MSK seçki günü seçki məntəqələrində vətəndaşın şəxsiyyətini müəyyən edən “rəqəmsal şəxsiyyət vəsiqəsini” qəbul edəcək, yoxsa kağız formada sənəd tələb edəcək ?
Bizim seçki sistemi, seçki infrastrukturu ölkənin rəqəmsal inkişaf səviyyəsinə və müasir çağırışlara adekvatdrımı?
1. Ötən gün MSK elan edib ki, 1000 seçki məntəqəsində veb kameralar quraşdırılıb. Xatırlayıram ki 15 il öncə də beləydi.
Amma, 15 il ərzində deyil, sadəcə son 3 ildə ölkənin rəqəmsal infrastrukturunda köklü dəyişikliklər olub.
RİNN-in həyata keçirdiyi “Onlayn Azərbaycan” layihəsi ilə az qala dağın başında olan məktəbə (seçki məntəqəsinə) fiber optik internet xətti çəkilib. ETN isə mövcud münbit şəraitdən effektiv istifadə edib və fiber optik bağlantı qurulan məktəblərin sayını bir neçə dəfə artırıb.
Amma MSK-nın veb kameraların sayı ilə bağlı açıqlamaları 15 ildir dəyişməz qalıb.
2. Bir neçə ay öncə Prezident mövcud qanunvericiliyə dəyişiklikləri təsdiqləyib və bununla da vətəndaşlara məxsus bir neçə sənədin rəqəmsal variantının hüquqi statusu təsdiqlənib.
RİNN-in İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyi MyGov portal vasitəsilə təqdim edilən “rəqəmsal şəxsiyyət vəsiqəsinin” fiziki formada(kağız formada) təqdim edilən şəxsiyyət vəsiqəsilə eyni hüquqi qüvvəyə malik olduğunu açıqlayıb.
İndi isə baxıram ki, seçki günü seçki məntələqlərində vətəndaşların təqdim edəcəkləri identifikasiya vasitəsi olaraq yalnız fiziki şəxsiyyət vəsiqələrindən danışılır.
"Rəqəmsal şəxsiyyət vəsiqələrinin" necə tədim ediləcəyi, smartfonda MyGov tətbiqində olan məlumatların seçki məntəqəsində necə identifikasiya olunacağı haqqında heç bir açıqlamaya rast gəlmək mümkün deyil.
Düşünürəm ki bununla bağlı İRİA və MSK-nın birgə açıqlamlarına ciddi ehtiyac var
3. Ölkədə keyfiyyətli rəqəmsal infrastruktur qurulur. Rəqəmsal sənədlərin hüquqi statusu müəyyən edilib. Vətəndaşları identifikasiya etmək üçün dövlətə məxsus SİMA rəqəmsal imzası yaradılıb və milyonlarla vətəndaş buna sahibdir. Ölkədə kibertəhlükəsizliklə bağlı bir neçə səlahiyyətli qurum var və mühit də müsbət istiqamətə inkişaf edib.
Onda sual yaranır ki, bəs nə üçün seçkilərdə heç olmasa pilot qaydada elektron səsvermə keçirilmir ? Amma xatırladıram ki, bizdən daha zəif rəqəmsal infrastruktura sahib olan qonşu ölkələrdə (Gürcüstanda, Qazaxıstanda, Ermənistanda , Estoniyada, Rusiyada və s.) Avropanın bir neçə ölkəsində elektron səsvermə tətbiq edilir. MSK heç olmasa elektron səsvermə üçün məntəqələrdə skanerlər qoya bilərdi.
4. Müşahidələr göstərir ki, şəffaflıqla bağlı məsələlərdə də MSK-nın rəqəmsal texnologiyalardan istifadəsində çatışmazlıqlar var. MSK tərəfindən ilkin nəticələrin və yekun seçici fəallığının təqdim edilməsi adətən çox ləngiyir. Əvvəlki seçkilərin də nəticələri onu göstərir ki , cəmi-cümlətanı 125 deputatın seçkisi ilə bağlı ilkin nəticələr xeyli ləng təqdim edilirdi.
Düşünmək olar ki bu, həm də seçki infrastrukturunda rəqəmsallaşmanın yetrəli olmaması ilə bağlıdır.
Ümid edirəm MSK bu dəfə dairə üzrə seçkilərin ilkin nəticələrini yerlərdən məlumatlar daxil olduqca avtomatik olaraq , real vaxt müddətində təqdim edə biləcək.
Ümumiyyətlə seçki prosesində ölkəmizdə mövcud olan rəqəmsal imkanların tətbiqi haqqında çox şey demək olar.
MSK seçki günü “karusellərin” qarşısnı almaq üçün artıq ölkəmizdə istifadə edilən üz tanıma texnologiyaları tətbiq edə bilərdi, qutulara topa ilə bülleten atılmasının qarşısnı almaq üçün də qutunun konstruksiyasına əl gəzdirə bilərdi, SİMA imza vasitsəilə pilot qaydada onlayn formada səsvermə keçirə bilərdi, məntəqə üzvlərinin öz geyimlərində bülleten gizlədilməsini əngəlləmək, protokolları götürərərk məntəqəni qeyri-qanuni tərk etməsinin qarşısnı almaq üçün əlavə texnologiyalar və innovasiyalar tətbiq edə bilərdi.
Amma görünən odur ki, MSK nəinki beynəlxalq təcrübədən, heç ölkəmizdə mövcud olan innovasiyalardan və texnologiyalardan seçki prosesində effektiv istifadəyə diqqət yetirmir.
Beləliklə, açıq formada demək lazımdır, bizim seçki sistemi və seçki infrastrukturu ölkəmizin rəqəmsal inkişaf səviyyəsindən xeyli geridədir.
Ümid edirəm, MSK, RİNN, İRİA seçki gününədək heç olmasa “rəqəmsal şəxsiyyət vəsiqəsinin” seçki məntələqlərində tətbiqi üçün konkret addımlar atacaq və seçki sisteminin rəqəmsal transformasiyasını gücləndiriəcəklər .
Osman Gunduz
TEREF