"The New York Times" genişmiqyaslı müharibənin başlamasından sonra Rusiyanın dünyanın müxtəlif ölkələri ilə ticarət dövriyyəsinin necə dəyişdiyini araşdırıb.

Təəccüblü odur ki, bu artım heç də təkcə Çin və Hindistanla bağlı deyil.

Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsindən sonra Qərb ölkələri Rusiyaya qarşı bir neçə sanksiya paketi tətbiq edib. Əslində, bu Rusiya iqtisadiyyatını kəskin şəkildə zəiflətməli idi.

Rusiyanın bir çox enerji resurslarının Avropa İttifaqı və ABŞ-ın böyük bazarlarına çıxışı qadağan edilib, yüksək texnoloji malların artıq rəsmi olaraq ölkəyə idxalı dayandırılıb.

Hətta onlarla beynəlxalq istehlakçı şirkətlər öz qərarı ilə Rusiyanı tərk edib. Buna cavab olaraq Rusiya ixracı sanksiyaları dəstəkləməyən Çin və Hindistana yönləndirməyə və qonşu ölkələrdən paralel idxalı təşkil etməyə çalışırdı.

Görünürdü ki, iqtisadi müharibə Rusiyanın çox sayda dövlətlə ticarət əlaqələrini, demək olar ki, tamamilə məhv etməli idi. Bununla belə, "The New York Times"ın təhlilçiləri "The Observatory of Economic Complexity"nin statistik məlumatlarına əsaslanaraq müəyyən ediblər ki, 2022-ci ilin fevralından sonra Rusiya ilə dünya arasında ticarətdə real dəyişikliklər gözlənildiyi qədər birmənalı deyil. Çünki bəzi ölkələrlə ümumi ticarət dövriyyəsi nəinki azalmayıb, əksinə xammalın bahalaşması hesabına artıb.

Araşdırmadan məlum olur ki, belə ölkələr arasında diqqəti təkcə Çin, Hindistan və Türkiyə çəkmir. Ticarət dövriyyəsi üzrə "əlaçı"lar sırasında Niderland, Norveç və Belçikanı vurğulamaq olar.

Araşdırmada bunu əks etdirən diaqramda da bəzi ölkələrlı bağlı məlumatlar əksini tapıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, onların hamısı ticarət statistikasını eyni dərəcədə operativ aparmır. Buna görə də müharibənin başlanğıcından və məlumatların mövcud olduğu son aya qədər keçən ayların sayı dəyişə bilir. Bunlar zamanla dəqiqləşdiriləcək ilkin məlumatlardır.arqument.az

Gələn il Azərbaycan dövlət büdcəsi layihəsində xərclər 33.3 milyard (gəlir 30.72 milyard) manat göstərilib. Bu, 2022-ci illə müqayisədə 1 milyard, 2021-ci illə müqayisədə isə 5.9 milyard manat çoxdur. Rəsmilər bildirir ki, 2023-cü ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri kimi, xərcləri də ölkə tarixinin ən yüksək göstəricisidir. Lakin bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, bir çox ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanın dövlət büdcəsinin xərc hissəsi əhaliyə görə o qədər də böyük deyil.

İqtisadçı Natiq Cəfərli isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, beynəlxalq standartlara görə, belə hesablamalar üçün əsas kimi adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) götürülür: “Adambaşına düşən ÜDM-ə görə Azərbaycan Ermənistanı bir az qabaqlayır. Bir də sosial xərclər məsələsi var. Ermənistan büdcəsinin 25 faizi sosial xərclərə yönəlir, bizdə isə bu xərclərə büdcədən 40 faizə yaxın yönəlir. Lakin bizdə problem onun şəffaflığı və əlçatanlığı ilə bağlıdır”.

Onun sözlərinə görə, digər məsələ ondan ibarətdir ki, Ermənistan büdcəsində “Dağlıq Qarabağ Respublikası” üçün də pul ayrılır: “Qondarma qurum üçün büdcədə nəzərdə tutulmuş 370 milyon dolları Ermənistanın öz əhalisinə xərclərindən çıxmalıyıq. Bunu etsək, iki ölkənin xərcləri aşağı-yuxarı eyni düşür”.

