Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan başa düşməlidir ki, Ukrayna və Rusiya arasında danışıqların baş tutması üçün ölkəsi kifayət etməyəcək.

TEREF axar.az-a istinadən xəbər verir ki, bu sözləri Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski RBK-ya müsahibəsində bildirib.

“Türkiyə əsirlərlə bağlı bizə kömək etdi. Bu bir faktdır. Onlar vasitəçi olmaq istəyirlər. Amma Prezident Ərdoğan bilməlidir ki, təkcə Türkiyə vasitəçi kimi bizim üçün kifayət deyil. Bizim üçün sülh sammiti formatı daha yaxşıdır. Mən düşünmürəm ki, Türkiyə təkbaşına Putinin siyasətini sıxışdıra bilsin”, – Zelenski bildirib.

Aprelin 3-də ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə zəng edib.

Entoni Blinken aprelin 5-də ABŞ, Avropa İttifaqı və Ermənistan arasında keçiriləcək üçtərəfli görüşün Azərbaycan tərəfdə narahatlıq doğurduğuna dair xəbərlər aldığını və bu xüsusda Prezident İlham Əliyevlə danışaraq məsələyə aydınlıq gətirilməsini vacib hesab etdiyini deyib.

Dövlət katibi sözügedən görüşün əsas mahiyyətini Ermənistanın iqtisadi inkişafı məsələlərinin təşkil edəcəyini diqqətə çatdırıb.

Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, onda olan məlumata görə üçtərəfli görüşə hazırlıq prosesində Ermənistana hərbi dəstək və birgə hərbi təlimlərin keçirilməsi, Azərbaycan ilə sərhədyanı ərazilərdə hərbi infrastrukturun yaradılması, Avropa İttifaqının Avropa sülh mexanizmi xətti ilə və ABŞ büdcəsi hesabına Ermənistanın silahlandırılması kimi məsələlər də müzakirə olunub. Dövlətimizin başçısı anti-Azərbaycan mahiyyəti daşıyan bu kimi addımların, o cümlədən Fransa tərəfindən də Ermənistanın silahlandırılması siyasətinin regionda silah yarışına rəvac verdiyini və təxribatlara gətirib çıxaracağını vurğulayıb.

Telefon danışığı zamanı Entoni Blinken 5 aprel görüşünün Azərbaycana qarşı olmadığını vurğulayıb.

Siyasi şərhçi Rauf Mirqədirov Kamran Mahmudovun təqdimatında yayımlanan “Çətin sual” verilişində bu barədə danışır.

Kapitulyasiyadan sonra dedim ki, vasitəçilərsiz danışıqlar çox pis nəticəyə gətirib çıxaracaq.

Axar.az xəbər verir ki, bu sözləri Ermənistanın sabiq prezidenti Serj Sərkisyan mediaya açıqlamasında deyib.

“Məncə, nəzərdə tutulan danışıqlar qrupu yaradıldı və onun yaradılması 9 noyabr sənədinə uyğun olaraq həyata keçirildi. Bundan sonra ölkəmizin mötəbər keçmiş rəsmilərindən biri demarkasiya və delimitasiya məsələsində ATƏT-in mövqeyini geniş şəkildə açıqladı. Sadəcə olaraq bu yolla getmək lazım idi, kapitulyasiyadan sonra vasitəçisiz danışıqların çox pis nəticəyə gətirib çıxaracağı göz qabağında idi. Vasitəçilər danışıqların normal gedişinə zəmanət verməyə çağırılır. Əgər bacarmasalar, onları qınamaq olar”, - Sərkisyan bildirib.

9 noyabr sənədinin vasitəçi ölkəsinin danışıqların normal gedişinə təminat verə bilmədiyi haqda jurnalistin sualına isə Sərkisyan bu cür cavab verib:

“Siz əminsinizmi ki, Azərbaycan və Rusiya (öhdəliklərini) yerinə yetirmədilər?”

Psixoloq: “Gənclər arasında kriminal avtoritet kimi böyümək istəyi çox artıb”
İnsan cəmiyyətində şiddət, zorakılıq, psixi və psixoloji anomaliyalar artdıqca, bunun səbəblərinin axtarışı da aktuallaşır. Ötən aylarda Bakıda yeniyetmənin öz ailə üzvlərini qətlə yetirməsi, ardıcıl intihar hadisələri, ailə zorakılığı faktları yenidən bu sual üzərində düşünməyə vadar edir.

Yapon alimləri deyirlər ki, müharibə gedən ölkələrdə müharibədən sonra belə, uzun müddət psixoloji problemlər olur. Postravmatik stress amilindən tutmuş, kütləvi psixoza qədər müxtəlif hallar da müharibənin fəsadları sayıla bilər.

Həqiqətən belədirmi? İnsan cəmiyyəti yeni mərhələyə qədəm qoyub, yoxsa bu sadadıqlarımız həmişə mövcud olan, fəqət son vaxtlar haqqında daha çox informasiya yayılan problemlərdir?

Psixoloq, hipnoterapevt Jalə Abbasova ilə bu suallara cavab axtarmağa çalışmışıq.

– Deməzdim ki, psixoloji problemlər indi yaranıb, yaxud indi daha çoxdur. O problemlər həmişə olub və var. Sadəcə, indi biz onu doğru adlandırmağa başlamışıq ki, bu psixoloji problemdir. Biz sovet uşaqları həm psixoloji, həm fiziki şiddətə məruz qalanda etiraz etmək ağlımıza da gəlmirdi. Heç bilmirdik ki, psixoloji problemimiz var, bizdə özünəqapanma yaranıb. Heç düşünmürdük ki, psixoloqa gedib bu problemlərdən müalicə almalıyıq.

