Azərbaycanda deputatların vəzifə maaşları iyulun 1-dən artıb.

Belə ki, deputatların maaşı əvvəl 1732 manat 50 qəpik idisə, iyulun 1-dən bu rəqəm 2485 manatdır.

Milli Məclisin İqtisadi Siyasət, Sənaye və Sahibkarlıq komitəsinin sədri Tahir Mirkişili öz facebook səhifəsində bildirib ki, ümumi artım 33 faiz təşkil edir. Lakin banklar üzrə ekspert Əkrəm Həsənov deputation açıqlamasına cavab olaraq, verdiyi hesabatda ümumi artımın 40 faiz olduğunu göstərib.

Bəs komitə sədrinin gözündən qaçan 7 faiz nə idi?

Edilən son dəyişiklik Milli Məclis üzvlərinin maaşına son on beş ildə edilən ən böyük artımdır. Əvvəlki artımlar 15 faizi keçmədiyi halda bu dəfə deputatların məvacibi düz 40 faiz artırılıb. 2007-ci ildən indiyədək bəri Milli Məclis üzvlərinin əmək haqqı 1120 manat artırılıb.

Bu gün “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasının 28-ci ildönümü tamam olur.

“Report” xatırladır ki, sentyabrın 20-si Azərbaycanda Xəzərin milli sektorunda yerləşən “Azəri-Çıraq-Dərinsulu Günəşli” (AÇG) yataqlar blokunun işlənməsi üzrə Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişinin (“Əsrin müqaviləsi”) ildönümü və neft-qaz sahəsində çalışan işçilərin peşə bayramı - Neftçilər Günü kimi qeyd olunur.

Bu günün peşə bayramı kimi qeyd edilməsi Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 16 avqust 2001-ci il tarixli fərmanı ilə rəsmiləşdirilib.

Neftçilər günündə sənayenin bu sahəsində əldə edilən uğurlar və qarşıda duran əsas məsələlər müzakirə edilir, bu sahədə xüsusi xidmətlər və fədakarlıq göstərən fəhlə və mütəxəssislərə dövlət başçısının fərman və sərəncamları ilə fəxri adlar, orden və medallar verilir.

Məhz həmin günün bu sektorda çalışanların peşə bayramı kimi qeyd edilməsi isə 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda AÇG-nin birgə işlənməsi və hasil olunan neftin pay şəklində bölüşdürülməsi haqqında Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) ilə altı ölkədən olan 11 xarici neft şirkəti arasında müqavilənin imzalanması ilə bağlıdır. İlkin olaraq 30 il müddətinə imzanlanmış AÇG sazişi 12 dekabr 1994-cü il tarixində Milli Məclis tərəfindən qəbul olunub və 14 dekabr 1994-cü il tarixində qüvvəyə minib. Bu saziş keçmiş Sovet İttifaqının hər hansı bir ölkəsinə Qərb transmilli şirkətləri tərəfindən qoyulmuş ilk böyük investisiya olub və “Əsrin müqaviləsi” kimi tanınır.

Saziş ratifikasiya olunduqdan sonra SOCAR və Azərbaycan hökuməti ilə əməkdaşlıq edən xarici səhmdarlar adından həyata keçirmək üçün Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) yaradılıb. İlkin olaraq ABƏŞ altı ölkəni, yəni Böyük Britaniya, ABŞ, Rusiya, Norveç, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanını təmsil edən 11 iri xarici neft şirkətindən (BP, “Amoco”, “Unocal”, “LUKoil”, “Statoil”, “Exxon”, TPAO, “Pennzoil”, “McDermott”, “Ramco” “Delta Nimir”) təşkil olunmuşdu.

1999-cu ilin iyun ayından etibarən, BP ABƏŞ üzrə operatorluq fuksiyasını üzərinə götürüb.

Hazırda AÇG üzrə iştirak payları aşağıdakı kimidir: BP (30,37 %), SOCAR (25 %), MOL (16 aprel 2020-ci il tarixindən “Chevron” şirkətini əvəz edib (9,57 %), “Inpex” (9,31 %), “Equinor” (7,27 %), “ExxonMobil” (6,79 %), TPAO (5,73 %), “Itochu” (3,65 %), “ONGC Videsh Limited” (OVL) (2,31 %).

