Hərbi ekspert: “Bütün məsələlər tam həll olunmadığı üçün Azərbaycana silah lazımdır”

“Azərbaycan Türkiyə və İsraillə IV Azərbaycan Beynəlxalq Müdafiə “ADEX” və XIII Beynəlxalq Daxili Təhlükəsizlik, Mühafizə və Xilasetmə “Securex Caspian” sərgiləri çərçivəsində yeni silahların alınmasına dair müqavilələr imzalayacaq”.

Bunu jurnalistlərə açıqlamasında Müdafiə Sənayesi naziri Mədət Quliyev deyib.

Mədət Quliyev bildirib ki, Türkiyə, İsrail və Pakistan ilə əməkdaşlığın inkişafı Azərbaycanın hərbi-sənaye kompleksinin prioritet istiqamətidir.

“Bu gün dünyanın ən güclü silahları həm Türkiyədə, həm də İsraildə istehsal olunur. Türkiyə, İsrail və Pakistanla hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq bizim prioritet istiqamətlərimizdir”, – Quliyev bildirib.

Beləliklə, söhbət təkcə daxili inkişafı gücləndirməkdən deyil, həm də Türkiyə və İsraildə yeni silahların alınmasından gedir. Belə çıxır ki, Azərbaycana nədənsə hələ də silahlanmaq lazımdır. Bu gün hətta ən məlumatsız insanlar da bilirlər ki, Cənubi Qafqazda hərbi-texniki mənada Azərbaycandan yaxşı təchiz edilmiş ölkə yoxdur. Belə olan halda ortaya sual çıxır: dövlətimizin xaricdən daha çox yeni silah almasına, arsenalını doldurmasına nə ehtiyacı var, bu nəyə lazımdır? Bunun Ermənistandan gələn bəzi potensial təhlükələrdən qaynaqlanması ehtimalı azdır. Belə olan halda, bu, şimaldan və cənubdan gələn mümkün təhlükələrə qarşı müdafiənin təmin edilməsi ilə bağlı ola bilərmi? Yoxsa bu gələcək satınalmaların arxasında başqa məqsədlər var?

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin İnformasiya və Analitika İdarəsinin keçmiş əməkdaşı, hərbi ekspert Azad İsazadə bu məqamlarla bağlı fikirlərini Press Klubla bölüşüb:

– İlk diqqət etdiyim məqam ondan ibarətdir ki, bu açıqlamanı Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi deyil, Azərbaycanın hərbi-sənaye kompleksinə rəhbərlik edən Müdafiə Sənayesi naziri verib. İki növ alış var. Birincisi, silahın sadəcə alınıb istifadə edilməsi, vaxtaşırı onun üçün ehtiyat hissələrinin alınmasıdır. Amma elə müqavilələr də var ki, bu və ya digər növ silahla yanaşı, onun texnologiyaları da alınır. İndi biz Müdafiə Sənayesi nazirinin çıxışını araşdırdığımzdan, istisna etmirəm ki, gələcəkdə bu ölkələrlə müəyyən hərbi texnika modelləri üzrə Azərbaycanda ya birgə istehsal müəssisələri, ya da bəzi təmir müəssisələri yaradılacaq. Və birmənalı olaraq deyə bilərəm ki, bu silahların yerli analoqlarının hazırlanması üzərində işləyəcək konstruktor büroları olacaq. Hərbi-texniki sahədə belə əməkdaşlıq, prinsipcə, həm də hərbi sənaye kompleksinin inkişafıdır.

Mədət Quliyevin danışdığı əməkdaşlıq adi silah alışından daha geniş bir şeydir. Bu bir.

İkincisi, biz sadəcə silah alsaq belə, bu, Azərbaycana lazımdır. Çünki Ermənistanla bütün məsələlər tam həll olunmayıb. Azərbaycan ordusunda Rusiya silahının payı hələ də kifayət qədər böyükdür. Biz başa düşürük ki, bu silahlar get-gedə sıradan çıxacaq, onun təmiri, təminatı, satın alınması ilə bağlı məsələlər var. Rusiya isə sanksiyalar altındadır və sanksiyaların nə qədər davam edəcəyi məlum deyil. Yəni, ola bilər ki, Rusiya istehsalının əsas hissəsini təşkil edən artilleriya, zirehli texnika, aviasiya (demək olar ki, 80% Rusiya istehsalıdır) gec-tez elektronika, yüksək dəqiqlikli avadanlıqlar tələb edəcək. Biz isə sanksiyalar səbəbindən onları sadəcə olaraq Rusiyadan ala bilməyəcəyik.

Bu o deməkdir ki, biz artıq indidən bütün bunların analoqlarını və əvəzedicilərini gələcəkdə heç vaxt problem yaşamayacağımız ölkələrdə axtarmalıyıq. Ən azından görünən perspektivdə işə başlamalıyıq. Ehtiyat hissələri və təmir dəstlərini asanlıqla əldə edə biləcəyimiz yerlər aramalıyıq.

Üçüncü aspekt hərbi tarixdir. Ukrayna nümunəsinə əsaslanaraq xatırladaq ki, SSRİ dağıldığı zaman bu respublika ən çox silah ehtiyatına malik idi. Məsələn, Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisində bir Zaqafqaziya hərbi dairəsi var idisə, Ukrayna torpaqlarında üç hərbi dairə var idi. Və hər üçü Avropaya zərbə vurmaq məqsədi daşıyırdı. Bu, İkinci Strateji Eşelon adlanan yer idi. Müvafiq olaraq, Ukrayna tanklar, artilleriya, təyyarələrlə doldurulmuşdu. Üstəlik, Qərb Qüvvələr Qrupunun Şərqi Almaniyadan, Polşadan çıxarılması başlayanda ağır, zirehli texnikanın əsas hissəsi SSRİ sərhədini keçərək Ukraynada dayandı. Silah o qədər çox idi ki, Ukrayna bu silahları demək olar ki, bütün dünyaya satırdı. Həm Afrikaya, həm Asiya ölkələrinə, həm də Avropanın bəzi dövlətlərinə. Biz də, gürcülər də onlardan alırdıq. Nəticədə, 2014-cü ilə qədər onların sadəcə silahları qalmamışdı. O zaman yaranan silah çatışmazlığı bu gün – 8 il sonra da hiss olunur. Onların sadəcə olaraq tankları çatışmır. Vaxtiləsə, silah bolluğu idi.

Bu nə deməkdir? O deməkdir ki, silahların alınması və müəyyən silah ehtiyatlarının yaradılması həmişə faydalı ola bilər.

Şimaldan və cənubdan Azərbaycana qarşı mümkün təhlükələrə gəlincə, mən hələ də bu istiqamətlərdən ölkəmizə genişmiqyaslı hücumun başlayacağı bir vəziyyəti təsəvvür edə bilmirəm. Amma onu da bilirəm ki, bir il bundan əvvəl Rusiyanın Ukraynaya hücum edəcəyi heç kimin ağlına belə gəlməzdi. Açıq şəkildə deyilməsə də, bütün dövlətlərin hərbi doktrinası bütün qonşulardan potensial zərbə gözləmək lazım olduğunu nəzərdə tutur. Yəni başa düşməliyik ki, şərti olaraq həm Türkmənistanın ərazimizə desant atması, həm də Gürcüstandan hücum əmri nəzərə alınır. Bütün bu ərazilərdə müəyyən müdafiə tədbirləri həyata keçirilməlidir. Silahlar da müvafiq olaraq poliqonlarda və ya dövlət sərhədi boyu hərbi hissələrdə yerləşdirilməlidir.