-Heç ağlımız ada gəlməyib ki, şiddət göstərənin özünün psixologiyası qaydasında deyil, sağlam psixologiyası olan şiddətə gedər?

-Elədir, nə etiraz etmişik, nə də üstünə getmişik. Amma bu gün seanslarda açıq-aydın belə etirafların şahidi oluram. Analar deyirlər ki, bəzən özümdən asılı olmadan uşağıma əl qaldırmaq istəyirəm, amma dərhal da özümü ələ alıram. Biz onu seansla geriyə – uşaqlığına aparıb görürük ki, eyni şiddəti öz anasından görüb və beyninə ana rol-modeli bu cür cızılıb.

– Anası da öz anasından onu görüb…

-Bəli, təəssüf ki, çox dərinə işləyib. Necə olur ki, bütöv toplum fiziki şiddətlə böyüyüb? Əslində psixoloji şiddət toplumun məruz qaldığı siyasi, geopolitik mühitdən də asılıdır. Əsrlər öncə işğallara, istismara məruz qalmışıq. Qadının cəmiyyətdə rolu assimilyasiya olunub. Qadın cəmiyyətimizdə həm ana, həm xanım kimi var idi, formal yox, nüfuz, şəxsiyyət idi. Assimilyasiya prosesindən sonra qadının mövqeyi cəmiyyətdə yerlə yeksan oldu. Qadının öz sözünü demək üçün Klara Setkin olmasına ehtiyac yox idi. Azərbaycan qadını Sara Xatun idi, sözünü deyən, özünü ifadə edən. Nə oldu ki, Cəfər Cabbarlı “Sevil”i, “Almaz”ı yazmalı oldu? Əlbəttə, işğalın, ağır kolxoz, zavod işinə göndərilib istismar olunmağın böyük rolu oldu. Bir seansda qadının onurğasındakı ağrıların onun nəsil-kökünün sürgün olunan zaman çəkdikləri əziyyətlə bağlı olduğunu görəndə özüm də şok yaşadım. Qadının genetik yaddaşı o ağrıları onun onurğasında göstərmişdi. Bu baxımdan bizim gördüklərimiz aysberqin görünən tərəfləridir, problemin kökü bu günün məsələsi deyil. Dərinliyinə varmağa bəzən tənbəllik edirik.

-Bəzən də etiraf edə bilmirik…

– Azərbaycan reallığını elit təbəqənin olmadığı sosial şəbəkələrdə tapmaq olur. Hər şey orda çılpaqlığı ilə paylaşılır. Biz də görüb deyirik problem yaranıb. Problem zatən var idi, indi sosial şəbəkələrdə ortaya çıxır. Kriminal hadisələr var idisə, demək, psixoloji problem də var idi, indi də var.

-Kriminal hadisələr psixoloji problemdən doğur, yoxsa psixoloji problemlər kriminal hadisələrdən yaranır?

-Kriminal hadisələrin təbliğatı problemləri çoxaldır. Bu gün gənclər arasında kriminal avtoritet kimi böyümək istəyi çox artıb. 12-17 yaş arasında yeniyetmələrin ən böyük problemi budur. Dünənə qədər deyirdiksə televiziyaların təbliğatı düzgün deyil, bu gün o da var, amma televiziyaya baxanlar azdır, hamı internetin əsirinə çevrilib və bunun qarşısını almaq olmur. Problemi kökündən həll etmək lazımdır. Türk psixoloqun bir kitabını oxudum, yazır ki, supermen türk olsaydı, paltarını anası geyindirərdi. Bu, bizə də aiddir. Uşaqların sevgisini qazanmaq, sevməyi öyrətmk lazımdır onlara, həm ailədə, həm məktəbdə. Azərbaycan müəllimi yalnız proqram üzrə hərəkət edir. Xüsusən azərbaycanlı uşağa sadəcə isti qucaq lazımdır. Nə qədər telefon, kompüter istəsə də o qucaqla kifayətlənər. Biz neyniyirik? Evə də iş aparırıq, uşağa “mane olma, iş görürəm” deyirik. Öz sərhədlərimizi qoya bilmədiyimizə, istismara məruz qaldığımıza görə, övladlarımıza sərf etməli olduğumuz vaxt onlardan oğurlanır.

– Uşağın vaxtını işə satırıq.

-O zamanı da uşaq istəmədiyimiz istiqamətə gedir. Sonra da deyirik ki, uşağı tik-tokdan ayıra bilmirik. Sən özün yönləndirmisən ora, daha ayıra bilməzsən.

-Bir məsələ də var ki, uşağı bizdən çox zəmanə tərbiyə edir, onu cəmiyyətdən təcrid edə bilmərik axı…

-Amma uşağa seçim verə bilərik. Bir pasiyent danışırdı ki, biz uşaq idik, bir dəfə anam bizi məktəbdən götürüb, bara apardı. Deyir, təəccübləndik ki, anam neyləmək istəyir. Ana deyib ki, mən özüm sizi bura gətirdim ki, buranın necə bir yer olduğu marağınızı çəkməsin, mən göstərmiş olum, bilin və bura can atmayın. Bura gələcəyiniz təqdirdə seçiminizin nə olduğunu indidən bilin. Doğru şəxsiyyət olmaq istəyirsinizsə, mənim dediyim yolla gedin. Amma bu o demək deyil ki, bayaq haqqında danışdığım kitabda olduğu kimi, ana övladını idarə etməlidir. Biz uşaqlarımıza həddən artıq qəyyumluq etmək istəyirik.

