Azərbaycanda xəstələrin ölüm hallarının çoxu bölgə xəstəxanalarında baş verir. Doğum zamanı və ya doğuşdan sonra uşaq ölümləri ilə bağlı mətbuatda gedən xəbərlərin də əksəriyyəti rayonlardan gəlir. Belə təəssürat yaranır ki, rayon xəstəxanalarında ya peşəkar həkim azdır, ya tibbi avadanlıqlar yoxdur. Digər bir məsələ isə maarifləndirmə ilə bağlı ola bilər. Yəni insanlar onları narahat edən problemə görə xəstəxanalara çox gec, xəstəlik irəlilədikdən sonra müraciət edirlər.

Rayondakı tibb müəssisələrinin fəaliyyətsizliyini, həmçinin Bakıya bölgələrdən gələn xəstə sayından da görmək mümkündür.

Rayon xəstəxanalarına müraciət edənlərin böyük hissəsi ya həkimlər tərəfindən Bakıya yönləndirilir, ya da vətəndaşlar öz istəkləri ilə paytaxta üz tuturlar.

Araşdırmalar göstərir ki, vətəndaşların çoxu bölgə xəstəxanalarında tibbi avadanlıqların və xidmətin yetərli olmaması səbəbindən Bakıya axın edir.

Mövzuya münasibət bildirən həkim-radioloq Aydın Əliyev Bizim.Media-ya deyib ki, neqativ halların baş verməsində sadalanan faktorların hamısının rolu var:

“Əsas məsələ səhiyyənin təşkili məsələsidir. Xəstəxanalarda, xüsusilə, bölgələrdə protokolllar tətbiq edilmir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində təsdiq edilən müayinə və müalicə protokolları təssüflər olsun ki, təsdiq edilmir. Səhiyyə təşkil edilərkən bu protokollar tərtib edilməli, bütün xəstəxanalara, klinika, poliklinikalara göndərilməlidir ki, filan şikayətləri olan xəstəyə hansı müayinələrdən keçməsi, laborator analizlər verilməlidir. Xəstənin hansı instrumental laborator müayinələrdən keçməli olduğu qeyd edilməlidir.

Bundan başqa, protokolda müayinə nəticələri əldə olunandan sonra daha hansı müayinələrin aparılması, filan diaqnozda dəqiq hansı sübut edilmiş dərman preparatlarından istifadə edilməli olduğu qeyd edilməlidir. Həkimlər məlumatlandırılmalı və bu, onların qarşısında tələb şəklində qoyulmalıdır ki, icra olunsun. Bizdə bu yoxdur. Hər həkim öz peşəkarlıq dərəcəsinə görə məsələyə yaxınlaşır. Burada da kənara çıxmalar yaranır və bəzən də belə neqativ hallar yaşanır”.

Həkim bildirib ki, ölkədə xəstəlikdən ölən şəxsin pataloji-anatomik müayinəsinin aparılması da çox vacibdir:

“Şəxs vəfat etdisə, mütləq şəkildə bu iş təşkil edilməlidir. Kütləvi informasiya vasitələrində maarifləndirmə aparılmalıdır ki, insanlar vəfat etmiş şəxsin meyitinin təşhis olunmasının vacibliyini başa düşsünlər. Bu, tibbin inkişafı üçün əlahiddə dərəcədə vacibdir.


Bizim mentalitetə görə, heç kim istəmir ki, onun rəhmətə gedən yaxınının meyiti təşhis edilsin. Lazımsız bir adətdi, nəsildən -nəslə ötürülən çox yersiz və mənasız qaydadır. İnsan vəfat etdisə, onun bədəni bir cisim kimidir. İnkişaf etmiş ölkələrdə ölən insanın meyitini yandırırlar. Bunun maarifləndirməsini aparmaq lazımdır.


İnsanları qınamıram, onlar məlumatsızdılar. Bu, səhiyyənin təşkilində vacibdir. Çünki insan bir xəstəlikdən dünyasını dəyişir və hansısa müalicələr aparılıb, amma burada yanlışlıq, səhvlik olub. Növbəti dəfələrdə buraxılmış səhvlərdən doğru nəticə çıxarmaq üçün patoloji-anatomik müayinələr mütləq şəkildə edilməlidir”.

