Politoloq Natiq Miri Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- İranın Ermənistandakı səfiri Mehdi Sübhani etiraf etdi ki, Hindistandan İrəvana daşınan silahlar ölkəsi üzərindən ötürülüb. O, həmçinin Tehranın Ermənistanın güclənməsində maraqlı və yardıma hazır olduğunu, bunu da bölgədə hərbi balansın təmin edilməsi üçün istədiyini açıqladı. Sübhaninin mesajını necə şərh etmək olar?

- Əlbəttə, bu, Azərbaycana qarşı açıq düşmənçilik münasibətidir. Məlum idi ki, Ermənistan İran üzərindən silahlandırılır. Tehran bu prosesdə əsas körpü rolunu oynayır. Fransa ilə Dehli arasında birgə hərbi müəssisələrin açılması və yeni silahların istehsalına dair anlaşma imzalanıb. Müqavilədə istehsal ediləcək silahların “dost ölkələr”ə verilməsinə dair müddəa da var. “Dost ölkələr” dedikdə həm də Ermənistan nəzərdə tutulur. Ermənistanın silahlandırılması hədəf olaraq qoyulub, əlbəttə, bu, Azərbaycana qarşıdır.

Sübhaniyə gəlincə, o, həddini aşdı. Çünki açıq şəkildə bildirir ki, məqsəd regionda hərbi balansın yaradılmasıdır. Anlamadıq, niyə İran Ermənistanla Azərbaycan arasında hərbi balansın yaradılmasını prioritet olaraq qəbul edir? Niyə İran başqa bir ölkənin Azərbaycana qarşı silahlandırılmasında maraqlı olmalıdır? Bu, açıq düşmənçilik mövqeyidir. Bir məsələ də var: Hindistan-İran-Ermənistan-Gürcüstan nəqliyyat dəhlizinin çəkilməsi. İran bu xətlə Qara dənizə çıxmaq istədiyini deyir. Tehranın istəyinə baxmayaraq, bu xəttin perspektivi yoxdur. Sübhani bu yolun daha qısa olduğunu söyləyir, məsələ bu deyil. Məsələ budur ki, İranın Qara dənizə çıxmaq istədiyi bu yolun bir hissəsi Azərbaycan kəndidən - ərazisindən keçir. Söhbət Yuxarı Əskipara kəndindən gedir. Azərbaycan gec-tez bu və digər ərazilərini istər danışıqlar, istərsə də hərbi yolla geri qaytaracaq. Bunun alternativi yoxdur, iş yenə Azərbaycandan keçir.

İranın bu iddiası absurddur. İranın qərar və addımları göstərir ki, o, dost deyil, Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı dost münasibətində olmayacaq. Tehrandakı səfirliyimizdə baş vermiş terror aktı ilə bağlı molla rejimi tərəfindən yaradılan məzhəkəyə baxın. Terror aktını “məişət zəminində baş vermiş olay” kimi dəyərləndirdilər, aktı törədən terrorçunun edam ediləcəyi ilə bağlı iddia var. Belə bir qərar olsa belə, bu, reallığı ortaya qoyan durum deyil. Hər kəsə bəllidir ki, bu, Azərbaycana gözdağı vermək və təzyiq üçün törədilmiş terror hadisəsidir. Bunun arxasında İranın xüsusi xidmət orqanları durur.

Hesab edirəm ki, olaya real qiymət verilməyənə qədər Azərbaycan Tehrandakı səfirliyini açmağa tələsməli deyil. Eyni zamanda, Azərbaycan Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi kontekstində İranla dəmir yolunun tikilməsinə də tələsməməlidir. Əgər İran öz siyasətində adekvat deyilsə, Azərbaycan niyə tələsməlidir?

- Sübhani “Azərbaycan Zəngəzur dəhlizini açmağa cəhd etsə, İranın təpkisi necə olacaq” kimi təxribatçı suala da təxribatçı kimi cavab verdi. Onun sözlərinə görə, bu, Ermənistanın qərarından asılıdır. İranlı diplomat bununla nə demək istəyir?

- İran Zəngəzur dəhlizinin açılmasında maraqlı deyil. Tehran maraqlıdır ki, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında yollar İran üzərindən keçsin. Çünki yüklərin bu yollarla daşınmasından qazancı İran götürəcək. Həmin yollar qlobal əhəmiyyət qazansa, İranın önəmi artmaqla yanaşı, bu, həm də ona ciddi maliyyə qazandıracaq.

Sübhaninin “İranın davranışı Ermənistandan asılıdır” açıqlamasına gəlincə, bu, reallığı ortaya qoyur. İndi Ermənistan Azərbaycanın şərtlərini qəbul edib Zəngəzur dəhlizinin açılmasına razılıq versə, İran nə edəcək? Tehran sadəcə başından yekə, reallığa uyğun gəlməyən iddialar ortaya qoyur. İranın iddiaları ciddi rəqabətə tab gətirmir. Çünki İranın edə biləcəyi heç nə yoxdur.

İran İsrail-HƏMAS münaqişəsi kontekstində özünü elə hala salıb ki, həm ərəb, həm də müsəlman dünyasında nüfuzdan düşüb. İran HƏMAS-ı İsrailə qarşı terrora sövq etdi, sonra arxasından çəkildi. İran bununla müsəlman dünyasındakı nüfuzuna ciddi zərbə vurdu. Zaman-zaman proksi qüvvələr vasitəsilə üç-beş raket atmaqla İsrail ordusunu məğlub etmək mümkün deyil. Minlərlə insan həlak olub, ortada soyqırımı ittihamları var, hadisələri bu yerə qədər tətikləyən İrandır. İndi Tehran ABŞ və onun rəhbərlik etdiyi koalisiyaya qarşı “savaş”dan danışır, bu, başından yekə iddiadır. Sınıq-salxaq ordu və bir-iki ballistik raketlə müharibəni udmaq mümkün deyil.

- ABŞ İranın proksi qüvvələrinin Yaxın Şərqdəki həmlələrinə hansı cavabı verə bilər? Ağ Ev və Pentaqon İranla birbaşa toqquşmanı istisna edir.

- Proses artıq başlayıb, İranın Suriya və İraqda bəslədiyi proksi qüvvələr qarşı əməliyyatlar keçirilir. Amma ABŞ bundan o tərəfə adlamır. Halbuki ABŞ bilir ki, İsrailə qarşı çıxan proksi qüvvələrin arxasında İran durur. İordaniyadakı Amerika bazasına hücumun da İranla əlaqəli olduğuna dair kəşfiyyat məlumatları var. Maraqlıdır: Yəmən, Suriya və İraq bombalanır, amma İrana müdaxilə üçün ciddi əsas ortaya çıxanda ABŞ çəkinir. Yəni ortada səhnələşdirilmiş oyun var. ABŞ İrana qarşı müharibə aparmaq niyyətində deyil. Çünki İran həmişə qlobal güclər, eləcə də ABŞ üçün regionda Türkiyəyə qarşı “balanslaşdırıcı güc” roluna çıxış edib, indi də belədir. ABŞ üçün İran daxilində lazımi hədəfləri vurmaq asan məsələ idi, hətta nüvə obyektlərini darmadağın edə bilərdi. Bəs niyə etmir, İranın “adekvat cavab”ından qorxur? Bunu heç kim ciddi qəbul etmir.