-Edirik, daha düzgündür, məncə. Körpəliyindən son günümüzə qədər himayədarlıq edirik və bir gün biz olmayanda ona çətin olur, özünə himayədar axtarır, öz həyatını öz əlinə almalı olduğunu düşünmür.

-Razıyam, bu problemdir, amma bir çox insanlar bunu norma kimi qəbul edirlər, deyirlər belə olmalıdır. İstənilən situasiyadan uşaq özü yol tapıb çıxmalıdır. İcazə verməliyik düşünsün, tapsın, problemini özü həll etsin. Xarici ölkələrdə valideynlər uşaqlarına təkbaşına qonşu ölkələrə səyahətə çıxmağa icazə verirlər, bizdə mümkündür belə bir şey? Əsla. Azərbaycanda uşaq düşərgələri yaranır, sevindiricidir, uşaq ən azı 1 gün ailədən kənarda sərbəst yaşamağın dadını almalıdır. Bilməlidir ki, ailədə olduğu kimi heç yerdə əzizlənməyəcək, həyatla baş-başa qalmalıdır. Bəzən mənə deyirlər ki, qızını çox sərbəst buraxırsan, idarə edə bilməyəcəksən. Deyirəm, mən onu idarə etmək istəmirəm. Uşaqlarınızı idarə etdikcə özünüzdən verəcəksiniz. Özünüzü unudub yalnız onunla məşğul olmağınız həm özünüzə, həm də uşağa ziyandır. Qurban ana qurban cəmiyyəti yetişdirir. Qurban cəmiyyəti inkişaf edə bilmir.

-Burda xeyir görən tərəf yoxdur.

-Yoxdur. Bir məqam da var, qonşu nə deyər? Mən elə bilirdim bu bizim mentalitetlə bağlıdır. Akademiyada oxuyanda bu barədə ayrıca blok dərsimiz oldu. Sovet psixologiyası deyilən bir bölüm var. Sən demə, bu mövzu 1970-ci illərdə araşdırılıb və o nəticəyə gəlinib ki, “qonşu Vanya mənim barədə də düşünər?” psixoloji məqamının kökündə repressiyalar durur. Məndə bu fincanın olmağını qonşu görər, gedib hökumətə deyər və dövlət bunun məndə haradan olduğunu soruşub, məni həbs edər, güllələyər, sürgünə göndərər. Bunun psixologiyaya təsirinə baxın, nəsillər dəyib, amma o xof hələ qalır.

–Həyatımızı başqalarının fikrinə görə qurmağımızın əsasında bu durur? Onun da təsiri ola bilər, amma tam o deyil, bizdə bu həm də mentalitelə bağlıdır, genetik yaddaşla bağlıdır.

-Mentalitet dediyimiz əslində budur. Uşağa deyirsən əlini fincana vurma, istidir. Bu komanda bəzən bütün ömür boyu gedir.

–Yəni psixologiyanın zədəsi davam edir. Hələ sovet dönəmində aldığımız zədələr bizimlədirsə, görün dünən yaşadığımız müharibənin vurduğu zədə hara qədər gedəcək.

-İşğal günlərini qeyd etməyimizin özü sağalmaz zədəmizdir. İlk növbədə özümüzə güvənimizi geri qaytarmalıyıq. Mənim əsas işim analarladır. Sağlam ana sağlam cəmiyyətdir. Fiziki, psixoloji şiddət görən ana sağlam psixologiyalı uşaq yetişdirə bilməz. Şiddət görən uşağın 2 seçimi olur – ya özü şiddət göstərən olacaq, ya da gözüqıpıq, qorxaq, əzilmiş olacaq. Heç biri sağlam yol deyil. Travma əslində baş verən hadisə deyil, bizim o hadisəyə münasibətimizdir. Məktəb psixoloqlarına geniş imkanlar verilməlidir. Psixoloq ixtisası olan ali məktəblərdə proqram yenilənməlidir. Psixoloq kitabda oxuduğu şablonu hər kəsə tətbiq etməməlidir.

-Jalə xanım, müharibənin zədələri təzədir, amma qələbə də terapiya oldu bizə, özgüvənimiz qayıtdı.

-Qələbəmizin kökündə də ordunun psixoloji hazırlığı dayanırdı, bu, çox vacib məsələdir. Cəmiyyət dəyişəcək, kifayət qədər ağrıyandan sonra. İnsan yalnız çətinlikdən keçərək böyüyür. Bu, yapon xalqının fəlsəfəsidir. Biz ibtidai insandan müasir insana qədər gəlmişik. Cəmiyyət özü özünü dəyişə bilər, hər kəs özündən başlamalıdır.

Ramilə Qurbanlı
pressklub

Veteran futbolçu İsgəndər Cavadov “Səbail” – “Turan Tovuz” matçından sonra jurnalistlərin suallarını cavablandırıb.

Həmin müsahibəni diqqətinizə çatdırırıq:

– Orada futbol adamları mən, Kazbek Tuayev, Vaqif Sadıqov, rəhmətlik Ələkbər Məmmədov idi. Biz həmişə çalışırdıq ki, uşaq futbolu inkişaf etsin. Amma bizdə o səlahiyyət yox idi. Gücümüz çatmırdı.

