2015 yılında, İran'ın Borujerd kentinde yapılan rutin bir inşaat projesi, tarihi bir kalenin kalıntılarının altında gizlenmiş antik bir su taşıma hattı sisteminin keşfine yol açtı.
Bu sofistike kil borular ve çömlek kapları ağı, su yönetimi konusunda oldukça ileri bir anlayış sergilemekte.
Sistemin Sasani dönemine (M.S. 224-651) dayandığına inanılmaktadır, ancak bazı uzmanlar daha da eski olabileceğini öne sürmektedir.
Servet Yıldız-adige
TEREF

2001-ci ilin iyul ayının son günlərindən birində Ankarada Türkiyənin 9-cu prezidenti Süleyman Dəmirəldən geniş müsahibə aldım. Xalqımızın böyük dostu Süleyman Dəmirəl müsahibədə bir sıra önəmli beynəlxalq hadisələr, Qarabağ məsələsi və Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri haqda maraqlı fikirlər səsləndirdi.
Bir saata yaxın müsahibənin kassetini alıb Bakıya uçdum. AzTV-də "Xəbərlər"in saat 20.00 buraxılışında müsahibənin 2-3 dəqiqəlik bir bölümünü verdikdən sonra aparıcı geniş müsahibənin 20:30-da veriləcəyini anons etdi.
Müsahibəni AzTV-nin foyesindəki tv-dən seyr etdim. Veriliş bitəndə koridorun o biri ucundan Nizami Xudiyev çıxdı. O vaxtkı sədr məni görən kimi "Heydər Əliyev zəng elədi, müsahibəyə baxıb, bəyənib. Hətta tapşırıb ki, müsahibənin mətni sabah dövlət qəzetlərində verilsin".
Ertəsi gün qəzet köşkündən bir neçə nüsxə "Xalq qəzeti" aldım. Onları səliqə ilə qırışdırmadan özümlə Ankaraya gətirdim. Çankayada, Atakulenin altındakı Fuji studiyasının sahibi ilə yaxın idim. Qəzetin 1-ci səhifəsini solmayan xüsusi bir kağıza "kopyalatdırdım". O kopyanı isə çərçivəçi dükanında sadə amma gözəl bir ramkaya saldırdım.
Süleyman Dəmirəlin mətbuat katibinə zəng vurub hazırlatdığım hədiyyədən danışdım, onu necə təqdim edəcəyimi sordum. Bir saat sonra zəng gəldi ki, şənbə günü Süleyman Bəy səni Güniz Sokakdakı evinə səhər yeməyinə dəvət edir...
Süleyman Dəmirəlin evinə səhər yeməyinə dəvət olunurdum, mutlu və sevincli idim. Dəfələrlə həm prezident sarayında olmuşdum, həm də öz evində. Ancaq qəhvəaltıya dəvət nadir görülən hadisə idi.
Şənbə günü Güniz Sokakdakı 3 qatlı Ankara evinin 1-ci mərtəbəsində yemək salonuna keçmədən Dəmirəl çərçivənin üstündəki karton kağızı açdırdı. "Xalq qəzeti"nin 1-ci səhifəsinin yarıdan çoxunu müsahibəsi tuturdu. Üzündəki sevinci ifadə etməyə çətinlik çəkirəm. "Nazmiye, Nazmiye" deyə həyat yoldaşını çağırdı.
Türkiyənin 9-cu prezidentinin həyat yoldaşı Nazmiye Demirel asta addımlarla bizə yaxınlaşdı, Süleyman Bəy sanki həyatında ilk dəfə idi ki, qəzetdə müsahibəsi çıxmış kimi "Bak, Azərbaycan Latın alfabesine geçdi ve ilk latince gazete sayısında manşette ben varım" dedi.
Yemək masasında mətbuat katibinə dedi ki, hədiyyəni doğulduğu Ispartaya göndərsinlər. İndi mənim o hədiyyəm Ispartadakı "Süleyman Demirel Mərkəzi"ndəki eksponatlardan biridir. Vəfatından öncə Süleyman Demirel bütün şəxsi əşyalarını bu mərkəzə hədiyyə etmişdi…
1 avqust Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günüdür. Bu əlamətdar gün prezident Heydər Əliyevin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanı ilə təsis edilib. Müstəqillik tarixizin ən böyük hadisələrindən biridir məncə bu tarixi sənəd. Çoxumuz bu hadisənin canlı şahidi olduğumuzdan bəlkə də onun ölkəmiz, millətimiz üçün nə qədər cahan-şümul bir qərar olduğunun tam fərqində deyilik.
Mənim üçün unudulmaz olan bu gündə xatirəmi sizinlə paylaşmaq istədim…
Yaşasın Ana Dilimiz!...
https://t.me/ibrahim_nebioglu