Səhnələşdirilmiş oyunu oynayırlar. Guya Suriya və İraqda obyektlər vurulur, amma atılan raketlər bu obyektlərin yan-yörəsinə düşür, nəticələr barədə dəqiq açıqlamalar verilmir. İstisna İordaniyadakı hadisə idi ki, üç amerikalı hərbçisinin öldüyü açıqlandı. Digər bu kimi olaylarla bağlı informasiyalar məxfi saxlanılır. Ona görə də, ABŞ və İran arasında hansısa qarşıdurmanın olacağına inanmaq doğru deyil. ABŞ-la İran arasında həmişə gizli danışıqlar olub, tərəflər arasında konkret, ortaq maraqlar və bu maraqları ünvanı bəllidir. Bölgədə güclü Türkiyəni neytrallaşdırmaq üçün İran kimi vasitəyə ehtiyac var. ABŞ həmişə belə riyakar siyasətin tərəfdarı olub.

- Türkiyənin İranın alət olduğu oyuna təpkisi necə olacaq? Artıq xarici işlər naziri Hakan Fidan ABŞ və İrana odla oynamamaları barədə xəbərdarlıq edib.

- Türkiyə regionda böyük qarşıdurmada maraqlı deyil. Türkiyənin özü də yaxşı bilir ki, səhnələşdirilmiş bir oyun oynanılır, amma yenə də hər ehtimala qarşı xəbərdarlığını edir. Eyni zamanda, Türkiyə bu proksi qüvvələrdən hansı səviyyələrdə istifadə edildiyinin aydınlaşdırılmasını tələb edir. Türkiyə Fələstin-İsrail münaqişəsinin həlli ilə bağlı çoxtərəfli qarant təklifini verib. Türkiyə Fələstinə və bundan sonrakı proseslərə qarant durmağa hazır olduğunu bəyan edir. Yəni Ankara münaqişənin birbaşa çözümünü təklif edir. Bəs İran nə təklif edir? Qeyri-müəyyənlik, həll təklif etməyən xaos, terrorçularla prosesləri tətikləmək... İran yanğının üstünə benzinlə gedir. Türkiyə də belə mesajlarla İranı real işə köməyə çağırır.

İran dini-siyasi maraqlarını təmin etmək üçün istənilən oyuna gedir. Bölgədə “şiə ayparası”nın qurulması və “İslam dünyasının lideri” olmaq İranın iddialarıdır. Amma İranın bu yöndə atdığı addımlar əks nəticə verir. Bu gün ərəb dünyası və Türkiyə İranı məsələnin həllinə töhfə verən dövlət kimi qəbul etmir. Heç bir dövlət Tehrana belə baxmır. İranın oyunları ifşa edilib.

İsrail-HƏMAS qarşıdurmasını yaradan, Qəzzada münaqişəni tətikləyən Çin-Rusiya-İran üçlüyüdür. Bunun G-20-nin Hindistanda keçirilən son sammitindən sonra baş verməsi də təsadüfi deyil. Həmin sammitdə Çindən yan keçən Hindistan-Yaxın Şərq-Avropa dəhlizinin çəkilməsi razılaşdırılmışdı. İsrail-HƏMAS qarşıdurmasının başlaması ilə bu ideya doğulmamış məhv edildi. Yaxın zamanda buna qayıdışı görmürəm. Çin bu marağını təmin etdi. Rusiya da ABŞ-nin diqqətini Ukraynadan İsrailə yönəltdi. İndi Amerika öz hərbi resurslarını İsrail və Ukrayna arasında bölməyə məcburdur. İranın da bu posesdə öz dini-siyasi məqsədləri var. Oyun budur.

Düzdür, Türkiyə də bu nəqliyyat dəhlizində maraqlı deyildi, çünki bu xətt ondan da yan keçirdi. Amma buna baxmayaraq, Türkiyə bu oyunu bitirmək üçün çalışır, bitirici təkliflər verir. Düşünürəm ki, bölgədə Türkiyənin təklifləri çərçivəsində təmin ediləcək sülh uzaqda deyil. Bu reallığı İran və ya başqası yox, Türkiyə yaradacaq.

“Sumqayıt”ın israilli futbolçusu Roi Kehatın futbolinfo.az saytına müsahibəsi

– “Sumqayıt” uzun müddətdən sonra Mehdi Hüseynzadə adına stadionda oyuna çıxdı. Yenidən qurulmuş və azarkeşlərlə dolu olan arenada oynamaq necə hiss idi?

– Təəssüratımız möhtəşəmdir. Stadionu dolduran izdiham əla hisslər keçirməyimizə şərait yaratdı. Həqiqətən də, “Neftçi” ilə oyunda arenada əla atmosfer var idi. Ayrı-ayrılıqda hər bir azarkeşimizə təşəkkür edirəm. Çox istərdik ki, onlar hər oyunda stadionu doldursunlar və bizi dəstəkləsinlər.

– Bir neçə gün öncə kubok matçında uduzduğunuz “Neftçi”ni bu dəfə məğlub etməyi (2:1) bacardınız. Qələbəni gətirən amil bu görüşə daha motivasiyalı çıxmağınız oldu?

– Əslində, 10 ildən sonra bu stadionda oyunun keçirilməsi, matça böyük marağın olması üzərimizdə təzyiq yaratmışdı. İçimizdə narahatlıq var idi. Amma bunun öhdəsindən əla gəldik. Hisslərimizi cilovlaya, özümüzü sakitləşdirə bildik. Matça düzgün hazırlaşdıq, nəticədə meydandan 3 xalla ayrılan tərəf biz olduq.

– Növbəti oyun yenə “Neftçi”yə qarşı olacaq. Kubokun cavab matçında qələbə qazanmaq və yarımfinala adlamaq şansınız nə qədərdir?

– Bizi “Neftçi” ilə çətin səfər qarşılaşması gözləyir. İlk oyundan sonra bir top fərqi ilə rəqibdən geri qalırıq. Bir neçə gün ərzində “Neftçi” ilə artıq iki görüş keçirmişik və növbəti dəfə üz-üzə gələcəyik. Məşqlərdə var gücümüzlə hazırlaşmalı, oyuna inamlı çıxmalıyıq.

– Qısa müddətdə eyni rəqiblə 3 oyun keçirmək cansıxıcı deyil?