– Problemləri görürdüz də, onları qabartmaq olardı…

– AFFA-da 4 nəfər rəhbər var idi. Onlardan soruşa bilərdiz ki, futbol niyə inkişaf etmir… Ancaq düşürdüz İsgəndər Cavadovun üstünə.

– Siz İsgəndər Cavadovsuz da…

– Biz inqilabçıyıq? Həmişə mübahisə etmişik. Ramiz Mirzəyevin vaxtında mən dedim ki, yerli məşqçi olmalıdır. Bunun üstündə dava oldu. 20 ildir deyirəm yerli mütəxəssis gəlməlidir, hələ o səviyyəyə çatmamışıq ki, bizdə əcnəbi məşqçi olsun.

– Millidə yerli baş məşqçi Qurban Qurbanov oldu. Onu dəstəklədiz?

– Qurban Qurbanovu biz istefaya göndərməmişik, özü getdi.

– Qurban Qurbanovun 6 illik müqaviləsi var idi. 9 ay sonra niyə getdi?

– Özü getdi. Bilmirəm.

– Daim deyirlər ki, siz, Vaqif Sadıqov və Kazbek Tuayevin istənilən dəstəyi göstərmədi. Niyə belədir?

– Nəyə görə siz rəhbərlərdən yazmırdız?

– Zaman-zaman bütün rəhbərlərdən yazılıb…

– Heç birindən yazılmayıb. Elə deyirlə ki, İsgəndər Cavadov orada oturub, danışmayıb. Mən 20 il AFFA-da danışmışam, vuruşmuşam. Mənim gücüm çatmırdı. İnqilabçı deyiləm. Orada olanda mənə deyirdilər ki, otur yerində, sənə lazımdır…

– Kim deyirdi?

– İcraiyyə Komitəsinin üzvləri. Biz həmişə çalışmışıq ki, düz yolla gedək. Mənim rəhbəri olduğum Şimal Regional Federasiyasına pul vermirdilər ki, iş görüm. Özüm icra başçısına deyib tədbirlər keçirirdim. Keçirdim, sonra mənə bütün yolları bağladılar.

– AFFA-ya yeni gələcək rəhbərlikdən gözləntiləriniz nədir?

– Rövnəq Abdullayev yaxşı rəhbər olub. Amma bəzi şeylər var ki, onları danışa bilmirəm. Orada baş verənləri çölə çıxara bilmirdik. Hamı da düşüb üstümüzə ki, İsgəndər Cavadov, Kazbek Tuayev, Vaqif Sadıqov danışmırdı…

– Vaxtında niyə etiraz etmirdiniz?

– Bizi müdafiə eləmirsiz. Bir şey olan kimi deyirlər ki, savadsızdırlar. Savadsız olsaydım, mən “Dinamo”da(Moskva) oynamazdım. Savadsız futbolçu ola bilməz. Futbol üçün baş lazımdır. Orada oturanda da, həmişə rəhbərlərə sözümü demişəm. Orada olan 13 nəfərdən biz 5 nəfər həmişə etiraz etmişik. Sadəcə gücümüz çatmırdı. Səsvermə olurdu, uduzurduq. Hər şey bizlik deyildi.

– Milli komandaya əcnəbi baş məşqçilər gələndə etirazınızı bildirirdiz?

– Bəli, demişəm. Çünki, onlar futbolçu deyillər. Komandada 15 əcnəbi nəyə lazımdır. Yerli futbolçular nə vaxt inkişaf edəcək. Bunlar bizim oyunçulara heç nə öyrətmir. Bircə “Qarabağ”dır ki, Azərbaycan futbolunun reytinqini qaldırır. “Qarabağ”a alternativ klub tapa bilmirlər? Düzəltsinlər də.

– Yenə milliyə əcnəbi baş məşqçi gətirmək istəyirlər…

– Özləri bilər. Mən dedim ki, əcnəbi məşqçi bizə heç nə verməyəcək. Biz o səviyyəyə çatmamışıq ki, xarici işləsin.

– Sizin konkret namizədiniz var?

– Bu gün Qurban Qurbanovdur. Amma Qurban razılıq versə, biz də onu dəstəkləyərik. Onun da məsuliyyəti lap çoxalacaq. “Qarabağ”a rəhbərlik edir. Daha sonra milliyə gəlsə, problemlər yarana bilər. İstənilən halda, qərarını versə, dəstək olacağıq. Layiqli məşqçidir, işləyə bilər. (Sportal.az)

Krım Ali Müftisi Ayder Rustemov: “Rusiya müsəlmanları artıq deyirlər ki, onlar terrorçu deyillər. İndi onlar “vətən uğrunda” ölməyə məcbur olacaqlar”

Moskvada “Crocus City Hall”da baş verən terror aktı ruslar arasında ksenofobiya və şovinizm dalğasını artırıb. İstər sosial şəbəkələrdə, istərsə də siyasətçilərin açıqlamalarında nifrət çağırışları müşahidə olunur. Məsələn, Rusiya Dövlət Dumasının ilhaq edilmiş Krımdan olan deputatı Mixailo Şeremet bildirib ki, Qərb kəşfiyyat orqanları Rusiyada terror aktları törətmək və ölkədə sabitliyi pozmaq üçün miqrantlardan istifadə edir.

