Azərbaycanda 2014-cü ilin yanvar və fevral aylarında xarici valyutaya tələbatın yüksəlməsi davam edib.

Bəs xarici pul vahidlərinə kütləvi ehtiyacın yaranması nə ilə bağlıdır? Milli valyutanın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsində dəyişiklik ola bilərmi?

İqtisadçı Eyyub Kərimli hesab edir ki, xarici valyutaya və əsasən də dollara tələbatın artması ilin əvvəlində ölkəyə idxal olunan məhsulların artması, idxalın dövriyyəsinin artması ilə daha çox əlaqələdir:
“Bu da dollara tələbatı artırır. Dollara tələbatın artması da manatın məzənnəsinə qarşı müəyyən təzyiqlər yarada bilər”.

Daha ətraflı Baku TV-nin süjetində:

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Mərkəzi Bankın sədri Hafizə Qaye Erkanın
istefasından sonra onun keçmiş müavini Fatih Karahanı banka rəhbər təyin edib.
Bu barədə Prezidentin hökumətin rəsmi qəzeti “Resmi gazete”də dərc olunan sərəncamında
deyilir.
Prezident tərəfindən imzalanan sərəncam dərc olunduğu andan qüvvəyə minib.
Qeyd edək ki, Türkiyə Mərkəzi Bankının rəhbəri Hafizə Qaye Erkan dünən istefa verib

Dünya bazarında “Azeri Light” markalı Azərbaycan nefti bahalaşıb.
Azərbaycan neftinin 1 barelinin qiyməti 0,22 ABŞ dolları, yaxud 0,26 % artaraq 86,5 ABŞ dolları təşkil edib.
Xatırladaq ki, Azərbaycanın 2024-cü ilin dövlət büdcəsində neftin bir barelinin orta qiyməti 60 ABŞ dollarından hesablanıb.
“Azeri Light” neftinin ən aşağı qiyməti 2020-ci il aprelin 21-də (15,81 ABŞ dolları), maksimal qiyməti isə 2008-ci ilin iyulunda (149,66 ABŞ dolları) qeydə alınıb

Mövzu ilə bağlı "Sherg.az"a danışan iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli bildirib ki, Azərbaycan neftinin qiyməti dünya birjalarında ayrıca müəyyənləşdirilmir:

"Bu daha çox brend markalı neftə bağlıdır. Azərbaycan nefti daha keyfiyyətli olduğu üçün brenddən baha satılır. Buna görə də dünya birjalarında neftin qiyməti hansı istiqamətə gedirsə, "Azeri Light" o istiqamətdə davam edir. Son zamanlar geosiyasi qarşıdurmanın artması, Husilərin hücumu, Qırmızı dəniz və Hörmüz boğazının ətrafında olan gərginlik neft qiymətlərini artırıb. Əgər neft qiymətlərinin artımı bu gərginlik fonunda davam edərsə, "Azər Light"ın da qiyməti artacaq. Gərginliyin azalması nəticəsində isə qiymətlərin aşağı düşməsinin şahidi olacayıq. Yəni"Azər Light" markalı neftin qiyməti dünya birjalarına uyğun olaraq müəyyənləşir və siyasi gərginliyə görə artım tendensiyası müşahidə edilir".

Azərbaycan bankları ölkənin regionlarında kredit verməyə elə də həvəs göstərmirlər.

Bunu Azərbaycan Mərkəzi Bankının kreditləşmə ilə bağlı açıqladığı statistika da göstərir.

Belə ki, 2023-cü ilin sonuna bankların kredit portfeli 23,2 milyard manat təşkil edib ki, bunun da 17,7 milyard manatı və 76 %-i Bakı və onun ətrafında formalaşıb. Bəs banklar niyə regionlarda kredit vermək istəmir? "Report" mövzunu iqtisadçı-ekspertlərlə müzakirə edib.