[Bu kitap, Kürtler hakkında örf-adet, geçim kaynakları, doğum ölüm düğün törenleri, yabancıya tutumları vb. örnekleri inceleyerek Kürtleşmiş pek çok aşiretin etnik Türk olduklarını objektif şekilde izah eder.]
Kitaptan Alıntı: "Gurmanç, Zaza, Soran, Lebr. Bu dört dilin sahipleri birbirlerinin konuşmasını anlamazlar. Gramer, sözdizini ve sözlük açısından aralarında büyük farklar vardır. Aralarındaki bu farklar lehçe farkları değil, dil farklarıdır. Bu dört dilin her biri, dilbilim açısından birbirlerinden bağımsızdır. Herbiri birer dildir ve hepsi çeşitli lehçelerden oluşur. Bununla beraber bu dört dil birbirine tamamiyle yabancı değildir. Bu Kürt kavimleri, gerek kendilerine, gerek birbirlerine başka isimler verirler. Mesela kendi kendilerini «kürt» adı vermezler. «Gumancız» derler. Bunlar Zaza’lara Dümbüllü (veya Dımılli) derler. Türkler ise Kürt adını Gurmanç’lara ayırmışlardır. «Filan adam Kürt müdür yoksa Zaza mıdır?» denildiği zaman Kürt’ten maksat «Gurmanç»tır. Dımıli’lere Zaza ismini veren gene Türklerdir. Zaza kelimesini ne bizzat Zazalar kendileri için, ne de Gurmançlar kullanmazlar. Kürtlerin en büyük kısmını Gurmançlar meydana getirir. Soran ve Güran Kürtleri Musul vilayetindedirler. Lur Kürtleri ise İran’dadır. Diğer vilayetlerdeki Kürtler, Gurmançlarla, Zazalardan ibarettir. Yalnız Soranilerden Şeyh Yeznî aşireti her tarafa dağıtılmıştır. Soranilerle Gurmançların bir bölümü yerleşik, bir bölümü ise göçebedir. Zazalardan, Zekdi Koçerler göçebedir. Kürtlerin bu çeşitli kısımları dil bakımından birbirlerinden ayrı oldukları gibi, giyim-kuşam, elbise ve adetleri bakımından da farklıdır. Mesela, Zazalar başka dilleri çabuk öğrenirler. Gurmaçlar ise başka dilleri güç ve geç öğrenirler. Zazaların halk edebiyatı fakirdir. Zazalar şehirlere yerleşince şehirlere özgü teknikleri öğrenmekte büyük bir yetenek gösterirler. Mesela Diyarbakır’a gelen Zazalar fırıncılık, kadayıfçılık gibi meslekleri öğrenebiliyorlar. Bahçıvanlıkta da büyük bir beceri gösteriyorlar. Mühendisler taş kırmak için Zaza amelelerin gelmesini beklerler. Çünkü bu gibi işlerde çok beceriklidirler. Fakat manevi işlerde Gurmançlar daha çok yetenek gösterirler. Gurmanç dilinin kaç lehçeye ayrıldığı henüz ilmî inceleme ile meydana çıkarılmış değildir. Kürt aşiretleri genellikle kabile halindedirler. Kabile diye birkaç amare’den (oymak) oluşan topluluğa denir. Kabile bir reis tarafından idare edilir. Kabileye mensup bütün amare’lerin reisleri, bu reise bağlıdırlar. Misal olarak Viranşehir’deki Millî kabilesini tetkik edelim: Viranşehir Milli’sinin komşusu ve rakibi Karakeçi kabilesidir. İsminden de anlaşılacağı üzere, Bursa’daki Karakeçi’nin bir koludur. Fakat Türkçeyi unutarak Kürtleşmişlerdir. Karakeçi köyleri arasında Salur adlı bir köy vardır. Salur, bilindiği gibi Oğuz elinin yirmidört boyundan biridir. Bundan başka Karacadağ’ın güneyinde «Kanklı» mazrası vardır. Bu isim Kanklı’ların da eskiden Karakeçi’ye komşu olarak oturduklarını gösterir. Türkan aşireti de Karakeçi’ye komşudur. Zaten eskiden Karakeçi kabilesine bağlı olan Türkan aşireti, İbrahim Paşa zamanında zorla Mılili’ğe sokuldu. Türkan, Oğuz’un «Beydili» boyundan olduğu gibi, Karakeçi içinde de «Beydili»li köyleri vardır. Karakeçi kabilesi asıl batınları (soy) içine alır.. Şeyhan amaresi (oymak) de; Devaran, Şehikan, Bulülan batınından (soy) Habeş Ağa ailesi denilen bir aileden çıkmıştır. Bu aileye hala «Torunlar» adıverilir. Şimdiki reisleri «Anenan» batınına mensuptur. Bu başkanlık ailesi güya Çabakçur (Bingöl)’den gelmişlerdir. Şimdiki başkan Veli beyin oğlu Abdulkadir Bey’dir."
Mehmet Özgür Ersan Abdal Yesari