Amma N.Cəfərli də hesab edir ki, Azərbaycan enerji resursları ilə zəngin ölkə olduğundan büdcəsi daha böyük olmalı idi: “Problem ondadır ki, bizdə dollar ifadəsində büdcə 2012-2013-cü illərə qədər daha yüksək idi. 2013-cü ildə dollar ifadəsində büdcəmiz 24 milyard dollar idi, indi isə 19 milyarda yaxındır. Bu da devalvasiyaların təsiridir”. (2015-ci ildə devalvasiyalar nəticəsində manat iki dəfə dəyər itirib)

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, Azərbaycanda 2022-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM 9 min 748.9 manata bərabər olub. Bu isə ötən illə müqayisədə 55.3 faiz artım deməkdir.

Nazir büdcə müzakirələrində deyib ki…

Maliyyə naziri Samir Şərifov isə bu gün, noyabrın 3-də Milli Məclisdə büdcə layihəsi müzakirəsində bildirib ki, son beş ildə Azərbaycanın cari xərcləri 11 milyard manat artıb.

Onun sözlərinə görə, eyni zamanda, həmin bu müddət ərzində baş verən dəyişiklikləri də nəzərə almaq lazımdır: “2019-cu ildə biz sosial xərclərin əhəmiyyətli dərəcədə artımına getmişik. Bunlar hamısı həmin xərclərin artımına bilavasitə təsir göstərib. Həmin artımların böyük hissəsi – 5 milyard manatdan çox – əməyin ödənişi və digər sosial xərclərə aiddir”.

Azərbaycanda həbs olunan dövlət məmurlarının hamısının özlərinin, yaxud ailə üzvlərinin adına çoxsaylı daşınmaz əmlakların olduğu üzə çıxır. Bura Azərbaycanın ən əlverişli ərazilərində iri torpaq sahələrindən tutmuş, Bakının ən prestijli yerlərində evlərə, qeyri-yaşayış sahələrinə qədər çoxsaylı və bahalı əmlaklar daxildir. Son illərdə aparılan gurultulu həbslərdən sonra açıqlanan istintaq materiallarından aydın olur ki, korrupsioner məmurların əsas vəsait yönəltdikləri sahələrdən biri daşınmaz əmlakdır. Bir çox hallarda məmurların Bakıdakı bir binada 4-5 mənzil sahibi olduqları üzə çıxır. Yaxud məmurun ailə üzvlərinin hər biri bir neçə evə, torpaq sahəsinə, qeyri-yaşayış sahəsinə malik olur. Bütün bunlar həmin məmurlar həbs edilənədək gizli qalır.

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, məmurların dövlətdən soyub-taladıqları pulları rahatlıqla daşınmaz əmlaka yönəltmələrinin əsas səbəblərindən biri Azərbaycanda daşınmaz əmlak reyestrinin ictimaiyyətə qapalı olmasıdır. Vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edən məmurlar əldə etdikləri çirkli pulları müxtəlif daşınmaz əmlakın alınmasına yönəldirlər. Onlar arxayındırlar ki, vəzifə maaşlarından yüz dəfələrlə artıq məbləğə başa gələn əmlaklarının varlığından cəmiyyətin xəbəri olmayacaq və hər hansı ictimai sorğulanmaya məruz qalmayacaqlar.

Dünyanın əksər ölkələrində, o cümlədən qardaş Türkiyədə daşınmaz əmlak reyestri açıq olmaqla bütün məlumatlar internet resurslarına yerləşdirilir. Maraqlanan hər kəs həmin reyestrdəki məlumatları rahatlıqla əldə edə bilir. Bu isə dövlət məmurları üçün çox ciddi ictimai təzyiq mexanizminin formalaşması deməkdir. Belə mexanizmin işlədiyi ölkələrdə dövlət idarəetmə sistemində korrupsiyalaşma səviyyəsi çox aşağı olur.

