilk 9 ayında ötən illə müqayisədə Azərbaycanda boşanmaların sayı artıb. Dövlət Statistika Komitəsinin yaydığı məlumata görə, Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən bu ilin yanvar-iyulunda 29 191 nikah və 12 610 boşanma halları qeydə alınıb.
Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı azalaraq 6,1-dən 4,9-a düşüb, boşanmaların sayı isə 1,5-dən 2,1-ə qədər artıb.
Boşanmalar zamanı tərəflər arasında açıq qalan, onlar arasında mübahisə yaradan məsələlər olur. Bunlar övladlarla görüş, aliment və s. məsələlərdir.
Verilən məlumata görə, 2024-cü ilin yanvarın 1-dən etibarən Azərbaycanda alimentin minimum məbləği 235 manat olacaq. Buna qədər isə bir uşaq üçün ödənilməli olan alimentin miqdarı 193 manat müəyyən edilmişdi.
Nəzərə alaq bir yox, iki-üç və daha çox uşaqlı ailələr də boşanır. Bu zaman onlar arasında alimentlə bağlı mübahisələr yaranır.
Bəs bu mübahsilər necə həll edilməlidir? Boşanmalar zamanı aliment necə ödənilməlidir? 3 və daha artıq uşaq olarsa, güzəşt olunurmu? İctimai rəy alimentlərlə bağlı necə formalaşır?
Qaynarinfo bu sualları hüquqşünas Səməd Vəkilov və sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu ilə müzakirə edib.
Səməd Vəkilov deyib ki, məhkəmə qaydasında nikah pozularkən azyaşlı uşaqların valideyinlərdən kimin himayəsində qalması məsələsi hakim tərəfindən həll olunması imperativ normadır. Qanunvercilikdə belə aliment verilməsində atanın işləməməsi ilə bağlı güzəşt nəzərdə tutulmayıb:
"Ailə Məcəlləsinin 76-cı maddəsindəki bəndlərə əsasən 1 uşağa görə qazancın və (və ya) valideynlərin başqa gəlirlərinin 1/4 hissəsi, 2 uşağa görə qazancın (başqa gəlirlərin) 1/3 hissəsi, 3 və daha çox uşağa görə qazancın (başqa gəlirlərin) yarısı, bu payların miqdarı məhkəmə tərəfindən tərəflərin ailə və maddi vəziyyəti, eləcə də diqqətəlayiq olan başqa hallar nəzərə alınmaqla azaldıla və artırıla bilər".
Hüquqşünas deyib ki, Ailə Məcəlləsinin 78-ci maddəsinə əsasən, uşaqların saxlanılması üçün alimentin sabit pul məbləğində tutulmasını nəzərdə tutur:
"Valideynlər arasında yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlara aliment ödənilməsi barədə saziş yoxdursa, eləcə də aliment verməyə borclu olan valideynin qazancı (gəliri) qeyri-müntəzəm, dəyişən olarsa, ya qazancın (gəlirin) hamısını və ya bir hissəsini həmin valideyn natura və ya xarici valyuta ilə alırsa, yaxud onun qazancı və ya sair gəliri yoxdursa, habelə alimentin valideynin qazancından (gəlirindən) müəyyən hissə kimi tutulması mümkün olmadığı, çətinlik törətdiyi və tərəflərdən birinin və ya marağının əhəmiyyətli dərəcədə pozulduğu başqa hallarda, uşaqların saxlanması üçün vəsait tutulmasını tələb edən şəxsin xahişi ilə alimentin miqdarı məhkəmə tərəfindən hər ay ödənilməli olan sabit pul məbləğində və ya eyni zamanda həm sabit pul məbləğində, həm də bu Məcəllənin 76-cı maddəsinə uyğun olaraq qazancın (gəlirin) müəyyən hissəsi kimi müəyyən edilə bilər".