Mersin'deki Soli Pompeiopolis Antik Kenti'nde yapılan kazılarda 1700 yıllık Romalı erkek büstü ortaya çıktı. Şehrin adı, bir zamanlar Roma'nın daimi diktatörü Julius Caesar'ın yoldaşları olan Pompeius Magnus ve Marcus Crassus'tan gelmektedir.
Antik kentin sütunlu caddesinden çıkarılan bu mermer büst, kıvırcık ve kürk sakallı bir adamı tasvir ediyor.
M. S 2. Yüzyıllara kadar Romalı erkek heykelleri çoğu zaman Yunan atletleri gibi idealize edilmiş traşlı şekillerde tasvir ediliyordu.
Ancak Antoninler döneminin imparatoru Hadrianus ilk olarak sakallı olarak tanımlanıyordu. Hadrianus bütün portrelerinde sakallı olarak görülür. Onu takip eden imparatorların birçoğu sakallı olarak tasvir edilmeye devam etti. Sanata ve mimariye büyük katkıları olan Hadrianus, heykel sanatına da katkıda bulunmuştur.
Servet Yıldız-adige
TEREF

Əlində kamera təpədən üzü aşağı al qan içində yüyürə-yüyürə bizimkilərə tərəf gəldi.
Ay blin! Ədil noldu?
- Ay, Allah!
Harana dəydi?
- Boğazıma! Boğazıma dəydi!
Nəfəsin gəlir?
- hə!
Daha gəlmir. Ədil Arifoğlu bu səhər ürəktutmasından 56 yaşında öldü.
Qoluna dəyib?
Yox, boğazıma. Boğazıma dəyib!
- Bu dialoq isə uzun illərdir yaddaşımdadır. Peşə nostalgiyamın siyahısında Ədilin də adı var.
Yazın əvvəlində oturmuşduq. Elə bərkdən danışırdı, dedim bu dəqiqə o güllə sıyıran yerdən yenə qan fışqıracaq. Müharibədən danışırdı axı.
Maraqlı insan idi, Ədil müəllim. 1-ci Qarabağ müharibəsinə dair kameraarxası çox söhbətləri özü ilə apardı. Elə o döyüşlərdən bu yana ömür boyu hamıya qəhvəyi "mutnu" eynəyindən baxdı.
Tez! Tez maşın çağırın!
Ədil: uşağın biri qaldı orada e, qaldı orada! Azər qaldı orada!
İndi o dialoqa bir daha baxdım.
Ədil Arifoğlunun səsi də, nəfəsi də ancaq videoarxivlərində qaldı.
Bilmirəm necə öldü?!
Amma məncə Ədil şəhadət barmağını həmin güllə yarasının yerinə qoyub öldü. Ki, bozumtul həqiqətlər fışqırmasın! Dost var, düşmən var!
Eynəyini də bircə öləndə çıxarıb bəlkə...
Məktəb illərindən elə dəqiqliklə danışırdı. Sanardın ki, dünənki hadisəni danışır. Eyni ilə də müharibədən. Familiyalarına qədər ...