Dəmir bədənimizin düzgün işləməsi üçün vacib olan bir mineraldır, xüsusilə qan hüceyrələrinin istehsalında əsas rol oynayır. Dəmir çatışmazlığı isə anemiya adlanan ciddi bir sağlamlıq probleminə səbəb olur. Anemiya zamanı bədəndə kifayət qədər qırmızı qan hüceyrələri yaranmır və bu da yorğunluq, zəiflik və digər ciddi simptomlara yol açır. Bu problemi qarşısını almaq üçün dəmirlə zəngin qidalarla qidalanmaq çox vacibdir.Foodinfo.az xəbər verir ki, dəmir iki formada mövcuddur: heme dəmir və qeyri-heme dəmir. Heme dəmir heyvan mənşəli qidalarda, qeyri-heme dəmir isə bitki mənşəli qidalarda mövcuddur.
1. Heyvani Mənbələr:- Mal əti, qoyun əti və digər qırmızı ətlər ən yaxşı heme dəmir mənbələridir. Bu növ dəmir bədən tərəfindən asanlıqla mənimsənilir.
- Toyuq, hinduşka və balıq da yaxşı dəmir mənbələridir.
- Qaraciyər kimi daxili orqan ətləri də yüksək miqdarda dəmir ehtiva edir.
2. Bitki Mənşəli Mənbələr:- Ispanaq, kələm və digər yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər qeyri-heme dəmirin yaxşı mənbələridir.
- Noxud, mərci, lobya kimi paxlalılar yüksək dəmir tərkibinə malikdir.
- Badam, çiya toxumu, küncüt toxumu və balqabaq toxumu dəmirlə zəngin qidalar arasında yer alır.
- Yulaf, qəhvəyi düyü və buğda kimi tam taxıllar da qeyri-heme dəmirin qaynağıdır.Anemiya bədəndə kifayət qədər dəmir olmadıqda ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Dəmir hemoqlobinin əsas komponentidir və hemoqlobin qırmızı qan hüceyrələrində oksigeni daşıyır. Dəmir çatışmazlığı hemoqlobin səviyyəsinin düşməsinə və nəticədə oksigenin toxumalara çatdırılmamasına səbəb olur.
Bu vəziyyət aşağıdakı simptomlarla müşayiət olunur:
- Enerji səviyyəsinin aşağı olması, tez yorulma
- Dəri rənginin solğunlaşması
- Dəmir çatışmazlığı nəticəsində beynə yetərincə oksigen getmədiyi üçün başgicəllənmə
- Qan dövranının zəifləməsi səbəbindən əllərin və ayaqların soyuq olması
- Hətta yüngül fəaliyyətlər zamanı nəfəs darlığı hissiDəmirin bədən tərəfindən daha yaxşı mənimsənilməsi üçün bəzi qaydalar vardır:
- Portağal, limon, pomidor kimi C vitamini zəngin qidalar dəmirin sorulmasını artırır.
- Kalsium dəmirin mənimsənilməsinə mane ola bilər, buna görə də süd və süd məhsulları ilə dəmir zəngin qidaları birlikdə istehlak etməmək tövsiyə olunur.

Bulqur sağlam qidalanma üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. O, yüksək qida dəyəri ilə seçilir və həmçinin çox yönlü bir qidadır.Foodinfo.az xəbər verir ki, bulqur lif, protein, vitaminlər və minerallarla zəngindir. O, xüsusilə B qrupu vitaminləri (B1, B3, B6) və dəmir, maqnezium, fosfor kimi minerallarla doludur. Bu vitaminlər və minerallar bədənin enerji istehsalı, sinir sisteminin fəaliyyəti və qan dövranı üçün vacibdir.Yüksək lif tərkibi həzm sisteminin sağlamlığını dəstəkləyir. Lif bağırsaqların normal fəaliyyətini təmin edir, qəbizliyin qarşısını alır və həzmi asanlaşdırır. Müntəzəm olaraq bulqur istehlakı bağırsaq mikroflorasını tənzimləməyə də kömək edir.Aşağı qlikemik indekse malikdir, yəni qan şəkərini yavaş-yavaş yüksəldir. Bu xüsusiyyət şəkər xəstələri və kilo nəzarətini saxlamaq istəyən insanlar üçün əhəmiyyətlidir. Bulqurun tərkibindəki kompleks karbohidratlar bədənə davamlı enerji verir və uzun müddət toxluq hissi təmin edir.Onda olan lif və maqnezium ürək-damar sağlamlığı üçün çox faydalıdır. Lif xolesterol səviyyəsini aşağı salır, maqnezium isə qan təzyiqini tənzimləyir və ürək ritmini dəstəkləyir. Bu səbəbdən, bulqur ürək xəstəliklərinin qarşısını almağa kömək edə bilər.