Səməd Vəkiov bildirib ki, sabit pul məbləğinin miqdarı məhkəmə tərəfindən tərəflərin maddi və ailə vəziyyəti, diqqətəlayiq olan digər hallar nəzərə alınmaqla uşağın əvvəlki təminatının səviyyəsinin mümkün qədər maksimal saxlanması əsas tutularaq müəyyən edilir:
"Tərəflərdən hər biri ilə uşaq qalıbsa, bir valideyndən az təminatlı digər valideynin xeyrinə hər ay tutulan alimentin miqdarı bu Məcəllənin 78.2-ci maddəsinə uyğun olaraq məhkəmə tərəfindən sabit pul məbləğində müəyyən edilir. Аzərbаycаn Respublikası Аilə Məcəlləsinin 76, 78 və 112-ci maddələrinin şərh edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 27 iyul 2016-cı il tarixli Qərarına əsasən sabit pul məbləği təyin edilərkən "Uşaq hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 13-cü maddəsinə uyğun olaraq, uşağın Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş minimum dolanacaq xərclərindən az olmayan maddi təminat almaq hüququ vardır”.
Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu isə deyib ki, alimentin məbləği artırılarsa, bu, düşünülməmiş, yaxşı təhli edilməmiş və tələsik verilmiş qərar olacaq. Ona görə də bunun hansısa bir müsbət nəticəsi ola bilməz:
"Hər hansı qərarı verəndə fikirləşmək lazımdır ki, münasibətlərdə ahəngdarlıq yaratsın, gərginlik yox. Düzdür, məbləğin artımı çox böyük rəqəmlər deyil, amma atalar üçün problem yarada bilər. Çünki bu insanların bir çoxu həqiqətən işsizdir. Onların bu alimneti verməkdə çətinlik çəkməsi gərginlik yaradacq. Digər gərginlik isə bəzi qadınlar düşünə bilər ki, artıq alimnet çoxalıb, boşananda gəliri daha çox olacaq. Lakin sonra inflyasiya gedəcək, həmin fərq özünü göstərməyəcək”
Sosioloq deyir ki, Azərbaycanda ciddi şəkildə ailə institunun problemləri ilə məşğul olub, kompleks həll etmək lazımdır:
"Ailəni, uşaqları xilas etməyin yolu epizodik şəkildə alimnetdən, alimnet artırmaqdan keçmir. Bununla bağlı ciddi əsaslanmış fəaliyyət proqramı hazırlanmalıdır. Bu zaman məlum olacaq ki, ailənin dağılmaması, ailədəki uşaqların gələcək taleyi üçün qanunvericiliklə hansı işləri görmək lazımdır”.
Əhməd Qəşəmoğlu deyib ki, uşaqlar təkcə ailənin deyil, həm də gələcəyin vətəndaşıdır, əsgəridir, müəllimidir, həkimidir. Ona görə də bu körpənin böyüməsi təkcə atanın alimentindən asılı olmamalıdır:
"Bu məsələyə kompeleks baxılsa, o zaman məlum olacaq ki, imkanı olmayan boşanmış ailənin uşaqları üçün hansı tədbirlər görülməlidir. İndi məsələ təkcə maddi təminat deyil. Müasir elm neçə dəfələrlə sübut edib ki, uşağa necə hava, su lazımdır, eləcə də atanın, ananın enerjisi də lazımdır. Ona görə də bütün bunlar da düşünülməldir”.
Sosioloq bildirib ki, ölkədə böyük sosial fəlakət baş verməkdədir və bunun da səbəbləri var:
"Bu gün deyirlər ki, yüz nikaha qarşı 40 boşanma düşür, mən isə bundan daha artıq olduğunu düşünürəm. Çünki hazırdaregionlarda dövlət qeydiyyatından keçməyən nikahlarda var. Bunların arasında da boşanma olur. Onları da göstərilən rəqəmlərlə toplasaq, daha çox boşanma olur. Bugünkü ailələrdə Aəzrbaycanın gələcək nəsli böyüyür, gələcək taleyi həll olunur. Ona görə də bu məsələlərə etinasız yanaşmaq olmaz. Ciddi sosial işlər görmək lazımdır. Yekun fəaliyyət proqramı hazırlanıb işlər görmək lazımdır”.
Günay İlqarqızı
Material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
Bu ilin ilk 9 ayında ötən illə müqayisədə Azərbaycanda boşanmaların sayı artıb. Dövlət Statistika Komitəsinin yaydığı məlumata görə, Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən bu ilin yanvar-iyulunda 29 191 nikah və 12 610 boşanma halları qeydə alınıb.
Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı azalaraq 6,1-dən 4,9-a düşüb, boşanmaların sayı isə 1,5-dən 2,1-ə qədər artıb.
Boşanmalar zamanı tərəflər arasında açıq qalan, onlar arasında mübahisə yaradan məsələlər olur. Bunlar övladlarla görüş, aliment və s. məsələlərdir.
Verilən məlumata görə, 2024-cü ilin yanvarın 1-dən etibarən Azərbaycanda alimentin minimum məbləği 235 manat olacaq. Buna qədər isə bir uşaq üçün ödənilməli olan alimentin miqdarı 193 manat müəyyən edilmişdi.
Nəzərə alaq bir yox, iki-üç və daha çox uşaqlı ailələr də boşanır. Bu zaman onlar arasında alimentlə bağlı mübahisələr yaranır.
Bəs bu mübahsilər necə həll edilməlidir? Boşanmalar zamanı aliment necə ödənilməlidir? 3 və daha artıq uşaq olarsa, güzəşt olunurmu? İctimai rəy alimentlərlə bağlı necə formalaşır?
Qaynarinfo bu sualları hüquqşünas Səməd Vəkilov və sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu ilə müzakirə edib.
Səməd Vəkilov deyib ki, məhkəmə qaydasında nikah pozularkən azyaşlı uşaqların valideyinlərdən kimin himayəsində qalması məsələsi hakim tərəfindən həll olunması imperativ normadır. Qanunvercilikdə belə aliment verilməsində atanın işləməməsi ilə bağlı güzəşt nəzərdə tutulmayıb:
"Ailə Məcəlləsinin 76-cı maddəsindəki bəndlərə əsasən 1 uşağa görə qazancın və (və ya) valideynlərin başqa gəlirlərinin 1/4 hissəsi, 2 uşağa görə qazancın (başqa gəlirlərin) 1/3 hissəsi, 3 və daha çox uşağa görə qazancın (başqa gəlirlərin) yarısı, bu payların miqdarı məhkəmə tərəfindən tərəflərin ailə və maddi vəziyyəti, eləcə də diqqətəlayiq olan başqa hallar nəzərə alınmaqla azaldıla və artırıla bilər".
Hüquqşünas deyib ki, Ailə Məcəlləsinin 78-ci maddəsinə əsasən, uşaqların saxlanılması üçün alimentin sabit pul məbləğində tutulmasını nəzərdə tutur:
"Valideynlər arasında yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlara aliment ödənilməsi barədə saziş yoxdursa, eləcə də aliment verməyə borclu olan valideynin qazancı (gəliri) qeyri-müntəzəm, dəyişən olarsa, ya qazancın (gəlirin) hamısını və ya bir hissəsini həmin valideyn natura və ya xarici valyuta ilə alırsa, yaxud onun qazancı və ya sair gəliri yoxdursa, habelə alimentin valideynin qazancından (gəlirindən) müəyyən hissə kimi tutulması mümkün olmadığı, çətinlik törətdiyi və tərəflərdən birinin və ya marağının əhəmiyyətli dərəcədə pozulduğu başqa hallarda, uşaqların saxlanması üçün vəsait tutulmasını tələb edən şəxsin xahişi ilə alimentin miqdarı məhkəmə tərəfindən hər ay ödənilməli olan sabit pul məbləğində və ya eyni zamanda həm sabit pul məbləğində, həm də bu Məcəllənin 76-cı maddəsinə uyğun olaraq qazancın (gəlirin) müəyyən hissəsi kimi müəyyən edilə bilər".
Səməd Vəkiov bildirib ki, sabit pul məbləğinin miqdarı məhkəmə tərəfindən tərəflərin maddi və ailə vəziyyəti, diqqətəlayiq olan digər hallar nəzərə alınmaqla uşağın əvvəlki təminatının səviyyəsinin mümkün qədər maksimal saxlanması əsas tutularaq müəyyən edilir:
"Tərəflərdən hər biri ilə uşaq qalıbsa, bir valideyndən az təminatlı digər valideynin xeyrinə hər ay tutulan alimentin miqdarı bu Məcəllənin 78.2-ci maddəsinə uyğun olaraq məhkəmə tərəfindən sabit pul məbləğində müəyyən edilir. Аzərbаycаn Respublikası Аilə Məcəlləsinin 76, 78 və 112-ci maddələrinin şərh edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 27 iyul 2016-cı il tarixli Qərarına əsasən sabit pul məbləği təyin edilərkən "Uşaq hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 13-cü maddəsinə uyğun olaraq, uşağın Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş minimum dolanacaq xərclərindən az olmayan maddi təminat almaq hüququ vardır”.
Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu isə deyib ki, alimentin məbləği artırılarsa, bu, düşünülməmiş, yaxşı təhli edilməmiş və tələsik verilmiş qərar olacaq. Ona görə də bunun hansısa bir müsbət nəticəsi ola bilməz:
"Hər hansı qərarı verəndə fikirləşmək lazımdır ki, münasibətlərdə ahəngdarlıq yaratsın, gərginlik yox. Düzdür, məbləğin artımı çox böyük rəqəmlər deyil, amma atalar üçün problem yarada bilər. Çünki bu insanların bir çoxu həqiqətən işsizdir. Onların bu alimneti verməkdə çətinlik çəkməsi gərginlik yaradacq. Digər gərginlik isə bəzi qadınlar düşünə bilər ki, artıq alimnet çoxalıb, boşananda gəliri daha çox olacaq. Lakin sonra inflyasiya gedəcək, həmin fərq özünü göstərməyəcək”
Sosioloq deyir ki, Azərbaycanda ciddi şəkildə ailə institunun problemləri ilə məşğul olub, kompleks həll etmək lazımdır:
"Ailəni, uşaqları xilas etməyin yolu epizodik şəkildə alimnetdən, alimnet artırmaqdan keçmir. Bununla bağlı ciddi əsaslanmış fəaliyyət proqramı hazırlanmalıdır. Bu zaman məlum olacaq ki, ailənin dağılmaması, ailədəki uşaqların gələcək taleyi üçün qanunvericiliklə hansı işləri görmək lazımdır”.
Əhməd Qəşəmoğlu deyib ki, uşaqlar təkcə ailənin deyil, həm də gələcəyin vətəndaşıdır, əsgəridir, müəllimidir, həkimidir. Ona görə də bu körpənin böyüməsi təkcə atanın alimentindən asılı olmamalıdır:
"Bu məsələyə kompeleks baxılsa, o zaman məlum olacaq ki, imkanı olmayan boşanmış ailənin uşaqları üçün hansı tədbirlər görülməlidir. İndi məsələ təkcə maddi təminat deyil. Müasir elm neçə dəfələrlə sübut edib ki, uşağa necə hava, su lazımdır, eləcə də atanın, ananın enerjisi də lazımdır. Ona görə də bütün bunlar da düşünülməldir”.
Sosioloq bildirib ki, ölkədə böyük sosial fəlakət baş verməkdədir və bunun da səbəbləri var:
"Bu gün deyirlər ki, yüz nikaha qarşı 40 boşanma düşür, mən isə bundan daha artıq olduğunu düşünürəm. Çünki hazırdaregionlarda dövlət qeydiyyatından keçməyən nikahlarda var. Bunların arasında da boşanma olur. Onları da göstərilən rəqəmlərlə toplasaq, daha çox boşanma olur. Bugünkü ailələrdə Aəzrbaycanın gələcək nəsli böyüyür, gələcək taleyi həll olunur. Ona görə də bu məsələlərə etinasız yanaşmaq olmaz. Ciddi sosial işlər görmək lazımdır. Yekun fəaliyyət proqramı hazırlanıb işlər görmək lazımdır”.
Günay İlqarqızı
Material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
“Büdcə qalığının kəskin artması müəyyən suallar doğurur. Görünən odur ki, büdcədən maliyyələşən bəzi dövlət qurumları büdcəni xərcləyə bilmirlər və əvvəldən bəyan edirlər ki, daha çox vəsait lazımdır. Qalığın azaldılması üzərində ciddi iş aparılmalıdır ki, olmasın”.
"Unikal" xəbər verir ki, bunu Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin bu gün keçirilən iclasında büdcə müzakirəsi zamanı deputat Vahid Əhmədov deyib.