AÇG neft yatağı Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda, Bakıdan təxminən 100 km şərqdə dənizdə yerləşir. AÇG meqastrukturu Xəzər dənizinin altında 2 000 - 3 500 m dərinlikdə yerləşən Balaxanı VIII və X, həmçinin yuxarı və aşağı Fasilə lay dəstələrini əhatə edir.

Yatağın işlənməsi bir neçə mərhələdə həyata keçirilib: “Çıraq” yatağından hasilat İlkin Neft Layihəsi (İNL) çərçivəsində 1997-ci ildən başlanıb. Bunun ardınca “Azəri” layihəsi “Mərhələ 1” – “Mərkəzi Azəri”dən hasilat 2005-ci ilin əvvəlində başlanıb. Sonrakı 2-ci faza “Qərbi Azəri” və “Şərqi Azəri” platformalarını əhatə edib. Orada hasilat müvafiq olaraq 2005-ci ilin dekabrında və 2006-ci ilin axırlarında başlanıb. AÇG yatağının işlənməsinin növbəti 3-cü fazası çərçivəsində “Dərinsulu Günəşli” platformasından hasilat 2008-ci ilin aprelində başlanıb. Həmin fazalardan sonra “Qərbi Çıraq” platformasını əhatə edən Çıraq Neft Layihəsi davam edib. Həmin platformadan ilk neft 28 yanvar 2014-cü il tarixində əldə olunub. AÇG yatağının işlənməsi ilə əlaqədar ən sonuncu layihə “Mərkəzi-Şərqi Azəri” layihəsidir. Bu layihəyə 2019-cu ildə sanksiya verilib və o, bir hasilat platformasının tikintisindən ibarətdir. Bu layihə hazırda icra mərhələsindədir və orada ilk neft hasilatı 2023-cü ildə gözlənilir.

AÇG yatağının işlənməsinin uğurunu nəzərə alaraq, Azərbaycan Hökuməti və AÇG tərəfdaşları düzəliş edilmiş və yenidən təsdiq edilmiş sazişi 14 sentyabr 2017-ci il tarixində imzalayaraq AÇG sazişinin müddətini əsrin ortalarına qədər uzadıblar.

Yeni saziş hökumətə və investorlara AÇG-nin Azərbaycan və şirkətlər üçün iqtisadi səmərəliliyini növbəti 30 il ərzində maksimum dərəcədə artırmağa və bu dünya səviyyəli yatağa 40 milyard ABŞ dollardan çox kapital qoymağa imkan verir.

İndiyədək AÇG-yə 43 milyard ABŞ dollardan çox sərmayə qoyulub. Bundan sonra da bir o qədər investisiyanın xərclənməsi nəzərdə tutulur.

AÇG sayəsində Azərbaycan strateji enerji təchizatçısı kimi daha mühüm rol oynamağa başlayıb. Energetika Nazirliyinin məlumatlarına görə, “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqları istismara veriləndən bu ilin 1 sentyabr tarixinədək 560,2 milyon tondan çox neft çıxarılıb və 199 milyard kubmetrdən çox qaz hasil edilib.

2001-ci ildən etibarən bu ilin sentyabrın 1-nə kimi AÇG yatağından mənfəət neftinin satışından əldə edilən gəlirlərin həcmi 159,6 milyard ABŞ dolları olub. 2,4 milyard ABŞ dolları bonus ödənişləri nəzərə alınmaqla isə ümumi gəlirlər 162 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Bu ilin əvvəlindən sentyabrın 1-nə kimi AÇG yatağından 6 milyard 629 milyon ABŞ dolları gəlir əldə edilib.

Dünyada təxminən 771 milyon insan oxumağı və yazmağı bilmir.

Bu barədə YUNESKO-nun Statistika İnstitutunun apardığı araşdırmada qeyd olunur.

Dünya üzrə savadsız yetkin insanların ümumi sayının üçdə ikisini qadınlar təşkil edir.