Azərbaycanda daşınmaz əmlak sahiblərinin adları niyə gizlədilir? Əmlak reyestrinin açıqlığına kimlər imkan vermir? İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənovun “Yeni Müsavat”a dediyinə görə, Azərbaycanda korrupsiyanın yüksək səviyyəsinin qarşısını almaq üçün atılacaq ilk addımlardan biri məmurların, seçkili orqanlarda təmsil olunan şəxslərin gəlir bəyannamələrini təqdim etmələrinin təmin olunmasıdır: “Dünya təcrübəsi də göstərir ki, belə bəyannamələrinin təqdim olunması, açıqlanması iqtisadiyyatda,dövlət idarəetməsində şəffaflığın başlıca şərtidir. Əgər hər bir məmur, deputat öz gəlirlərini, əmlakını açıqlayarsa, bu zaman artıq əmlak reyestrinin qapalı saxlanmasına da ehtiyac qalmaz. Lakin təəssüflər olsun ki, birbaşa məmurların qeyri-qanuni kapital yığımına mane olacaq deyə belə bəyannamələrin açıqlanması baş tutmur. Eyni səbəbdən daşınmaz əmlak reyestri də qapalıdır. Bəyannamə və reyestr açıqlanarsa, vətəndaşlar rahatlıqla hər bir məmurun, seçkili qurum üzvünün illik gəliri ilə sahib olduğu əmlakın dəyərini müqayisə edərək, uyğunsuzluğu müəyyənləşdirmək imkanı əldə edəcəklər. Buna isə hazırda qanunların, qaydaların qəbulunda idarəedici olanlar yol verməyəcəklər”.

Ekspert yaxınmüddətli dövrdə nə əmlak reyestrinin açıqlığının təmin olunmasını, nə də məmurların gəlir bəyannaməsi vermələrini real hesab etmir: “Ortada çox böyük maraqlar, çox böyük həcmli qanunsuz gəlirlər varkən bu sahədə hər hansı şəffaflaşmanı gözləmək mümkün deyil”.

Hüquqşünas Əkrəm Həsənov bildirir ki, təxminən 10 il əvvələdək Azərbaycanda daşınmaz əmlak reyestri açıq olub: “On il əvvəl "Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında" Qanunun “Dövlət reyestrinin açıqlığı” adlanan 5-ci maddəsinə dəyişiklik edildi və reyestrdən məlumat əldə etmək hüququ yalnız əmlak sahibinə tanındı. Bu dəyişiklikdən sonra maddənin adı mahiyyətini itirdi - adına əmlak olan vətəndaşın öz əmlakına dair məlumat almaq hüququnu qadağan etmək onsuz da mümkün deyil. Bu baxımdan, on il əvvəl qanuna edilən dəyişiklik əmlak hüququ sahəsində geriyə doğru böyük addımdır. Bütün dünyada əmlak reyestri ictimai açıq məlumatlar sırasında olmaqla tam açıqlıq təmin olunur. Bəzi ölkələrdə əmlakla bağlı məlumatlar pullu, bəzilərində pulsuzdur. Bir sıra ölkələrdə müəyyən hissə pullu, qalanı ödənişsizdir. Hər bir halda vətəndaşın, sahibkarın imkanı olur ki, əldə etməyə, icarəyə götürməyə hazırladığı əmlakla bağlı dolğun məlumat əldə etsin. Belə açıqlıq imkan verir ki, hər hansı mülkü, əmlakı almaq istəyən şəxs onun sahibləri barədə dəqiq məlumat ala bilsin. Bu, mülki dövriyyənin şəffaflığı, səmərəliliyi üçündür, bu sahədə etimad yaratmaq üçündür. Bazar iqtisadiyyatı etimad üzərində qurulur, inkişaf edir. Belə etimadın olmadığı ölkədə iqtisadiyyatın hərtərəfli inkişafından, azad bazar münasibətlərinin formalaşmasından danışmağa belə dəymir".