– Bəzi insanlar bunu darıxdırıcı hesab edə bilərlər. Ancaq mən bunu növbəti çağırış kimi qəbul edirəm. Eyni rəqiblə həftədə 3 dəfə qarşılaşırsınızsa, oyunda mütləq yaradıcı yanaşma tətbiq etməli və qələbə qazanmaq üçün yeni imkanlar tapmalısınız.

– Kubok matçından sonra sizi çempionatda “Zirə” ilə çətin və vacib qarşılaşma gözləyir. Bu görüşdə hansı nəticəyə ümid edirsiniz?

– Mən qarşıma qısamüddətli məqsədlər qoymağı xoşlayıram. İndiki halda ancaq kubok matçı haqda düşünürəm. “Neftçi” ilə cavab qarşılaşmasını keçirdikdən sonra “Zirə” ilə oyun barədə düşünəcəyik.

– “Sumqayıt” turnir cədvəlində artıq ikinci pillədədir. Hazırkı mövqeyinizi mövsümün sonunadək saxlaya biləcəksiniz?

– İkinci yerdə qalmaq bizim üçün asan tapşırıq olmayacaq. Bunun öhdəsindən gəlmək üçün təzyiq altında necə davranmaq lazım olduğunu bilməliyik. Çünki ikinci yerin də öz təzyiqi var. Bu yer uğrunda gərgin mübarizə gedir. Bilirik ki, digər komandalar bizi 2-ci pillədən salmaq üçün əllərindən gələni edəcəklər. Odur ki, arxayınlaşmaq olmaz, məşqlərdə var gücümüzlə çalışmağa davam etməliyik. Qarşıda hələ 15 tur var. İndidən konkret fikir səsləndirmək olmur. Amma əlimizdən gələni edəcəyik ki, mövsümün sonunadək bu pillədən tərpənməyək.

– Azərbaycan çempionatı haqda fikriniz necədir? Misli Premyer Liqası əvvəl oynadığınız liqalardan nə ilə fərqlənir?

– Azərbaycan Premyer Liqası əvvəl oynadığım liqalara çox bənzəyir. Adətən çıxış etdiyim çempionatlarda 2-3 böyük komandalar olub və onlar turnir cədvəlinə rəhbərlik ediblər, digərləri isə bərabərsəviyyəli rəqiblər sayılıblar. Fərq ondadır ki, Azərbaycanla müqayisədə İsrail və Avstriyada böyük stadionlar daha çoxdur və bütün oyunlara çoxlu sayda azarkeş gəlir.

Ötən gecə İctimai Televiziyada dünyaca məşhur, 50-dən çox ölkədə yayımlanan beynəlxalq lisenziyalı “Maska” şousunun Azərbaycan versiyasının final buraxılışı tamaşaçılara təqdim olunub.

Finala qalan 4 - "Canavar", "Cırtdan", "Qorilla" və "Alov" maskasının altındakı məşhurların kimliyi tamaşaçıların da səsverməsi ilə müəyyənləşdirilib.

"Alov" maskası altındakı tanınmış müğənni Nadir Rüstəmli, "Qorilla" maskasında Xalq artisti Mir Yusif, "Cırtdan" maskasında müğənni Eldar Qasımov və nəhayət qalib "Canavar" maskasında isə müğənni Dilarə Kazımova olub.

İlk buraxılışı ötən ilin dekabrında yayımlanan "Maska" şouda 12 tanınmış müxtəlif maskalar altında, fərqli ifalarla səhnəyə çıxıb. Bazar günləri tamaşaçıların görüşünə gələn "Maska"da final gününə qədər hər həftə bir məşhurun maskası açılıb.

Müsabiqənin “detektivlər”i Xalq artisti Faiq Ağayev, Əməkdar artist Coşqun Rəhimov, müğənnilər Nigar Camal, Murad Arif və aparıcı Kamilə Babayeva maska altındakı məşhurları ifalarından, dəyişdirdiyi səslərdən, xarici görünüşlərindən, ipuclarından və doğru/yalan faktlardan müəyyənləşdirməyə çalışıblar.

İndiyədək bir çox müsabiqələrin münsifi olan Xalq artisti Faiq Ağayev "Maska" şou barədə fikirlərini "Cebhe.info" ilə bölüşüb.

-Faiq bəy, "Maska" şounun final bölümündən də sonra proqram barədə ümumi təəssüratlarınız maraqlıdır...

- Bu, böyük peşəkarlıqla həyata keçirilən layihədir. İctimai Televiziya gördüyü işlə tam fəxr edə bilər. Çünki bu işin içində olan bir insan kimi görürdüm ki, nə qədər insan çalışır, layihənin qayda-qanunlarına necə riayət olunur, peşəkarlıqla davranılır. Bizim bir buraxılışı çəkmək üçün 6-8 saat vaxtımız gedirdi. Final isə ümumiyyətlə, 13 saat çəkdi. Bütün bu işlərin hədəfi tamaşaçının ləzzəti idi, tamaşaçıya şou zövqü vermək idi.

12 iştirakçının hər biri canla-başla bacarıqlarını göstərirdi, çalışırdı. Bir neçəsinin peşəkar çalışması bizi sözün əsl mənasında təəccübləndirdi. Bu böyüklükdə proyekti "yağ kimi" həyata keçirmək, 10 efirin onunu da rəngarəng, əlvan etmək böyük əzmkarlıq və peşəkarlıq tələb edirdi. Bu işdə inanılmaz xidməti olan Balakişi müəllimə təşəkkür edirəm. Çəkilişə hamıdan tez gəlib, hamıdan gec çıxırdı, inanılmaz xidmətləri oldu.

Bu şou mənim həyatımda çox gözəl təcrübə idi, çox məmnunam ki, gözəl hadisənin iştirakçısı, üzvü oldum.

- "Maska" ötən il Türkiyədə yayımlananda "Görəsən, nə zaman bizdə də bu layihə ekranlarda olacaq?" deyə düşünürdüm. Sizcə, müqayisəsi necə olardı?

-Türkiyədəki "Maska" həm keyfiyyəti, həm ümumi televiziya görüntüsü, həm dedektivlərin işi, həm aparıcı baxımdan Azərbaycan "Maska"sı ilə müqayisə oluna bilməz. Rusiyadakı isə keyfiyyətli təşkil edilmişdi.

-"Canavar" qədər "Cırtdan"ın da qalib olmasını istəyənlər çox idi. Siz necə düşünürsünüz?

-Finalda tamaşaçılar tərəfindən çox ədalətli seçim oldu. 4 maskanın hər biri qalibiyyətə doğru gedirdi. Şəxsən məncə, “Molla Nəsrəddin” və “Güzgü” də finalda olmalı idi. Amma tamaşaçılar belə seçim etdilər. Maskanın çıxarılmasında bizim heç bir iştirakımız yox idi, biz sadəcə xilas edə bilirdik.