Çoxdan tanıyıram Ədil müəllimi. AzTv-də anamla eyni şöbədə işləyirdilər. Onda layk meymunluğu yox idi. Jurnalistlər, operatorlar, rejissorlar qaynar nöqtələrə gedib "hoqqa" verirdilər.
Görmədiyimiz kadrların yarısını Mirşahinə vermişdi. Realda yayımlanmışdı.
Dedi hələ başqa temalar da var. Amma hamısını yaymaq olmaz da!
Sevinirdi Ədil müəllim. Sevinirdi ki, torpaqlarımız geri qayıtdı, həmin yerlərə bir də qalib kimi gedəcək.
Ruhun şad olsun, Nəsirov Ədil Arifoğlu!
Hansı rayondan?
İmişlidənəm, Bakıda yaşayıram.
Ədil, döz bir az!
Ala bax! Güllövi gördün?
Yox. Baxammıram!
Ədil müəllim təzəlikcə təyinat da almışdı.
Allah rəhmət eləsin!
Güllə sıyırmamışdı.
Dəymişdi. Və o gəzirdi. Özündə idi.
7.62 özü idi.
Orxan Mammadli
TEREF

2000-ci ildə bir İsveçrə fondu Dünyanın Yeddi Möcüzəsi siyahısını yenidən tərtib etmək üçün kampaniya başlatmışdı. Orijinal Yeddi Möcüzə siyahısının eramızdan əvvəl ikinci əsrdə tərtib edildiyi və siyahıdakı yalnız bir abidənin günümüzdə hələ də mövcud olduğunu (Giza Piramidaları) nəzərə alsaq, yeniləmə vaxtı artıq çoxdan çatmışdı.

Dünyanın dörd bir yanından olan insanlar da internetdə qısa mətn mesajları yolu ilə səs haqlarını istifadə edərək, eyni fikirdə olduqlarını bildirdilər. 2007-ci ildə elan edilən yekun nəticələr isə həm müsbət, həm də mənfi rəylər aldı – belə ki, Afina Akropolu kimi bir sıra tanınmış yerlər siyahıya daxil edilməmişdi.

Dünyanın Yeni Yeddi Möcüzəsi

Böyük Çin Səddi

Dünyanın ən böyük tikinti layihələrindən biri olan Böyük Çin Səddinin uzunluğunun təxminən 5500 mil (8850 km) olduğu güman edilir, mübahisəli bir Çin araşdırması isə bu ölçünün 13,170 mil (21,200 km) olduğunu iddia edir. Səddin tikintisi eramızdan əvvəl yeddinci əsrdə başlayaraq, iki minillik davam edib. Bu tikinti “Sədd” adlandırılsa da, strukturu uzun məsafələrdə yerləşən iki paralel divara malikdir. Bundan əlavə, səddin üzərində gözətçi qüllələri və kazarmalar da yer alıb. Sədd iişğalların və basqınların qarşısını almaq üçün tikilmiş olsa da, faktiki olaraq təhlükəsizliyi tam təmin edə bilməyib. Alimlər bu tikilinin daha çox “siyasi təbliğat” rolunu daşıdığını qeyd ediblər.