Ekspertin fikrincə, ölkədəki korrupsiyanın, məmur özbaşınalığının, insan haqlarının tapdalanmasının əsas səbəblərindən biri də daşınmaz əmlakın dövlət reyestrinin qapalı olmasıdır: “Açıq dövlət reyestri korrupsiyanın qarşısını alır. Məmurlar əmlakı yaxınlarının adına əldə etsə belə, bunu araşdırmaq mümkün olur. Açıq dövlət reyestri məmur özbaşınalığının qarşısını alır. Daşınmaz əmlakın özəlləşdirilməsi, müvafiq razılıqların verilməsi və s. şəffaflaşır. Məsələn, hansısa razılığı bir vətəndaşa verib, digərinə verməmək, rüşvət istəmək mümkünsüz olur. Açıq dövlət reyestri insan haqlarının həyata keçirilməsini asanlaşdırır. Məsələn, qonşu mənzilinizi suya basıb. Kimi məhkəməyə verəcəksiz? Bunu müəyyən etməyə xeyli vaxt gedir. Reyestr açıq olduğu halda isə portal vasitəsilə dərhal əldə edə bilərsiz. Yaxud binanızın yanında tikinti normalarına zidd nəsə tikilməyə başlayıb. Tikən kimdir? İcazəni hansı qurum verib? Reyestr açıq olduqda, vətəndaş bunu rahatlıqla öyrənə bilir. Çünki hər hansı torpaq sahəsi tikinti üçün kiminsə mülkiyyətinə verildikdə, tikintiyə icazə alındıqda dərhal reyestrdə əksini tapır. Amma bizdəki kimi qapalı olduqda tikinti nəticəsində evi gün işığına həsrət qalan vətəndaş tikinti sahibinin adını öyrənməyə aylarla vaxt sərf edir”.

İqtisadçı vurğulayır ki, şəffaf, effektiv iqtisadiyyat qurmaq istəyiriksə, ilk növbədə daşınmaz əmlakın reyestrini açıq etməliyik: “İnsan hüquqları sırasında ən vacibi mülkiyyət hüququdur. Mülkiyyət hüququnun obyektləri sırasında isə ən vacibi daşınmaz əmlakdır, çünki torpaq, miqdarı məhdud olan nemətdir. Tarixən ən qanlı müharibələrin kökündə torpaq dayanır: bir dövlət başqasının torpağını ələ keçirməyə çalışır. Müasir dünyamızda da onilliklər boyu davam edən müharibələr var ki, məhz torpaq üstündə başlayıb. Ərəb-İsrail müharibələri, hazırda dünyanı silkələyən Ukrayna müharibəsi. Yəni torpaq minlərlə, milyonlarla insanın qanının tökülməsinə rəvac verəcək qədər qiymətli nemətdir. Bu gün Azərbaycan xalqı faktiki olaraq öz vətəninə sahib deyil, çünki torpaqların, onun üzərindəki tikililərin kimə məxsus olduğundan xəbərsizdir. Biz böyük itkilər hesabına torpaqlarımızı erməni işğalından azad etmişik. Amma o torpaqları əkib-becərənlərin kimliyini öyrənə bilmirik. O torpaqlar kimlərə icarəyə, yaxud mülkiyyətə verilib - bundan xəbərsizik. Eləcə də ölkənin digər ərazilərində yüz minlərlə hektar torpaqlar, onların üzərindəki tikililərin kimə məxsus olduğunu xalq bilmir. Kimsə öyrənmək istəsə belə, buna icazə verilmir. Əgər bir ölkənin vətəndaşı öz ölkəsində torpaqların kimin olmasından xəbər ala bilmirsə, onun ən təməl vətəndaş hüququ pozulmuş olur”.