Eyni zamanda, son 50 ildə dünyada gənclər arasında savadlılıq səviyyəsində artım müşahidə olunur. 15 yaşdan yuxarı yaş qrupunda savadlılıq səviyyəsi 1990-cı ildə 74%-ə, 2000-ci ildə 81%-ə, 2010-cu ildə 84%-ə, 2020-ci ildə isə 87%-ə çatıb.

Son zamanlar Bakıda kirayə qiymətləri dodaq uçuqladır. İstər şəhərin mərkəzində, istərsə də mərkəzə uzaq ərazilərdə qiymətlər od tutub yanır. Bundan ən çox əziyyət çəkənlər də rayonlardan gələn tələbələrdir. Çünki bizdə universitetlərin yataqxanaları faktiki olaraq yoxdur.

Bəs bunun səbəbi nədir?

TEREF.AZ yazır ki, "Kaspi" qəzeti mövzu ilə bağlı məqalə dərc edib.

Bakı Dövlət Universitetindən bildirilib ki, onlarda hazırda 220 nəfərlik Tələbə Evi var:

“Burada camaşırxana, internet, oxu zalı, idman sahəsi, tibb məntəqəsi, 24 saat təhlükəsizlik kameraları və s. var, universitetə 1-2 dəqiqəlik məsafədə yerləşir. Ora, əsasən şəhid, qazi övladları, valideynlərini itirmiş, sosial həssas qrupa aid olanların övladları və s. qəbul edilir. Gələcəkdə universitetin yeni yataqxanalarının tikilməsi də planlaşdırılır”.

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin təmsilçisi İsa Muradov deyib ki, onların doqquzmərtəbəli yataqxanası Yasamalda yerləşir:

“Yataqxana təmirdən yeni çıxıb və hər bir avadanlıqla təchiz olunub. Sosial həssas olan tələbələrə daha çox üstünlük verilir. İmkanlar və şanslar olarsa, universitet rəhbərliyi yataqxananı böyütməyin marağındadır”.

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin mətbuat katibi Cavid Hüseynov qeyd etib ki, onlarda 240 yerlik 1 yataqxana mövcuddur. Bu isə 18 min tələbəsi olan universitet üçün çox azdır. Ona görə də, əsasən, sosial təminatı aşağı, şəhid, qazı ailələrindən olan tələbələrə üstünlük verilir. Universitetin əksər tələbələri isə kirayələrdə qalırlar. Pedaqoji universitetin də planlarında yeni yataqxanaların tikilməsi var.

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin mətbuat katibi Bəhruz Nəzərov bildirib ki, onlarda hazırda 320 nəfərlik yataqxana var:

“Arzu edənlərin hamısını həm bizim yataqxanada, həm univeriumda yerləşdiririk. Maddi imkanı zəif olanlar universitetin tələbə həmkarlar komitəsi tərəfindən pulsuz yerləşdirilir. Bundan əlavə, hazırda universitetimiz Asiya İnkişaf Bankı ilə birlikdə 1000 nəfərlik yataqxana kompleksi layihəsi üzərində işləyir”.

Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Orxan Musa deyib ki, universitetin yaxınlığında əməkdaşlıq etdikləri univerium yataqxanası mövcuddur:

“Tələbələrin çoxu yataqxanada yox, kirayədə qalır. Bəzən əcnəbi tələbələr gedib orada yerləşirlər”.

Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyasından bildirilib ki, 310 nəfərlik normal təmirli, isti-soyuq suyu, mətbəx və hamam otaqları və s. olan yataqxana var:

“İlk növbədə ora rayon qeydiyyatında olan birinci kurs tələbələri yerləşdirilir, qalan yerlərə daha yuxarı kurslar yönləndirilir. Müraciət edənlər arasında şəhid övladları və həssas qrupa aid olanlara üstünlük verilir. İldə təxminən 300 nəfər yataqxanada, 100 nəfər kirayədə qalır. Yataqxanada qalmaq könüllüdür”.

Bakı Mühəndislik Universitetindən deyilib ki, onlarda 300 nəfərlik iki böyük yataqxana fəaliyyət göstərir:

“Seçim zamanı həssas əhali qrupuna aid edilən ailələrin üzvü olan tələbələrə üstünlük verilir. Gələcəkdə tələbat yaranarsa, yeni yataqxanaların tikilməsi də mümkündür”.