Proqnozlaşdırılır ki, siyasətçilərin “miqrantlara sıfır tolerantlıq” haqqında belə bir konsepsiyası milyonlarla insanı təqib obyektinə çevirə bilər. Ekspertlər onu da bildirirlər ki, Rusiyada ksenofobiya və dözümsüzlük məsələsi yeni deyil, bunun uzun tarixi var.

Məsələn, işğaldan sonra müsəlmanların Kremlin repressiv maşınının təzyiqini tam hiss etdiyi Krımda baş verənlər nümayişkaranə və faciəvidir.

Krımın Ali Müftisi, Krım Muxtar Respublikası Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin rəhbəri Ayder Rustemov UNİAN-a müsahibəsində Rusiyadakı müsəlmanlara terrordan sonra münasibətin necə olacağını şərh edib. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Ayder bəy, Kremlin uzun müddətdir ki, müsəlmanların müdafiəçisi maskası taxdığını, lazımi təbliğata pul xərclədiyini, bu ikiüzlülüyü İslam dünyasında təbliğ etməyə çalışdığını görmək çətin deyil. Digər tərəfdən, “Crocus City Hall”dakı terror aktından sonra başlayan və müsəlmanlara qarşı tüğyan edən dözümsüzlüyü görürük. Sizcə, Rusiya müsəlmanları özlərini təhlükəsiz hiss edə bilərlərmi?

- Patriarx Kirillin olduğu bir dövlətdə müsəlmanlar özlərini necə təhlükəsiz hiss edə bilərlər? Bu yaxınlarda, hətta terror aktından əvvəl Kirill "təhlükə" elan etdi: sanki Rusiya çoxəsrlik tarixində ilk dəfə olaraq pravoslav dövlətindən İslam xilafətinə çevrilə bilər. Patriarx İstanbuldakı Aya Sofiya ilə paralel gətirərək, “Məbədlərimizdəki xaçı İslam ayparasına dəyişdirmək kimi ölümcül risklə üz-üzəyik” dedi. Və onun müraciətində ruslara birbaşa müraciət var ki, “müsəlmanları mədəniyyətə və imana çatdırmaq üçün səy göstərmək lazımdır”. Bunlar çox təhlükəli fikirlərdir, lakin bu, hamısı deyil.

Kirill deyir ki, bütün miqrantlara vətəndaşlıq vermək və onları “böyük vətəni qorumaq” üçün Ukrayna ilə döyüşə göndərmək lazımdır. Əslində, onlar artıq buna başlayıblar.m Hələ 2022-ci ildə bir Dağıstandan olan azərbaycanlı və bir adıgeyin “bu, bizim müharibəmiz deyil” deyərək xidmətdən imtina etmək istəməsi ilə bağlı səs-küylü hadisə var idi. Əvəzində onlar və digər müsəlman əsgərlər polkovnik Andrey Lapindən təhqirlər eşitdilər. Müsəlmanlar arasında mənim üçün qəhrəman olan üç tacik var idi. Onların adları: Bykzot, Anuşe və Ami idi. Komandir güllələdi. Sonradan məlum oldu ki, onlar çoxdan Rusiya vətəndaşı deyillər: onlara sadəcə olaraq vətəndaşlıq verilib və tez səfərbər olunublar.

Başqa bir hadisə: Biloqır rayonunun bir kəndində yüz Krım tatarı sadəcə olaraq “toplanıb” səfərbər edilib. Və məncə, Rusiyada keçirilən “seçkilərdən” sonra yeni kütləvi səfərbərlik dalğası başlayacaq. Ona görə də, Rusiyada müsəlmanların hər hansı təhlükəsizliyindən danışa bilmərik.

- Müsəlmanların günahlandırıldığı terror hadisəsindən sonra vəziyyət daha da pisləşəcək?

- Kirillin Rusiyanın “islamlaşması” təhlükəsi və müsəlman mühacirlərin “vətənin qorunması üçün” səfərbər olunması ilə bağlı bəyanatından sonra terror aktı gözlənilən idi. Rusiya bu faktordan ilk dəfə deyil ki, öz ərazisində istifadə edir: Rusiya-Çeçenistan müharibəsi zamanı da, ruslar daxili problemləri əlaqələndirmək üçün öz şəhərində partlayış törətdilər.



Baş verən və yüzdən çox insanın həlak olduğu irimiqyaslı terror aktından sonra nə görürük? Əvvəlcə Rusiyada yaşayan müsəlmanlar sosial şəbəkələrdə ölən və yaralananlara başsağlığı verir, sonra terrorçu olmadıqlarına görə özlərinə haqq qazandırmağa başlayırlar. Hətta sonradan müsəlmanların evlərini tərk etməmələri ilə bağlı çağırışlar da oldu. Eyni zamanda, biz Kremlin müəyyən mesajlar verdiyi neonasist bəyanatının necə yayıldığını görürük: rus kimliyi ilə qürur, vətəni qorumağa çağırış və dolayısı ilə terror aktına görə qisas almağa çağırış. Nəticədə Kreml nə əldə edir? Rusiya müsəlmanları bəhanə gətirir və - müsəlmanlar istəsələr də, istəməsələr də, artıq "vətəni qorumağa” məcburdurlar. Yəni demək olar ki, Kirillin ideoloji ideyalarının praktikada həyata keçirilməsinin şahidi ola bilərik.

- Rusiyadan olan hansısa ruhani lider müharibəyə qarşı çıxmağa cəsarət edə bilərmi?