Rauf Orucov

Ərəstun Oruclu: “Nikol anlayır ki, Ruben onun yerinə hazırlanır və bu amil Paşinyanı Azərbaycan və Türkiyə ilə danışıqlarda daha çevik mövqe nümayiş etdirməyə vadar edəcək”

Erməni əsilli rusiyalı milyarder Ruben Vardanyanın birdən-birə Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi, Qarabağa köç etməsi ilə bağlı bəyanatı gündəmin əsas müzakirə mövzusudur. Sərvətinin dəyəri 7 milyard dollarla ölçülən Vardanyanın belə bir qərara gəlməsi ilə bağlı bir çox versiyalar səsləndirilir. Bir versiyaya görə, milyarder Qərbin sanksiyalarından yayınmaq üçün belə bir addım atıb. Xatırladaq ki, Ukraynaya qarşı işğalçı müharibə səbəbindən Qərb tərəfindən əksər rusiyalı biznesmenlərə qarşı embarqolar tətbiq olunub ki, o siyahıda Rubenin də adı var.

Başqa bir versiyaya görə isə, Vardanyanın Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi və Qarabağa yerləşmək planı Kremlin məkrli ssenarisinin tərkib hissəsidir. Bununla Rusiya Qarabağdakı separatizmi daha da çiçəkləndirmək, münaqişənin həll olunmasına əngəl yaratmaq niyyəti güdür.

Əsas versiyalardan biri də odur ki, Rusiya Vardanyanı Qarabağa yox, Qarabağ adı ilə məhz Ermənistana göndərir. Məlumdur ki, Vardanyanın Xankəndiyə yerləşməsini Azərbaycan qəbul etməyəcək və bunun qarşısını alacaq. Ehtimala görə, Qarabağa gələ bilməyən milyarder İrəvana yerləşəcək. Və Vardanyan yeni siyasi fiqur kimi Ermənistan müxalifətinin liderinə çevriləcək.

Məlumdur ki, hazırkı Ermənistan hakimiyyətini Rusiyanın əksər siyasi dairələri qəbul etmir. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Paşinyanı Rusiya İrəvandakı əlaltı müxalifətinin vasitəsi ilə devirə bilmədi. Çünki ermənilər Paşinyandan nə qədər narazı olsalar da, Rusiyanın Ermənistandakı siyasi alətləri olan Köçəryanı da, Sarkisyanı da dəstəkləmirlər.

Vardanyan isə yeni simadır. Eyni zamanda, onun hakimiyyətə gəlmək, Ermənistandakı sosial vəziyyəti qismən yaxşılaşdırmaq imkanları mövcuddur. Analitiklər bildirirlər ki, Rusiya Gürcüstanda etdiyini indi Ermənistanda etməyə çalışır. Necə ki, biznesmen Bidzina İvanişvili Gürcüstanda hakimiyyəti ələ keçirdi, eləcə də Vardanyan vasitəsilə Ermənistan hakimiyyətini nəzarətə götürə bilər.

Məsələ ilə bağlı AYNA-nın suallarını "Şərq-Qərb" Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Ərəstun Oruclu cavablandırıb.

- Vardanyanın Qarabağa Rusiya tərəfindən göndərilməsi yəqin ki, heç kimdə şübhə doğurmur. Təbii ki, onun Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi, Qarabağa köçü ilə bağlı ən müxtəlif versiyalar var ki, bunların hər birinin doğru olması mümkündür. Amma baxır, hansı versiyanın çəkisi daha çoxdur. Sizcə, hansı versiya daha ağır basır?

- Vardanyanın Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi iki versiyaya uyğun gəlir: Birincisi, onun öz kapitalını qorumaq və Qərbin sanksiyalarından yayınmaq versiyasıdır ki, bununla milyarder sərmayəsini xilas edir. Və Qarabağa yerləşərək öz kapitalını idarə edir. Amma bu versiyanın əksinə olan bəzi məqamlar var. Belə baxanda, Vardanyan əslində heç kimdir. O mənada ki, məsələn, Rusiyada yəhudi əsilli məşhur oliqarxlar var ki, onların bir çoxu sanksiyalar başlayanda İsrail vətəndaşlığını qəbul etdi. Amma bu, həmin oliqarxlara kömək etmədi. Çünki demək olar ki, rusiyalı elə bir milyarder yoxdur ki, ona sanksiya tətbiq edilməsin. Söhbət təkcə Kremlə yaxın Abramoviçdən və ya digərlərindən getmir. Hətta Rusiya hakimiyyəti ilə açıq əlaqələri olmayan oliqarxlar var ki, Vardanyan onlarla müqayisədə heç bir kriteriya üzrə yarışa girə bilməz. Amma onların hamısına sanksiyalar tətbiq edildi. Demək ki, bu versiya bir o qədər də inandırıcı deyil. Yenə deyirəm, həmin yəhudi oliqarxlar İsrail vətəndaşlığını qəbul etsələr də, embarqolardan yan keçə bilmədilər. Bunu, əlbəttə, Vardanyan görür.

- Daha bir versiya Gürcüstan ssenarisinin təkrarlanması versiyasıdır. O mənada ki, Rusiya İvanişvilini Gürcüstanda hakimiyyətə gətirdiyi kimi Vardanyanı da Ermənistanın lideri etmək istəyir...

- Bu versiya daha inandırıcı görünür. Rusiya vətəndaşlığından imtina da maraqlı bir fenomeni ortaya çıxarır. Əgər Vardanyan Qarabağa köç edirsə, o zaman Rusiya vətəndaşlığından imtinanın səbəbi nədir? Qarabağ erməniləri birmənalı şəkildə Rusiyaya bağlıdırlar. Hətta separatçıların qondarma qurumu rus dilini "ikinci dövlət dili" elan edib. Belə olan halda, Vardanyanın Rusiya vətəndaşlığından imtinası Qarabağ erməniləri tərəfindən anlaşılan olmazdı.

Amma burada başqa bir nüans var. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanda Rusiyaya nifrət durmadan artmaqdadır. Bunun da bünövrəsi 2018-ci ildən - Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra qoyulub. Belə çıxır ki, Rusiya Vardanyanı Qarabağa gətirib onun bir millətçi imicini yaratmaq istəyir. Həm Azərbaycana qarşı, həm Ermənistan hakimiyyətinə qarşı radikal, barışmaz müxalifətçi kimi yetişdirmək, daha sonra Ermənistana transfer etmək istəyir. Vardanyanın Ermənistanda nüfuz qazanması üçün ilk növbədə Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi vacibdir. Demək istədiyim odur ki, Vardanyanın addımı heç də təsadüfi deyil və Rusiyanın planıdır.

- Rusiyanın bu ssenarisinin reallaşma şansı nə qədərdir?

- Çox azdır. Birincisi, ona görə ki, Vardanyan bir yox, on beş dəfə də Rusiya vətəndaşlığından imtina etsə, Ermənistanda hər kəs bilir ki, Ruben kimdir, kapitalını harada toplayıb. Cəmiyyət onu da anlayır ki, Vardanyan niyə Rusiyadan imtina etdi, bunu nə üçün gətirirlər, nə üçün yetişdirirlər. Baxın, Vardanyan Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan Azərbaycan ərazisində yerləşdirilir. Demək ki, Vardanyan imicini adi vətəndaşlıqdan imtina ilə dəyişə bilməz.

