 |
|
|
Çingiz Qənizadə: “Onlar Azərbaycana qarşı törətmiş olduqları hərbi, iqtisadi və insanlıq əleyhinə cinayətlərinə görə beynəlxalq məhkəmələrdə cavab verəcəklərlər”
2024-cü il noyabrın 19-da Azərbaycan dövlətininin Ermənistana qarşı Daimi Arbitraj Məhkəməsinə (Haaqada yerləşən) Azərbaycanın enerji resursları üzərində suveren hüquqlarının Ermənistan tərəfindən çoxsaylı pozuntuların təfərrüatlarını əks etdirən əsas iddia sənədini təqdim etməsi haqda xəbər vermişik. Bu barədə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi (XİN) məlumat yayıb.
Bir daha yada salaq ki, həmin məlumata əsasən, sənəd Enerji Xartiyası Müqaviləsi çərçivəsində və beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə uyğun olaraq təqdim edilib. Bildirilib ki, iddia sənədi 2023-cü il fevralın 27-də Azərbaycanın Ermənistana Arbitraj haqqında Bildiriş göndərdiyi zaman başlamış beynəlxalq məhkəmə prosesi çərçivəsində son inkişafdır. Arbitraj məhkəməsi 2023-cü il sentyabrın 8-də təsis edilib və Azərbaycanla Ermənistan arasında ilk prosessual görüş 2024-cü il yanvarın 12-də keçirilib.
Qeyd olunub ki, Ermənistan Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilərinin otuz ilə yaxın qanunsuz işğalı zamanı Azərbaycanın bu ərazilərdə öz enerji resurslarına çıxışına və ya onların inkişaf etdirilməsinə mane olub. Bunun əksinə, Ermənistan həmin resurslardan öz mənfəəti üçün istifadə edib. Ermənistanın beynəlxalq hüquq normalarını pozma halları arasında xüsusilə, onun onilliklər ərzində Azərbaycanın əhəmiyyətli bərpa olunan enerji layihələrinə çıxışına və ya onlardan faydalanmasına icazə verməkdən imtina etməsini qeyd etmək olar. Bunlara əvvəllər işğal olunmuş Ağdərə rayonundakı Sərsəng Su Anbarında yerləşən Tərtər Su Elektrik Stansiyası, İranla sərhəddə, Azərbaycanın keçmiş işğal olunmuş Cəbrayıl rayonunda yerləşən Xudafərin və Qız Qalası su elektrik stansiyaları layihələri, həmçinin əvvəllər istifadə olunmamış enerji potensialı, hidroenergetika daxil olmaqla bərpa olunan enerji mənbələri, habelə digər resurslar daxildir.
Ermənistan tərəfi qanunsuz işğal dövründə Tərtər Su Elektrik Stansiyasını istismar edən qurumları lisenziyalaşdırıb və tənzimləyib, bu enerji mənbəyini qanunsuz olaraq öz daxili elektrik şəbəkəsi ilə əlaqələndirib və əlavə enerjini daxili enerji istehlakı üçün Ermənistana yönləndirib. Bundan əlavə, Ermənistan Azərbaycanın Xudafərin və Qız Qalası layihə sahələrinə girişinə mane olmaqla bu mühüm hidroenergetika layihələrinin tamamlanmasını 30 il gecikdirib və Azərbaycanın bərpa olunan enerji sektorunun inkişafına maneçilik törədib.
XİN-in məlumatında həmçinin vurğulanıb ki, Azərbaycan, öz enerji resursları üzərində suveren hüquqlarının Ermənistan tərəfindən pozulması, o cümlədən işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bərpa olunan enerji mənbələrinin Ermənistan tərəfindən qanunsuz istismarına və zərər vurulmasına görə təzminat tələb olunması fəaliyyətini davam edəcək.
Ancaq Ermənistan tərəfi bu haqlı məhkəmə iddiasının da əsassız olduğunu “isbatlamağa” girişib. Ermənistanın beynəlxalq hüquqi məsələlər üzrə nümayəndəsinin ofisindən bildirilib ki, “Azərbaycanın Ermənistana qarşı enerji resursları ilə bağlı iddiasının çox həssas tərəfləri var və Ermənistan tərəfi öz mövqeyini məhkəmədə bildirəcək”. İddia edilir ki, guya Bakı İrəvanı Azərbaycanın enerji ehtiyatlarını qanunsuz istismar etməkdə ittiham etməklə Beynəlxalq Enerji Xartiyasının müddəalarını və məqsədlərini təhrif edir.
İşə bax, yəqin on illər boyu ərazilərimizi talan edən, altını üstünə çevirən, torpaqlarımızda etnik təmizləmələr, digər bəşəri cinayətlər törədən yadplanetlilər imiş...
Ermənilər təbii ki, Azərbaycanda ərazimizdə törətdiyi cinayətlərə görə nə vaxtsa cavab verəcəyini anlayaraq, qorxur və indidən ön “hazırlıqlar” görməyə, “qara məni basınca mən qaranı basım” prinsipi üzrə hərəkət etməyə çalışırlar.
Bəs kapitulyant ölkəyə qarşı təzminat tələblərimiz nə vaxt məhkəmə qərarı şəklini alacaq? İrəvanın uydurduğu kimi, Azərbaycan Beynəlxalq Enerji Xartiyasının müddəalarını və məqsədlərini necə təhrif edə bilər?
Demokratiya və İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Çingiz Qənizadə “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, uzun illərdir Ermənistanın ölkəmizə qarşı hərbi təcavüzü yalnız torpaqların işğalı ilə məhdudlaşmayıb. Ermənilər işğal etdikləri Azərbaycan ərazilərində insanlığa sığmayan vəhşiliklər törədiblər: “İşğaldan əvvəl və işğal dövründə əllərinə fürsət düşdüyü hər məqamda xalqımıza qarşı terrorçuluq, soyqırımı aktları həyata keçirərək, insanlarımıza ən vəhşi formada işgəncələr veriblər. Azərbaycana qarşı təcavüzkarlıq siyasəti yürüdən, azərbaycanlılara qarşı soyqırımı, terror aktları, olmazın vəhşiliklər törədən Ermənistan bu cinayətlərə görə beynəlxalq hüquq qarşısında cavab verməlidir. Bunun üçün Azərbaycan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə müraciətlər edib. Azərbaycanın müvafiq rəsmi instansiyaları bu istiqamətdə iş aparır. Ermənistan eyni zamanda Azərbaycana qarşı çox böyük miqyaslı iqtisadi cinayətlər də həyata keçirib. Azərbaycanın ərazilərində qanunsuz iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olub. Azərbaycanın qanuni ərazilərini işğalda saxlayaraq Azərbaycana həmin ərazilərin resurslarından istifadə etməyə imkan verməyib. Beləliklə ölkəmiz həmin resursları istifadə etməkdən 30 ilə yaxın müddətdə məhrum qalıb. Nəticədə Azərbaycana milyardlarla dollar ziyan dəyib, Azərbaycan milyardlarla dollar gəlirdən məhrum olub. Ona görə də Azərbaycan tamamilə haqlı olaraq, beynəlxalq hüquqa əsaslanaraq Ermənistandan Daimi Arbitraj Məhkəməsinə sənədlər təqdim edib, şikayətlər ünvanlayıb. Onlardan biri də 30 ilə yaxın Ermənistanın işğalı altında olmuş ərazilərimizdəki su elektrik stansiyalarından istifadə ilə bağlıdır. Məhkəməyə sənəd Enerji Xartiyası Müqaviləsi çərçivəsində və beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə uyğun olaraq təqdim edilib. Azərbaycanın tamamilə haqlı olduğunu təsdiqləyən sübutlar, dəlillər yer alır həmin sənəddə. Artıq məlumat verildiyi kimi, Azərbaycanın müraciəti əsasında proses başlayıb və bir neçə prosedur reallaşıb. Ona görə də Ermənistan tərəfi qorxuya düşüb və Azərbaycanın iddialarını neytrallaşdırmaq istiqamətində addımlar atmağa çalışırlar. Lakin Ermənistan haqsız tərəfdir və gec-tez haqlı tərəf olan Azərbaycanın beynəlxalq məhkəmələr qarşısında qaldırdığı iddialar məntiqi, hüquqi nəticəsini verəcək. Ermənistan 30 illik işğal dövründə respublikamıza vurduğu ziyana görə təzminat ödəyəcək. Ermənistan tərəfi Azərbaycana qarşı törətmiş olduğu hərbi, iqtisadi və insanlıq əleyhinə cinayətlərinə görə beynəlxalq məhkəmələrdə cavab verməli olacaq. Onların işğal dövründə respublikamıza vurduğu ziyan milyardlarla dollar səviyyəsində ölçülür. İrəvanı qorxuya salan da budur”.