- Əslində, müxtəlif konfessiyaların ruhani liderlərinin müharibəyə qarşı çıxdığı bir çox hallar var. Amma bunu artıq Rusiya daxilində yox, xaricdə edirlər. Birbaşa Rusiyada, təbii ki, vəziyyət tamam başqadır.

İnquşetiyada səfərbər olub cəbhədə həlak olan müsəlmanın dəfn mərasimində belə bir hal olub. Adı açıqlanmayan imam bu müharibədə iştirakın haram olduğunu bildirib. Bundan sonra İnquşetiyanın Baş naziri birbaşa bu imamı təqib etməyə başlayıb, onun haqqında Ekstremizmlə Mübarizə Baş İdarəsinə müraciət ünvanlayıb.

Rusiyada genişmiqyaslı işğal başlanandan sonra hətta müsəlman təşkilatlarının bütöv bir qurultayını topladılar. Orada vahid kollektiv fətva verilib ki, guya Rusiya özünü müdafiə edir, guya ona hücum edilib... Krımın müftisi deyilən Əmirəli Ablayevin ictimaiyyət qarşısında çıxışları var. Rusiya Federasiyasının silahlı qüvvələrinin sıralarına qoşulan və Ukraynaya qarşı Rusiya tərəfində döyüşməyə gedənlərə xeyir-dua verir...

- Və burada sual yaranır: Rusiyada ruhani lider olmaq, eyni zamanmda, Kremlin marioneti olmamaq mümkündürmü?

- Xeyr, mümkün deyil. Dövlət dini qurumları sıxışdırır. Krımda hər şey bütün dini qurumların məcburi yenidən qeydiyyata alınması ilə başladı. Onların da təxminən beş yüz nəfəri bu təkrar qeydiyyatdan keçməyib - bəziləri imtina etdi, bəziləri isə keçə bilmədi.

Növbəti addım “imam vəsiqəsi” oldu. Yalnız belə “akkreditasiya” ilə dini təcrübə ilə məşğul olmaq olar. Bir də kimsə, hardasa, kimin üçün “şəhadətnamə”siz hansısa namaz qılıbsa, bu müftiyyətin işçiləri onun haqqında hesabat verirlər. Bundan sonra repressiv maşın işə düşür, axtarışlar başlayır, çox çirkli mexanizmlərdən istifadə olunur.

Hər şey müşahidədən başlayır. İnsanların evinə soxularaq gizli kameralar quraşdırdıqları hallar olur. Deyirlər ki, adamlar sadəcə olaraq interneti kəsirlər, sonra “provayderdən” gəldiklərini bəhanə edərək nəsə quraşdırırlar ki, evdə baş verənləri dinləsinlər...

- Bu, fərdlərə aiddir, yoxsa sistemli bir hadisədir?

- Çox böyük bir problem var. Krımın qondarma müftisi Əmirəli Ablayev çıxışında bildirib ki, müftiyyətə tabe olmayan on məscid var. Ruslar isə onları güc yolu ilə tabe etmək üçün bütün mexanizmlərdən istifadə edəcəklər. Daha doğrusu, çox çirkin üsullarla bunu etməyə çalışıblar. Bir neçə il əvvəl Ramazan ayında bu məscidlərin işığını və suyunu kəsmişdilər. İçəri girdilər, pəncərələri sındırdılar. Eyni zamanda, mətbuatda Katedral məscidinin açılışından danışırdılar. Yəni biri açılır, onu bağlanacaq. Mən buna “şeytanın oyunu” deyirəm. Rusiyanın bu gün dinlə etdiyi də budur...

Ümumiyyətlə, hazırda işğal olunmuş Krımda yaşayan və müftiyyətdə işləyən istənilən imam FSB ilə əməkdaşlıq edəcəyini bildirən “kağız”a imza atmağa məcbur olub. Hər şey elə qurulub ki, imamlar camaat haqqında hesabat versinlər. Əslində bu sistem Sovet İttifaqı dövründə mövcud olan sistemdən heç də fərqlənmir. Əvvəllər hər şey eyni şəkildə işləyirdi. SSRİ total danonsasiyalar ölkəsi idi. Hamı qorxu mühitində yaşayırdı. İndi ruslar da din amilindən istifadə edərək insanları özlərinə tabe etdirirlər, onlara tam nəzarəti əllərinə götürürlər.

- Siz Krımın adını çəkirsiniz, bəs indi rusların işğal etdiyi digər ərazilərdə nə baş verir?

- Onlar hər yerdə eyni addımı atırlar. Yəni Zaporojye və Xerson vilayətlərinin işğal olunmuş hissələrində də eyni işlər görülür. Dnepr çayının sol sahilində yerləşən icmalarımız artıq bu problemlərlə üzləşiblər.

İmamlarımızdan biri Rüstəm Asanov işgəncələrə məruz qalıb. Hər şey “klassik janra” uyğun həyata keçirilib: başına torba keçirib aparıblar. Yarım gün onunla ünsiyyət olmayıb və demək olar ki, bütün bu müddət ərzində döyülüb. Onunla eyni vaxtda saxlanılanlar da olub. Və əmindir ki, onunla aparılan bir nəfəri döyərək öldürüblər.

Rüstəm Asanov hər şeyə imza atmağa məcbur olduğunu deyir. Konkret olaraq, ona deyiblər: “Bu gündən işğal altında olan Krımda müftiliklə işləməyə başlayırsınız”. O, bu sənədləri götürüb Krıma, oradan Türkiyəyə gedib və bundan sonra Ukraynaya qayıda bildi. İndi bizimlə işləyir.