Zülal orqanizmin əsas tikinti materialıdır və onun funksiyalarının icrası üçün vacibdir. Foodinfo.az xəbər verir ki, zülal mənbələri əsasən iki kateqoriyaya bölünür: heyvani və bitki mənşəli. Heyvani zülallar ət, balıq, yumurta və süd məhsullarında tapılır. Bu zülallar tam zülallar hesab olunur, çünki bədən üçün zəruri olan bütün amin turşularını ehtiva edirlər. Bitki mənşəli zülallar isə paxlalılar, qoz-fındıq, toxumlar və taxıllarda mövcuddur. Bitki zülalları heyvani zülallara nisbətən daha az amin turşusu ehtiva etsələr də, vegetarian və veganlar üçün əsas qida mənbəyidir. Bütün zəruri amin turşularını almaq üçün müxtəlif bitki zülallarını birləşdirmək tövsiyə olunur.

Yod insan orqanizmi üçün həyati əhəmiyyətə malik olan bir elementdir. Bu mineral, əsasən qalxanabənzər vəzinin düzgün fəaliyyəti üçün vacibdir və bədənin müxtəlif funksiyalarını tənzimləməkdə mühüm rol oynayır. Yodun yetərli səviyyədə qəbulu orqanizmin normal inkişafı və sağlamlığı üçün zəruridir.Foodinfo.az xəbər verir ki, yodun ən mühüm funksiyası qalxanabənzər vəzində tiroid hormonlarının sintezində iştirak etməsidir. Bu hormonlar (tiroksin (T4) və triyodotironin (T3)) maddələr mübadiləsini, enerji istehsalını, bədənin temperaturunu və inkişafını tənzimləyir. Yod çatışmazlığı bu hormonların istehsalının azalmasına və hipotiroidizm kimi ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola olur. Hipotiroidizm halsızlıq, çəki artımı, dəri quruluğu, soyuğa həssaslıq və depresiya kimi əlamətlərlə müşayiət olunur.Yodun kifayət qədər qəbulu, xüsusilə hamiləlik və uşaqlıq dövründə beynin və sinir sisteminin düzgün inkişafı üçün vacibdir. Hamilə qadınlarda yod çatışmazlığı dölün beyin inkişafını poza bilər, bu da zehni gerilik və digər inkişaf problemlərinə səbəb ola bilər. Uşaqlar və yeniyetmələr üçün də yod əhəmiyyətlidir, çünki onların beyinləri bu dövrlərdə sürətlə inkişaf edir.Tiroid hormonları maddələr mübadiləsinin sürətini tənzimləyir və bədənin enerji istehsalına nəzarət edir. Yod çatışmazlığı nəticəsində tiroid hormonlarının səviyyəsi azalır, maddələr mübadiləsi yavaşlayır. Bu, orqanizmin enerji səviyyəsinin aşağı düşməsinə, çəki artımına və yorğunluğa səbəb ola bilər.Yod immunitet sisteminin dəstəklənməsində rol oynayır. Tiroid hormonları bədənin immun reaksiyalarını tənzimləyir və infeksiyalarla mübarizədə kömək edir. Yod çatışmazlığı immunitetin zəifləməsinə və müxtəlif infeksiyalara qarşı həssaslığın artmasına gətirib çıxarır.Bu elementin çatışmazlığı qalxanabənzər vəzinin böyüməsinə, yəni zob xəstəliyinə səbəb olur. Zob boyunda şişkinliklə müşayiət olunur və nəfəs alma, udma və səsdə dəyişiklik kimi problemlərə yol açır. Bu vəziyyət ciddi sağlamlıq problemi olmaqla yanaşı, estetik narahatlıq da yaradır.Yod çatışmazlığının qarşısını almaq üçün gündəlik qida rasionunda yodla zəngin qidaların olması vacibdir. Dəniz məhsulları, dəniz yosunu, süd məhsulları və yodlu duz əsas yod mənbələridir. Hamilə və süd verən qadınlar, həmçinin uşaqlar yod çatışmazlığının qarşısını almaq üçün bu qidaları kifayət qədər istehlak etməlidirlər. Lakin yodun həddindən artıq qəbulu da tiroid funksiyasını poza bilər, buna görə də yod qəbulu balanslı olmalıdır.