Etibar SEYİDAĞA,
“Yeni Müsavat”
BMT-nin iqlim dəyişiklikləri üzrə çərçivə konvensiyasının tərəflər konfransının 29-cu sessiyası (COP29) Bakıda öz işini yekunlaşdırmağa hazırlaşır. Noyabrın 22-də konfrans bağlanacaq. Yekun sənəd layihəsi hazırdır və onun üzərində iş gedir.
Məlumdur ki, Konfransın qarşısına qoyduğu hədəf - inkişaf etməkdə olan ölkələrə hər il 1 trilyon ABŞ dolları məbləğində yardım məqsədi əldə olunmaya da bilər. Çünki bu, konfransın harada keçirilməsindən deyil, onun iştirakçılarından asılı olan məsələdir. Üstəlik nəzərə alaq ki, dünyanın ilk iki ən böyük iqtisadiyyatına sahib olan ABŞ və Çin, eləcə də,Hindistan, Kanada və sair bu konfransda qərar qəbul edən şəxslər səviyyəsində iştirak etmir. Fransa, ümumiyyətlə, özünü tamamilə bu qlobal problemin müzakirəsindən belə kənarda qoyub (Bəzi siyasətçilərə, o cümlədən, Fransanın liderlərinə elə gəlir ki, təbii fəlakətlər ölkələrə onların sərhəd-gömrük postlarından keçir; yəqin düşünürlər, istəsələr buraxmaya bilərlər).
Böyük dövlətlərin qlobal iqlim fəlakətlərinin qarşısını almaq məsuliyyətindən yayınması yekun razılaşmanı çətinləşdirən ən başlıca səbəbdir.
Məlumdur ki, bu, maliyyə məqsədli konfransdır; nəticə nəhəng iqtisadiyyatlara söykənir. Böyük dövlətlərin qərarından asılıdır. Sadə dildə desək, varlı ölkələr həm karbon emissiyasını azaltmalıdır ki, qlobal iqlim temperaturu 1,5 dərəcə həddindən aşağıda saxlamaq mümkün olsun, həm də kasıb ölkələrə yardım etməlidirlər ki, onlar təbii fəlakətlərin nəticələrini aradan qaldırmağa və yaşıl enerjiyə keçidə pul xərcləyə bilsin.
Mən əvvəlki yazılarımdan birində də yazmışdım: bunu bir qlobal vergiqoyma kimi düşünmək lazımdır. Daha çox qazanan daha çox vergi verəcək. Bu qədər sadə və aydın! Həmin zəngin ölkələrin özündə vergiqoyma bu cürdür. Elə normal sistemlərin hamısında vergi bu prinsiplə toplanır.
Məsələn, elə dünyanın birinci iqtisadiyyatını - ABŞ-ı götürsək, orada vergidən yayınma ən ağır cinayətlər kateqoriyasına aiddir. Üstəlik buna görə ictimai qınaq da çox sərtdir. Bir sözlə, ABŞ-da vergi az qala əcəl kimi bir şeydir; ondan qaçış yoxdur.
COP29 da qarşısına bu hədəfi qoymuşdu; iqlim fəlakətlərinə qarşı bir növ "qlobal vergi" qoymaq, illik 1 trilyon ABŞ dolları məbləğində bir qlobal iqlim büdcəsi formalaşdırmaq və bu büdcə hesabına qlobal istiləşməni dayandırmaq və kasıb ölkələrin iqlim adaptasiyasına yardım etmək nəzərdə tutulurdu.
Başqa sözlə, formalaşacaq qlobal iqlim büdcəsi həm yaşıl enerjiyə investisiya qoyuluşlarına, həm də köməyə ehtiyacı olanları dəstəkləməyə yönələcəkdi. Yekun sənəd də bu istiqamətdə işlənib hazırlanıb.
Dediyimiz kimi, bu məqsədə nail olunması təbii olaraq aparıcı iqtisadiyyata sahib ölkələrin və Dünyanın böyük biznes strukturlarının qərarlarından asılı məsələdir, konfransı kimin, harda və necə keçirilməsindən asılı deyil.
Ancaq The Washington Post (VP) və bir sıra aparıcı sayılan media orqanlarında, eləcə də, Qərbə bağlı başqa platformalarda COP29-un uğursuzluğu haqqında təbliğat kampaniyası başlayıb və nə qədər qəribə olsa da, bunu elə indidən Azərbaycanın ayağına yazmağa çalışırlar.
Məsələn elə VP mövzuya həsr etdiyi məqaləsində konfransda yekun nəticənin əldə edilməsinin məsuliyyətini "qəbul edən qalmaqallı neft dövləti" ("petrostate") adlandırdığı Azərbaycanın üzərinə yönəltməyə çalışıb.
Kiçik bir haşiyə çıxım: Azərbaycan qonaq qəbul edən ölkədir. Ev sahibini (həm də evinə gələnləri yüksək səviyyədə qarşılayıb yola salanı) aşağılamaq qonağın özünün necə aşağı bir mənəvi keyfiyyətə sahib olduğunu göstərir, elə deyilmi?
Dünyanın aparıcı media quruluşları roluna iddia edənlər hələ də bir gerçəyi dərk etmir, yaxud qəbul etmək istəmir: Azərbaycan konfransa ev sahibliyi edən, sədrlik edən ölkədir, hamının birlikdə verməli olduğu qərarları hamının əvəzindən qəbul edən ölkə deyil. COP29-a sədrlik edən Muxtar Babayev ABŞ prezidentinin, yaxud Çin sədrinin, Kanada baş nazirinin, Səudiyyə vəliəhd şahzadəsinin, Almaniya kanslerinin, yaxud Qətər əmirinin yerinə qərar verə bilməz axı. Belə düşünən bir siyasətçi, yaxud jurnalist varsa, onun yeri siyasətdə, yaxud jurnalistikada deyil, psixiatriya stasionarındadır.
VP-nin jurnalistləri, başqa media təmsilçiləri və sair tənqidçilər yekun qərarı iştirakçıların əvəzindən moderatordan gözləyirlər. Hər ölkə öz qərarını özü verir, moderatorun işi, sadəcə, optimal bir həll üzərində konsensusa çalışmaqdır. Burda qərarlar səs çoxluğu prinsipinə deyil, konsensus demokratiyasına əsaslanır. Üstəlik vəziyyəti çətinləşdirən başqa səbəb də var: BMT bu çərçivə konvensiyasını qəbul edərkən maliyyə imperativi qoymayıb; məchuri öhdəliklər müəyyən etməyib. Kim istəmirsə, iştirak etmir. Bu da konfransın keçirildiyi ölkənin qüsuru deyil. Təqsiri heç deyil.
Ancaq Qərb mediası COP29 başlayan ilk gündən belə bir yanlış ictimai rəy formalaşdırmağa çalışır ki, guya konfransın hansı qərar qəbul etməsi və ya etməməsi ev sahibi ölkədən asılı məsələdir.
O məqsədlə gah bir qrup beynəlxalq iqlim ekspertinin müraciətini yaydılar, gah ayrı-ayrı siyasətçilərin rəylərini dərc edirlər. O cümlədən, COP29 konfransının iştirakçılarının şərhlərini seçmə üsulu ilə verirlər. Bu şərhlərdə də əsas tezis olaraq, konfransı qəbul edən ölkənin qazıntı yanacağı hasil və ixrac etməsi, daxili siyasi məsələləri və sair kimi mahiyyətə dəxli olmayan məqamlar xüsusi olaraq qabardılır.
BMT-nin keçmiş baş katibi Pan Gi Munun, eləcə də, başqa tanınmış şəxslərin müraciətində bu nüans: COP keçirilən ölkənin fosil enerji növləri istehsal etməsi vurğulanır. Ancaq nəşr bir zaman öz ölkəsinin xarici işlər naziri olmuş Pan Gi Muna Cənubi Koreya kimi inkişaf etmiş bir ölkənin qlobal iqlim fonduna nə qədər yardım ayırmalı olduğu, yaxud niyə ayırmadığı haqda sual verməyib.