- İşğal olunmuş Krımda məhkum olunmuş müsəlmanların sayı ilə bağlı statistikanız varmı?

- Biz yüz on yeddi nəfərin saxta ittihamlarla məhkum edildiyini bilirik. Amma real rəqəm daha yüksək ola bilər. Əksəriyyəti “Hizb-ut-Təhrir”dən danışır. Amma təbii ki, adın Rusiya prokurorları üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bu gün “Hizb-ut-Təhrir”, sabah başqa ad ola bilər.

Saxlanılanlara 14 ildən 19 ilə qədər həbs verilib. Krım prokuroru İqor Ponoçovnının açıqladığı dəhşətli bir rəqəm var: işğal olunmuş Krımda siyasi və etnik zəmində məhkumların ümumi müddəti 1230 ildir. Və bu illərin sayı demək olar ki, hər həftə artır.

Həbslər dalğası davam edir. Martın 5-də Krımda on Krım tatarının evində kütləvi axtarışlar aparılıb. Simferopol şəhərinin Vsk rayon məhkəməsi Memet Lyumanov, Əziz Əzizov, Rustem Osmanov və Mustafa Abduramanovu istintaq təcridxanasına göndərib.

- Kadırov haqda soruşmaya bilmirəm. Sizcə o, səmimi müsəlmandır, yoxsa sadəcə olaraq İslamdan istifadə edən biri?

- Kadırov Rusiyanın Ukrayna ilə müharibəsinin “xristian və müsəlmanların satanizmə qarşı müharibəsi” olduğunu bəyan edən adamdır. O çoxdan İslamdan qovulmuş adamdır. Amma bütün bunları məhkəmə müəyyən etməlidir – İslam hüququ belə deyir...

Ən azından mənim üçün dəqiq olan odur ki, Kadırov dindarlıq maskası taxan, Kreml nə deyirsə, onu da edən ikiüzlüdür. Hətta Çeçenistan vətəndaşlarını Ukraynaya ölümə göndərmək kimi axmaq iş görür. Əsir düşən çeçenlərlə əlaqə saxladım. Onlar kamera qarşısında bunu deməkdən imtina etsələr də, şəxsi söhbətlərdə “Döyüşməyə getməsəydik, öldürüləcəkdik” deyirdilər. Çeçenistanda hamı hər şeyi mükəmməl başa düşür. Mən belə düşünürəm və ümid edirəm. Amma insanlar qorxu içində, totalitar rejimin ağırlığı altında yaşayırlar.

Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az

Anar Həsənov: “Əsas olan ortadakı versiyalar deyil, Moskvanın ipi kimin boynundan asacağıdır”

Moskvada yaşayan azərbaycanlı politoloq, Rusiyanın Xalqlar Dostluğu Universitetinin dosenti, filologiya elmləri namizədi Anar Həsənov AYNA-ya müsahibəsində Moskvanın “Crocus City Hall” ticarət mərkəzində baş verən terror aktı, hadisənin səbəb-nəticə əlaqəsi və bundan sonra gözlənilən prosesləri təhlil edib. Beləliklə:

- Nə baş verdi Moskvada? Bu faciəyə nə ad vermək olar?

- Mənim üçün nə baş verdiyi deyil, baş verənin dövlət tərəfindən necə təqdim olunması önəmlidir. Əsas olan dövlətin baş vermiş hadisəni kimlərlə və nələrlə əlaqələndirəcəyi və kimi günahkar görəcəyidir. Hələlik dövlət bu məsələdə yekdil qərar qəbul etməyib, istintaq davam edir, versiyalar və işarələr var ki, bu işarələr də Ukraynaya aparır.

Hesab edirəm ki, bu, təkcə bir faciə deyil, bu, böyük bir siyasi hadisədir. Moskva bu hadisəyə siyasi qiymət verəcək. Burada da əsas olan günahkar axtarmaq deyil, faktın özünü siyasətlə əlaqələndirməkdir. Təkcə Rusiyada deyil, bütün dünyada hakimiyyətlər böhran vəziyyətlərini öz xeyirlərinə həll etməyə çalışırlar. Əgər dövlətin düşməni varsa, hakimiyyət hadisəni həmin düşmənlə, yaxud düşmənə xidmət edən “beşinci kolon”la əlaqələndirməyə çalışır. Bu baxımdan düşünürəm ki, Rusiya dövləti bu hadisənin köklərini Ukraynaya bağlayacaq və bunu da əsaslandıra biləcək.

- Öncə erməni faktoru, sonra İŞİD izi, ardınca taciklər və nəhayət, diqqətlər Ukraynaya yönəldi. İndi Moskva ipin ucunu harada axtarır?

- Gəlin məntiqi ardıcıllığa nəzər salaq. Terror aktının radikal dini qruplaşma tərəfindən törədildiyi bəyan edilib. Amma qruplaşma bunun icraçısı ola bilər. Deməli, qruplaşmanın arxasında sifarişçi qüvvə var. Həmin qüvvə Ukrayna ola bilər, çünki Ukrayna ABŞ-ın forpostudur. İndi diqqət edin: İŞİD-i kim yaradıb? Rusiyada birmənalı fikir var ki, İŞİD-i Amerika yaradıb və himayə edir. Zəncir beləcə tamamlanır: hadisəni radikal terror təşkilatı törədib, onun arxasında Ukrayna dayanır, onun da arxasında ABŞ. Amerika harda varsa, orda İsrail də var. Eyni zamanda, ipin digər ucu Avropa dövlətlərinə aparıb çıxara bilər. Bilirsiniz, vacib olan bizim üzərində dayandığımız versiyalar deyil, əsas olan Moskvanın bunu kimin boynundan asacağıdır. Hesab edirəm ki, Moskva hadisənin səbəbkarı kimi Kiyevi göstərəcək.