Canlı aləmin varlığı və yaşaması üçün suyun nə qədər vacib olduğu məlumdur.

İnsan orqanizminin orta hesabla 60 faizdən çoxu sudan ibarətdir və onun lazımi fəaliyyəti üçün kifayət qədər suyun qəbul edilməsi şərtdir.

Həkimlər tərəfindən böyük insanların gündə 1,5-2 litr su içməyi tövsiyə olunur.

Digər tərəfdən, qəbul edilən suyun miqdarı ilə yanaşı, keyfiyyəti də çox vacibdir. Nəinki içdiyimiz, məişətdə istifadə etdiyimiz suyun keyfiyyəti çox əhəmiyyətlidir.

İçməli su ilə bağlı yüksək tələb və standartlar var. Əsas tələblər suda kimyəvi qarışıqların, xəstəliktörədən bakteriyaların və virusların olmamasıdır. Suyun turşu-qələvi balansının (pH səviyyəsi) və reduksiya-oksidləşmə dərəcəsinin də lazımi səviyyədə olması vacib hesab edilir.

Mütəxəssislər bildirir ki, suyun pH dəyərinə bir çox kimyəvi və bioloji proses təsir göstərir. Su heyvanlarının əksəriyyəti suda pH 6,5-8,0 aralığına üstünlük verir. Bu diapazondan kənar pH dəyəri ümumiyyətlə orqanizmin fizioloji sistemini gərginləşdirir və çoxalmanı azaldır.

Coğrafiya İnstitutunun Ekocoğrafiya şöbəsinin müdiri Ənvər Əliyev TNS-ə açıqlamasında suyun pH səviyyəsinin normada olmasının əhəmiyyətindən danışıb: “Su, gələcəkdə planetimizin əhalisinin ən çox axtaracağı, daha çox ehtiyac hiss edəcəyi bir element olacaq. Hazırda su ehtiyatı çox olan ölkələr, məsələn, Kanada, Norveç gələcəkdə onu satacaqları ilə öyünürlər.

Ona görə də su məsələsində hərtərəfli diqqətli olmaq çox vacibdir.

Su ehtiyatları ilə yanaşı, su mühitinin-suyun turşu-qələvi balansının (pH səviyyəsi) lazımi səviyyədə olması vacibdir. Suda pH səviyyəsinin 7,5 vahid olması həmin suyun neytral olduğunu göstərir. İçməli və məişətdə istifadə olunan suyun qələvi mühitinin bu göstəricidə olması onun keyfiyyətli olduğunu göstərir. Amma bundan 0,5 artıq olanda artıq su qələvi mühitə keçir. 0,5 az olduqda isə suda turş mühit yaranır. Suyun tərkibində olan müxtəlif qatqılar onun mühitini dəyişir”.

Mütəxəssis bildirib ki, suyun pH səviyyəsinin normada olması içmək üçün yararlı olduğu kimi, insanın dərisinə də ziyan vurmur: “Bir sıra ölkələr suyun bu göstəricisinin normal olmasına çox diqqət göstərir. Suyun qələvi mühiti yüksək olduqda paltar yuyulan zaman yaxşı təmizlənmir, həddən artıq çox miqdarda yuyucu toz tələb olunur. pH səviyyəsi normal olan suda sabun yaxşı köpüklənir, yuduqdan sonra əllərdə ağ ləkələr yaranmır. Adicə əl-üz sabunu ilə ağ paltarın çirkini yuyub-təmizləmək olur. Ən vacibi də bu cür su içmək üçün daha yararlıdır”.