- "Canavar"ın çıxışları da hər dəfə daha fərqli olurdu. Çıxışlarından dolayı maska altında bəzən kişi, bəzən qadın məşhur olduğunu düşünürdük...

-Dilarə dişi ilə, dırnağı ilə bu qələbəni tam haqq etdi. "Canavar" hər buraxılışda daha çoxunu göstərirdi, tamaşaçını daha çox heyrətləndirirdi. Hər həftə performansı yüksələn xətlə irəliləyirdi. Qələbəyə layiq çıxış etdi.

-Faiq bəy, bəs sizin favoritləriniz kimlər idi?

-Layihə boyunca 3 maskanın favoritim olduğunu deyirdim-"Molla Nəsrəddin", "Cırtdan", "Canavar".

- Bəs hansı maska sizi təəccübləndirdi?

-Məni heç kəs təəssücəbləndirmədi. Bəziləri var idi ki, onlardan daha rəngarəng çıxışlar gözləyirdim.

-Bəs "Nar"? Çoxları üçün bu maskada Aşıq Samirənin gizlənməsi gözlənilməz idi. Elə şəxsən mənim üçün də...

-2000-ci illərin əvvəllərində Samirə ilə birgə çalışmışam. Onun səsini çox gözəl tanıyıram. Amma Samirə bizi necə çaşdırdısa, biz sona yaxın onun adını çəkməyə başladıq. Bu da çox böyük peşəkar iş idi. Samirəni alqışlayıram.

-Şou sizin üçün daha çox nə ilə yadda qaldı?

- 35 ildir səhnədəyəm, həmkarlarımın arasında müsabiqələrdə ən çox münsif olanlardan biri də mənəm. Heç kəs məndən inciməsin, amma 35 illik səhnə fəaliyyətimdə ilk dəfə idi ki, bir layihədə sonuna qədər ədalət gördüm. Çox ədalətli yarışma idi.

- "Cırtdan" "Gələcəyəm", "Qorilla" "Bərəyə bax", "Xarıbülbül" "Dağlar qızı Reyhan" və digər maskalar bəzi mahnılarımızı fərqli aranjimanla təqdim etdi. Bunu hər zaman edərək retro mahnılarımıza yeni nəfəs vermək olar. Necə düşünürsünüz?

- Bəli. Razıyam. Həqiqətən aranjiman cəhətdən də komanda böyük iş gördü. Musiqi heyəti bizim iştirakçıların mahnı seçimində əsal rolu oynayırdı. Layihənin musiqi rəhbəri Keytarman çox gözəl iş gördü, bizim də xoşumuza gəldi, tamaşaçıların da xoşuna gəldi.

- İpucları təqdim olunan zaman siz detektivlərin bir-birilə söhbəti, tapmağa çalışmağınız, bəzən zarafatyana atışmalarınız da şouya maraq qatırdı...

- Bu layihənin uğurunun böyük bir hissəsi həm də xəfiyyələrin seçimi idi. Balaş müəllim çox gözəl seçimlər etmişdi. 5 müxtəlif fikirli detektiv bir-birini tamamlayırdı. Mənim üçün Kamilə Babayeva, Murad Arif, Nigar Camal, Coşqun Rəhimovla çalışmaq böyük zövq idi.

Ümumilikdə, bu layihədən böyük zövq aldım. Teleməkanda bu cür layihələrin təşkili hər birimizi sevindirir, zövq verir.

Beynəlxalq tranzit layihələri üzərindən cızılan yeni dünya düzəninin formalaşması sürətlənməkdədir. Öndə gedən güc mərkəzləri, başda Böyük Britaniya ilə ABŞ olmaqla, anqlosaks cinahı və Vatikanın başında durduğu Avropadır.

Avropanın ABŞ-ın Hindistandan başlayan “Ədviyyat Yolu”na alternativ olan “Global Gateway” layihəsində Mərkəzi Asiya önəmli yer tutur. Qazaxıstan prezidenti Kasım Jomart Tokayevin Avropaya son səfərinə də bu kontekstdə baxmaq lazımdır. Avropa İttifaqının Rusiyadan yan keçən nəqliyyat dəhlizinin yaradılması üçün Mərkəzi Asiyada dəmir yolu şəbəkəsinin inkişafını maliyyələşdirməyə başlaması da bu geosiyasi yaxınlaşma kontekstində baş verən prosesdir.

Proses rəsmi olaraq yanvarın 29-da Brüsseldə Avropa, Mərkəzi Asiya və onun hüdudlarından kənarda hökumətləri, maliyyə institutlarını, biznesləri və vətəndaş cəmiyyətini bir araya gətirən Aİ-Mərkəzi Asiya Nəqliyyat Bağlantısı üzrə “Qlobal Gateway” İnvestorlar Forumunun açılışı ilə başladı. Avropa Komissiyasının icraçı vitse-prezidenti Valdis Dombrovskis Forumda iştirak edən Avropa və beynəlxalq maliyyə qurumlarının Mərkəzi Asiyada dayanıqlı nəqliyyat bağlantısına dəstək və investisiyalar üçün 10 milyard avro ayıracaqlarını açıqladı.

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü Avropa və Asiya arasında Rusiyadan tranzit keçməyən alternativ etibarlı səmərəli ticarət yollarının tapılmasının vacibliyini vurğulayan Avropa rəsmisi nəqliyyat əlaqələrinin inkişafının biznes üçün yeni imkanlar açmaqla yanaşı, həm də Mərkəzi Asiyanın regional inteqrasiyasını və iqtisadi inkişafını gücləndirmək vasitəsi olduğunu bildirərək, investorların forumu “Qlobal Gateway”i etibarlı əlaqə prinsiplərinə uyğun olaraq, ardıcıllığın bütün aspektlərinə uyğun gələn nəqliyyat əlaqələrinə diqqət yetirməyə çağırdı.

10 milyard avroluq layihə planlaşdırılan investisiyaların məcmusudur və Forumda iştirak edən beynəlxalq tərəfdaşlarla geniş məsləhətləşmələrdən sonra Avropa Komissiyası qısa müddətdə Mərkəzi Asiyada nəqliyyatın dayanıqlı inkişafı üçün səfərbər edilməsini nəzərdə tutur.

Konkret sözlə desək, Forumun ilk günündə ümumi 10 milyard avronun bir hissəsi kimi bir sıra mühüm öhdəliklər götürülür. Bunlara daxildir:

Avropa İnvestisiya Bankının (AİB) vitse-prezidenti Teresa Çervinska tərəfindən Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan hökumətləri, eləcə də Qazaxıstan İnkişaf Bankı ilə ümumi dəyəri 1,47 milyard avro olan Anlaşma Memorandumları imzalayıb. Bu kreditlər Avropa Komissiyasının maliyyəsi hesabına mümkün olacaq.