Şübhəsiz, gərək nə qədər qərəzli olasan ki, BMT-nin iqlim konfransından reallaşmayan gözləntilərə görə Azərbaycanı səbəbkar kimi göstərəsən. Hərçənd Azərbaycanın özü də inkişaf etməkdə olan ölkədir; Çin deyil, Böyük Britaniya, ABŞ, Kanada deyil, Fransa, Hindistan deyil, Cənubi Koreya deyil. Azərbaycan özü də daha sürətli enerji transformasiyası üçün, iqlim adaptasiyası üçün dəstək almalı olan ölkədir.
Azərbaycan da inkişaf etməkdə olan başqa ölkələr kimi COP29-un öz məqsədlərinə çatmasında - illik 1 trilyon dollarlıq hədəfin əldə olunmasında maraqlı tərəflərdəndir. Üstəlik ev sahibi ölkə kimi bunda ikiqat maraqlıdır.
Ancaq Qərb mediası bütün bunları gördüyü halda indidən Azərbaycanı qaralamağa, təqsirləndirməyə çalışır. Məsələ bundadır ki, Kenya iqlim danışıqçısının da dediyi kimi, "otaqdakı fili görmək istəməyənlər" böyük dövlətlərin rəhbərləri, nəhəng iqtisadi güclərin təmsilçiləri, o cümlədən, dünyanın iri media platformalarıdır. İstər Qərbdə olsun, istər Şərqdə, istər Cənubda.
Pul vermək istəməyənlərin özləri pul toplanmadığına görə başqalarını günahlandırır. Həm də heç bir günahı olmayan Azərbaycanı.
Məsələn, sözügedən qəzet öz məqaləsində Almaniya təmsilçisi xanım Morqana istinadla Azərbaycanın sədrliyini sorğulamağa çalışıb. Konfransın yekun sənədində məbləğlər qrafasında, sadəcə, "trilyon ABŞ dolları" və "milyard ABŞ dolları" yazılmasını, rəqəmlərin yerinin boş saxlanmasını irad tutub.
Bu iradın özü çox qəribə deyilmi?! Hələ konfrans bitməyib, yekun rəqəmlər razılaşdırılmayıbsa, konfransa sədrlik edən ora nə yazsın? Özündən rəqəm yazmalıdır? İştiraçılar 1 trilyona qərar verəcək, 1 trilyon yazılacaq, 999 milyarda razılaşacaqlar, o qədər yazılacaq. Bunda Azərbaycanı təqsirləndirməyin yeri var?!
Almaniya nümayəndəsi həmçinin iddia edir ki, konfransın sədri zəngin ölkələrlə kasıb ölkələri "ayırmağa çalışan deyil, birləşdirən bir yekun sənəd" hazırlamalıydı.
Çox qəribə iddiadır, elə deyilmi? Zəngin ölkələr kasıb ölkələrə yardım məbləğini artırmaq istəmirsə, ABŞ kimi birinci iqtisadiyyat, ümumiyyətlə, bundan imtina etməyə hazırlaşırsa, Çin, Hindistan hələ də BMT təsnifatında kasıb ölkə kimi qalıb, yardım tələbindən yayına bilirsə, kim kimi kimdən ayırır?! Yaxud zəngin ölkələr COP29-da maliyyə dəstəyini yardım deyil, kredit formasında vermək istəyirsə, kasıb ölkələr də qrant formasında yardım gözləyirsə, burda Azərbaycanın nə təqsiri var?
Ya zəngin ölkə qrant formasını qəbul edəcək, ya kasıb ölkə krediti. Burda Azərbaycanın konfransın sədri olaraq birləşdirici rolu yaşıl keçidə investisiya qoyuluşlarını təşviq etməsidir ki, bunu COP-suz da həmişə edib, indi də edir.
Afrika təmsilçiləri deyir ki, kredit kasıb ölkələri tələyə salmağa, böyük dövlətlərdən asılılığı artırmağa yönəlib. Zəngin ölkələr, iri biznes isə havayı pul vermək istəmir; bəziləri hətta iqlim maliyyələşməsinin özünə də neokolonialist məqsədlərlə yanaşır. Məsələn, Fransa kimi. Rusiya prezidentinin nümayəndəsi Eldergiyevin ifadəsi ilə desək, bu cür "qarışıq", VP jurnalistinin yazdığı kimi, "dolaşıq" vəziyyətdə Azərbaycanın çox kəskin bucaqlar arasında konsensus axtarışları alqışlanmalı olduğu halda, qınanır. Nonsens!
Dünyanın yardım edə bilən ölkələri də, yardıma möhtac ölkələri də - hamı əsas maliyyə dəstəyini Yer kürəsinin bir nömrəli iqtisadi nəhəngindən -ABŞ-dan gözləyir. Ancaq ABŞ-ın COP29-da iştirak edən nümayəndə heyətinin üzvü aydın bir söz, konkret bir rəqəm deyə bilmir. Amerika nəinki pul verə bilir, əksinə ABŞ-ın hətta Paris sazişində qalıb-qalmayacağına dair proqnoz verə də bilmir. Hələ vəd vermək o yana qalsın. Bunu da VP və başqa aparıcı Qərb mediası özləri yazır.
Beləliklə, COP29 platformasında yekun qərarın məsuliyyətini kimlərin daşıdığı da ortadadır, kimlərin daşımadığı da. Boykot adı altında, insan haqları və sair kimi bəhanələrlə məsuliyyətdən qaçanlar da ortadadır, üzərinə məsuliyyət götürənlər də. Konsensusu pozanlar da məlumdur, konsensus axtaranlar da. Bir sözlə, hər şey gün kimi aydındır.
Bütün bunlara baxmayaraq, Dünyanın bir nömrəli ÜDM-ə sahib ölkəsinin mediası və siyasətçiləri ÜDM-ə görə 73-cü yerdə olan ölkəni az qala 1 trilyon dollarlıq maliyyə hədəfini reallaşdıra bilməməkdə məsul tutur. Bundan absurd bir yanaşma varmı?!
Dünyada aparıcı media ekspertləri, sorğu nəticələri Qərb mediasına etimadın ildən-ilə azaldığını göstərir. Bir çox hallarda tirajların düşməsini, oxucu, tamaşaçı kütləsinin itirilməsini sosial şəbəkələr fenomeninə bağlayanlar, ənənəvi medianın operativlikdə sosial şəbəkə platformalarına uduzmasını səbəb göstərənlər də var. Bunlar, əlbəttə, yeni kütləvi kommunikasiya əsrinin inkarolunmaz reallıqlarıdır. Ancaq etibarın itirilməsinin bura nə dəxli var? Yalan yazanda, danışanda elə sosial media platformalarındakı akı hesablar da etibar itirir, nəinki klassik media.
Əgər Qərb ölkələrindəki aparıcı media platformalarının dürüstlüyünə etimad azalırsa, inam tükənirsə, buna sosial media günahkar deyil. Həmin The Washington Post, New York Times, The Economist, BBC, CNN, Le Fiqaro, The Telegrahp və sar və ilaxır kimi media strukturlarına inam sanki inanc səviyyəsində idi. Vaxt vardı, kimsə: "Xəbəri The Washington Post yazıbsa, deməli dəqiqdir" deyirdi. Ancaq indi nəşrin öz sahibi Jeffri Bezos da etiraf edir ki, qəzetə oxucu etimadı sarsılıb və bu, aşağı düşməkdə davam edir.
Çox səbəblər ola bilər. Ancaq ən əsas səbəb aşkar yalan xəbərlər və yanlış şərhlər kütləsinin artmasıdır.
İstər Amerika, Avropa olsun, istər Asiya, Afrika, fərqi yoxdur, həm rəsmi, həm yazılmamış qanunlar bilə-bilə yalan xəbərçilik etməyi cəzalandırır. Qanun da bunu rədd edir, əxlaq da. Bütün cinayət qanunlarında bilə-bilə yalan xəbərçiliyə görə ağır sanksiyalar var. İstintaq araşdırmaları, məhkəmə iclasları başlayanda da prosesin bütün iştirakçılarına yalan ifadə verməyin cəzası xatırladılır, xəbərdarlıq edilir. Hətta müttəhim istintaqda yalan, məhkəmədə doğru və ya əksinə ifadə verdikdə belə, hökm çıxarılarkən, onun danışdığı yalan ağırlaşdırıcı hal olaraq nəzərə alınır. O da ola, illərlə, onillərlə yalan xəbər, yalan şərh verməkdə "ustalaşan" media platforması.