Çiçen – İtsa

Çiçen – İtsa Meksikanın Yukatan yarımadasında yerləşən eramızın doqquzuncu və onuncu əsrlərində inkişaf edən bir Maya şəhəri idi. Tolteklərin güclü təsiri altında olan Mayya qəbiləsi İtsa dövründə bir sıra mühüm abidələr və məbədlər inşa etmişdi. Ən təqdirəlayiq olan isə Əsas Meydanın 79 fut (24 metr) üzərində yüksələn pilləli El Castillo (Qala) piramidasıdır.
Mayyaların astronomik biliklərinin sübutu olan bu tikili, günəş ilindəki günlərin sayına bərabər olaraq 365 pillədən ibarətdir. Yaz və payızda gecə – gündüz bərabərliyində batan günəş piramidaya kölgələr salır. Bu kölgələr təməlində daşdan ilan başı olan şimal pilləkənlərinə aşağı sürünən bir ilan görüntüsü verir. Çiçen – İtsa, Amerika qitəsindəki ən böyük meydançaya sahib idi. Bu ərazidə sakinlər Kolumbdan əvvəlki Mesoamerikada məşhur olan və ritual hesab edilən top oyununu oynayırdılar.

Petra

Qədim Petra şəhəri İordaniyada qranit dağları və qayalıqları arasında ucqar bir vadidə yerləşib. Buranın Musa peyğəmbərin əsa ilə daşa vurduğu və suyun axdığı yerlərdən biri olduğu güman edilir. Sonralar ərəb tayfası olan Nəbatilər buranı paytaxt etdilər və bu müddət ərzində Petra xüsusən ədviyyatları ilə mühüm ticarət mərkəzinə çevrilərək inkişaf etdi. Tanınmış naxış ustaları olan Nəbatilər günəşin dəyişməsi ilə rəngini dəyişən qranit içərisini oyaraq yaşayış məskənləri, məbədlər və türbələr yaratmışdılar.
Bundan əlavə, onlar bağ və əkinçilik üçün əlverişli olan su sistemi də qurmuşdular. Bildirilir ki, Petranın ən inkişaf edən vaxtında 30 min əhalisi var idi. Ancaq , ticarət yolları dəyişdikcə , şəhər də tənəzzülə uğramağa başladı. Eramızın 363-cü ilində baş verən böyük zəlzələ çox çətinliklərə səbəb oldu və 551-ci ildə baş verən növbəti təkandan sonra Petra artıq tədricən tərk edildi. 1912-ci ildə yenidən kəşf edilsə də, 20-ci əsrin sonlarına qədər arxeoloqlar tərəfindən diqqətdən kənarda qaldı. Günümüzdə şəhərlə bağlı bir çox suallar hələ də cavabsız qalmaqdadır.

Maçu Pikçu

Perunun Cuzco kəndi yaxınlığındakı bu İnka ərazisi 1911-ci ildə Hiram Bingham tərəfindən “kəşf edilib”. O, buranın İspan hökmranlığına qarşı 16-cı əsrdə üsyan zamanı istifadə edilən gizli İnk qalası Vilcabamba olduğuna inanırdı. Bu iddia sonradan təkzib edilsə də, Maçu Pikçunun yaradılma məqsədini alimlər tam müəyyən edə bilməyiblər. Bingham buranın, monastırlarda yaşayaraq “Günəşin bakirələri ” (yaxud Günəşin toxunulmazları) adlandırılan qadınların evi olduğuna inanırdı. Bəzi insanlar buranın bir ziyarət yeri olduğunu düşünür, bəziləri isə kralın sığınacağı olduğuna inanır. Məlum olan odur ki, Maçu Pikçu Kolumbdan öncəki dövrə aid dağılmamış halda tapılan bir neçə qalıntıdan biridir. And dağlarının yüksək zirvələrində izolasiya olunmasına baxmayaraq, burada kənd təsərrüfatına aid sahələr, binalar, yaşayış sahələri və məbədlər yerləşib.