- Qarabağdakı terrorçu-separatçı rejimin başına gətirilə bilərmi?

- Bu olacağı təqdirdə, Vardanyanın Ermənistanda hakimiyyətə gəlmək şansları ümumiyyətlə, sıfıra enir. Ona görə ki, Ermənistan cəmiyyəti bu gün separatizmin belə məğlubiyyətlə bitməsini Qarabağ ermənilərinə bağışlaya bilmir. Bu baxımdan, separatçıların liderini erməni cəmiyyətinin Ermənistana rəhbər seçməsi istisna olunur.

- Kreml Ermənistandakı əlaltılarını səfərbər edə, Vardanyanı onların lideri kimi ortaya ata bilərmi?

- Təbii ki, Rusiya Ermənistandakı tərəfdaşlarını, ona bağlı olan "beşinci kolon"u, müxalifəti bir araya yığacaq və çalışacaq ki, Vardanyana dəstək qazandıra bilsin. Bu, növbəti mərhələnin işidir. Məlum deyil ki, Rusiyanın bu ssenarisi baş tutacaq, ya yox. Çünki bu planın baş tutması şansları çox aşağıdır. Paşinyan o qədər səhvlərə yol verməlidir ki, sonda onun tərəfdarlarının sayı azalsın və onlar Vardanyan kimi avantüristin tərəfinə keçsinlər.

- Azərbaycan Vardanyanın Qarabağa köç etməsi planlarına qarşı hansı addımlar ata bilər və ya atmalıdır?

- Anlayıram ki, xüsusi əməliyyat keçirmək və Vardanyanı məhv etmək olar. Amma buna nə ehtiyac var?! Bu, baş verərsə, Vardanyan zərərsizləşdirilərsə, bu, Azərbaycanın əleyhinə işləyəcək - istər Rusiyada, istərsə də, Qərbdə. Mənə elə gəlir ki, ən yaxşı yol Azərbaycanın Rusiya hakimiyyətindən tələb etməsidir ki, Vardanyan Qarabağdan çıxarılsın. Çünki onun gəldiyi yer “sülhməramlı” adlandırılan hərbi kontingentin nəzarətində olan Azərbaycan əraziləridir. Xəbərdarlıq etmək lazımdır ki, Rusiya tərəfi buna əməl etməyəcəksə, o zaman Azərbaycan Vardanyana qarşı istənilən addımı atmaq hüququnu özündə saxlayır.

Yəni ki, Vardanyanı istənilən an fiziki olaraq məhv edə bilərik, xüsusi əməliyyatla həbs edə bilərik və s. Çünki Vardanyan Azərbaycanın ünvanına təhdidlər səsləndirir, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin dağlıq hissəsində yaşamaqda davam edən erməni icmasını yenidən ölkəmizə qarşı qaldırır. Hansı ki, Azərbaycan Qarabağdakı erməniləri öz vətəndaşı kimi qəbul etməyə hazır dönəmdədir və Vardanyan pozuculuqla, təxribatla məşğuldur. Açıq deyilməlidir ki, belə bir adam Rusiya tərəfindən Qarabağdan çıxarılmırsa, əksinə, Rusiyanın hərbi və siyasi strukturları tərəfindən dəstəklənirsə, ona şərait yaradılırsa, bundan sonra baş verəcək hadisələrə görə məsuliyyət Rusiyanın üzərinə düşür. Rəsmi Bakı təxminən bu formada xəbərdarlığını etməlidir. Ondan sonra da vəziyyəti müşahidə etməlidir.

- Ümumiyyətlə, Vardanyanla bağlı prosesin hansısa nəticəsi olacaqmı?

- Düşünmürəm ki, hansısa nəticəsi olsun. Çünki Ermənistanda Qarabağdan gələn təşəbbüslərə neqativ münasibət var. Ermənistan əhalisi Köçəryan və Sarkisyan hakimiyyəti dövründə Qarabağ mövzusundan kifayət qədər doyub. Buna 44 günlük müharibədə faciəvi məğlubiyyəti də əlavə etdikdə mənzərə aydın olur. Hesab edirəm ki, artıq Ermənistan cəmiyyətini Qarabağ ermənilərinin problemi və Qarabağ məsələsi maraqlandırmır. Digər tərəfdən, Vardanyan həqiqətən də Paşinyana qarşı istifadə olunursa - düşünürəm ki, belədir - Azərbaycan bu amildən yararlanmalıdır.

- Hansı formada?

- Paşinyan bir tərəfdən sülhlə bağlı danışıqlar aparır, digər tərəfdən də Rusiya və Köçəryanın, Sarkisyanın lideri olduğu yaramaz müxalifətin təzyiqi altındadır. Buna görə də, məcburiyyət qarşısında gah irəli gedir, gah geri çəkilir. Əlbəttə, Vardanyanın onun kürsüsünə hazırlandığını Paşinyan da bilir. Bu amil Paşinyanı məcbur edəcək ki, Azərbaycanla, Türkiyə ilə danışıqlarda daha çevik mövqe nümayiş etdirsin. Azərbaycan bu vəziyyətdən yararlana bilər. Ona görə ki, sülhlə bağlı müəyyən nəticələr əldə edildikdə, hətta ilkin razılaşma olduqda, ermənilər üçün Qarabağ məsələsi bitmiş olacaq. Çünki sülh o halda mümkün olur ki, dövlətlər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır. Avropa İttifaqının da danışıqlar zamanı Qarabağ mövzusuna ümumiyyətlə, toxunmaması, "Qarabağ" ifadəsinin işlədilməməsi konkret mesajdır. Rəsmi Bakı bundan maksimum yararlanmalıdır. Azərbaycan Paşinyana edilən bu basqıların ətraflı təhlilini aparmalı, vəziyyəti dəyərləndirməli, öz xeyirinə istifadə etməlidir.

Müəllif: Anar Bayramoğlu

“Serbiya Ukrayna ətrafında yaranmış vəziyyətdən ciddi təsirlənib, lakin Belqrad hələ də Moskvaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək niyyətində deyil”.

“Report” xəbər verir ki, bunu Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiç İsrailin “Jerusalem Post” qəzetinə müsahibəsində deyib.

Ukraynadakı vəziyyətdən danışan Serbiya lideri vurğulayıb ki, gələcəklə bağlı böyük proqnozlar verməkdən çəkinir: “Lakin indi orada baş verən hadisələr ölkəmizə çox təsir edir”.

Eyni zamanda o vurğulayıb ki, Ukrayna hadisələri fonunda Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etməkdən çəkinən Avropada nadir ölkələrdən biri olaraq qalan Serbiya hələ də sanksiyalar təzyiqinin məqsədəuyğunluğuna inanmır.

“Biz özümüz onilliklər ərzində sanksiyalara məruz qalmışıq və bundan ancaq sadə insanlar əziyyət çəkib. Biz sanksiyalara, sanksiya siyasətinə inanmırıq. Bu, İsrailin çətin mövqeyi kimi bir şeydir”.

BAXCP sədri, millət vəkili Qüdrət Həsənquliyevlə müsahibəni təqdim edirik:

- Qüdrət bəy, Rusiyalı milyarder Ruben Vardanyanın Qarabağa köçməsi və Azərbaycan dövlətinə meydan oxumasını necə qarşıladınız?