Azərbaycan Dillər Universitetinin mətbuat katibi Cavid Zeynallı qeyd etdi ki, təmsil etdiyi ali təhsil ocağının 205 yerlik qızlar yataqxanası mövcuddur:

“Kirayədə qalmaq tələbələr üçün daha rahatdır”.

Azərbaycan Tibb Universitetinin təmsilçisi Cahangir Qasımov bildirib ki, təmsil etdiyi təhsil ocağının 968 nəfərlik 4 yataqxanası fəaliyyət göstərir:

“3 saylı yataqxanamız hazırda təmir səbəbilə fəaliyyət göstərmir. 1 və 2 saylıda qızlar, 6-da oğlanlar, 5 saylıda isə əcnəbi tələbələr yaşayır. Bu il boş yerimiz məhduddur”.

Bakı Slavyan Universitetindən bildirilib ki, ali təhsil ocağının 3 korpusdan ibarət tələbə yataqxanası var:

“Hazırda 2 binada tam, 1 binada isə 50 faiz olmaqla məcburi köçkünlər yerləşib. Tələbələr ərizə ilə müraciət etdikdə müvafiq müqavilə imzalanır, yataqxanaya yerləşdirilirlər”.

Dövlət İdarəçilik Akademiyasının mətbuat katibi Yusif Ağayev qeyd edib ki, yataqxana məcburi köçkünlərə verilib:

“Bir neçə otağını saxlaya bilmişik. Yeni yataqxana tikilməsi barədə məsələ hələ müzakirə olunmur”.

Azərbaycan Texniki Universitetindən bildirilib ki, 1965-70-ci illərdə inşa olunmuş 6 binadan ibarət 5 mərtəbəli və 1991-ci ildən yarımçıq qalmış 546 yerlik iki 14 mərtəbəli yataqxanaları mövcuddur:

“Amma bu binalarda qaçqın və məcburi köçkün ailələri məskunlaşıb. Qaçqın və məcburi köçkünlərin köçürülmə prosesi tam yekunlaşdıqdan sonra yataqxanalar əsaslı şəkildə təmir olunacaq və tələbələrin istifadəsinə veriləcək”.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin mətbuat katibi Elnarə Məmmədova deyib ki, onlara məxsus 5 yataqxananın hamısında məcburi köçkünlər məskunlaşıb.

Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin mətbuat katib Şəhanə Müşfiq bildirdi ki, yataqxanalarında uzun illərdir qaçqınlar məskunlaşıb.

Bakı Ali Neft Məktəbindən deyilib ki, kampus binasında 500 nəfərlik Tələbə Evi mövcuddur:

“Tələbə Evində yerli və əcnəbi tələbələr yaşayırlar. Bundan əlavə, hazırlıq ilinin tələbələri məsafənin yaxınlığına görə SOCAR-ın Təlim, Tədris və Sertifikatlaşdırma İdarəsinin yataqxanasından istifadə etmək imkanına malikdirlər”.

ADA Universitetinin mətbuat katibi Şəbnəm Məhərrəmova qeyd edib ki, azərbaycanlı tələbələr üçün yataqxana mövcud deyil:

“Əməkdaşlığımız xarici tələbələrin yerləşdirilməsi ilə bağlı olduğu üçün yataqxanada, əsasən, xarici tələbələr qalır”.

Daşınmaz əmlak eksperti Ramil Osmanlı açıqlamasında qeyd edib ki, bu gün Azərbaycandakı tələbə yataqxanaları tələbələrin tam yerləşməsinə imkan vermir:

“Yataqxanalar tələbatın cəmi 15 faizini ödəyir. Yataqxanaların əksəriyyətində şərait normal deyil”.

Ekspertin fikrincə, Azərbaycanda tələbə kampusları da geniş yayılmayıb:

“Yalnız özəl universitetlərin bəzisinin kampusları var. Tədris müəssisələrinin əksəriyyəti dövlət universitetləridir. Onların da maddi imkanları kampusların qurulması üçün kifayət etmir. Ona görə özəl sahibkarlar tərəfindən bu sahəyə diqqət ayrılmalıdır. Paytaxtın mərkəzinə yaxın ərazilərdə kampusların tikilməsi üçün torpaq sahələri də məhduddur”.