Ənvər Əliyev Bakıda istifadə olunan suyun pH səviyyəsini yoxlayıb: “Bizim istifadə etdiyimiz Oğuz-Qəbələ-Bakı kəmərindən gələn sudur. Test aparatı ilə öz istifadə etdiyimiz suyun pH səviyyəsini ölçdüm və pH 11,02 səviyyəsində çıxdı. Bu, suyun artıq qələvi mühitə keçdiyini göstərir. Suyun qələvi mühitinin yüksək olduğunu adi adamlar da istifadə zamanı hiss edə bilərlər. Əlində bir yara varsa, suya vuran kimi sızıldayır, qıcıqlanır. Üzü təmizləyəndə adi zədələnmə ağrı verir və s. Ona görə balansın qorunmasına ciddi fikir verilməlidir. Oğuz-Qəbələ suyunda kalsium-karbonat çoxdur. O ərazilər vaxtilə okean altında olub və orada çoxlu miqdarda yumuşaq orqanizmlərin skeletləri çürüyüb və nəticədə kalsium-karbonat çoxalıb. Nəticədə həmin ərazidə suyun pH səviyyəsi yüksəlib. Yaxşı olar ki, həmin suyu istifadə etməzdən əvvəl neytrallaşdırıcı maddələr vurulsun və optimal mühit yaransın. Təəssüf ki, bizdə bu məsələni həll etmirlər. İl ərzində küllü miqdarda yuyucu toz istifadə edirik. Paltar yuyanda yaxşı təmizlənmir. Əllərimizi yuduqdan sonra ağappaq olur. Suyu içən zaman da bu problem hiss olunur. Bəzi insanlar suyu neytrallaşdırmaq üçün müəyyən cihazlardan istifadə edirlər ki, buna da çox vəsait sərf olunur. Halbuki, bunu hökumət suya verdiyimiz vəsait daxilində həyata keçirməlidir”.

Meymun çiçəyi virusunun yeni variantı 13 ölkədə sürətlə yayılıb.

Bu barədə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatında bildirilib.

Qeyd olunub ki, 14 min yoluxma və 524 ölüm halı qeydə alınıb.

ÜST virusun qarşısının alınması üçün təcili olaraq beynəlxalq müdaxilənin lazım olduğunu bəyan edib.

Yediyimiz yeməklər yuxumuza təsir edir. Məsələn, qəhvənin yuxu qaçırtdığını bir çoxları bilir, lakin yatmağa mane olan digər qidalar da var.Foodinfo.az xəbər verir ki, yuxu mütəxəssisi Dipti Tait rahat yatmağımıza kömək edəcək məsləhətlərini paylaşıb. Onun sözlərinə görə, acı və ədviyyatlı yeməklər, xüsusən də vasabi, kimçi və acı bibər yuxuya mane olur. Bu qidaların tərkibindəki kapsaisin bədənin daxili temperaturunu artırır. Lakin yatmazdan əvvəl bədən özünü soyutmalıdır, ona görə də ədviyyatlı yeməklər yuxunuzu qaçıra və hətta gecə tez-tez oyanmağınıza səbəb ola bilər.Kapsaisin həmçinin ağrı və istiliyi hiss edən reseptorları aktivləşdirir, bu isə rahatlamağı və yuxuya getməyi çətinləşdirə bilər. Bundan əlavə, ədviyyatlı və acı yeməklər həzmsizlik və mədə yanğısı yarada bilər, xüsusən də uzanıqlı vəziyyətdə.Ədviyyatlı qidalar həmçinin qoruyucu reaksiyaya səbəb ola bilər, bu isə adrenalin artırır. Bütün bunlar yuxu-oyanma dövrünü idarə edən serotonin və melatonin hormonlarının səviyyəsinə dolayı təsir göstərə bilər.

Bu dənli bitkilər şəkər səviyyəsini artırır və artıq çəkiyə səbəb olur.Foodinfo.az xəbər verir ki, uşaqlıqdan bizə dənli bitkilərin səhər yeməyi, nahar və şam yeməyi üçün faydalı olması barədə danışılır. Amma bəzilərinin orqanizmimiz üçün faydasız, bəziləri üçün isə hətta zərərli olması nədənsə gizli saxlanılır. Mütəxəssislər aşağıdakı dənli bitkilərdən hazırlanana sıyıqları zərərli hesab edir.MannaDüyüHazır yulafQarğıdalı