Onlardan biri Elman Sadıqov deyir ki, regionlarda kredit verməyin riski Bakı ilə müqayisədə yüksəkdir: "Nəinki Bakı ilə regionlar arasında, hətta ayrı-ayrı rayonlar arasında risk dərəcələrində fərq var. Məsələn, Aran rayonlarında risk daha yüksəkdir. Çünki biznes mühiti zəifdir, dövriyyə azdır və bu rayonlarda yaşayanlara verilmiş kreditlər vaxtında və yaxud ümumiyyətlə geri qaytarılmaya bilər. Şimal və Şimal-Qərb rayonlarımızda isə risk nisbətən aşağıdır. Çünki, həmin rayonlar iqtisadi baxımdan aktivdir, turizm obyektləri mövcuddur və vətəndaşlar aldıqları kreditləri normal qaytara bilərlər".

Bundan başqa, onun sözlərinə görə, regionlarda yaşayan əhalinin maliyyə savadlılığı, kreditə yanaşması (məsuliyyəti) paytaxtla müqayisədə zəifdir: "Bakı və onun ətrafında yaşayanların çoxu bilir ki, kredit götürübsə onu vaxtında qaytarmalıdır, əgər qaytarmasa ona qarşı hüquqi tədbirlər görə bilərlər, girov qoyduğu əmlakı əlindən çıxa bilər. Regionlarda yaşayanlar dediyim məsələlər barədə elə də düşünmürlər. Çünki, rayon yerində hamı-birini tanıyır, kiməsə qarşı sərt addımlar atmaq, əmlakını əlindən almaq çətindir. Mental amillər var. Kəndlərdə bir evdə bir neçə ailə yaşayır. Bunların evsiz qalması məsələsi var. Dədə-baba evləridir. Digər tərəfdən rayonda, kənddə heç kim "bankda batan ev"i almaq istəmir. Yəni, regionlarda müsadirə edilmiş əmlakları satmaq asan deyil. Halbuki, Bakıda girov əmlakların satılması problem deyil".

Digər ekspert Xalid Kərimli də hesab edir ki, bankların Bakı və onun ətrafına fokuslanması təkcə risk amili ilə bağlı deyil, həm də paytaxt və regionların iqtisadi inkişafı arasındakı fərqdən qaynaqlanır: "Bakıda yaşayanların gəlirləri regionlarla müqayisədə xeyli yüksəkdir. Paytaxtda orta aylıq əmək haqqı regionları azı 30-40 % üstələyir. Bütün iqtisadiyyat demək olar ki, Bakıda cəmləşib. Şirkətlərin çoxu buradadır. Üstəlik, regionlardakı daşınmaz əmlakların çoxunun qeydiyyatı yoxdur. Bu da onların girov qoyulmasına mane olur. Bakıda isə əmlakın qeydiyyatı sarıdan vəziyyət xeyli yaxşıdır".

"Azsığorta" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti "EuroHome" tikinti materialları bazarını yenidən məhkəməyə verib.

İqtisadiyyat.az-ın əldə etdiyi məlumata görə, ASC bu dəfə bazar və onun rəhbərinə qarşı yeni iddia qaldırıb.

Belə ki, "Azsığorta" məsələ ilə bağlı Bakı Apellyasiya Məhkəməsinə müraciət edib.

İşin mahiyyəti hüquqi və fiziki şəxslərin ödəmə qabiliyyəti olmayan hesab edilməsi barədə mübahisələr (müflisləşmə (iflas), hüquqi şəxsin müflis olması üzrə) ilə bağlıdır.

Məhkəmə işində cavabdeh şəxs kimi isə bazarın sahibi Azay Möhnətov və onun bazarda vəzifə tutan oğlu Aqil Möhnətov tanınıb.

Məhkəmə işi icraata götürülüb və iddia hakim Vüsalə Baxışovanın sədrliyi ilə araşdırılacaq.

Qeyd edək ki, bundan əvvəl "Azsığorta" sığorta müqaviləsi üzrə mübahisələr ilə bağlı bazarı, rəhbərini və onun oğlunu məhkəməyə verib.