- Biz kamera qarşısında başından böyük danışan, insanları ağır cinayətlərə sürükləyən, bizi tanklarla Bakıya gələcəyi ilə hədələyən, sonra isə ağlayan çox erməni görmüşük. Onunla xüsusi xidmət orqanları məşğul olmalıdır. Çünki cəzasızlıq mühiti həm də digərləri tərəfindən oxşar, daha ağır cinayətlərin baş verməsinə, insanların həyatını itirməsinə səbəb olan hərbi əməliyyatların keçirilməsinə gətirib çıxarır. Ümid edirəm, onun bu çıxışı müvafiq dövlət orqanlarının diqqətindən kənarda qalmayıb.
Ətraflı

- Son günlər uşaqlarını rusdilli məktəblərə qoymağa çalışan valideynlər, həm də rusdilli məktəbləri bağlamadığı üçün hökumət bir qrup vətəndaşlarımız tərəfindən ciddi tənqid olunur. Sizin bu məsələyə münasibətiniz necədir?

- Rus məktəblərinə axını rus dilində daha yaxşı təhsilin verilməsi, yaxud "iqtidarın rusiyayönümlü olması" ilə bağlamaq cəhdlərini yanlış hesab edirəm. Öncədən qeyd edim ki, hər bir Azərbaycan vətəndaşı həm ana dilini, həm də dövlət dilini mükəmməl bilməlidir. Amma onu da nəzərə almalıyıq ki, 10 milyonluq əhalimizin təqribən iki milyonu Rusiyada, 500 yüz mini Ukraynada və digər keçmiş sovet respublikalarında yaşayır. Çox az sayda ailə tapmaq olar ki, onların qeyd etdiyim ölkələrdə qohumları olmasın. Bu isə o deməkdir ki, hər beş nəfərdən biri qohumlarına baş çəkmək istəyəcəksə, rus dilinə ehtiyac hiss edəcək. Gənclərimizin böyük bir qismi hərbi xidmətdən sonra iş dalınca Rusiyaya gedir və onlara sərbəst ünsiyyət üçün rus dili lazımdır. Etiraf olunmalıdır ki, Azərbaycan dilində təhsil almaqla rus dilinə yiyələnmək olduqca çətindir. Şübhəsi olanlar kiçik bir araşdırma aparmaqla buna əmin ola bilər. Ona görə valideynlər uşaqlarına rus dilində təhsil vermək istəyirlər ki, uşaqları daha böyük coğrafiyada sərbəst hərəkət edib iş tapa, iqtisadi, mədəni əlaqələr qura bilsin. Hazırda bizim keçmiş sovet respublikaları ilə əlaqələrimizdə əsas ünsiyyət vasitəsi rus dilidir. Türkiyə istisna olmaqla digər türk toplumları ilə hansı dildə əlaqə qururuq? Ortaq türk dili yaranana qədər geniş əlaqələr yalnız rus dili vasitəsilə mümkündür. O da etiraf olunmalıdır ki, ingilis dili nə bizdə, nə digər türk respublikalarında, nə də Rusiyada geniş yayılmayıb. Azərbaycanda rus və ingilis dillərində təhsil almadan bu dilləri akademik səviyyədə öyrənmək müşkül məsələdir. Rus dili BMT-nin altı rəsmi dilindən biri olmaqla həm də Avropada geniş yayılıb.

Vaxtilə Rusiyanın koloniyası və bu gün qonşu olmağımız bizi qorxutmamalıdır. Rus dilini bilməklə insanlarımız Avropa təşkilatlarında sərbəst çıxış etmək imkanı əldə edir, Avropada otellərdə, restoranlarda, sanatoriyalarda, butiklərdə rahat ünsiyyət qura bilirlər. Rus dilinə olan münasibəti Rusiya hökumətinə olan münasibətlə də eyniləşdirmək olmaz. Bu dil bu gün də azərbaycanlılar üçün dünya elminə və ədəbiyyatına əsas çıxış vasitəsi olaraq qalır. Tarixi və qonşuluq əlaqələri baxımından bizim bu dilə ehtiyacımız həmişə olacaq. Biz orta məktəblərdə rus və ingilis dillərinin tədrisini elə təşkil etməliyik ki, uşaqlarımız dövlət dilində təhsil alarkən ingilis və rus dillərini də mənimsəyə bilsin. Valideynlər onları tənqid edən bəzi ictimai-siyasi fəallardan daha yaxşı başa düşürlər ki, bizim regionda türk dövlətləri və qonşularla sərbəst ünsiyyət üçün rus dilinə, dünyaya çıxış üçün isə ingilis dilinə böyük ehtiyac var. Hesab edirəm məktəblərimizdə rus və ingilis dillərinin öyrədilməsinə dair xüsusi dövlət proqramının qəbuluna ehtiyac var. Bu halda rus və ingilis dilli məktəblərə ehtiyac qalmayacaq. Həm də yalnız rus və ingilis dilli məktəblərdə təhsil alanlar yox, digər şagirdlər də rus və ingilis dillərini öyrənəcəklər. Hay-küylə bu məsələ öz həllini tapmayacaq, çünki insanların sadəcə bu dilə ehtiyacı var.

Sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov bir müddət əvvəl verdiyi açıqlamada ATƏT-in Minsk qrupunun keçmiş həmsədrlərindən danışarkən, Rusiya Prezidenti Vladimir Putini bir sıra Qərb liderlərinə nümunə göstərib.

Zülfüqarov qeyd edib ki, ABŞ və Fransa prezidentləri ən azı Rusiya lideri kimi “Qarabağ Azərbaycandır” fikrini ifadə etməyi belə bacarmırlar.

Əgər həmin dövlətlər Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyırsa, ərazimizin bir hissəsinin bizə məxsus olduğunu deməkdən niyə çəkinirlər?


Mövzu ilə bağlı Bizim.Media-ya danışan Demokratiya və İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri, hüquq müdafiəçisi Çingiz Qənizadə qeyd edib ki, Minsk qrupu 30 il ərzində münaqişənin sülh yoluyla həllinə dəstək olmayıb:

“Əksinə separatçılara dəstək olub, Qarabağı Azərbaycandan uzaqlaşdırmaq, yadlaşdırmaq istiqamətində addımlar atıblar. Nəticədə Azərbaycan Ordusu BMT-nin qətnamələrini yerinə yetirməli oldu.

Amma müharibə dönəmində həmsədrlər müharibə dönəmində savaşın dayandırılması üçün çağırışlar edərək, yenə də separatçılara dəstək göstərdilər. Müharibədən sonra öz təşəbbüslərilə Bakıya gəldikdə isə Cənab Prezident onlara kifayət qədər layiqli cavab verdi.

Təəssüflər olsun ki, son vaxtlar yenə də Ermənistanın istəyinə uyğun olaraq Minsk qrupunu dirçəltmək istəyən qüvvələr var. Bir həftə bundan öncə ABŞ-ın Minsk qrupuna həmsədr təyin etməsi və Fransanın məlum mövqeyi yolverilməzdir və narahatedicidir”.

Müsahibimiz bir neçə gün öncə ABŞ və Fransa səfirinin Şuşa səfərindən imtina etmələrinin narahatlığa əsas verdiyini də diqqətə çatdırıb:

“Bir tərəfdən ABŞ və Fransa deyir ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyirik. Digər tərəfdən bu dövlətlər 30 ildir ki, ərazi bütövlüyünü pozan Ermənistana və separatçılara dəstək verirlər. Bu əxlaqsız siyasətdir və indi də bunu davam etdirirlər.