Sonrakı gün isə Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) vitse-prezidenti Mark Bovmanın təmsil etdiyi qurum Qazaxıstanla nəqliyyatın ümumi inkişafı üçün artıq hazırlıq mərhələsində olan layihələrlə birlikdə 1,5 milyard avro dəyərində investisiya kəməri ilə Anlaşma Memorandumu imzalamalı idi. İnvestorlar Forumu Avropa Komissiyası, Aİ-yə üzv dövlətlər, Mərkəzi Asiya, eləcə də Qafqaz ölkələri və Türkiyədən yüksək ranqlı nümayəndələri bir araya gətirir. İştirakçılar qisminə G7 ölkələri, digər həmfikir ölkələr, maliyyə institutları və özəl sektor daxildir.

İnvestorlar Forumu Mərkəzi Asiya ölkələri, Türkiyə, eləcə də Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri ilə tam tərəfdaşlıq şəraitində Qara dəniz və Qafqaz regionları vasitəsilə Mərkəzi Asiya ilə birbaşa nəqliyyat əlaqələrinin qurulmasını dərinləşdirməyə yönəlib.

“Qlobal Gateway” Aİ-nin dünya miqyasında enerji və nəqliyyat sektorlarında əlaqələri artırmaq, səhiyyə, təhsil sistemlərini gücləndirməyə istiqamətlənmiş layihədir.

Beləliklə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu təşəbbüsün ümumi investisiya həcmi 10 milyard avroya qədərdir. Açıqlanan son məlumata görə, yanvarın 30-da iki kredit sazişi imzalanıb: Qazaxıstanla (1,5 milyard avro) və Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanla (1,47 milyard avro).

Layihə Rusiya ərazisindən konteynerlərin tranzitinə bir növ alternativ olaraq Orta Dəhliz (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu, TMTM) işləyəcək.

Dünya Bankının proqnozlarına görə, 2030-cu ilə qədər Xəzər dənizi ilə daşımaların həcmi 3 dəfə artaraq 11 milyon tona çatacaq. Lakin TMTM ilk növbədə regional dəhliz olaraq qalacaq və tranzit onun həcminin 40%-dən azını təşkil edəcək.

Beləliklə, “Global Gateway” layihəsnin müəllifi olan Avropanın Parlamenti də Brüssel və Mərkəzi Asiya arasında əməkdaşlığın əsas istiqamətlərini əks etdirən Aİ-nin Mərkəzi Asiya üzrə Strategiyasını qəbul edib. Strategiyanın istiqaətləri bunlardır:

1. Avropa İttifaqı Rusiya və Ukrayna arasındakı münaqişədən “Mərkəzi Asiya ilə əməkdaşlığı gücləndirmək və Rusiyanın bölgədəki təsirinə qarşı çıxmaq” üçün istifadə etməyə ümid edir.

2. Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiyanı “strateji əhəmiyyətli region” adlandırır və ticarət və iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsində maraqlı olduğunu vurğulayır.

3. Eyni zamanda, “sanksiyalar üzrə sıx fikir mübadiləsinin davam etdirilməsinə və sanksiyalardan yayınmanın qarşısını almaq üçün səylərin gücləndirilməsinə” xüsusi diqqət yetiriləcək.

4. Strategiya həmçinin Avropa İttifaqının Rusiya və Çindən rəqiblərini “sıxıb çıxarmaq” istədiyi regionla əməkdaşlıq sahələrini müəyyən edir: enerji və xammalın çıxarılması.

5. Lakin regionla yaxınlaşmağa ümid edən Aİ hələ də Mərkəzi Asiya ölkələrini demokratik hesab etmir, onların rəhbərliyini insan haqlarının pozulmasında və siyasi təqiblərdə ittiham edir.

Belə görünür ki, Avropanı Mrkəzi Asiyada cəlb edən əsas amillərdən biri enerji resurslarıdır. Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə Avropani “qaz bahalaşdırmaqla donmağa məhkum etmək istəyən” ABŞ-dan canını qurtarmağın ən rahat yolu enerji resurslarına birbaşa kəsə yoldan çıxışdır. ABŞ-ın Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Avropaya vurduğu “qaz zərbəsi”nə nəzərə salsaq, bunları görə bilərik.

Bayden administrasiyasının ABŞ-ın yeni mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) ixrac layihələrini qadağan etmək təşəbbüsünün arasında nə durur:

1. Birləşmiş Ştatlar Avropaya Rusiyadan “totalitar” qaz almağı qadağan edir, onu daha yüksək qiymətə Amerika LNG ilə əvəz edir.

2. ABŞ həddindən artıq qiymətlərlə Avropaya ixracını üç dəfə artırır.

3. Ucuz enerji resurslarına girişi olmayan sənaye nəhəngləri-“Mercedes” və “VAG” kimi titulu sənaye birlikləri də daxil olmaqla, Aİ-dən ABŞ-a qaçır.

4. Avropa idxalı artırmaq, yəni qazın qiymətini azaltmaq və sənayeni bərpa etmək üçün daha çox terminal tikmək istəyir.

5. ABŞ “iqlimi xilas etmək” bəhanəsi ilə yeni LNG qaz layihələrini qadağan edir, qiymətləri yüksək saxlayır və tədarükləri məhdudlaşdırır.

Bunun əvəzində ABŞ Mərkəzi Asiyanın köməyi ilə Çin monopoliyasına qalib gəlməyə ümid etdiyini açqlayıb. Amma Vaşinqtonun əsas qalib gəlmək istədiyi hədəflər sırasında Avropanın da olduğunu inkar etmək olmaz. Məsələn, bu yaxınlarda “Amerikanın Səsi” xəbər verdi ki, “Çinin müasir texnologiyalarda istifadə edilən nadir elementlərin istehsalı və tədarükü üzrə virtual monopoliyasına son qoymaq üçün ABŞ Mərkəzi Asiya hökumətləri ilə fəal şəkildə əlaqə saxlamalıdır.

Dünya bu elementlərin “yaşıl enerji”dən tutmuş hərbi texnologiyalara qədər müxtəlif sahələrdə istifadəsini daim genişləndirdiyi üçün onlara tələbat artır. Çin hələlik öz yataqları ilə kifayətlənir, lakin onun yeni mənbələrə müraciət etməsi an məsələsidir. Ona görə də ABŞ bu sahədə Çini qabaqlamalı və bu resurslarla zəngin olan Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığı qətiyyətlə təşviq etməyə başlamalıdır.

Hər şey təkcə Vaşinqtondan asılı deyil. Mərkəzi Asiya dövlətləri də öz növbəsində Qərb dövlətləri ilə bu sahədə əməkdaşlıq üçün əlverişli investisiya mühiti yaratmalıdırlar. Hər halda ABŞ bu müsabiqədə iştirak etməyə borcludur”.