Deputat bildirib ki, son zamanlar dövlət büdcəsindən külli miqdarda mənimsəmələr olur və gedən məhkəmələr onu göstərir: "Hesablama Palatasının ya səlahiyyətində müəyyən artımlar etmək lazımdır, ya da daha ciddi tələblər irəli sürmək lazımdır. Məhkəmələrdə görürük ki, 100 milyonlarla vəsait dövlət büdcəsindən mənimsənilib. Bunun qarşısını ya vaxtında almaq, ya da əlavə tədbirlər görmək lazımdır ki, bu hallar təkrar olunmasın. Müharibə veteranına 80 manat veririk, onu artırmağa pul tapmırıq, amma dövlət büdcəsindən külli miqdarda mənimsəmələrin şahidi oluruq”.
V.Əhmədov bölgələrdə iş yerlərinin açılmasının vacibliyindən danışıb: "Son vaxtlar iri şəhərlərdə iş yerləri açılır. Amma bölgələrdə vəziyyət acınacaqlıdır. Bölgələrdə iş yerləri yox səviyyəsindədir. 14 iqtisadi rayon var. Hər rayonda iş yerlərinin açılması ilə bağlı təkliflər olsun”.
Sosial müdafiə qurumlarının, pensiyaçıların , necə deyərlər, masaüstü kitabının “Əmək pensiyaları haqqında” qanun olması adından bəlli edir. 17 ildir qüvvədə olan bu normativ hüquqi aktın tətbiqi və icrası məcburi olsa da, ƏƏSMN, tabeliyindəki qurumlar qanun maddələrini ləğv edildikdən sonra “tətbiq edirlər”. Özü də pensiyaçıların durumunu pisləşdirən qanunu geriyə şamil etməklə. Halbuki dövlətin ən yüksək hüquqi və birbaşa qüvvəyə malik olan qanununun – Konstitusiyanın 149-cu maddəsinin VII hissəsinə görə, qanunun geriyə qüvvəsi yoxdur; yalnız fiziki və hüquqi şəxslərin vəziyyətini yaxşılaşdıran, hüquq məsuliyyətini aradan qaldıran və ya yüngülləşdirən normativ hüquqi aktların geriyə qüvvəsi var.
“Əmək pensiyaları haqqında” qanunun 19-cu maddəsi ilə 1-ci dərəcəli Qarabağ əlillərinə 110 manat, 2-ci dərəcəlilərə 77 manat, 3-cü dərəcəlilərə 55 manat aylıq əlavə nəzərdə tutulurdu. Qanunun qüvvədə olduğu 15 il müddətində pensiya orqanı bu maddəni tətbiq etməyi “unutdu”; nə Maliyyə Nazirliyi, nə Hesablama Palatası, nə prokurorluq, nə də ali dövlət hakimiyyəti orqanları “unutqanlığa” qiymət verdi. Sadəcə, hərə əlil-qazilərin yardımından öz haqqını götürüb susdu. DSMF-in Xüsusi Şərtlərlə Təyinat üzrə Mərkəzi Filialı qanunu yalnız 17 il sonra 1-ci dərəcəli Qarabağ əlilinin məhkəmə qaydasında haqq etdiyi 110 manatı 6 ildən sonra kəsməklə “yad edib”. Qazilərin pensiyasına yad ilgiyə baxın, Filial dövlətin adından çıxarılan məhkəmə qərarını qanunun 2021-ci ildən ləğv etdiyini - qanunu qəbul etmiş hakimiyyət orqanına, məhkəmə qərarını qəbul etmiş məhkəməyə, dövlətin ali icra hakimiyyəti orqanına da sırıyır !(?) Və dövlət hakimiyyəti orqanları da dövlətin əsas qanununa hörmətsizliyi dövlət aktı kimi qəbul edirlər.(?) Bəs Konstitusiyanın 149-cu maddəsinin VII hissəsi necə olsun, axı əlilin vəziyyətini 110 manat pisləşdirən qanun 15 il qabağa necə şamil edilir? Dövlət orqanları əlillərə münasibətdə qanunun geriyə qüvvəsinin olduğunu bildirirlər. Şəxsən Prezident Administrasiyasında bu “qüvvə”nin qüvvəsini” izah ediblər.