Bir neçə gündür şəhid Səbuhi Əhmədovun qardaşı Sənan Əhmədovun üzrxahlıq videosu ölkənin gündəmini zəbt edib. Rezonans doğuran bu hadisə ictimaiyyətdə nüfuzu olan bir çox şəxslər də daxil, kiçikdən böyüyə hər kəsin həm təəccübünə, həm də qınağına səbəb oldu.

Çoxluq bu videonun çəkilməsinin düzgün olmadığını, bu addımın şəhidin xatirəsinə böyük ləkə olduğunu dedi.

Sənan Əhmədov “Yeni Sabah”a açıqlamasında deyib ki, o, video ilə bağlı müzakirələrin bitməsini istəyir:

“Mən bu barədə heç bir məlumat verə bilmərəm. Heç nə deyə bilmərəm...

Şəhidimə qarşı çox hörmətsizlik edirlər... Özünüz də şahidsiniz, yasda pul yığıldığını deyirlər, mən buna nə deyim, daha sonra başqa hörmətsizliklər də edirlər. Hamı məni özü üçün, öz maraqlarına görə soruşur, içlərindən biri də halımın necə olduğunu soruşmur...".

İmamət İSMAYILOVA

Konstitusiya Məhkəməsi vərəsəlik hüququ ilə bağlı qərar qəbul edib.

Bakı Apellyasiya Məhkəməsi Mülki Məcəllənin 1159-cu maddəsinin bəzi müddəalarının 1165-ci maddə ilə əlaqəli şəkildə şərhi üçün müraciət edib.

Konstitusiya Məhkəməsi müraciət əsasında konstitusiya işinə baxıb və müvafiq qərar qəbul edib.

Qərarda deyilir ki, Mülki Məcəllənin 1159-cu maddəsinin mənasına görə, yalnız qanunla müəyyən edilmiş vərəsəliyin növbəliyinə daxil olan və miras qoyana münasibətdə müvafiq qohumluq dərəcəsi üzrə şəxslər vərəsə qismində çıxış edə bilər.

Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi bu dəfə də evsizlərin arzusunu ürəyində qoydu. Qeyri-müəyyən səbəbləri bəhanəyə çevirən qurum bu dəfə daha da irəli gedərək vətəndaşları 2018-ci ilə qədər gözləməyə çağırdı.
Teref.az yazır ki, məsələ ilə bağlı agentliyin fəaliyyətini bir neçə dəfə kəskin şəkildə tənqid edən deputat Rüfət Quliyev TİA.Az-a bildirdi ki, MİDA satışla yox, tikinti ilə məşğuldur. Onun sözlərinə görə, satışla başqa qurum məşğul olduğuna görə bu dəfə problem həmin o “başqa” qurumdadır.

Sözügedən başqa qurumun sorağı ilə Azərbaycan İnternet Formunun Prezidenti Osman Gündüzə üz tutduq. Osman bəy bildirdi ki, bu dəfə həqiqətən də MİDA-lıq bir şey yoxdur:
“Məhz bugünki satışın baş tutmaması 100 % MİDA ilə bağlı deyil. Ancaq biz MİDA-da olan ümumi problemlərlə bağlı çox təkliflər vermişik. Satış prosesinə az qalmış eGov Mərkəzin rəsmi nümayəndəsinin rəsmi açıqlama verib problemin MİDA-da deyil, Asan Logində olmasını bildirərkən rəngi qaçmış və bir qədər də yazıq görkəmdə olan MİDA nümayəndələrini “xilas” etməsini müşahidə etdik. Anlaşılmaz odur ki, nə üçün dövlət resursuna ola biləcək təhdid, kiber hücum öncədən nəzərə alınmayıb?”