Sözsüz ki, ABŞ-ın geri dönülməz şəkildə ram etmək istədiyi və onun çətirinin altından çıxmağa can atan Avropa da “mehriban düşmən”dir.

Eləcə də Britaniya Mərkəzi Asiyada aktivləşməkdədir. Bu məqsədlə “ingilis ağlı” ilk dəfə olaraq keçmiş sovet respublikaları ilə sammit keçirməyi planlaşdırır. Belə ki, Böyük Britaniya hökuməti parlamentin 2024-cü ildə Mərkəzi Asiya ölkələrinin xarici işlər nazirlərinin iştirakı ilə 5+1 formatında ilk sammitin keçirilməsilə bağlı tövsiyəsi ilə razılaşıb.

Burada sözügedən 5 ölkə Tacikistan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Qazaxıstandır. Bu istək Britaniyanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələri ilə bağlı parlament sorğularına hökumətin cavabı əsasında hazırlanmış parlament hesabatında öz əksini tapıb.

Həmçinin, Britaniya Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyalardan yayınmaları olduğuna görə Cənubi Qafqazda maliyyə kəşfiyyatını gücləndirir. Belə ki, Britaniya hökuməti Rusiyaya qarşı sanksiyalardan yayınma riskləri səbəbindən Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrinin maliyyə kəşfiyyat xidmətləri ilə əməkdaşlığı gücləndirmək niyyətində olduğunu açıqlayıb. Bu barədə Fransa xüsusi xidmət orqanlarının məxfi ruporu “Intelligence Online” məlumat yayıb.

Qeyd olunur ki, Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin sanksiyalar departamentinin nümayəndə heyəti Gürcüstan, Ermənistan və Özbəkistana səfər edəcək və maliyyə kəşfiyyatının işinə nəzarət edən departamentlərin nümayəndələri ilə görüşəcək. Məqsəd bu xidmətlərin işini aktivləşdirmək, o cümlədən Rusiyaya qarşı sanksiyalara riayət etməkdir.

Ülviyyə ŞÜKÜROVA

Xaləddin İbrahimli" Xalqızımız kənardan dəstək xəyalpərəstliyinə son verməlidir"
Türkiyənin “Çağ” Universitetinin azərbaycanlı professoru, politoloq Xaləddin İbrahimli
Pressklub.az-a müsahibəsində regionda cərəyan edən prosesləri, o cümlədən AzərbaycanErmənistan, Azərbaycan-Qərb münasibətlərində baş verən hadisələri şərh edib.
– Martın 17-də Rusiyada prezident seçkiləri keçiriləcək, artıq hazırkı prezident Vladimir
Putinin namizədliyi qeyd alınıb. Görünən odur ki, Kremlin ssenarisində dəyişən bir şey yoxdur.
Amma namizədlərdən Putinin Ukrayna siyasətini tənqid edən Boris Nadejdin geniş populyarlıq
qazanır, müxalifətin çağırışı ilə ona 150 mindən artıq vətəndaş imza verib. Bu ondan xəbər
verir ki, Rusiya cəmiyyəti müharibədən yorulub və iqtisadi durumun ağırlaşması da
narazılıqları artırır. Yaxın dövr üçün Rusiya daxilində nələr baş verə bilər?
– Rusiya toplumunun müharibədən yorulması bir gerçəklikdir. Xalq Ukrayna ilə savaş istəmir. Bu
müharibə psixoloji baxımdan çox ağırdır. Həm də Rusiyada hiss edir və bilirlər ki, Putin olmasa,
müharibə də dərhal dayanacaq. Ona görə də alternativ namizədin seçilmə şansı çoxdur. Boris

Nadejdin elə də populyar şəxs olmasa da reytinqi hər gün artır. Bunun səbəbi məhz yuxarıda
söylədiklərimdir. Putin seçkiləri saxtalaşdırsa, bu zaman ölkə içində narazılıq daha da arta bilər.
Bu narazılığın isə haralara gətirib çıxacağını söyləmək çətindir. Bütün hallarda, ən yaxşı variant
Putinsiz Rusiyadır. Bu baş verərsə, Rusiya bir sıra təməl problemlərini həll etmiş olar.
– Yaxın Şərqdə ötən ilin oktyabrından başlayan hərbi münaqişənin əhatə dairəsi genişlənir.
HAMAS-İsrail müharibəsi uzanır, Qırmızı dənizdə böhran həllini tapmayıb, ABŞ-Britaniya
koalisiyasının husilərə hava zərbələri effektli deyil, dünən isə İrana bağlı proksi qruplar
İordaniyada ABŞ hərbçilərini öldürdü. İndi dünya ABŞ-ın hansı cavab tədbirləri görəcəyini
müzakirə edir. Beləliklə, Yaxın Şərqdəki böhran daha da böyüyə, böyük qüvvələrin
qarşıdurmasına çevrilə bilərmi?
– Fikrimcə, ABŞ və İsrailin 2011-ci ildə “ərəb baharı” ilə başlayan Orta Şərqi yenidən
şəkilləndirmək planı hələ davam edir. Nə deyilməsindən asılı olmayaraq, adı çəkilən iki dövlət,
eyni zamanda Orta Şərqi xaosa sürükləməkdədir. Vaşinqton və Təl-Əvivin əlində alət olan İran
bölgədə böhranın dərinləşməsinə və genişlənməsinə çalışır. İranın sağa-sola raket zərbələri bu
işə xidmət edir. Yəməndəki proseslər – ABŞ-ın husilərə xırda-para zərbələri buraya Qərbin daha
genişçaplı müdaxiləsi və Babül-Məndəb boğazına əl qoyması üçün qapı açır. Burada da alət
islam qılafına bürünmüş və müsəlman toplumları aldatmağı bacaran İrandır. ABŞ və dostları
BRICS ölkələrinin sahillər boyu təsirini azaltmağa, Çinin həm dəhliz, həm yol güzərgahlarını öz
təsiri altına almağa çalışır. Bunun da yolu Orta Şərqin yenidən şəkilləndirilməsindən, bunun yolu
da bölgənin daha dərin xaosa sürüklənməsindən keçir. Türkiyəni bu prosesin içinə çəkə
bilmədilər, hakimiyyət ağıllı davrandı və güney sərhədlərindən kənara çıxaraq, xaosun ölkə içinə
girməsini önlədi.
Ola bilsin, İran da xaosa sürüklənsin. ABŞ bunu, təbii ki, istəmir. Çünki belə xaosdan İranın
içindən yeni böyük bir dövlət ortaya çıxa bilər. Lakin molla rejimi bütün islam dövlətlərini özünə
düşmən etdi. İranda xaos olsa, bunun anlamı o olacaq ki, molla rejimi artıq tələblərə cavab verə
bilmir, ABŞ və İsrail İranda yeni avtoritar rejim formalaşdırmaq planını işə salıblar. Yeni rejim də
İranın unitar quruluşunu pozmamağı hədəf seçəcək. Qərbdən İranın bütövlüyünün pozulmasına
yönəlik hər-hansı bir addımın atılacağını gözləmək çox yanlış düşüncədir.
– Türkiyə ilə ABŞ arasında F-16 anlaşmasını necə dəyərləndirirsiniz? Dünən ABŞ dövlət
katibinin müavini Viktoriya Nuland bildirdi ki, Ankara F-35 proqramına qayıda bilər, bir şərtlə,
Rusiyadan alınmış S-400 ZRK-lardan imtina edilməlidir. Ərdoğan İsveçin NATO üzvlüyünə
“yaşıl işıq” yandırdıqdan sonra Rusiya-Türkiyə münasibətlərində durum necə olacaq? Liviyada,
Suriyada Türkiyəyə qarşı təxribatlar gözlənilirmi?
– Türkiyənin təməl problemi İraq və Suriyanın şimalında sərhəd boyu nəzarəti tam ələ almaqdır.
Rusiya burada Türkiyəyə ciddi mane olur, nə qədər təzadlı görünsə də, ABŞ və İranla sinxron
hərəkət edir. ABŞ Türkiyənin istəyinin baş tutmaması üçün hər yola əl atır, F-16- ların
verilməməsi bu işin görünən tərəflərindən biridir. Lakin Türkiyə Suriya və İraqın şimalında bütün
sərhəd boyu güvənli bölgə yaratmaqda qərarlıdır, başqa alternativ də yoxdur. Türkiyə cənub
sərhədlərini nəzarətə götürməli, ordusu olan, amma siyasi hakimiyyəti olmayan yeni dövlətin
formalaşdırılmasına imkan verməməli, islam dünyası ilə əlaqələrinin qırılmasına əngəl olmalıdır.
Türkiyə islam dünyasının lideridir və hər zaman liderliyə oynamağa məcburdur. O, bu rolu
üstlənməsə, İranın, ya da Səudiyyənin liderliyini qəbul etməlidir. Bu isə Türkiyənin Orta Şərqdə