Xatırladaq ki, "EuroHome" ticarət mərkəzi isə 2012-ci ildə nəhəng inşaat materialları bazarı kimi hektarlarla ərazidə tikilib. 2019-cu ildə və 2020-ci ildə bazarda iki böyük yanğın baş verib. Həmin vaxt bazardakı sahibkarların mallarının sığortası məsələsi də gündəmə gəlib.

Azay Möhnətov həmçinin, AF Holdinq Şirkətlər Qrupunun və “Uğur-97” şirkətinin prezidentidir. İş adamının ölkədə nəhəng bina tikintisi ilə də məşğul olduğu qeyd edilir.

“Rəqabət Məcəlləsinin işləməsi üçün aparılacaq yoxlamalar tədqiqat xarakteri daşıyacaq”.

Bu sözləri Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri Akif Nəsirli “Cebhe.info”-ya açıqlamasında deyib.

O bildirib ki, dünyada adətən bu yoxlamaların nəticələrinə görə cərimə və ya başqa tənbeh tədbiri görülmür:

“Sadəcə olaraq, nəticələr analtik mərkəzə ötürülür və orada təhlillər aparılır. Yəni hansısa addımların Rəqabət Məcəlləsi ilə ziddiyyət təşkil edib-etmədiyi yoxlanılacaq.

Məsələn, sahibkar maya dəyəri 10 manat olan hər hansısa bir məhsulu 9 manata satır. Deməli, onun imkanları olmasına rəğmən qarşı tərəfi çökdürmək üçün ziyanla işləyir. Belə olan halda isə qarşı tərəf də məhsulunun qiymətini 9 manata endirməyə məcbur qalır. O isə qiyməti 9 manata endirsə, zərərə düşəcək və müflis olacaq.

Burada məhsulunu maya dəyərindən aşağı satan sahibkar Rəqabət Məcəlləsini pozmuş olur. Soruşmaq lazımdır, o nə üçün məhsulunu maya dəyərindən aşağı qiymətə satır? Bazarda qiymətlər aşağı düşəndə zərərlə satmaq başqa məsələdir. Bu, situasiyadan asılı olan işdir. Amma məqsədyönlü şəkildə maya dəyərindən ucuz satmaq rəqiblərini çökdürmək hədəfi daşıyır”.

O qeyd edib ki, Rəqabət Məcəlləsinin tələb etdiyi çərçivədə yoxlamalar mütləq aparılmalıdır və aparılacaq:

“Amma Rəqabət Məcəlləsinə o qədər də ümid bəsləmirəm. Çünki Rəqabət Məcəlləsi rəqabət mühiti olan yerdə işləyə bilər. Azərbaycanda isə rəqabət mühiti minimum səviyyədədir.

İndiki şəraitdə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti də yoxlamalar həyata keçirə bilir. Hazırda Rəqabət Məcəlləsinin qəbul edilməsi su olmayan hovuzda adamlara üzgüçülük öyrətməyə bənzəyir”.

Akif Nəsirli Rəqabət Məcəlləsinin ölkədə ucuzlaşamaya səbəb olacağına inanmadığını söyləyib:

“İlk növbədə inhisarçılıq aradan qalxmalı və rəqabət mühiti yaranmalıdır. Rəqabət mühiti yaransa, Rəqabət Məcəlləsi olmasa da, ucuzlaşma olacaq. Ona görə də mən ucuzlaşma gözləmirəm.

Sadəcə, kənd təsərrüfatı malları bol olarsa, müəyyən mənada ucuzlaşma qeydə alına bilər. Bunun isə Rəqabət Məcəlləsi ilə əlaqəsi yoxdur. İstənilən halda, bolluq ucuzlaşmaya gətirib çıxarır. Bu qanun sadəcə olaraq, sahibkarı qorumaq üçündür. Yəni sahibkarların ədalətli rəqabət aparması üçün Rəqabət Məcəlləsi qəbul olunub”.