Hüquqşünasın fikrincə, Azərbaycanda daşınmaz əmlakın dövlət reyestrini qapalı edənlər məhz korrupsioner məmurlardır: “Onlar korrupsiya yolu ilə əldə etdikləri əmlaklar barədə xalqın, sadə vətəndaşın məlumatlı olmasını istəmədikləri üçün reyestri qapalı edən dəyişiklik qəbul olundu. Xatırlayırsınızsa, Azərbaycanda kommersiya hüquqi şəxslərin dövlət reyestri də açıq idi. Hamı hansı şirkətin sahibinin kim olduğunu öyrənə bilirdi. Onu da təxminən 10 il əvvəl qapalı elan etdilər. Bu gün hansısa torpağın bir şirkətə məxsus olduğunu öyrənmək, hələ onun əsl sahibinin kimliyini öyrənmək demək deyil. Çünki şirkətlərin sahibliyini göstərən reyestr də qapalıdır. Təcrübə göstərir ki, iqtisadiyyatda, hüquqlarda qapalılığın olması korrupsiyanın, məmur özbaşınalığının yüksək səviyyəsinin əlamətidir. Azərbaycanda da məhz belədir: böyük həcmdə qanunsuz gəlir əldə edərək onu torpağa,binaya, obyektə yatıran məmurlar sahiblik haqqında məlumatların qapalı olmasında maraqlıdırlar. Digər tərəfdən, korrupsioner məmurların sayəsində yüz minlərlə əmlakın üzərində mülkiyyət hüququnun qeydə alınması mümkün olmur. Bakı və onun ətrafında yüz minlərlə belə əmlak var. Həmin əmlaklar bir sıra qurumlarda məmurların külli miqdarda qazanc əldə etməsinə şərait yaradır deyə onlara hüquqların qeydə alınmasına imkan verilmir”.

Ə.Həsənovun sözlərinə görə,daşınmaz əmlak reyestrinin qapalı olması məmurların fəaliyyəti üzərində effektiv ictimai nəzarətin formalaşmasına imkan vermir: “Bu vəziyyət Prezident İlham Əliyevin mövqeyinə də ziddir. O, daim biz vətəndaşlardan məmurlara nəzarət etməyi, aşkarladığımız qanunsuzluqları ona çatdırmağımızı istəyir. Əgər daşınmaz əmlak reyestri, kommersiya hüquqi şəxslərin reyestri qapalıdırsa, biz məmurların fəaliyyətinə necə nəzarət edə, onların qanunsuz gəlir əldə etdiklərini necə müəyyənləşdirə bilərik? Düşünürəm ki, bu reyestr məlumatlarını cəmiyyətdən gizlədən məmurlar bu barədə ciddi düşünməlidilər”.
“Yeni Müsavat”

İsveçrə Federal Şurası Ukraynanın enerji infrastrukturunun təmiri planının gerçəkləşdirilməsi üçün 100 milyon İsveçrə frankı (100 milyon dollar) ayırmağa qərar verib.

Bu barədə İsveçrə hökumətinin saytında dərc olunmuş bəyanatda qeyd olunub.

Məlumata görə, iclas zamanı Federal Şura yaxınlaşan qışın Ukrayna əhalisi üçün fəsadlarını yumşaltmaq üçün tədbirlər planı barədə qərar qəbul edib.

İsveçrənin Ukraynanın enerji infrastrukturunun təcili təmiri layihələrini maliyyələşdirəcəyi bildirilib.

Həmçinin qeyd olunub ki, Mərkəzi Avropa ölkəsi Ukraynanın enerji şirkətlərinə enerji mənbələrinin alınmasında köməklik göstərəcək, relslərin bərkidilməsi sistemlərinin təmirinə töhfə verəcək, humanitar yardım göstərəcək. Bundan əlavə, İsveçrə rəhbərliyi Ukraynaya mümkün generatorlar, nasoslar və ya su təmizləyici qurğuların tədarükü məsələsini araşdırır.

Avropa İttifaqı enerji sisteminin qorunması üçün Ukraynaya təcili olaraq 25,5 milyon avro ayırıb və bu ölkəyə milyonlarla avro dəyərində enerji avadanlıqları verib.