...Buddist Mahayana təlimində belə bir narrativ irəli sürülür: hansı anda hamının diqqəti hara cəmləşibsə, həmin an hamı ordadır. Cismən, yaxud fikrən, fərqi yoxdur.
Dünyada hamının diqqəti bu an - bu günlərdə Azərbaycanda, Bakıdadır. Dünyada hamı görür və bilir ki, Azərbaycan qlobal iqlim böhranının qarşısını almaq üçün COP29 konfransına sədrlik edən ölkə kimi bacardığından da daha çox işlər görüb, öz imkanlarının hüdudlarını belə aşmağa çalışıb. Sadəcə, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin liderlər sammitindəki çıxışını dinləyənlər, izləyənlər, çıxışın mətnini oxuyanlar bunun bir ölkə səviyyəsindən çox yuxarıda olan qlobal proqram xarakterli mesajları ilə birbaşa tanış oldular. O cümlədən, Azərbaycanın COP29 sədri kimi tərəf seçmədən, tərəf tutmadan, açıq və adil bir çözümə fokuslandığını da hamı gördü. Üzərinə məsuliyyət götürənlərə də, məsuliyyət götürürmüş kimi görünənlərə də, məsuliyyət götürməkdən açıq, ya gizli yayınanlara da öz dəqiq və adekvat qiymətinin verildiyini də hər kəs özü eşitdi. Ayrı-seçkilik etmədən hər kəsə eyni diqqət göstərildi, hər kəsin birlikdə konstruktiv həllərə yönəlməsi üçün çağırışlar edildi, əməli dəstək verildi.
Bütün bunların fonunda COP29-un "uğursuzuğa uğradığı" haqda yazanlar, danışanlar, üstəlik bu "uğursuzluğa görə" Azərbaycanı səbəbkar göstərənlər nəinki tirajlarını, reytinqlərini itirməyə, ən əsası sifətlərini itirməyə belə məhkumdur.
Azərbaycanın üzərinə düşən vəzifə COP29-u yüksək səviyyədə təşkil etmək, iştirakçıların rahatlığını və təhlükəsizliyini təmin etmək, konfransı idarə etmək idi. Bunlarda bir uğursuzluq, hətta bir qüsur görən var?! Yoxdur.
Əgər söhbət konfransın əldə etməli olduğu hədəflərdən gedirsə, burda uğur da olsa, uğursuzluq da olsa, o, istisnasız olaraq bütün 200-ə yaxın ölkənin inkişaf, konfransda iştirak göstəricilərinə, qərarvermə iradəsinə və məsiliyyət dərəcəsinə görə hamının arasında bölünməlidir.
İndilik COP29 konfransının uğuru hər kəsi bu qlobal güzgüdə özünə və hamıya olduğu kimi göstərməsidir. İndiyə qədər hamı bilirdi ki, bəşəriyyəti məhvə aparan qlobal iqlim böhranı var və bu proses geridönməz həddə yaxınlaşıb. COP29 güzgüsündə isə bu böhranın günahkarlarının, eləcə də oz günahının bədəlini ödəməkdən qaçanların, dünyanın xilası üçün imkanı çatdığı halda əlini tərpətmək istəməyənlərin kim olduğunu hamı öz gözləri ilə gördü.
...Elə güzgünü sındırmaq istəyənləri hər kəs görür...
Bahəddin Həzi, bizimyol.info
Tiqran Köçəryan: “Bundan sonra növbəti addım hakim partiya üzvlərinin bəzilərinin həbsi olacaq”
Edmon Marukyan: “Nə vaxtsa Paşinyan özünə yaxın olanları qurban verməyə başlayacaq, həbslər olacaq”
Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın kadr dəyişiklikləri erməni ictimaiyyəti tərəfindən tənqid olunur və belə fikirləşilir ki, hökumət bu addımlarını islahat adı ilə cəmiyyətə təqdim etsə də, məqsəd başqadır.
Qeyd edək ki, Paşinyanın tələbi ilə noyabrın 18-i 6 yüksək vəzifəli məmur istefaya göndərilib. Bunlar Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri Vahe Qazaryan, İstintaq Komitəsinin sədri Arqişti Kyaramyan, Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Komitəsinin sədri Sasun Xaçatryan, Ərazi İdarəetmə və İnfrastruktur naziri Qnel Sanosyan, Dövlət Gəlirləri Komitəsinin rəhbəri Rüstəm Badasyan və Ali Şuranın sədri Karen Andreasyandır.
Erməni media eksperti, “Alpha News” agentliyinin redaktoru Tiqran Köçəryan istefaların səbəbləri barədə danışarkən deyib ki, Paşinyanın addımları Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin 2-3 ay əvvəl atdığı addımlarla eynidir: “Zelenski narazılığı yumşaltmaq, insanları əsas mövzulardan bir az yayındırmaq üçün nazirləri işdən çıxartdı, amma sonra yenidən vəzifələndirdi. Əslində onları kifayət qədər yaxşı vəzifələrə təyin etdi. Eyni şey indi də Ermənistanda baş verir”.
“Burada başa düşmək lazımdır ki, önəmli olan kimin işdən çıxarılması deyil, kimin və niyə vəzifədə qalmasıdır. Armen Abazyan, Armen Qriqoryan, Anna Vardapetyan, Andranik Köçəryan və Suren Papikyan vəzifələrində qalıb. Yəni qlobal mənada ya Paşinyanın yaxın çevrəsinə daxil olanlar vəzifədə qalıblar, ya da Paşinyan hələ də onlarla bağlı istədiyi qərarı verə bilmir”, - deyə Köçəryan bildirib.
Paşinyanın növbəti addımlarından danışan ekspert vurğulayıb ki, yaxın aylarda hakim “Mülki Müqavilə” Partiyası üzvlərinin bəzilərinin həbsi gözlənilir: “İşdən çıxarılan bu altı məmurdan heç biri Paşinyanın başçılıq etdiyi inqilabda iştirak etməyib, lakin çox güman ki, bu altı məmurdan ən azı 3-4-ü yenidən dövlət idarəetmə aparatında vəzifə tutacaq. Çünki Vahe Qazaryan məsələn, nə pis iş görüb ki?! Nikol onu vəzifəsiz qoysun? Hesab edirəm ki, bu, cəmiyyətdə gərginliyin azaldılmasına yönəlmiş növbəti addımdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu, siyasi nöqteyi-nəzərdən başa düşülən addımdır. Çünki ilk növbədə əvvəlki hakimiyyət və Rusiya Federasiyası olan ümumi və xarici düşmənə qarşı birləşmək lazımdır. Amma “keçmişlər” mövzusu keçmişdə qalıb, çünki onların heç biri 7 il yüksək vəzifə tutmayıb. İndi daxili düşmənləri tapmaq vaxtıdır. Bundan sonra növbəti addım hakim partiya üzvlərinin bəzilərinin həbsi olacaq. Sonra 2026-cı il seçkiləri gəlir. Burada Paşinyanın yeni komanda toplaması və xalqa göstərməsi mümkün olacaq ki, nə istəsə, onu da edəcək, kimisə vəzifədən uzaqlaşdıra və təyin edəcəm”.
“Ermənistanda başlanmış bütün islahatlar, hökumətin xarici siyasət təşəbbüsləri, korrupsiyaya və “keçmişin” qanunsuz varlanmasına qarşı mübarizə iflasa uğradı”. Bu sözləri isə “Parlaq Ermənistan” Partiyasının lideri, Ermənistanın xüsusi təyinatlı keçmiş səfiri Edmon Marukyan deyib.
Marukyan hesab edir ki, uğursuzluqlar fonunda hökumətin reytinqi sürətlə aşağı düşməyə başlayıb: “İndi hökumət reytinqi bərpa etmək üçün öz komanda üzvlərini qurban verir. Məhz bu adamların hakimiyyət aparatında olması ilə hakimiyyət bu gün müşahidə olunan total uğursuzluğa haqq qazandırmağa çalışır. Bu, Baş nazirin heç bir şeydə günahkar olmadığını göstərmək cəhdidir. Paşinyan hesab edir ki, bu məmurları qurban verməklə hökumətin imicini bərpa edə biləcək. Amma insanlar başa düşməlidirlər ki, sabah eyni vəzifələrə yeni adamlar təyin olunanda onlar da bu islahatların uğurunu təmin edə bilməyəcəklər. İslahatları başa çatdıra bilməyəcəklər və buna görə də onları bacarmadıqlarına görə işdən çıxaracaqlar. Amma bu, 2026-cı ildə keçiriləcək seçkilərə qədər ediləcək. İstənilən halda onlar vəd edilənləri yerinə yetirməyəcəklər”.
