"Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC tərəfindən yenicə istifadəyə verilən Bakı-Balakən qatarı xidmətə başladığı gündən tənqid edilir. Vətəndaşların ən çox narazı qaldığı əsas məsələlər sürət qatarının 3 saatlıq yolu mənzil başına 8 saata çatması və biletlərin olduqca bahalığıdır. Məsələ ilə bağlı Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri, ekspert Eyyub Hüseynov Demokrat.az-a deyir ki, burada qiymətlər xeyli aşağı olmalıdır: "Azərbaycan varlı ölkədir. Optimal olaraq 1 adama maksimum 10 manat nəzərdə tutulmalıdır. Bir çox ölkələrdə qatarla səyahət etmişəm. Hətta, çox kasıb olan Şri-Lankada 2 dəfə daha çox olan məsafəyə biletlər daha ucuz satılır. Səfalət içində olan Hindistanda belə biletlər Azərbaycandan qat-qat ucuzdur. Sürət qatarı böyük sürətlə hərəkət etməlidir, hər yerdə dayanmamalıdır. Ən əsası da istehlakçılar xidmətdən razı qalmalıdırlar. Dəmiryolları ilə bağlı mənə istehlakçılardan müraciətlər daxil olur. Qatardakı servis vəziyyəti və qiymətlər onları ciddi narahat edir. Düşünürəm ki, Azərbaycan kimi varlı ölkəyə bu cür qiymətlər və çpx aşağı olan sürət yaraşmır".

Hüquqşünas Əkrəm Həsənov isə Demokrat.az-a bildirib ki, Avropa ölkələrində qatarla gediş qiymətləri digər nəqliyyat vasitələrinə nisbətən ucuzdur:

"Bunu manatla hesabladığımız zaman bizimlə eyni qiymətə başa gəlir. Hətta, bir az daha bahadır deyə bilərik. Bizim sürət qatarında standart yer 1 nəfər üçün gediş-gəliş 40 manat təşkil edir. Deyə bilərik ki, bu qiymət həmin nəqliyyat vasitəsinin maya dəyərini nəzərə alaraq təyin olunub. Qatarın xaricdən gətirilməsini və istismarına sərf olunan vəsaiti nəzərə almaq lazımdır. Biznes baxımından qiymətlər başa düşüləndir. Çəkilən xərclər bu cür çıxarılmalıdır.

Ancaq Azərbaycanda insanların gəliri aşağıdır. Avropa ilə müqayisə etsək, onların maaşlarının da qat-qat çox olmasını vurğulamaq lazımdır. Əsas problem budur. Həll yollarından biri dövlətin xərcləri öz büdcəsindən ödəməsidir. Dövlət şirkətlərində isə yeyinti baş verir. Dövlət şirkətləri öz xərclərini gəlirləri hesabına bağlaya bilmirlər".

Bu gün Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və ABŞ Dövlət katibi Entoni Blinken iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında sənəd imzalayacaqlar.

Bu barədə məlumatı Ermənistan XİN yayıb.

Bildirilib ki, bununla bağlı tədbir axşam saatlarında Vaşinqtonda baş tutacaq. Sözügedən sazişin bir neçə vacib istiqamət üzrə məsələləri, o cümlədən təhlükəsizlik sahəsini əhatə etdiyi bildirilir.

“Respublika Uğrunda” Partiyasının sədri Arman Babacanyanın sözlərinə görə, strateji tərəfdaşlıq sənədi Ermənistana öz suverenliyini müdafiə etmək üçün daha güclü alətlər verir.

Ararat Mirzoyan yanvarın 8-də keçirdiyi mətbuat konfransında belə bir müqavilənin olacağını dolayısı ilə təsdiqləsə də sənədin təfərrüatlarını açıqlamayıb.

O, sadəcə qeyd edib ki, əvvəlki Ermənistan-Amerika razılaşmaları belə bir sənədin imzalanmasını nəzərdə tutur.