Livan və ya İraq kimi sıradan bir dövlətə çevrilməsi deməkdir. Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) isə
daha önəmli üstün yöndür və bu, başqa söhbətin mövzusudur.
– Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesində yaranmış durumu necə dəyərləndirirsiniz?
Prezidentin yerli kanallara müsahibəsində səsləndirdiyi tezislərdən sonra Ermənistan
rəhbərliyi əlavə şərtlər irəli sürür, Avropa İttifaqı Azərbaycana qarşı xəbərdarlıq mesajları
göndərib. Sülh sazişinin yaxın zamanlarda əldə olunması, tərəflərin kompromislərə getməsi
mümkündürmü?
– Avropa Birliyi (AB) Ermənistanı sülh sazişi bağlamağa qoymur, Fransanı qabağa veriblər. Lakin
AB-nin, konkret olaraq, Fransanın prosesə təsir imkanları zəifdir. İrana çox güvənirdilər, o da bəlli
bir yerə qədər təzyiq göstərdi. Hazırda Tehranın bu təzyiqi dayandırdığını düşünmək olmaz. Bir
konfederasiya olaraq AB təmsilçi qismində üzv dövlətlərdən biri kimi bölgəyə gələ bilmir. Hətta
Ermənistan və Gürcüstan AB üzvü olsalar belə, bunun baş verməsi gerçək görünmür. Qafqazla
AB-nin arasında Türkiyə var. Yəni, Ermənistan Qərbin fitnə-fəsadlarına uymamalıdır. Türkiyə və
Azərbaycanla münasibətlərini ön plana çəkməlidir. Bu zaman mühasirədən çıxmış olacaq. O,
coğrafi olaraq Azərbaycan və Türkiyənin mühasirəsindədir və bu mühasirədən onu ancaq
Azərbaycan və Türkiyə çıxara bilər. Qabaqda İranın bölünməsi ilə daha dərin mühasirəyə düşə
bilər. Ermənistan bu gerçəklikləri nəzərə almalı və Zəngəzur dəhlizinin açılmasına razılıq verərək,
mühasirədən çıxmalıdır. Mən bunun gerçəkləşəcəyinə əminəm. Ermənistan bunu etməzsə,
proseslərdən kənarda qalacaq, hətta bir dövlət kimi yaxın gələcəkdə varlığını itirə bilər. Rusiya
da uzun müddətdir Qafqazda zəifləyir, yaxın gələcəkdə bu, daha aydın hiss olunacaq.
– AŞPA Azərbaycan nümayəndə heyətinin mandatını 1 illiyinə dondurdu, rəsmi Bakı da
ümumiyyətlə, Avropa Şurasından və Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin yurisdiksiyasından
çıxmaqla hədələyir. Qarşıda nə baş verə bilər, prezident seçkilərinin nəticələrinə Qərb
təşkilatların mövqeyi necə olacaq və bu seçki sonrası proseslərə – Azərbaycan-Qərb
münasibətlərinə necə təsir edəcək?
– AB, Avropa Şurası təzyiqlər göstərəcək, amma çətin ki, istəklərinə nail olsunlar. AŞPA-da son
baş verənlər da bu təzyiqin bir formasıdır. İnsan haqlarından, seçkilərin qeyri-şəffaf
keçirilməsindən, siyasi məhbuslardan danışan Qərb qurumları səmimi deyillər, heç zaman
səmimi olmadılar, xalqımızı aldatmaqla, riyakarlıqla məşğul oldular. Bu problemlər illərdir var və
Qərbdə bunu yaxşı bilirlər. İndimi gördülər, indimi ayıldılar?! Baxarsınız, bir ildən sonra yenə heç
nə olmamış kimi Avropa ilə hər şey qaldığı yerdən davam edəcək.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində istədiklərini edə bilmirlər, təəssüf ki, təzyiq əsasən
bununla bağlıdır. Xalqımız da öz problemlərini özü həll etməyi öyrənməlidir. Kənardan dəstək
xəyalpərəstliyinə son verməlidir.
Turqut

Opera və Balet Teatrının əməkdaşı, Xalq artisti Gülağası Mirzəyev “Telefon söhbəti” rubrikasında Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Müsahibəni təqdim edirik.

- Gülağası bəy, sizin illərdir vurğuladığınız məsələ yenə gündəmi zəbt edib. Balet artistlərinin təqaüd yaşının 40-dan 65-ə qaldırılması son günlər yenidən müzakirə olunan məsələlərdəndir. Yəqin ki, xəbərdarsınız.