Onlar “Qarabağ Azərbaycandır” şüarından çəkinirlər. Bu onların öz işidir. Amma unutmasınlar ki, minlərlə kilometr kənarda oturub, Azərbaycanın daxilində hansısa proseslərə təsir etməklə öz çirkin niyyətlərinə nail olacaqları düşüncəsindədirlərsə, bu mümkün deyil.
Rusiya da artıq ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətsizliyini görüb və Lavrovun dilindən açıqlama verilib ki, həmsədrlər uzun müddətdir görüşmürlər. Bu, təbii ki, Ukrayna münaqişəsi səbəbindən Rusiya və Qərb arasında gedən soyuq müharibənin nəticəsidir.

Belə bir halda, həmsədrlərdən birinin qrupu tərk etdiyi vəziyyətdə digər ölkələrin istəyi bizə məlumdur. Onlar nə beynəlxalq hüquqa, nə də BMT nizamnaməsinə hörmət edirlər. Çünki Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyan dövlətlər bu yaramaz qurumun dirçəlməsində maraqlı olmamalı idilər”.

Könül Şahbazova: “Uşaqlara bir az azadlıq verməyi sevirəm, çalışıram ki, istədiklərini yerinə yetirim.

Amma Niyaz əksinə, bir az tələbkardır. Düşünürəm ki, ailədə biri elə, biri belə olmalıdır ki, sağlam düşüncəli uşaqlar böyüsün”.

Niyaz Qasımov: “Mən emosionalam. Məsələn, kompüterdə oyun oynamaq istəyirəm, otururam ki, başlayım, Könül nə üçünsə çağırır. Durub gedirəm, qayıdıb otururam, yenə də çağırır. Bax onda dəli oluram”.

Ailə və sənət elə bir əks qütblərdir ki, onların ortaq nöqtəsini tapıb yaşamaq, bəzən günəşə toxunmaq qədər əlçatmaz görünür. Bəzən isə iki sənət adamının ailə qurması, bir-birini başa düşüb yaşaması evlərində günəş doğurur. Müsahiblərim Bakı Uşaq və Gənclər Teatrının aktyorları Niyaz Qasımov və Könül Şahbazovadır. Onları bir-birinə sənət bağladı, bir-birlərinə həyat yoldaşı deyib uzun bir yola çıxdılar. Və mən də 7 il əl-ələ yürüdükləri ailə, sənət yolu haqda onlarla həmsöhbət oldum.

“Kaspi” qəzetinin Könül Şahbazova və Niyaz Qasımovla olan müsahibəsini təqdim edirik:

Anlamaq, danışaraq bir yerə çıxmaq

Könül xanımın fikrincə, ailədə anlayış olmalıdır: “Məncə, məni dünyada Niyazdan yaxşı heç kim anlamaz, elə Niyazı da məndən yaxşı heç kim baş düşməz”. Niyaz bəy də dərhal başını tərpətməklə təsdiqləyir və əlavə edir: “Olmamalıdır da!”

Könül xanım gülümsəyib davam edir: “Biz öncə bir-birimizi başa düşməyə çalışırıq. 7 ildir ki, ailəliyik, arada söz-söhbətlərimiz də olub. Amma hamısını danışaraq həll etmişik. Ən çox uşaqların üstündə savaşırıq. Əsas bir-birini anlamaqdır. Hərdən olur ki, Niyaz əsəbiləşir, mən susuram, danışmıram. Keçirəm o biri tərəfə. O dəqiqə gəlir ki, danış, de. Biz danışa-danışa bir yerə çıxırıq. Ya küsürük, ya barışırıq, amma danışa-danışa”. Niyaz bəy də əlavə edir: “Ailənin içində danışmadınsa, fikrini demədinsə, istər-istəməz soyuqluq yaranır. Fikirlərimiz üst-üstə düşməyə bilər. Amma danışaraq bir yerə çıxmalısan! Biz ən böyük davaların ortasında belə zarafat edə bilirik. Bu, mənim çox xoşuma gəlir. Davanın şirin yerində mən qışqırıram, Könül də ağzımı əyir. Özümü saxlaya bilmirəm, gülmək tutur məni. Adam bilmir gülsün, yoxsa əsəbiləşsin”.

Qəfil verilən sual

Niyaz bəy deyir ki, əvvəlki nəsil ailələr daha konservativ, daha qapalı idi: “İndi bütün dünyada qloballaşma gedir, qapana bilməzsən. İstər-istəməz sən də dövrlə ayaqlaşmalısan. Bu sənətin içindəsənsə, cəmiyyətə də inteqrasiya etməlisən”. Könül xanım da fikrini bildirir: “Bizim vaxtımızda atam televizora baxırdısa, həddimiz nə idi ki, kanalı çevirək?! Amma indi elə deyil. Biz oturub televizora baxırıq, qızımız gəlib kanalı dəyişir”.

Niyaz: “Belə məqamlarda mən əvvəlki nəslin tərəfdarıyam. O, icazə almalıdır”. Könül: “Mən uşaqlara bir az azadlıq verməyi sevirəm, çalışıram ki, istədiklərini yerinə yetirim. Amma Niyaz əksinə, bir az tələbkardır. Düşünürəm ki, ailədə biri elə, biri belə olmalıdır ki, sağlam düşüncəli uşaqlar böyüsün. Niyaz həm də tənbəldir. Bəzən nəyisə etmək lazımdır, harasa getməlidir, amma həvəsi olmur. Mən deyirəm ki, yox, sən mütləq ora getməlisən. Ona dəstək göstərirəm, stimul verirəm. İstəyirəm ki, daha çox üzdə olsun, daha çox görünsün”. Və müsahibənin bu yerində müsahiblərim mənə qəfil sual verirlər: “Sizcə, hansımız od, hansımız suyuq?” İkisinin də üzünə diqqətlə baxıram. Nə yalan deyim? Təəccübləndim. Amma bir qərar verməliydim və cavabım: “Mənə elə gəlir ki, məqama görə dəyişirsiniz. Bəzən Niyaz od olur, Könül su, bəzən də əksinə. Amma görünüşcə Könül daha aktiv olsa da, hiss edirəm ki, daha çox sudur. İkisi də gülür və sözümü təsdiqləyirlər.

Ət yeməsə, ac qalır

“Niyaz daha çox hansı yeməyi sevir” sualıma ikisi də bir ağızdan “qızardılmış toyuq” cavabını verir və gülürlər. Könül: “Niyaz ət yeməsə, ac qalır. Mən tərəvəzlə də dolanaram. Amma Niyaz ət olmasa, elə bil heç nə yeməyib”. Niyaz bəyə “Könül xanım üçün məxsusi yemək hazırlayıbsınız” sualını verirəm, yenə də ikisi bir ağızdan cavab verir: “Bir dəfə səhər yeməyi!” Və yenə də gülürlər. Könül: “Evlənəndən sonra bircə dəfə mənim üçün məxsusi səhər yeməyi hazırlayıb. Və deyib ki, bu, elə bir dəfə olacaq. Doğrudan da, bu, elə bir dəfə oldu”. Niyaz söhbətə qarışır: “Necə yəni bir dəfə? O qədər olub ki, sən çəkilişdə olubsan, mən hazırlamışam”. Könülün cavabı: “Onu hamı üçün, ümumi edibsən. Mənim üçün məxsusi isə bircə dəfə!” Könül xanım deyir ki, Niyaz zarafatcıldır, deyib-güləndir, amma tərs üzü dönəndə görməyəsən! Niyaz isə özünün belə xarakterizə edir: “Mən emosionalam. Məsələn, kompüterdə oyun oynamaq istəyirəm, otururam ki başlayım, Könül nə üçünsə çağırır. Durub gedirəm, qayıdıb otururam, yenə də çağırır. Bax onda dəli oluram”. İkisi də gülür. Qısqanclıqla bağlı sualıma Könül xanım belə cavab verdi: “Niyaza sosial şəbəkələrdə çox yazırlar. Düzdür, qısqanıram, amma əhəmiyyət vermirəm. Niyaza etibar edir, inanıram. Niyaz heç vaxt o həddə çatdırmır ki, o söhbət böyüsün, şişsin, aramızda problemə çevrilsin”.