Marukyanın sözlərinə görə, islahatların həyata keçirilməsində irəliləyişin olmamasının məsuliyyəti Baş nazirin üzərindədir: “Paşinyan göstərməyə çalışır ki, Baş nazir tapşırıq verib, lakin tapşırıq icra olunmayıb, problemlər həll edilməyib, səbəb də məmurlardır. Amma bu belə deyil, əslində problem həm də tapşırıqların tərtibindədir. Məsələn, Paşinyan Gümrüyə gedən yolla maraqlanır, ona hesabat verirlər ki, yol hazırdır. Efirə çıxır, bu xəbəri deyir və cavab olaraq ona məlumat göndərilir ki, bu doğru deyil. Mən inanıram ki, bunu Paşinyana xəbər verən şəxs əslində məsələnin necə olduğunu bilmir. Bu, mütləq problemdir, amma ən böyük problem deyil. Problem Paşinyanın öz ətrafında elə bir atmosfer yaratmasıdır ki, ona pis xəbər deməkdən çəkinirlər. İnsan pis xəbər eşitmək istəmirsə, ona yalan danışacaqlar”.
“2018-ci il inqilabı korrupsiya və qanunsuz varlanma ilə mübarizə şüarları altında baş verdi və məhz bu neqativ halların kökünü kəsmək vədləri ilə indiki hakim komanda hakimiyyətə gəldi. Amma indi Baş nazir şəxsən bəyan edir ki, o, nəinki ölkəni talayanları məsuliyyətə cəlb edə bilməyib, yəni verdiyi vədləri yerinə yetirməyib, həm də ölkəni soyanların sırasına öz komandasının üzvləri də qoşulub. Yəni o, nəinki talanın qarşısını aldı, həm də ölkəni talamaq prosesinə yeni adamlar cəlb etdi”, Marukyan vurğulayıb.
Partiya sədri qeyd edib ki, məmurlara oğru demək asandır, lakin onlara qarşı heç bir tədbir görülmür. Eyni zamanda, Marukyanın proqnozlarına görə, hakim qüvvənin - “Mülki Müqavilə”nin reytinqi o həddə düşə bilər ki, nə vaxtsa Baş nazir öz yaxın adamlarını qurban verməyə məcbur ola bilər: “Səs-küylü həbslər ola bilər ki, bütün bunlar hakimiyyətin reytinqin yüksəldilməsi maraqları üçün olacaq. Bu, Paşinyanın çevrəsindən olan hər kəsin başına gələ bilər. Hətta Nikol ən yaxın adamlarını da qurban verə bilərş”.
Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az
Qazax Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rəcəb Babaşovun oğlu Elşən Babaşzadə 275 min dollar (450 manat) dəyərində olan avtomobilinin dövlət nömrə nişanını dəyişib.
“Mercedes Benz G-63 AMG” markalı maşının 10-LL-077 nömrə nişanını 77-LL-077 ilə əvəzləyib. 77-LL-077 Elşən Babaşzadənin öz adına qeydiyyata alınıb.
Xatırladaq ki, Elşən Babaşadə Dövlət Vergi orqanında müfəttişdir.
Hit.az
Türkiyənin hava sahəsi İsrail təyyarələrinə bağlı olduğunua görə bu ölkənin prezidenti Bakıda keçirilən COP29 tədbirində iştirak edə bilmədi. Halbuki, İsrail tərəfi Türkiyə hava məkanının onlar üçün bağlı olduğunu əvvəlcədən bildiyinə görə, bu ölkənin rəhbəri daha uzun məsafə olsa da, fərqli ölkələrin hava sahəsindən istifadə edərək Bakıdakı tədbirə qatıla bilərdi. Bütün hallarda son olay Türkiyə-İsrail münasibətlərindəki gərginliyin Azərbaycana da təsir etdiyini göstərdi. Bu arada, İsrail-Türkiyə informasiya müharibəsinin son nümunəsi də diqqəti çəkib. Xəbər yayılıb ki, fikir ayrılığına görə “Həmas” təşkilatının siyasi rəhbərliyi Qətər paytaxtı Dohadakı qərargahını tərk etmək məcburiyyətində qalıb. İsrail mediası dərhal xəbər yayıb ki, “Həmas” ofisini Türkiyəyə köçürüb. Bu xəbər ətrafında geniş müzakirələr başlayarkən, Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi yayılan xəbərin həqiqətə uyğun olmadığını açıqlayıb. Beləliklə, iki ölkə arasında qarşıdurma səngimək bilmir. Bu qarşıdurma nə qədər tez bitərsə Azərbaycan üçün bir o qədər faydalı olar.
Elxan Şahinoğlu
TEREF
İslamiyetten önce araplar ”Azad edilmiş kölelere” Mevali diyordu. İslamiyetten sonra, Mevali kavramı, @rap olmayan Müslüman Milletler için kullanıldı. Kullanılıyor.
Arap geleneğine göre; Mevali’nin malı, parası, karısı, kızı Araba helal sayılıyor. Mevaliden doğan çocuk veliaht olamıyor.
Arap tarihinde, Mevali denildiği zaman akla Türkler geliyor.Tükler, islamiyet dünyaya indiği 612 yılından, üç asır sonra, 934 yılında Müslüman olmuşlardı. araplara göre, sonradan Müslüman olunamazdı. Müslümanlık @raplara inmiş bir din idi. Nitekim, Kuran’ın ”Mekke ve etrafında yaşayan insanları uyarmak için, arapça inmiş” bir kitap olduğu, ayet ile sabittir. O dönemde, Mekke etrafında @raplar yaşıyordu.
”Her millete bir peygamber gönderdik” şeklindeki Kuran hükmünü, araplar, ”Hz. Muhammed @raplar için gelmiş Peygamberdir” diye anladılar. arap olmayanların Müslümanlığını kabul etmediler.
Sonradan Müslüman olan başka milletleri MEVALİ diye tanımladılar.
Emevi döneminde başlayan, İslamdaki ayrıcalığa ilk karşı çıkan Hanefi Mezhebinin kurucusu Ebu Hanife (699-767) olmuştur. Büyük İmam diye tanımlanan Ebu Hanife, mevali geleneğine karşı çıkması yüzünden, @rapların hışmına uğramıştır.
Sonradan Müslüman olan Türklerin Hanefi Mezhebini seçmeleri tesadüf değildir.
Mevali kavramı, sadece Emevilere mahsus değildi. Abbasiler de aynı geleneği devam ettiriler. Bağdattaki Abbasi Halifesi, kendini kurtaran Selçuklu Sultanı Tuğrul Beye kızını vermedi. Gerekçe, Tuğrul Bey’in Türk olması ve Mevali sayılmasıydı.
Tarihin hiç bir döneminde, araplar, Türklerin İslami egemenliğini tanımadılar. İlk fırsatta Türklere karşı isyan ettiler. Bu anlayışın gerisinde MEVALİ geleneği yatıyor.
Nitekim;
– Osmanlıya isyan eden arapların başındaki isyancı Hüseyin İstanbul doğumluydu. Ve Haşimi soyundan geldiği için Mekke Şerifi tayin edilmişti. Hain Hüseyine göre, Türkler Mevali idi. Mevaliden Halife olamazdı. Mevali’nin iktidarına karşı gelmek, İslama karşı durmak anlamına gelmezdi. Bu anlayış, arapların Türklere karşı isyan etmelerine yeterli gelmiştir.
-2020 yılı Mart ayında Suudi Müftüsü ”Türkler mevalidir, İslamı temsil edemezler” diye fetva vardi. Türklere karşı Suudilerin, Yunan tarafını tutması ve PKK’ya para yardımı yapmasının gerisinde Mevali anlayışı yatıyor.
Tarihin hiç bir döneminde @raplar, Türkleri kendileri ile eşit Müslüman saymadılar. Her fırsatta, Türklere karşı ihanet ettiler. Zira, arap kültürüne göre, Mevali’nin iktidarı meşru sayılmıyor.