Əslində qurum nəinki bu satışda elə bundan öncəki fəaliyyətində də bir çox şeyləri nəzərə almayıb. Azər Məmmədov adlı vətəndaşın öz sosial şəbəkə hesabında paylaşdığı bu araşdırması da qurumun çoxillik fəaliyyətsizliyinin bariz nümunəsidir:

“Bu gün MİDA Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyində tam şəffaf şəkildə mənzillərin satışını keçirməyə cəhd etdi. Amma müəyyən səbəbdən bu dəfə də bir neçə milyon manatlıq dəyərində şəffaf qurumun işi çökdü. Rəsmi səhifəsi https://www.mida.gov.az/az/ olan bu qurumun xəbər lentinində çökmə xəbərin çıxacağını gözləyərkən, arxivinə baxdım. Maraqlı xəbər hesab etdiyim bir neçəsini sizinlə bölüşmək istədim. Bəlkə də axtarsam, başqaları ilə də qarşılaşardım. Amma bu da qurum haqqında rəyin formalaşmasına bu qədər də kifayət edər.
1. 07.05.2018-ci il tarixində Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi (MİDA) 260 mənzilin satışını həyata keçirdi. Sistem çökdü.
2. 5.12. 2018-ci il tarixində MİDA saat 11:00-də 324 mənzilin satışını həyata keçirməliydi, sistem işləmədi, vaxtı 15:00-a dəyişdilər. O zaman da seçim aparmaq olmadı. Mənzillərin satıldığı elan edildi.
3. 30.03.2022-ci il tarixində Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi (MİDA) 442 güzəştli mənzilin satışını cəmi 2 saniyəyə yekunlaşdırdı. Böyük etirazlara səbəb oldu. Məsələyə DTX qarışdı, nəticələr ləğv edildi.
4. 15.09.2022-ci il tarixində, Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyi (MİDA) tərəfindən keçirilən “Güzəştli mənzillər”in satışı ilə bağlı sistemdə probemlər yaranıb.
Saat 11:00-da başlamalı olan seçim prosesində sistemə giriş mümkün olmayıb. İstifadəçilər mənzil seçimi edə bilməyiblər. Rəsmi cavab: “İstifadəçilərin sayı həddən artıq çoxdur”.

1980-ci illərdə, SSRİ-nin süquta doğru yuvarlandığı bir dövrdə ən yadda qalan hadisələrdən biri də “inkişaf” etmiş sosialist ölkəsində talon sisteminin tətbiqi olub. Talonun nə olduğunu izah etmək üçün bir cümlə yetərlidir. Cibində pul var, saatlarla növbəyə durmağa vaxtın da var, amma talonun yoxdursa, heç iki yüz qram şəkər də ala bilmirsən…

Əslində, talon sistemi SSRİ-də 1980-ci illərdə deyil, çox-çox əvvəllərdən tətbiq edilib. Sovet vətəndaşlarına gündəlik zəruri tələbat malları, ərzaq məhsulları almaq üçün verilən talonlar 1920-ci illərdən tanış olub. 1929-cu ildə isə bütün ölkə üzrə çörək norması üçün kart sistemi tətbiq edilib.

Çörək kartları kateqoriyalar üzrə verilib. Birinci kateqoriyaya orduda və donanmada xidmət edənlər, müdafiə sənayesi obyektlərində çalışanlar, rabitə, nəqliyyat, tikinti sektorunda işləyənlər aid edilib və onların gündəlik çörək norması 800 qram olub. İkinci kateqoriyaya aid edilən qulluqçular 300 qram çörək ala biliblər. Üçüncü kateqoriyaya daxil olan təqaüdçülər və əlillərə isə gündəlik 200 qram çörək almaq üşün kart verilib. Hər kateqoriyada ailə üzvləri ayrıca nəzərdə tutulub. “Tüfeyli ünsürlər”ə isə ümumiyyətlə çörək kartı verilməyib. Həmin ərəfədə ət, yağ, şəkər və yarmalar da talon sistemi ilə əldə olunub.


1 yanvar 1935-ci ildə kart və talon sistemi ləğv edilib. Amma əhaliyə gündəlik tələbat mallarını, ərzaq məhsulları məhdudlaşdırılmış sayda və çəkidə satılıb. Bununla yanaşı, elə səhərisi gün, yanvarın 2-də çörək və un məmulatlarının qiyməti təxminən iki dəfəyə yaxın artıb.