“Yıxılmaqdan qalxmaq” dövrünün insanları

Heç özümüz də bilmədən ailə söhbətindən sənət söhbətinə keçdik. Niyaz Qasımov deyir ki, serial sektorunda əsasən maliyyə çatmır: “Əsas odur ki, inkişaf mərhələsindədir. Bu, elə bir sferadır ki, hər şey görüntüdən asılıdır. Baxanda bilirsən ki, serial “kasıbdır”, yoxsa “imkanlı”. Son zamanlarda Türkiyədə çəkilən seriallarla müqayisə olunur bizim seriallar. Mən bunu düzgün hesab etmirəm. Çünki çox şey maddiyyata bağlıdır. Çəkiliş kamerasından, drondan, lentdən tutmuş hər şey pula bağlıdır. Mən hələ aktyorların qonorarından danışmıram. Bu, başqa bir məsələdir, amma əsas odur ki, inkişaf gedir. Bizdən əvvəlki nəsil 90-cı illərdə potensiallarını göstərə bilmədilər. Çoxu sənətdən uzaqlaşdı getdi. Amma kifayət qədər istedadlı idilər. Onlara bəzən “məhv olmuş nəsil” deyirlər”. Könül xanım da söhbətə qoşulub bildirir ki, müqayisəni düzgün hesab etmir: “Türklərin çəkdiyi seriallardan danışırıqsa, onların da bundan 30 il əvvəl çəkdiyi seriallara baxsaq, elə də keyfiyyətli deyil. Sadəcə onlar inkişaf ediblər, bu sənayenin üstündə işləyiblər deyə bu gün bu səviyyədədir. Bizdə də bu sektor hələ təzəlikcə fəaliyyətə başlayıb. Aşağı-yuxarı 10 ildir ki, mütəmadi olaraq seriallar çəkilir bizdə. 1-ci Qarabağ savaşından sonra, SSRİ dağılandan sonra incəsənət aləmi sıfıra endi və hər şey yenidən yavaş-yavaş başladı. Hesab edirəm ki, biz hələ bir az xoşbəxt nəsilik ki, o inkişafda varıq. Bizdən sonrakı nəsil isə lap xoşbəxtdir, onlar o inkişafı tam görəcəklər. Biz “yıxılmaqdan qalxmaq” dövrünün insanlarıyıq. Mən karyeraya başlayanda özümü serialda, filmdə yox, ancaq teatrda görürdüm. Çünki yox idi. Amma bu gün teatrdan başqa filmlərə, seriallara, reklamlara da çəkilirəm. Ona görə də Türkiyə ilə müqayisəni bir o qədər də doğru hesab etmirəm. Çox adam mövcud şərtləri bilmədən danışır”. Niyaz bəy əlavə edir: “Türklər bir şeyi düzgün ediblər ki, serial işini sənaye kimi formalaşdıra biliblər. Yəni bu işdən maliyyə əldə etməyin yolunu tapıblar. İşə pul qoyur, satır və beləcə, pul qazanırlar”.

“Romeo və Cülyetta”nı ya daş dövründə qur, ya da kosmosda

Könül xanım həm aktrisa, həm də rejissordur. O deyir ki, hazırda teatrda yaxşı pyes yazan gənc nəsil çatmır: “Teatr yaxşı pyesdən başlayır. Dramaturgiyamız var, amma daha da güclü olmasını istərdim. Klassik dramaturgiyamız əladır, müasirimiz bir az zəif. Stimullaşdırmaq lazımdır ki, gənclər yazsın. “Filankəsdən bir də gəlməyəcək” deyirlər. Gəlməsin. Qoy o olduğu kimi qalsın, klassikamızdır. Amma yenilərini də inkişaf etdirmək lazımdır. Bundan başqa, klassik əsərlərin dekonstruksiyası da maraqlıdır. Hər bir rejissorun baxışı var. Əsərin ana xətti, ideyasını saxlamaqla, formasını dəyişmək gözəldir. Mən rejissor kimi müasirliyin tərəfdarıyam. Aktrisa kimi də bu cür rejissorlarla işləyəndə sevinirəm”. Niyaz bəyin fikrincə isə indi də yaxşı yazanlar var: “Bəzən deyirlər ki, daha əvvəlki kimi yaxşı əsərlər yazılmır. Elə şey yoxdur. Azərbaycanın suyu, torpağı həmişə istedadlar yetişdirib, yetişdirəcək də. Kimsə yeniliyi qəbul etmirsə, məsələn, elə Şekspiri kitabdan oxusun. İnsanın təxəyyülü bütün tamaşalardan gözəldir. Bilirsiniz, rejissorun öz yozumu olmalıdır. Köhnəni məhv etməmək, əlaqəni itirməmək şərtilə əsərlərə yeni baxış mütləq olmalıdır”. Və Könül xanım da əlavə edir: “İstəyirsən “Romeo və Cülyetta”nı daş dövründə qur, istəyirsən kosmosda. Əsərin məğzini saxlamaqla istənilən cür tamaşa qurmaq olar. Əsas odur ki, tamaşaçıya maraqlı olsun”.

“Rejissor kimi zəhlətökəndir”

Niyaz bəy deyir ki, xarakterik obrazları oynamağı sevir: “Bəyaz Şedevr” tamaşasında Könül narkomanın anasını, mən də bariqanı oynayırdım. O bariqa xarakterik obrazdır. “Yuxu kimi” serialında da Cövdət bu cür obrazdır. Hər ikisini çox sevirəm. Bu cür obrazlar yaratmaq, sevdirmək zövq verir mənə. Tamaşaçıların Cövdətə xüsusi marağını duyuram. Xoşuma gəlir.

Könül çox rahat aktrisa olduğunu, istənilən rejissorla işləyə biləcəyini deyir. Niyaz bəysə narazı sifətlə, həm də zarafatyana əlavə edir: “Amma rejissor kimi zəhlətökəndir (ikisi də gülür). Adamın suyunu çıxardır. Mən teatr məşqlərində çox zarafat edirəm, deyirəm, gülürəm, o da cırnayır. Hirsini çıxmaq üçün deyir ki, bir də əvvəldən! Biz də dəli oluruq. Amma işdə olan heç bir problemi, söz-söhbəti evə gətirmirik.” “Bəs “evdə rejissor kimdir” sualıma Könül xanım belə cavab verdi: “Bir-birimizlə bütün işlərimizi razılaşdırıb edirik. Mən hara gedirəmsə, ona mütləq deyirəm. Harasa “getmə” deyirsə, bunun da bir səbəbi olur. Amma aramızda xüsusi qadağalar yoxdur. Onun da bir işi olsa, amma eyni zamanda mənə də lazım olsa, oz işini mənə görə təxirə sala bilər. Mən də ona görə”.