“Report” xəbər verir ki, bu barədə Avropa komissarı Kadri Simsonun Kiyevə səfərinin yekunlarına dair Brüsseldə yayılan bəyanatında deyilir.

Bəyanatın mətnində deyilir ki, Rusiya silahlı qüvvələri son həftələrdə və aylarda Ukraynanın enerji infrastrukturuna intensiv hücumlar edir, bu da ölkənin enerji sisteminin 30%-ə qədərinə təsir edib. Qeyd olunub ki, Aİ ölkələrinin Ukraynaya dəstəyinin səviyyəsi təcili olaraq artırılmalıdır.

Avadanlıqdan əlavə, Aİ Avropa Komissiyası tərəfindən yaradılmış Ukrayna Enerji Dəstəyi Fondu vasitəsilə yerli enerji sisteminin fövqəladə ehtiyaclarını ödəmək üçün 25,5 milyon avro ayırıb.

Vurğulanıb ki, yaxın günlərdə Avropa Komissiyası və Ukrayna Energetika Nazirliyi tərəfindən özəl sektordan əlavə dəstəyin səfərbər edilməsi üçün məqsədyönlü kampaniyaya start veriləcək.

Rusiya yoxsul ölkələrə yardım məqsədilə taxıl sazişinə qoşuldu, lakin taxılın 35 faizi Avropa Birliyi ölkələrinə çatır, yalnız 3-5 faiz ehtiyacı olanlara göndərilirdi.

Axar.az xəbər verir ki, bu sözləri Rusiya Prezidenti Vladimir Putin deyib.

“Rusiya taxıl sövdələşməsində iştirakdan imtina etdiyini söyləmir, söhbət müvəqqəti dayandırmaqdan gedir”, - deyə Kreml rəhbəri bildirib.

Qeyd edək ki, taxıl sazişi Türkiyə lideri Ərdoğanın vasitəçiliyi ilə əldə edilmişdi. Rusiya isə Qara dəniz Donanmasına hücum səbəbindən taxil sazişində iştirakını dayandırıb.

Gündəlik tələbat mallarından olan duru yağların qiymətində artım var. Müşahidələr göstərir ki, bu yağların qiyməti iki ay əvvəllə müqayisədə elə ikiqat artıb.

Teref.az “Xəzər Xəbər”ə istinadla xəbər verir ki, satıcıların da bu faktı təsdiqləyirlər. Onlardan bəziləri qiymət artımının 4-5 manat, bəziləri isə ümumilikdə 20-50 faiz olduğunu deyirlər.

Satıcılar qiymət artımının alıcılıq qabiliyyətinə ciddir təsir etdiyini deyirlər.

Qiymət artımı alıcıları narazı salıb.

Ekspertlər bahalaşmaya səbəb kimi Rusiya-Ukrayna müharibəsini göstərirlər. Bildirilir ki, yerli istehsal olan duru yağların da xammalı əsasən Ukraynadan gətirilir.

Mövzu ilə bağlı daha ətraflı videomaterialı təqdim edirik:

Rusiya taxıl sazişində iştirakını dayandırdıqdan sonra ərzaq daşıyan gəmilər hələlik Ukrayna limanlarını tərk etməyəcək.

"Report" xəbər verir ki, bu barədə Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyinin məlumatında deyilir.

Məlumata görə, İstanbul boğazı ətrafında taxıl yüklü gəmilərin yoxlanılması bu gün və sabah davam edəcək.

Açıqlamada bildirilir ki, Türkiyə Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri yaranmış vəziyyəti həll etmək üçün Rusiya və Ukraynadan olan həmkarları ilə danışıqlar aparır.

Qeyd edilir ki, Türkiyə regionda sülhün təmin edilməsi və humanitar əməliyyatların aparılması üçün səylərini davam etdirəcək.

Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, taxıl sövdələşməsi başlayandan indiyədək dəniz humanitar dəhlizi ilə 9,3 milyon ton taxıl ixrac edilib.