Merih Tan
TEREF
Ermənipərəst konqresmen Frenk Pallone Bakıya ilk dəfə deyil gəlib. O 1999-cu ildə Konqresin bir qrup nümayəndəsi ilə Azərbaycanda səfərdə olub. Həmin il konqresmenlərlə görüşən mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyev Azərbaycan torpaqlarının işğal altında qalmasına ədalətsiz yanaşmalarına görə onları tənqid etmişdi. Konqresmenlər helikopterlə çadır şəhərçiklərinin birinə gedib orada yaşayan insanların bir qismi ilə görüşmüşdülər. Təkcə Frenk Pallone qaçqınlarla görüşməkdən imtina etmişdi. Maraqlıdır ki, həmin il Frenk Pallone Azərbaycana xanımı ilə gəlmişdi. Həmin görüşün maraqlı məqamlarından biri də buydu ki, konqresmenlər Heydər Əliyevdən mətbuatı görüşü tərk etmələrini istəmişdilər. Bunu belə əsaslandırmışdılar ki, onlar Bakıda mətbuat konfransı keçirəcəklər. Buna baxmayaraq, Heydər Əliyev onlarla razılaşmayaraq görüşdə medianın iştirakını təmin etmişdi.
Frenk Pallone Azərbaycan həqiqətlərini 25 il əvvəl yerindəcə dinləmək imkanı qazanıb. Ancaq bu onun ermənipərəst mövqeyinə təsir etməyib, o əvvəlkitək Azərbaycanı ittiham edib, hətta işğal dövründə Qarabağda olub. 25 ildən sonra Bakıya yenidən gələn Frenk Pallone geri qayıtdıqdan sonra yenə fikirlərini dəyişməyəcək. Sadəcə, Frenk Pallone Konqresin bəlkə də yeganə ermənipərəst üzvüdür ki, ittiham etdiyi Azərbaycana ikinci dəfə səfər etməyi lazım bilib. Doğrudur, o COP29 tədbirinə görə Bakıya gəlib və X platformasındakı hesabında yazıb ki, Amerikanın iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə iştirakı davam edir. Konqresin energetika və ticarət Komitəsinin üzvü olan Pallone yeni prezident Donald Trampın Birləşmiş Ştatları iqlim üzrə Paris sazişindən yenidən çıxarmaq planlarını da pisləyib. Ancaq bunun üçün Azərbaycana gəlməyə ehtiyac yox idi. Bu Frenk Pallonenin növbəti avantürasına bənzəyir. Hər halda ABŞ-ın erməni lobbisi üçün də bu sual maraqlıdır: “Frenk Pallonenin Azərbaycana səfər etməkdə məqsədi nədir?”
Elxan Şahinoğlu
TEREF
Ekspert: “Trampın formalaşdıracağı yeni komanda əvvəlkindən daha praqmatik işləyəcək”
Amerika Erməni Milli Komitəsi (ANCA) iddia edib ki, ABŞ Senatına və Nümayəndələr Palatasına son seçkilər zamanı 84 namizədi dəstəkləyib, onların da 90%-dən çoxu Konqresə keçib. Bu, Azərbaycan üçün nə deməkdir? Konqresin yeni tərkibi doğrudanmı Ermənistana daha uyğun və sərfəlidir? ABŞ parlamentindəki erməni qrupu qarşıdakı illərdə Donald Trampı özünün Azərbaycan və Türkiyə əleyhinə oyunlarına cəlb edə bilərmi?
Qeyd edək ki, artıq Trampın respublikaçı senator, ermənipərəst və anti-Türkiyəçi, az öncə Azərbaycana qarşı sanksiyaların tətbiqi üçün çağırış edən və ölkəmizi “bölgədə sabitliyi pozmaqda” suçlayan Marko Rubionu dövlət katibi təyin etməsi barədə qərar verdiyi bildirilir.
Belə çıxır ki, Rubio sələfi E.Blinkenə “rəhmət” oxutduracaq?
Həmçinin məlum olub ki, amerikalı sahibkar İlon Mask və əvvəllər Respublikaçılar Partiyasından ABŞ prezidentliyinə namizəd olmuş qatı ermənipərəst və anti-Azərbaycan mövqeli, dilindən “artsax” sözü düşməyən hind mənşəli Vivek Ramasvami Trampın yeni administrasiyasında Hökumətin Effektivliyi Departamentinə rəhbərlik edəcəklər.
Bu barədə D.Tramp keçid komandasının çərşənbə axşamı yaydığı bəyanatda bildirib. “Mən böyük İlon Maskın amerikalı vətənpərvər Vivek Ramasvami ilə əməkdaşlıq edərək Hökumətin Effektivliyi Departamentinə (DOGE) rəhbərlik edəcəyini elan etməkdən məmnunam. Bu böyük amerikalılar birlikdə mənim administrasiyama hökumət bürokratiyasını aradan qaldırmaq, həddindən artıq tənzimləmələri, israfçı xərcləri azaltmaq və federal agentlikləri yenidən strukturlaşdırmaq üçün yol açacaqlar”, - bəyanatda deyilir.
Nəhayət, o da bəlli olub ki, Tramp başqa bir qatı ermənipərəsti - Tulsi Qabbardı ABŞ Milli Kəşfiyyatının direktoru təyin etmək qərarına gəlib. Qabbard ABŞ-ın erməni strukturları ilə çox yaxın münasibətlərə malikdir. 2017-ci ildə o, Amerika Erməni Milli Komitəsinin təşkil etdiyi Forum çərçivəsində Ermənistana və qanunsuz olaraq Qarabağa səfər edib.
Bakının bu təyinatlardan dolayı gözləntiləri nədir? Narahatlığa əsas varmı?
Elşən Mustafayev
AMİP sədrinin beynəlxalq əlaqələr üzrə müavini Elşən Mustafayevin fikrincə, Amerika kimi dövlətdə bir ovuc erməni lobbisinin maraqlarını dövlət maraqlarından üstün tutmazlar: “ABŞ-da Konqres və Senata son seçkilərdə Respublikaçılar Partiyasının hər iki palatada üstünlüyü əldə etməsi növbəti mərhələdə Trampın fəaliyyəti istiqamətində önünü tam açdı. Hazırda bir çoxları bu situasiyadan istifadə etməklə istədikləri qərarların qəbul olunmasına cəhd göstərəcəklər. O cümlədən erməni lobbisi də bütün vasitələrlə buna çalışacaq. Onlar seçkilərdə dəstəklədikləri namizədlərə ümid edərək müəyyən təsir imkanları əldə etdiklərini düşünürlər. Bir başqa məsələ həmin namizədlərin hansı partiyadan olmalarıdır. Yəni çoxluğun yaxud azlığın içindən. Bütün bunlara rəğmən nəzərə alınmalıdır ki, Qərbdə, xüsusən də, ABŞ-da əsasən siyasətçilərin öncə verdiyi bəyanatlarla, hadisələrə yanaşması ilə seçildikdən sonra olan fəaliyyətinin böyük fərqi olur. Yaxud müxalifətdə olan partiyanın hakimiyyətə gəlməsindən sonra da fərqli davranışlarını görürük. Yəni dünən kimlərinsə səsini, yaxud rəğbətini qazanmaq üçün vədlər verən siyasətçilərin əksəriyyəti sonradan fərqli siyasət yürütməyə məcbur olurlar. Amerika kimi ölkələrdə dövlətin siyasətinə və maraqlarına uyğun gəlməyən hər hansı siyasətin yürüdülməsindən çəkinilib. Bir ovuc erməni lobbisinin maraqlarını isə dövlət maraqlarından üstün tutmazlar. Yox əgər ABŞ-da yeni komanda işə başladıqdan sonra Senatda, Konqresdə yaxud Dövlət Departamentində Azərbaycan əleyhinə hər hansı ciddi fəaliyyət baş verəcəksə, bu, erməni lobbisinin işinin nəticəsi olmayacaq. Amma düşünürəm ki, Trampın formalaşdıracağı yeni komanda özündən əvvəlkindən daha praqmatik işləyəcək. Marko Rubionun dövlət katibi olması belə inanmıram ki, nəyisə dəyişsin. Onun ən azı Cənubi Qafqaza baxışlarının öncə verdiyi bəyanatlardan fərqli olacağı şübhəsizdir. Çünki, dediyim kimi, dövlət siyasətinin formalaşdırdığı çərçivədən çıxmaq mümkün deyil. Cənubi Qafqaza münasibətdə isə Trampın - Respublikaçıların daha realist və obyektiv münasibət ortaya qoyacağı gözlənilir”.