- Bəli, mən də sosial şəbəkələrdə gördüm. Düz qeyd etdiniz, 10 ilə yaxındır, bununla bağlı danışıram və məsələnin nə qədər ciddi olduğunu diqqətə çatdırmaq istəyirəm. Çünki bu, balet artistlərinin ən ağrılı yeridir. Bir balet artistinin təqaüdə çıxması üçün 60 yaşı gözləməsi ağlasığmazdı. Bu, sənətin inkişafı, onun gələcəyi üçün böyük təhlükə deməkdir.

- Həqiqətən də... Axı 60 yaşına kimi balet artistinin səhnədə formada qalması mümkünsüzdür.

- Məsələ də budur. Sovet dövründən 2006-cı ilə qədər güzəştli şərtlərlə yaşa görə əmək pensiyası hüququ mövcud olub. Buna əsasən 20 il stajı olan balet artistləri rahatlıqla təqaüdə çıxırdılar. Çünki bu müddət ərzində bədən zədələnir, o qədər travma toplanır ki, daha səhnəyə çıxmaq mümkün olmur.

Bəzi artistlərimiz və istedadlı şəxslər demişkən, hər bir yaxşı ifaçı yaxşı müəllim ola bilməz. Çünki pedaqoqluq tamam başqa istiqamətdir.

Bu problem mütləq həll olunmalıdır, çünki balet sənətinin gələcəyi gənclərimizdən asılıdır, amma indiki durumda onlar bu sənətə gəlmək istəmirlər, üz çevirirlər. Bilirlər ki, 20 ildən sonra küçədə qalacaqlar.

2006-cı ildə təqaüdlə bağlı bu dəyişiklik olandan sonra balet artistləri 60 yaşında təqaüdə çıxdılar. Bu da onunla əsaslandırıldı ki, normal təqaüd yaşı 65-dirsə, balet artistləri ağır peşə sahibləri kimi 5 il güzəştlə 60 yaşında pensiya ala bilərlər. Amma bu beş il çıxış yolu deyil və məsələnin həlli istiqamətində heç bir rol oynamır.

Rusiya və digər ölkələrdə balet artistləri 15-20 il çalışırlar. Vaxtilə bizdə də elə idi. Əvvəlki qanuna görə aparıcı artistlər 15, solistlər isə 20 il işləyəndən sonra təqaüdə çıxırdılar. Yəni səhnədəki fəaliyyətə son qoyulurdu, amma istəkdən asılı olaraq kimsə müəllim kimi də fəaliyyətini davam etdirə bilirdi. Hər iki halda – müəlllim işləsə də, yaxud sənəti tərk etsə də haqqı olan pensiyanı mütləq alırdı.

İndiki qanuna görə, gərək 40 il işləyəsən ki, təqaüdə çıxa biləsən. Faktiki olaraq 20 ildən sonra balet artistlərinin zədə, ağır fəaliyyət səbəbilə əmək qabiliyyətləri azalır. Səhnə üçün lazım olan keyfiyyətdə olmurlar, əmək pensiyasını almaq üçün isə 15-20 il gözləməli olduğunu nəzərə alsaq, bu insanlar faktiki işsiz qalırlar.

"Teatrdan çıxsam, pensiya ala bilməyəcəm"

- Sizin iş stajınız nə qədərdir?

- Teatrda 30 illik staja malikəm. 1987-1995-ci illərdə Bakı Xoreoqrafiya Məktəbində balet artisti ixtisası üzrə təhsil almışam. Xoreoqrafiya Məktəbini bitirməmişdən bir il öncə, 1994-cü ildə Opera və Balet Teatrına işə qəbul olundum. 30-cu mövsümdür teatrda çalışıram.

Əvvəlki qanuna görə, mən 10 il bundan öncə səhnə fəaliyyətimə son verə bilərdim, ya pedaqoq kimi, ya da başqa sahədə çalışardım. Amma indiki qanun buna imkan vermir, ona görə mən hələ də teatrda çalışıram. Çünki çıxsam pensiya ala bilməyəcəm. Mənim vəziyyətimdə olan balet artisti çoxdur.

Həmişə deyirəm ki, bu qərarı qəbul edənləri bizim teatra dəvət edirəm. Gəlib zalda otursunlar, biz də yaşlı artistlərdən ibarət bir truppa ilə qarşılarında çıxış edək. Onu da deyim ki, bizim sənətin çətinliyinə görə 60-65 yaşa kimi yaşayan artist də tapmaq çətindir.

Sizcə, yaşlı artistlərin ifasında təqdim olunan balet kiminsə xoşuna gələr? İnanmıram ki, bəyənən olsun. Həqiqət acıdır, amma səhnə gənclik, temperament, enerji, çeviklik istəyir.

Balet kimi çətin ikinci sənət tapa bilməzsiniz. Çünki burda həm musiqi duyumun yerində olmalıdır, həm də hərəkətlərin, elastikliyin, texnikan dəqiq, səhnə görünüşün gözəl olmalıdır. Əlbəttə, ildən-ilə artist yeni təcrübə qazanır, amma biz dramatik artist deyilik. Yaxud kinoya çəkilmirik ki, bir neçə dubl çəkilsin, içərisindən ən yaxşısı seçilsin. Bizdə canlı ifadır və o birinci dubldan gözəl olmalıdır.

Mənə çox tez-tez deyirlər ki, siz yaxşı görünürsünüz, formadasınız. Deyirəm, bəli, mən yaxşı formadayam və yaxşı da görünürəm, amma o demək deyil ki, zədəm yoxdur. Varikozla bərabər o qədər problemlərim var ki... Onlar haqda danışmaq istəmirəm. Problemlər də ilbəil artır.

- Gülağası bəy, pensiya yaşının azaldılması ilə bağlı teatr olaraq hansısa addım atılıbmı?

- Bu problemin həlli istiqamətində bir neçə dəfə Mədəniyyət Nazirliyinə, digər qurumlara müraciət etmişik. Rəhmətlik Qənirə Paşayeva yeganə şəxs idi ki, Milli Məclisdə yüksək tribunadan bizim problemimizi dilə gətirmişdi. İnanmaq istərdim ki, yaşayan deputatlarımız arasında kimsə bu məsələni bir daha qaldırıb məntiqi sonluğa çatdıracaq.

Bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm, qanunda xırda nüanslar nəzərə alınmalıdır. Azərbaycanda ilk və yeganə teatr Opera və Balet Teatrıdır ki, onun balet truppası ancaq balet tamaşalarında iştirak edir. Balet artisti ilə tamaşanı aparan artist fərqlidir. Balaca bir teatrın truppasında olan işçi də özünü balet artisti kimi qələmə verə bilər. Çünki şou-balet geniş yayılıb. Amma balet tamaşada oynamaq tamamilə fərqlidir. Qanunda bu da öz əksini tapmalıdır.