Pensiya qanununun 29.2 maddəsi əsasında hərbi qulluqçu əlillərin, şəhid ailələrinin əvvəllər tutmuş olduqları vəzifələr üzrə təminat xərcliyi artırıldıqda, onların pensiyaları bu artıma uyğun yenidən hesablanırdı. Bu maddə 05.11.2022 tarixli “diqqət və qayğı” qanunu ilə ləğv edildi ki, hərbi xidmətə yararsız əlil, dünyasını cənnətə dəyişən şəhid dövlətə məcburi sığorta haqqı ödəmir.(?) Belə hökumətdən, belə dövlət sosial siyasətindən kim inciyər? Şəhiddən məcburi sığorta haqqı tələb edilir!(?) Bu maddə 2023-cü ildən qüvvəyə minsə də, yenə də DSMF, yanındakı pensiya orqanları qanunu geriyə şamil edərək Prezidentin 23.12.2021 tarixli, 1525 saylı hərbçilərin maaşlarına 20 faizlik əlavənin 29.2 maddəsinə əsasən yenidən hesablanmalı olmasına qadağa qoyublar.
“Əmək pensiyaları haqqında” qanuna 05.05.2022 tarixli qanunla əlavə edilən 37.3.2-1 maddəsinin tətbiqi də gerçəkləşmir. DSMF-in Xüsusi Şərtlərlə Təyinat üzrə Mərkəzi Filialı yenə də qanunu qərəzə, cibinə uyğun izah edir. Sözügedən maddədə yazılıb ki, qanunun 20-ci maddəsi əsasında qulluq stajına görə pensiyalarına əlavə alan şəxslər – Qarabağ qaziləri, əlilləri, şəhid ailələri bu kateqoriyaya aiddir- əlilliyə , yaşa görə işləməyən əmək pensiyası kateqoriyasına keçdikdən sonra işləməkdə davam edərlərsə,müraciətləri əsasında pensiyaları yığılan sığorta kapitalına uyğun yenidən hesablanır. DSMF-in sözügedən filialı isə qazi müraciətinə imtina cavabı verir ki, qazi işləməkdə davam edir.(?) Əlavə izaha ehtiyac varmı? Qanun əlilliyə görə işləməyən kateqoriyaya keçənlərin sonradan işlərini davam etdirmələrinə görə pensiyanın artırılmasını təsbit edir, Filial isə bundan imtina edir ki, iş davam etdirilir.(?) Absurd əsaslanma deyilmi? Məhkəməyə müraciətlərə də sosial yardım gücü ilə qadağa qoyulub. Məhkəmə qərarını özbaşına ləğv edən sosial müdafiə sistemindən nəsə gözləmək də yersizdir. Ölkədə qanun, Konstitusiya, məhkəmə qüvvədə deyil, qüvvədə olan rüşvət, korrupsiyadır. Gerçəkdə dövlətin sosial müdafiə siyasəti, məhkəmə hüquq sistemi korrupsiyanın girovluğundadır.
Hələ ki, pensiya təminatı, sosial müdafiə siyasətində qanun, Konstitusiya yox, məmur qərəzi, “cib düşgünlüyü” qüvvədədir. Bu qüvvə geriyə də şamil olunur. Haçanacan?
Məğrur Bədəlsoy
Teref.az
Keçmiş məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsinin təmin edilməsi məqsədilə isə növbəti ilin dövlət büdcəsində 355,3 milyon manat vəsait proqnozlaşdırılıb.
Bu barədə Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı 2024-cü ilin icmal və dövlət büdcəsinin layihəsində bildirilib.
Qeyd edilib ki, bu vəsaitin keçmiş məcburi köçkün statusu olan və onlara bərabər tutulan şəxslərə (467,1 min nəfərə) 60 və 33 manat məbləğində vahid aylıq müavinətin verilməsi üçün 317,0 milyon manat, məcburi köçkünlər və onlara bərabər tutulan şəxslər tərəfindən istehlak edilən kommunal xidmətlərin haqqının dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına qarşılanması üçün 20,7 milyon manat, digər tədbirlər üçün 17,6 milyon manat vəsait proqnozlaşdırılıb.