Uşaqlar üçün oynamaq

Uşaqlar üçün oynamaq daha çətindir. Çünki uşaq gördüyünün dovşan, tülkü, qoğal və s. olmasına inanmasa, baxmayacaq. Hər ikisinin də uşaq teatrının aktyoru olduğunu nəzərə alıb bununla da maraqlandım. Niyaz deyir ki, uşağın xoşuna gəlmədisə, onun diqqətini cəlb edə bilmədinsə, o səhnəyə baxmayacaq, darıxacaq, ora-bura vurnuxub səs salacaq. Könül də fikri tamamlayır: “Fidan qoğal” tamaşasında Balış obrazındayam. Hamısı gözlərini bərəldib baxır. 3 dəqiqədən sonra uşaqlar artıq inandılar ki, mən balışam. Orada oyundan çox səmimiyyət göstərmək lazımdır. Olur ki, birdən uşaq yerindən nə isə deyir. Mən onun sözünə hörmət edirəm, ünsiyyətə girirəm. O anlayır ki, fikirləri mənə maraqlıdır”.

Bloggerlərlə bir meydançada

Niyaz bəy deyir ki, indi seriallarda aləm dəyib bir-birinə: “Son vaxtlar dəb halına düşüb, bloggerləri də seriallara çəkirlər. Onların əziyyətini yerə vurmuram. Onların öz işi var. Çəkib paylaşdıqları videolar maraqlıdır, sevilir də”. Könül xanım fikrin davamını gətirir: “Aktyorlarla bloggerlər bir çəkiləndə meydançada problem yaranır, əziyyət olur. Mən onun üçün oynayıram, o isə mənim üçün oynamır. Verdiyimi ondan ala bilmirəm. Onları reklam, reytinq xətrinə gətirirlər seriala. Bəlkə də “sitkom”da, komediyada gedər, alınar, amma dramatik janrda alınmır. Bloggerlər, məsələn, teatrda işləyə bilməz. Oradakı məşqlərə, əziyyətə tab gətirə bilməzlər. Aktyor plastilin kimi olmalıdır. O qədər potensiallı olmalıdır ki, lazım olanda Ezopu oynasın, lazım olanda Dərviş Məstəli şahı”.

Xalq artisti Nəzakət Teymurova Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Nəzakət xanım, yay fəsli başa çatmayıb. Necə istirahət edirsiniz?

- Özəl bir istirahətim yoxdur. Ailəmizlə bir yerdə istirahət edirik.

- Hər zaman formadasınız. Buna necə nail olursunuz?

- Heç vaxt bu suallarla gündəmə gəlmirəm. Çünki bu mövzunu qapalı saxlamağı xoşlayıram. Amma onu deyim ki, səhnə adamı həmişə özünə fikir verməlidir və özünə baxmalıdır.

- Formada qalmağınızı pəhrizə borculusunuz?

- Ümumiyyətlə, hər bir qadın özünə baxmalıdır. Yürüşə çıxıram, qidama fikir verirəm. Onu da deyim ki, gün ərzində çox işləyirəm. 15-20 gündür ki, istirahətə çıxmışam. Adam özünü tərifləməz, amma vaxtımı çox işgüzar keçirməyi xoşlayıram. Elə olur ki, axşama qədər su içmirəm, yemək yemirəm.

Gözəllik gəldi-gedərdir. Ona görə insan olmağı seçdim. İnsan olmağı hər şeydən üstün tuturam. İnsanın qəlbi gözəl olanda hər şey gözəl görünür. Dedi-qodudan uzaq olanda insanın simasına vurur, insan sevdiyi işlə məşğul olanda, neqativdən uzaq olanda həyatda hər şey gözəlləşir.

Rusiya və Türkiyə daimi siyasi qeyri-sabitlik vəziyyətində olan Ermənistanda getdikcə daha çox bütün problemlərın səbəbkarı olaraq görülür. Ermənistan müxalifəti xüsusilə fəaldır və sülh gündəmini inkar edir. Radikalların nümayəndələri “300 illik erməni-rus dostluğunun əsl mənzərəsi”ni əks etdirən videoçarxlar çəkirlər. Həmçinin iddia edirlər ki, Moskva və Ankara növbəti dəfə Ermənistanı pis vəziyyətdə qoydular, Rusiya isə heç vaxt ermənilərlə dost olmayıb və ermənilər üçün yaxşı heç nə etməyib.

Tanınmış rusiyalı jurnalist və yazıçı Nadejda Kevorkova bununla bağlı kiçik müsahibə verib. O qeyd edib ki, əksinə, Rusiya həmişə Ermənistanın yanında olub, 100 il boyu bütün erməni demarşlarının təşəbbüskarı olub.

– Türkiyə ilə Rusiyanın bu məsələdə müttəfiq olması ilə bağlı fikirlər isə tamamilə yanlışdır. Liberal Rusiya müxalifəti antitürk, anti-Azərbaycan və antiislam yönündə köklənib. Böyük və səs-küylü erməni lobbisinin təsirinin güclü olduğu “patriot” Rusiya mühitində də vəziyyət eynidir. Və onlar hər yolla anti-Azərbaycan və antitürk xətti ilə getdiklərini nümayiş etdirirlər.

Ancaq ikinci bir məqam da var ki, bu da Kremlin özünəməxsusluğudur: Maydan hərəkatı, küçə etirazları, “narıncı” inqilab nəticəsində hakimiyyətə gələn hər bir şəxs hər zaman potensial düşməndir. Yeri gəlmişkən, Nikol Paşinyana Moskvada xoşagəlməz münasibət də bundan irəli gəlir.

Ermənilər indi pis vəziyyətdədirlər. Onlar boşluqdadırlar, onlara heç kim kömək etmir. Rusiya nəyin bahasına olursa-olsun, orada hakimiyyəti dəyişmək istəyir. Və orada Moskvanın hansısa himayədarı peyda olsa, onda hər şey əvvəlki kimi olacaq, hərbi baza yenidən canlanacaq, hərbi yardımlar artacaq, təxribatlar daha çox olacaq. Ancaq indi Rusiya hərbi qüvvələrinin başı tamamilə Ukraynaya qarışıb, Moskva hazırda Cənubi Qafqazla bağlı məsələlərdə maraqlı deyil.

Amma Bakı indi güclü və sərfəli mövqeyə malikdir. İki il əvvəl çox adamın gözləmədiyi (İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə – red.), lakin Heydər Camal və Orxan Camalın (Rusiya ictimai xadimləri – red.) inandıqları və haqqında danışdıqları hadisə baş verdi. Azərbaycan hakimiyyəti tam qüsursuz şəkildə davrandı. Prezident İlham Əliyev xalqın dəstəyinə sahibdir.

Burada Ankara faktoru da var. Həmçinin hazırda Türkiyədə iqtisadi sahədə də vəziyyət yaxşı deyil, milli valyutada sıçrayışlar olur, inflyasiya mövcuddur. Amma Ankara açıq şəkildə özünü Bakının çox yaxşı hərbi-siyasi müttəfiqi kimi göstərdi. Türkiyə Azərbaycanla çiyin-çiyinə dayanır və hər kəs də bunu nəzərə almaq məcburiyyətində qalır.

– Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin perspektivləri haqqında nə düşünürsünüz?

– Biz hamımız bilirik ki, ermənilərin dünyada nə qədər böyük lobbi qrupları var. Erməni diasporu rəsmi İrəvandan güclüdür. Bunu Ermənistanın üçüncü prezidenti Serj Sarqsyanın rəhbərliyi dövründə sülhə doğru irəliləmək cəhdləri də göstərdi – onların sadəcə olaraq lobbi qrupları tərəfindən kökündən qarşısı alındı.

Və başqa məqam da var – Rusiya tamamilə zəifləməyənə qədər Qafqazda sülh olmayacaq.

– Bəs Nikol Paşinyan sülhə can atan şəxsdir? Yoxsa başqası daha yaxşı olacaq (mən Moskvanın bəzi mümkün himayədarlarını nəzərdə tutmuram)?

– Ermənistanın daxili işlərindən danışmaq mənim üçün çətindir, mən həyatımda heç vaxt Ermənistanda olmamışam və üstəlik, Paşinyanla görüşməmişəm. Mən Yer üzünü gəzən müxbirəm. Mən Ermənistanın daxili “mətbəx”i ilə o qədər də tanış deyiləm. Amma mütləq şəkildə deyə bilərəm ki, Nikol Paşinyan hakimiyyətə Qarabağ ətrafında vəziyyəti nizamlamaq ideyası ilə gəlmişdi və əvvəllər işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin geri qaytarılmasına daxilən hazır idi. Lakin onun müxtəlif daxili qruplardan, siyasi birləşmələrdən asılı olduğu ortaya çıxdı.

Bundan əlavə, nəzərə alın ki, bu il fevralın 24-dən (Rusiyanın Ukraynanı işğal etdiyi tarixdən – red.) dərhal sonra çoxlu sayda Rusiya vətəndaşı Ermənistana köçüb. Rusiyalılara bunun üçün xarici pasport lazım deyil, daxili pasportla da gələ bilərlər. Bəli, onların arasında sadəcə olaraq adi insanlar, çağırışdan və ya başqa bir şeydən qaçan qorxmuş yoldaşlar da ola bilər. Lakin əksər hallarda bunlar siyasi yüklü insanlardır və onların sayı o qədər çoxdur ki, hətta Ermənistanın daxili siyasətində bir faktora çevrilirlər. Həmçinin onların əksər hissəsi ermənipərəstdir və müvafiq olaraq anti-Azərbaycan və antitürk yönündə kökləniblər. Bu, tədqiq edilməmiş, lakin kifayət qədər güclü sahədir. Ola bilsin ki, məhz bu səbəbdən Paşinyanın ətrafındakılar onu daha sərt bəyanatlar verməyə inandırırlar.

Ermənistanın daxili siyasətində Paşinyanı əvəz edə biləcək digər fiqurlara (Rusiya Federasiyasının himayədarı olmayan – red.) gəldikdə, mən onları görmürəm, çünki bu məsələ ilə məşğul deyiləm. Mənə elə gəlir ki, erməni cəmiyyətinin gənc təbəqəsi 2018-ci il inqilabına özünü həsr etdi ki, bu da Nikol Paşinyanı hakimiyyətə gətirdi. Sonra isə müəyyən çaşqınlıq içində qalmağa başladılar…

Bildiyimiz kimi, “ermənilik” çox ağır bir mirasdır. Bu, o qədər güclü millətçilikdir ki, dünyanın qalan hissəsi bunu bilmir. Bunun nə ilə müqayisə oluna biləcəyini təsəvvür belə edə bilmirəm.

Ermənistanın həmişə yanında İran olub ki, bu da onun “sağ qalmasına” zəmanət verib. İranlılar, doğrudan da, Ermənistana, bir də Qarabağa (işğal zamanı – red.) sərmayə qoyublar. Amma indi İran Ermənistana marağını itirib. İranlıların nüvə proqramının inkişafında ermənilərin köməyinə ehtiyacı var idi, onlar artıq istədikləri hər şeyi alıblar. İndi bu səs-küylü və olduqca narahat kütlə onların nəyinə lazımdır?

– İranın nüvə proqramı məsələsində Metsamor atom elektrik stansiyasından hansısa radioaktiv materialları və ya texnologiyaları aldığını nəzərdə tutursunuz?

– Texnologiyalar və elm adamları.

– İkinci Qarabağ müharibəsindən iki ilə yaxın vaxt keçir. Danışıqlar gedir, lakin müəyyən irəliləyişlər ancaq o zaman əldə edilir ki, Azərbaycan Ermənistan tərəfinin təxribatlarına cavab olaraq güc tətbiq edir. Bu, sizin çox yaxşı tanıdığınız Heydər və Orxan Camal konsepsiyalarına uyğun gəlirmi?

– Mütləq! Mən Heydər Camalla birlikdə Azərbaycan hökumətinin dəvəti ilə Bakıda olmuşam. O vaxt Azərbaycanda çoxları bizə deyirdilər ki, heç bir halda Qarabağ münaqişəsinin hərbi yolla həlli olmayacaq. Heydər Camal isə həmişə deyirdi ki, Qarabağ məsələsinin danışıqlar yolu ilə həlli mümkün deyil. Yeganə yol hərbi güc tətbiqidir. Biz Azərbaycana həmin səfərimizdə də bu variant üzərində israr edirdik.

– Belə çıxır ki, güc təzyiqi uzunmüddətli sülhə gətirib çıxara biləcək yeganə faktordur?

– Bilirsiniz, mən dünya haqqında heç nə deyə bilmərəm, onun parametrlərini o qədər də başa düşmürəm.

– Azərbaycan tərəfdən Ermənistana ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması, sülh sazişinin imzalanması, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası, kommunikasiyaların açılması və s. ilə bağlı təkliflər olub. Amma nədənsə Ermənistan bu təklifləri o qədər bəyənmir, lakin formal olaraq onlardan imtina etmir.

– Məsələ burasındadır ki, Qafqazın üzərindən asılmış Rusiya əsrlər boyu müxtəlif sərhədlər təyin edib, xalqların köçü ilə məşğul olub ki, bunda da məqsəd gələcəkdə hərbi qarşıdurma və qeyri-sabitlik ocaqları yaratmaq olub.

Daha çox deyəcəyəm: yaxın gələcəkdə heç bir yerdə sülh görünmür. Mənə elə gəlir ki, Qafqazın indi aldığı ən böyük mükafat (hanniballıq kimi səslənsə də, bu, doğrudur) Ukraynadakı müharibədir. Bu, nəhəng qeyri-sabitlik dalğasının növbəti mərhələsinin Qafqaza sıçrama ehtimalını gecikdirdi və nəticədə Avropa buna məruz qaldı. Lakin fevralın 24-dən əvvəl çoxları məhz Qafqazda genişmiqyaslı kəskinləşmənin başlayacağını gözləyirdilər. İndi burada bir “nəfəsdərmə” intervalı var və sülh danışıqları da məhz bununla bağlıdır.

– Belə çıxır ki, müasir dünyada güc hüququ hüququn gücündən daha yüksəkdir…

– Bu, həmişə belə olub. Bəşəriyyət tarixi mövcud olduğu müddətcə belə olub. Hər şey hərbi yolla həll olunur. (oxu.az)