Elxan Şahinoğlu
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlu narahatçılığa heç bir əsas görmür. O, Trampın komandasında əsas söz sahibi olduğunu qeyd etdi: “Donald Tramp gələn il yanvarın 20-də andiçmə mərasiminin günü məlum olmasına baxmayaraq, indidən komandasını formalaşdırmağa başlayıb. Üstəgəl artıq bir sıra ölkələrin liderləri ilə də telefon danışıqları aparıb. İndidən öz hədəflərini müəyyənləşdirməyə çalışır. Əsasən hədəfləri də bəllidir, miqrantlarla mübarizə, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin bitirilməsi və Çinlə iqtisadi zəmində rəqabətin davam etdirilməsi. Bəli, Trampın komandasında Çinə, Rusiyaya qarşı sərt mövqedən çıxış edənlər var. İçərilərində erməni lobbisinə sıx bağlılığı olanlar da var. Türkiyə, Azərbaycanı sərt tənqid edənlər də mövcuddur. Amma bundan ehtiyatlanmağa dəyməz. Çünki bütün məsələləri Tramp özü həll edəcək. Onun dörd illik prezidentliyi dövründə Azərbaycan Prezidentinə xeyli sayda məktubları olmuşdu. Əməkdaşlığın inkişafının tərəfdarı idi. O zaman da onun komandasında müəyyən fiqurlar var idi ki, Azərbaycan və ya türk dünyasına qarşı sərt mövqedən çıxış edirdilər. Amma əsas söz sahibi dediyim kimi Trampdır, o zaman da belə idi, məncə, indi də belə olacaq. Zatən Azərbaycan əsas məsələsini həll edib. Ərazi bütövlüyümüzü təmin etmişik. Yəni Amerikanın Azərbaycana təzyiq etmək alətləri də yoxdur. Bu baxımdan əksinə düşünürəm ki, Tramp administrasiyasının Azərbaycanla əməkdaşlıq etməyə ehtiyacı var. Cənubi Qafqazın açar dövlətinə çevrilmişik. Mərkəzi Asiyanın resursları da Azərbaycandan keçəcək. Bu günlərdə COP29 çərçivəsində Azərbaycan nə qədər saziş və anlaşmalar imzaladı. İmzaladığı dövlətlərin də Amerika ilə tərəfdaşlığı var, Qazaxıstan, Özbəkistan, bəzi Avropa dövlətləri, o cümlədən, Səudiyyə Ərəbistanı. Bu baxımdan düşünürəm ki, Trampın komandasında müəyyən ermənipərəst, erməni lobbisinə sıx bağlılığı olan fiqurlar olsa da, onlar yeni prezidentin xarici siyasətini öz istədikləri kimi formalaşdıra bilməyəcəklər. Bunu Trampın özü formalaşdıracaq, yəni xarici siyasəti. Onun üçün də narahatlıq üçün heç bir əsas görmürəm. Yenə də təkrar edirəm ki, əsas söz sahibi Trampdır. Tramp isə, keçən prezidentlik dövründə də göstərdi ki, Azərbaycan və Türkiyə ilə əməkdaşlıqda maraqlıdır. Üstəgəl, onu da unutmayaq ki, məhz Trampın dörd illik prezidentliyi dövründə Azərbaycan ərazi bütövlüyünü təmin etdi”.
Cavanşir ABBASLI,
“Yeni Müsavat”
İlk dəfə Trampın adı xarici dövlətin xüsusi xidmət orqanların sənədlərinə 1978-ci ildə düşdü. Bu dövlət, o zaman SSRİ-nin sateliti olan Çexoslovakiya idi. 1978-ci ildə təzəlikcə evlənən Tramp Çexoslovakiyaya gəlmişdi, o, çexoslovakiyalı model, dizayner(və sonra iş adamı) olan İvana Zelniçkova ilə ailə qurmuşdu. Trampın gəlişi dərhal Çexoslavakiya Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin(StB-"Státní bezpečnost") diqqətinin mərkəzinə düşdü, dosye açıldı, Tramp "razrabotkaya" alındı və İvananı izləməyə başladılar.
O zaman Çexoslovakiyada SSRİ-də olduğu kimi kapitalist ölkələrə bağlı olan adamlara qarşı xüsusi yanaşma var idi, bu adamlar çox ciddi şəkildə izlənilirdi. "Soyuq müharibə" və kəşfiyyatlar arasında savaşın ən gərgin dövrü idi.
StB-də Tramp və İvana barəsində dosyenin açılmasının 2 səbəbi var idi: İvananın Qərb kəşfiyyatına işləməsini ifşa etmək(əgər o varsa təbii ki) və Tramp vasitəsilə ABŞ-ın biznes və siyasi elitası barədə məlumat toplamaq.
Qısa müddətdən sonra Tramp StB üçün o qədər önəmli izlənmə obyektinə çevrildi ki, onun dalınca ABŞ-a xüsusi agent göndərildi və StB-dəki dosyedə Trampın "rusofilliyi"(Rusiyaya rəğbəti) qeyd edilmişdi.
1985-ci ildə Qorbaçyov SSRİ-nin başına gəlir və "perestroyka" başlayır. "Perestroyka" siyasəti SSRİ və Qərb arasında münasibətləri istiləşdirir. Maraqlısı odur ki, Trampın siyasətdə debütu məhz Qorbaçyovun hakimiyyətə gəlişinə düşür.
Bu günə kimi heç bir siyasi fəaliyyəti olmayan Tramp 1985-ci ildə "Manhattan İnc" jurnalına sensasyon müsahibə verib. Tramp böyük iş adamı idi və müsahibə də məhz bu sahədə gözlənilirdi, amma bütün gözləntilərə zidd olaraq Tramp tamamilə başqa mövzu ətrafında danışırdı. Tramp bəyan etdi ki, bu gün dünya üçün ən böyük təhdid nüvə silahlarının çoxalmasıdır və o(Tramp), dünyada nüvə arsenalların məhdudlaşdırılması prosesində əsas rol ala bilər(!!!). Müsahibədən sonra jurnalist Ron Rozenbaum(müsahibə alan) təəccüblə qeyd etdi ki, Tramp o qədər nüvə silahı mövzusuna diqqət yetirdi ki, heç özünə məxsus "Trump Tower"i reklam da etmədi. Bu müsahibə təsadüf deyil idi və oxşar müsahibəni Tramp Washington Posta vermişdi.
1986-cı ildə dünya şöhrətli kardioloq Bernard Loun, Qorbaçyovun şəxsi həkimi olan Çazovla yanaşı Nobel mükafatını alır. Bu münasibətlə Qorbaçyov Çazov və Lounu Moksvaya dəvət edir. Loun Moksvadan qayıdan kimi, Tramp onu şəxsi görüşə dəvət edir və onlar görüşürlər. Çox maraqlı görüş idi və Bernard Lounun xatirələrini paylaşmağa yerinə düşür. Tramp demişdi:"Əgər mən Qorbaçyovun kim olduğunu bilsəm, mən Reyqandan xahiş edə bilərəm ki, məni SSRİ-yə səfir kimi göndərsin və mən 1 saata "soyuq müharibəni" bitirərəm"(ritorika tanış gəlirmi?).
Loun xatirələrində yazırdı ki, Trampın yekəxanalığı və cahilliyi, dünyanın ən mürəkkəb problemlərindən birini həll edə biləcəyinə düşünməyə əsas verirdi, özdə 1 saata.
Qayıdaq SSRİ-yə, Qorbaçyova.
Qorbaçyovun "perestroyka"sı SSRi-də heç də hər kəs tərəfindən rəğbətlə qarşılanmırdı, onlardan biri, Qərbə qarşı öz "qırğı" mövqeyilə fərqlənən KGB-nin "1-ci idarəsinin" rəhbəri Kryuçkov idi(1988-ci ildə Kryuçkov KGB rəhbəri vəzifəsinə təyin olunub, amma Qorbaçyov hakimiyyətə gələndə Kryuçkov hələ rəhbər deyil idi). "1-ci idarə" KGB-nin xarici kəşfiyyatı idi.
Məlumat var ki, 1984-cü ildə Kryuçkov KGB-nin ABŞ-daki mövqelərin zəifliyindən son dərəcədə narazı idi, əsas narazılıq: KGB-nin "verbovka"dan keçirtdiyi adamların sayının az olması idi. Kryuçkov göstəriş verdi ki, KGB agentləri rusofilliyə meyilli iş adamlarına diqqət yetirsinlər.
1986-cı ildə SSRİ-nin BMT-dəki səlahiyyətli səfiri Yuri Dubinin və qızı Natalya Dubinina Trampla görüşürlər. Maraqlısı odur ki, bu görüşdən bir müddət sonra tədbirdə Tramp Dubininlə birlikdə olublar.