Məlumata görə, bu, 2023-cü ilin təsdiq olunmuş proqnozu ilə müqayisədə 7 % çoxdur.
Söhbət əməyin ödənişi fondu, ərzaq məhsullarının alınması, təqaüd və sosial müavinətlər, dərman, sarğı ləvazimatları və materiallarının alınması, icbari tibbi sığorta üzrə xərclər, kommunal, kommunikasiya xidmətləri və digər tədbirlər (20 il vədaha çox xidmət etmiş işləyən və ehtiyatda olan hərbi qulluqçuların mənzillə təmin olunması və onlara pul kompensasiyanın verilməsi) üçün nəzərdə tutulmuş xərclərdən gedir.
2020-ci illə müqayisədə bu xərclərin büdcə xərclərinin tərkibində xüsusi çəkisi 6 faiz-bənd, mütləq ifadədə isə 1,6 dəfə artıb.
DİA.AZ: - "Bakıda parking xaosuna son qoyulmalıdır. Əvvəl qaranlıq şəxslərin əlində cəmlənirdi bu biznes. İndi qalstuklu, jiletli "Azparking" əməkdaşları o şəxslərin ölənlərinə rəhmət oxudurlar. Sanki robotdular. Necə qurulublarsa, hamısının cavabı da, reaksiyası da standartdır". DİA.AZ bildirir ki, bunu öz etirazında tanınmış jurnalist Aqil Ələsgər qeyd edib.
"İnsanlar iş yerlərinin və ya evlərinin yaxınlığında avtomobil saxlamaq üçün niyə pul ödəməlidilər? Tamam, ödəsinlər, ancaq səhərdən axşama qədər maşın ofisin önündə qalırsa, bədbəxtlərin maaşı ancaq "Azparking"ə getməlidir?!" deyə eirazını bildirərək suallar verən jurnalistt daha sonra vurğulayır:
"Maraqlıdır ki, "Azparking" əməkdaşları ödəniş etməyənlərin şəkillərini özləri çəksə də, cərimənin AYNA tərəfindən edildiyini bildirirlər. Yəni, əl əli yuyur, əl də üzü, zərərli çıxan isə vətəndaşdır.
Hesab edirəm ki, "Azparking" ilə AYNA-nın ötür-ötür oyunu dövlətimizə qarşı sabotajdır. Azərbaycan Prezidentinin uğurlu daxili və xarici siyasətinə kölgə salmaq istəyənlərin işinə yarayır…"
Məsələ ilə bağlı dia.az olaaraq qarşı tərəfi də dinləməyə hazırıq...
Bu əmək münasibəti ilə əlaqədar da bizə müraciət edən işçilər çoxdur, işçiləri əsasən bu sual maraqlandırır.
Müəssisələrdə işçilərin əməyinin mühafizəsi üzrə təlimlər və ya biliklərinin yoxlanılması keçirilə bilərmi?
Bu yoxlamadan keçməyən işçilərin - Əmək müqaviləsi İşəgötürən tərəfindən ləğv edilə bilərmi?
Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 215 və 219-cu maddələrnin tələblərinə əsasən müəssisələrdə işçilərinin əməyin mühafizəsi üzrə məcburi təlimi və biliklərinin yoxlanılması həyata keçirilə bilər.
İşəgötürən yeni işə qəbul edilən və başqa işə keçirilən işçilərə: müəssisədə əməyin mühafizəsi üzrə təlimatlar verməli, bilik və bacarıqlarının artmasına kömək etməli, onlara təhlükəsiz əmək və iş üsullarından istifadə etməyin, bədbəxt hadisələrdən zərər çəkənlərə ilk tibbi yardım göstərilməsi qaydalarının öyrədilməsini təşkil etməlidir.
İşəgötürən müəssisədə işçilərin əməyinin mühafizəsi üzrə biliklərininin artırılması məqsədi ilə təlim və kurslar təşkil edə bilər, əsas məqsəd isə bu sahədə işçilərin bilik və bacarıqlarının artırılmasıdır.
Müəssisədə işçilərin əməyinin mühafizəsi üzrə təlimi və biliklərinin yoxlanılması ilə bağlı işçilərlə bağlanmış Əmək müqaviləsi ləğv edilə bilməz
Azər Quliyev.
Teref.az