- Və bu, nələrə səbəb olacaq?

- Bu, Avropaya münasibətdə yeni vəziyyətin yaranmasına səbəb olacaq. Rusiyanın Avropa dövlətlərini vurması üçün ciddi imkanlar yaradır. Bildiyiniz kimi, hazırda bəzi Avropa dövlətləri Ukraynaya əsgəri yardım göstərilməsini müzakirə edir. Məsələn, Fransa 2 min nəfərlik qruplaşma hazırlayıb, sabah bu rəqəm 12 minə, 22 minə qaldırıla bilər, vəziyyət nəzarətdən çıxa bilər. O zaman artıq Avropa şəhərlərinə atom bombası atılması üçün bu hadisədən istifadə oluna bilər. Yəni, Fransa bizim ölkəmizdə terror aktı törədirsə, onu bombalamalıyıq. Qısası, Moskvada baş vermiş hadisə Avropanı vurmaq üçün çox gözəl bir zəmindir.

- Belə düşünənlər var ki, “Crocus City” hadisəsi Kremldə ssenariləşdirilib – Ukraynaya qarşı daha ağır metodlardan istifadə etmək üçün...

- Mən belə güman etmirəm. Onsuz da Rusiya Ukraynanı dağıdır, yerlə yeksan edir. Bu gün Rusiyanın Lvovu, ya da başqa bir Ukrayna şəhərini vurmaq üçün əlavə hansı bəhanəyə ehtiyacı var ki? Yaxud atom silahını Lvova niyə atsın? Lvov Moskvanın burnunun ucundadır. Yəni, hədəf Ukrayna deyil, Avropadır. Ukraynaya yardımları kəsmələri üçün Avropa şəhərləri vurulmalıdır. Konkret olaraq, zənnimcə, hədəf Fransadır, onun şəhərləridir. Əgər Fransanın şəhərləri bombalanarsa, o zaman Paris Kiyevə yardımları dayandıra bilər.

- Putinin sözçüsü Peskov xüsusi hərbi əməliyyatın müharibəyə çevrildiyini bildirdi. Bu məqam da dediyiniz kimi, müharibənin Avropa şəhərlərinə daşınacağı anlamına gəlir?

- Peskov sonradan izahat verdi ki, sizin qeyd etdiyiniz fikri təhrif olunub. O demək istəyib ki, “bizim xüsusi hərbi əməliyyatın qarşılığında bizimlə bütün dünya vuruşur”. Bu, o deməkdir ki, Rusiya xüsusi hərbi əməliyyatın statusunu dəyişməyib. Amma dəyişmək, müharibə elan etmək mümkündür. Bu da o halda ola bilər ki, Rusiya cəbhə boyu uğursuzluğa düçar olsun. Belə olarsa, müharibə elan oluna və proses atom müharibəsinə qədər gedib çıxa bilər. Təbii ki, müharibə zamanı hədəf Ukrayna deyil, Avropa əraziləri olacaq.

- Yuxarıda sözügedən terror aktının Kreml tərəfindən ssenariləşdirilməsi versiyasını istisna etdiniz. Yaxşı, xaricdən sifariş edilibsə, o zaman Rusiya xüsusi xidmət orqanları, polisi, mühafizə sistemi hara baxırdı?

- Bu hadisə o halda Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının səriştəsizliyi kimi qiymətləndirilə bilər ki, 11 sentyabr hadisəsi ABŞ xüsusi xidmət orqanlarının səriştəsizliyi kimi qiymətləndirilsin, İspaniya qatarın partladılması və 193 nəfərin həlak olması bu ölkənin xüsusi xidmət orqanlarının səriştəsizliyi kimi qiymətləndirilsin və ilaxır. Sözsüz ki, Rusiya xüsusi xidmət orqanları haradasa səhv buraxıb, təhlükəsiliyi yetəri səviyyədə təmin edə bilməyiblər. Amma bu, o demək deyil ki, rus xüsusi xidməti səriştəsiz adlandırılmalıdır. Terrordan hansı dövlət sığortalanıb ki? Ötən ilin oktyabrında İsraildə baş verənləri heç kim unutmayıb.

- Bəlkə, Rusiya dövləti özü bunda maraqlı idi..?

- Niyə Rusiya bunda maraqlı olmalıdır? Məgər Rusiya cəmiyyətində hakimiyyətə qarşı etiraz dalğasımı var, hökumətin qərarlarına mane olmaq iqtidarında olan siyasi qüvvəmi var ki, bunu etsinlər? Kim Kremldə qəbul olunan qərarları şübhə altına ala, hakimiyyət daxilində problem yarada bilər? Yaxud hakimiyyət hansı siyasi qüvvələrin səsini kəsmək üçün belə bir addım atmalıdır? Bütün bu versiyalar mövcud deyil. O zaman Moskva heç bir halda bu cür hadisənin baş verməsində maraqlı ola bilməz!

Müəllif: İsmayıl Məmmədli