Dubinin və Trampın görüşü zamanı əsas müzakirə predmeti: Trampın SSRİ-də biznesin qurulması idi. 1987-ci ildə Dubinin Trampa məktub göndərir və məktubda deyilir ki, "İnturist" Trampla birlikdə böyük mehmanxanaların tikintisinə maraq göstərib. Həmin ildə də Tramp Moskvaya yollanır.
Trampın Moskvaya səfərinə dair QRU-nun sabiq əməkdaşı Suvorov yazırdı:"Hər şey pulsuz idi. Gözəl qızlarla maraqlı şənliklər. Bəlkə də sauna və qızlar". Suvorov əlavə edirdi ki, "İnturist" KGB-nin bir filialı idi və "İnturist"in Trampla işbirlik təşəbbüsünün hardan gəlməsi də bəlliydi.
Tramp ABŞ-a qayıdan kimi mətbuatda çox maraqlı məqalələr dərc olunmuşdu. Onlardan birindən sitat gətirək:
- Sovetlər Trampın prezident seçkilərində iştirakına loyallıq göstərir.
Çox keçmədi, cəmi 2 ay. Tramp özünə siyasi lobbistlər komandasını toplamağa başladı və Moskva səfərində elə 2 ay keçən kimi, Trampın Washington Post və New-York Times-da, böyük qalmaqala səbəb olan məqaləsi dərc olunub. Məqalədə deyilirdi ki, ABŞ Yaponiya və Fars körfəzi ölkələrinin təhlükəsizliyinin təminatına pul xərcləməyi dayandırmalıdır. Tramp yazırdı ki, ABŞ üçün ən vacibi daxili problemlərdir və xaricdə hərbi-siyasi fəallığı azaltmaq lazımdır(bu ritotika sizə tanış gəlirmi?). Bu, birbaşa sovetlərin maraqları daxilində olan siyasi kurs idi.
80-cı illərin sonlarında Trampın bu ritorikası əhali arasında maraqla qarşılanmasa da, Çexoslovakiya DTX-sının 1988-ci ilin sənədlərində qeyd olunur ki, artıq 1988-ci ildə Tramp prezidentliyə namizəd olacağında əmin idi və öz məqamını gözləyirdi.
StB-nin Tramp dosyesində daha bir maraqlı məqam var idi, orda deyilirdi ki, Trampı prezidentliyə namizəd olması üçün, kimsə onu israrla məcbur edir...
Kamran Cəfərov
TEREF
Hər nə qədər sülh müqaviləsindən danışılsa da, regionda silahlanma yarışı davam edir. Ermənistan ordusu müharibədən sonra məlum idi ki, itirdiklərinin yerini doldurmaq üçün silahlar alacaq. Ermənistanın silahlanmasına baxdıqda, açıq şəkildə görünür ki, həm İrəvan, həm də onun yanında olan dövlətlər müharibənin nəticələrini ciddi şəkildə analiz ediblər. Ermənistan ordusunun ən zəif yerlərin müəyyənləşdirib, ona uyğun olaraq da silahlar alırlar.
Ermənistanın xüsusilə hava hücumundan müdafiə, anti-dron sistemlərini alması ehtiyacdan irəli gəlirsə, “Caesar” haubitsasını alması isə effektiv olan artilleriyalarını daha da təkmilləşdirmək üçündür. Ermənistanın silahlanması təbii ki, regionu silahlanma yarışının içərisinə çəkib. Ermənistanın aldığı silahlara adekvat olaraq Azərbaycan tərəfi də silahlar alır. İstər Azərbaycanda, istərsə də, Ermənistanda bəzi şəxslər dövlətlərin aldığı silahlı nümayiş etdirməsini və yaxud bu məlumatların mətbuata sızdırılmasını tənqid edir. Əvvəla silahlanmanın heç bir sirr tərəfi yoxdur. Silah istehsalı ərzaq, avtomobil və digər məhsullar kimi qanunidir. Silah istehsalçısı olan şirkətlər satdığı silahın hesabatını verir. Dövlətlər aldığı silahlar barədə məlumat verməsə də, istehsalçı şirkətlər maraqlıdır ki, satışı barədə məlumat versin.
Misal üçün “Akash-1S” hava hücumundan müdafiə sistemlərinin Ermənistana təhvil verilməsini birinci Ermənistan yox, məhz istehsalçı şirkət elan etdi. Dövlətlər silahları qara bazardan yox, məhz şirkətlərdən alır. Yəni dövlətlər istəsə də, bunu gizlədə bilməz, yox, dövlətlər gizlətsə də, şirkətlər maraqlı olur ki, informasiya yayılsın. Bəzən şirkətlər bilərəkdən hansısa ölkəyə silah satdığını nəinki bəyan edir, hətta bunun müzakirələrə səbəb olması üçün müəyyən media qrupları ilə razılaşmalar da əldə edirlər. Bəzən heç silah satan tərəf yox, rəqib şirkət rəqib ölkənin hansı silah almasını ciddi şəkildə şişirdir. Beləcə də nəinki media resursları, hətta dövlətlər də tələyə düşmüş olur. Hər kəs istehsal etdiyi məhsulu satmaq istəyir və buna görə də, manipulyasiyalar edir.
Ermənistanın “Caesar” haubitsasını alması həddindən artıq qabardıldı. Daha sonra isə Qərb mediasında alternativ silahlar gündəmə gətirildi. Hətta Ermənistan “Caesar” haubitsasını alandan sonra bəzi haubitsa istehsalçısı olan şirkətlər Azərbaycanın qapısında yatdı. Nəticədə Azərbaycan DİTA haubitsalarını aldı. Azərbaycanın DİTA haubitsasını alacağını təxmin etmək o qədər də çətin deyildi. Silah şirkətləri pusquda yatır, məhsullarını satmaq üçün bütün variantlara gedirlər. Azərbaycan da silah istehsalçısıdır və bir neçə ölkəyə silah satışını təşkil edir. Azərbaycan tərəfi bunu gizli saxladığını düşünsə də, xarici şirkətlər və araçı şirkətlər hər şeyi bilir. Hətta “sizinkilər avtomatın qiymətini niyə qaldırıb?” sualını belə verirlər. Bəs məxfi idi?
Yalnız ağır müharibələr zamanı dövlətlər axtardığı silahı, mərmiləri istehsalçı şirkətlərdən ala bilmədikdə, qara bazara üz tutar. Bu da çox az hallarda baş verir. Ona görə də müharibələr vaxtı qanunsuz silahdan istifadə anlayışı yoxdur. Hər kəs əlində olan vasitələrdən maksimum istifadə etməyə çalışır. Yəni dövlətlərə mələk, yaxud şeytan donu geyindirməyin bir mənası yoxdur. Hər kəs hədəfə çatmaq üçün addımlar atır.
Ermənistanın silahlanması, bunun həddindən artıq qabardılması həm də Azərbaycan üçündür. Müdafiə sənayesi şirkətləri bitməyən bir münaqişədən maksimum yararlanmağa çalışır. Beləcə, dövlətləri soyub soğana çevirirlər. Məsələyə fərqli yöndən baxsaq, sülh müqaviləsi imzalana qədər Azərbaycan və Ermənistanın silahlanması davam edəcək. Azərbaycan mətbuatında Ermənistanın, Ermənistan mətbuatında isə Azərbaycanın yeni silahlar alması qabardılacaq. Azərbaycanın aviaparkını yeniləməyə ciddi ehtiyacı vardı. Ona görə də həm ehtiyacları qarışlamaq, həm də siyasi olaraq Pakistandan JF-17 hərbi təyyarələri aldı. Ardınca Ermənistan mediası bu məsələni ciddi qabartmağa başlayıb. Artıq Hindistanın “Hindustan Aeronautics Limited” şirkəti ilə danışıqlar da aparırlar. Bəzən deyirlər ki, böyük dövlətlər, əslində isə böyük silah şirkətləri də bu münaqişənin sülh müqaviləsi ilə bitməsində maraqlı deyillər.
Bunları yazarkən Ermənistanla Azərbaycan arasında siyasi gərginliyin olmasını inkar etmirəm. Əksinə, gərginlik var və bunun davam edəcəyi də gözləniləndir. Görünən odur ki, bu gərginlikdən qazanan Ermənistan və Azərbaycandan daha çox elə müdafiə sənayesi şirkətləri və ortadakı dəllallardır…
Səxavət Məmməd
TEREF