Qırmızı dənizdə davam edən böhran qlobal ticarət üçün böyük təhlükə yaradır və artıq daşıma xərclərinin 300 faiz artmasına səbəb olub. Neft və qaz nəhəngi olan Böyük Britaniyanın BP şirkəti Yəmən husilərinin ticarət gəmilərinə hücumlarının artmasından sonra Qırmızı dəniz vasitəsilə bütün daşımaları dayandıracağını bildirib. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, BP Azərbaycanda bir sıra iri neft-qaz layihələrinin iştirakçısıdır.

Hazırda Qırmızı dənizdə vəziyyətin gərginləşməsi və qlobal ticarəti təhdid edən amillər bütün diqqətləri təhlükəsiz və etibarlı nəqliyyat marşurutuna - Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna və ya Orta Dəhlizə yönəldir. Bunu Azərbaycan üzərindən daşınan yüklərin artım dinamikası da təsdiq edir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, Azərbaycanda dəniz nəqliyyatı ilə 2023-cü ildə daşınan yüklərin həcmi 9 milyon 11 min ton olub və əvvəlki ilə nisbətən 20 faiz yüksəlib.

ABŞ və Britaniyanın Yəmənə zərbələri, Qırmızı dənizdə baş verənlərin dünya neft bazarına və Azərbaycana təsiri necə olacaq?

Məsələ ilə bağlı danışan iqtisadç-ekspert Natiq Cəfərli Referans.Az-a deyib ki, artıq dünya bazarında 73 dollara qədər ucuzlaşan Azərbaycan nefti bu gün 85 dollara satılır:

“Qırmızı dənizdə baş verən gərginlik neft qiymətinə təsir göstərib. Burada tək məsələ tankerlərə hücum təhlükəsi deyil. Qırmızı dənizdən və Hörmüz boğazındən keçə bilməyən tankerlər Avropaya çatmaq üçün Afrikanın ətrafında fırlanırlar. Bu 14-15 gün əlavə vaxt itkisinə səbəb olur, bu da daşınma qiymətlərini artırır. Daşımaçılar bunu qiymətin üzərinə qoymağa çalışırlar, bu da doğrudur. Çünki onlar başqa cür bu ziyanı qarşılaya bilməzlər. Buna görə də bu gərginliyin davam etməsi bir müddət neft qiymətlərinə təsir edəcək və qiymətlərin artmasına səbəb olacaq”.

İqtisadçı qeyd edib ki, hazırda neft qiymətlərinin artmasına təkan yaradan amillər fundamental səbəb deyil. Onun sözlərinə görə, neft qiymətlərinə fundamental təsir göstərən əsas səbəblər dünya iqtisadiyyatının vəziyyətidir: “Yəni iqtisadiyyatda artım olanda, istehlak artanda qiymətlər artır, istehlak azalanda neft istehlakı azalır və neftin qiyməti düşür. Hazırda həm Çində, həm Avropa Birliyində həm də Amerikada iqtisadi görüntü heç də yaxşı deyil. Avropa, ümumiyyətlə, represiya dönəmini yaşayır, iqtisadi artım 1 faizə yaxındır. Çində gözləntilər 5,8 və ya 6 faizə yaxın idi, 4 faizə yaxın olacağı bildirilir. Amerikada hələlik 3 faizə yaxındır, amma orda da iqtisadiyyatda müəyyən qədər ləngimələr olması gözlənilir”.

Azərbaycanda neft qiymətlərini dövlət tənzimlənir. Bizdə dünyada neft qiymətləri ucuzlaşanda da neft qiymətləri düşmür, bahalaşanda da qiymət qalxmır. Azərbaycanda Tarif Şurasının və hətta Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə tənzimlənir. Zatən Azərbaycanda benzinin və dizel yanacağının qiyməti yaxın vaxtlarda qalxıb. O zaman neft qiymətləri dünyada 112 dollar idi, indi 85 dollardır. Amma bütün ehitmallara rəğmən bizdə neft və benzin qiymətlərini bazar müəyyənləşdirmir. Tarif Şurası qərar verməyənə qədər qiymətlər artmayacaq – deyə Natiq Cəfərli əlavə edib.