Xilaskar Məsih

Xilaskar Məsih, Rio-de-Janeyroda Korkovado dağının zirvəsində dayanan İsanın nəhəng heykəl tikilisidir . Onun mənşəyi I Dünya Müharibəsindən sonraya, bəzi braziliyalıların “tanrısızlıq axınından” qorxduqları vaxta təsadüf edir. Sonda Heitor da Silva Costa, Carlos Oswald və Paul Landowski tərəfindən dizayn edilən bir heykəl infa edilib. Heykəlin tikintisinə 1926-cı ildə başlanıb və beş il sonra tamamlanıb. Abidənin təqribən 26 fut (8 metr) hündürlüyündə olan bazası nəzərə alınmadan hündürlüyü 98 fut (30 metr) və uzanan qolları 92 fut (28 metr) təşkil edir. Bu, dünyanın ən böyük “Art Deco” heykəlidir. Xilaskar Məsih dəmir-betondan hazırlanmışdır və təxminən altı milyon plitə ilə örtülmüşdür. Bir qədər narahatedici olsa da, bu heykəl tez-tez ildırım vurmasına məruz qalıb və nəticədə 2014-cü ildə fırtına zamanı İsanın sağ baş barmağının ucu zərər görüb.

Kolizey

Romadakı Kolizey birinci əsrdə imperator Vespasianın əmri ilə tikilmişdi. Mühəndislik nümunəsi olan bu amfiteatr 620×513 fut (189×156 metr) ölçülərindədir və mürəkkəb bir sistemə malikdir. Müxtəlif tədbirlər üçün nəzərdə tutulan meydan 50 min tamaşaçı üçün uyğun idi. Ən diqqət çəkən tamaşanın qladiator döyüşləri olmasına baxmayaraq, burada heyvan döyüşləri də baş tutub. Bundan əlavə, saxta dəniz döyüşlərinin təsviri üçün bəzən Kolizey su ilə də əhatə edilib. Bununla belə, xristianların orada şirlərin önünə atılaraq öldürüldüyü inancı müzakirə mövzusu olaraq qalıb. Bəzi təxminlərə görə, Kolizeydə 500 minə yaxın insan həlak olub. Həmçinin, orada o qədər çox heyvan saxlanaraq öldürülüb ki, nəticədə bəzi heyvan növlərinin nəsli kəsilib.

Tac Mahal

Hindistanın Aqra şəhərindəki bu məqbərə kompleksi Moğol memarlığının gözəl nümunəsi olaraq dünyanın ən ikonik abidələrindən biri kimi qəbul edilir. O, 1631-ci ildə İmperator Şah Cahan tərəfindən (1628-1658-ci illərdə hökmranlıq etmişdir) 14-cü övladını dünyaya gətirən zaman vəfat edən arvadı Mumtaz Mahalın (“Saraydan seçilmiş biri”) şərəfinə tikilmişdir. İçində yansımalı hovuzu olan böyük bir bağı özündə birləşdirən kompleksin tikintində təxminən 20 min işçi çalışıb və binanın inşası 22 il çəkib. Məqbərə həndəsi formada və çiçək naxışları ilə bəzədilmiş yarı qiymətli daşları əks etdirən ağ mərmərdən hazırlanmışdır. Onun əzəmətli mərkəzi günbəzi dörd kiçik günbəzlə də əhatə olunmuşdur. Bəzi məlumatlara görə, Şah Cahan öz məqbərəsinin qara mərmərdən olmasını arzulayırdı. Ancaq bu işə başlamazdan əvvəl oğullarından biri tərəfindən taxtdan endirildi.