Sovet-alman müharibəsinin başlanması ilə kart sistemi, talon tətbiqi yenidən qüvvəyə minub. Bu dəfə təkcə ərzaq məhsulları üçün deyil, sənaye malları üçün də talon sisteminə keçilib. Beləliklə, sovet vətəndaşları ət, yağ, yarma, şəkər, un və şirniyyat məmulatları ilə yanaşı, ayaqqabı və geyimləri də yalnız talonla əldə edə biliblər.

Əgər müharibəyə qədər bir nəfər gün ərzində 600 qram çörək ala bilirdisə, 1941-ci ildən paylanılan çörək kartı ilə hər adam yalnız 200 qram çörək ala bilib. Mühasirədə qalan Leninqradda isə gündəlik çörək norması 100 qramla məhdudlaşdırılıb. Müqayisə üçün onu da qeyd edək ki, müharibə illərində Almaniyada hər bir vətəndaş sutka ərzində 1 kiloqram çörəklə təmin edilib.


1945-ci ildən başlayaraq kart sistemi tədricən ləğv olunmağa başlayıb. 1947-ci ilin dekabrında sonuncu olaraq şəkər satışı da kart sistemindən çıxarılıb.

SSRİ-də növbəti talon dalğası 1980-ci illərdə başlayıb. Buna qədər, hələ 1970-ci illərin sonlarında bəzi bölgələrdə ət, yağ və şəkər əhaliyə talonla satılıb. Kütləvilik isə 1983-cü ildə tətbiq edilib. Talon siyahısında əvvəlcə ət, kolbasa və kərə yağı yer alıb. Bir neçə ildən sonra bu siyahıya bitki yağı, yumurta, çay, duz və yarmalar da əlavə olunub. Artıq 1980-ci illərin sonlarında paltar və əl-üz sabunu, yuyucu tozlar da defisitə çevrilərək talonla satılıb.


Alkoqolizmə qarşı mübarizə illərində alkoqollu içkilər də talon siyahısına salınıb. Ayda yaşı 18-i ötmüş hər kəsə talonla bir şüşə araq, yaxud da iki şüşə çaxırın satılması nəzərdə tutulub. Məhz bu talonların tətbiqindən sonra ölkədə gizli sexlərdə və ev şəraitində alkoqollu içkilərin istehsalı kütləvi şəkil alıb.
Talonlar vətəndaşlara mənzil-istismar sahələrində və iş yerlərində həmkarlar təşkilatında paylanılıb. Bu iş nə qədər ciddi nəzarət altında aparılsa da, talon maxinasiyaları baş alıb gedib. “Görüm-baxım”la həm qeydiyyat yerindən, həm də iş yerindən talon almaq mümkün olub. Fürsətdən istifadə edən işbazlar həmin ərəfədə talon alveri ilə də məşğul olublar.


Talon maxinasiyaları bununla bitməyib. Daha çox pul qazanmaq istəyənlər mətbəələrdə gizli şəkildə talon çap ediblər və saxta möhürlə həmin talonları möhürləyərək dövriyyəyə buraxıblar. Təbii ki, satıcılar böyük növbələrin yarandığı mağazalarda talonların əsl, yoxsa saxta olduğunu müəyyənləşdirmək imkanında olmayıblar.

Bir sözlə, ərzaq qıtlığı ölkəyə siyasi və sosial problem yaratmaqla yanaşı, həm də kriminal mühiti zənginləşdirib.

Ən başlıcası isə aydın olub ki, hətta siyasi böhrana səbəb ola biləcək ərzaq qıtlığını ərzaq talonları ilə aradan qaldırmaq mümkün deyil. 1980-ci illərin sonlarındakı və sonrakı hadisələrə də bunu bir daha sübut etdi.

Bu gün Rusiya və Ukrayna arasında yaranmış gərginlikdə də ərzaq qıtlığı qabarıq şəkildə özünü büruzə verir. Bir tərəfdə piştaxtalar sürətlə boşalır, digər tərəfdə piştaxtalar bombalanır. Bu vəziyyət isə sonda sosial partlayışlar yarada bilər.

İlham Cəmiloğlu