Sazişin məzmununu ABŞ rəhbərliyi də gizli saxlayıb. Vaşinqtondan bildirilib ki, Ermənistanla strateji tərəfdaşlıq haqqında sənədin imzalanması ilə bağlı onların indi nə nəzərdən keçirəcəkləri, nə də elan edəcəkləri heç nə yoxdur.

Qeyd edək ki, Ermənistanla ABŞ arasında müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində son illər fəal yaxınlaşma müşahidə olunur.

ABŞ Ermənistan ordusunun modernləşdirlməsi üçün maliyyə və texniki dəstək verir. Eyni zamanda, ABŞ hərbçiləri Ermənistanın qoşun bölmələrinə təlimlər keçir. Ümumiyyətlə, son iki ildə ABŞ ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlıq intensivləşib.

Bu müddət ərzində Ermənistanda amerikalı kontingentin iştirakı ilə iki dəfə birgə hərbi təlim keçirilib. Ekspertlər hesab edir ki, Ararat Mirzoyanla Entoni Blinken arasında imzalanacaq müqavilədən sonra müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq əvvəlkindən daha dərin ola bilər.

Dekabrın 6-da Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan ABŞ-yə rəsmi səfəri zamanı Pentaqon rəhbəri Loyd Ostinlə görüşüb. Loyd Ostin Suren Papikyanla söhbəti zamanı ABŞ və Ermənistan arasında strateji münasibətlərin heç vaxt bu qədər yaxın olmadığını deyib.

“Birləşmiş Ştatlar suveren, müstəqil və firavan Ermənistanı dəstəkləyir. Ölkələrimiz arasında mövcud strateji əlaqələr heç vaxt bu qədər sıx olmayıb.

Kanzas Milli Qvardiyası ilə Ermənistan arasında tərəfdaşlıq 20 ildən artıqdır ki, davam edir və bu gün Qvardiya Ermənistanın müdafiə sahəsində islahatlarını dəstəkləyir”, - deyə Ostin bildirib.

Ermənistanın müdafiə naziri isə vurğulayıb ki, Ermənistan və ABŞ arasında əməkdaşlıq silahlı qüvvələrdə islahatlar, hərbi təhsil və döyüş hazırlığına yönəlib.

“Biz ölkəmizin ərazi bütövlüyünün, sərhədlərinin müdafiəsinin, demokratiyanın qorunmasının mühüm təminatı kimi regionda sülhə nail olmaqla yanaşı, Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələrini gücləndirməyə meyilliyik”, - deyə Papikyan bildirib.

Ermənistan müdafiə nazirinin açıqlaması Nikol Paşinyan hökumətinin sülh danışıqları ilə paralel, Qərb silahları və texnologiyası əsasında ordunu gücləndirmək siyasətinə üstünlük verdiyini göstərir. Bu baxımdan, Ermənistan ABŞ-dən güclü maliyyə və silah dəstəyi almağa çalışır.

2024-cü il aprelin 5-də Baş nazir Paşinyanın Brüsseldə Avropa İttifaqı rəsmiləri və ABŞ-nin Dövlət katibi ilə keçirilən görüşündə Ermənistan hərbi paktın imzalanmasına çalışsa da, bu mümkün olmadı.

Lakin ABŞ ilə strateji tərəfdaşlıq sazişi üzrə razılaşmalar Brüssel sammitinin davamı hesab oluna bilər.

ABŞ-nin Ermənistana Silahlı Qüvvələrin modernləşdirlməsi, kəşfiyyat məlumatlarının ötürülməsi, birgə hərbi təlimlərin keçirilməsində yardım göstərməsi mümkündür. Amma bu, Paşinyan hökumətinin arzuladığı kimi Ermənistan-ABŞ hərbi müttəfiqliyinə çevrilməsi qeyri-realdır.

Yəni Paşinyan Qərbin, o cümlədən ABŞ-nin Ermənistanın təhlükəsizliyinə təminatçı olmasını istəyir. Bununla da rəsmi İrəvan Azərbaycanla hər hansı silahlı qarşıdurma şəraitində ABŞ-nin Ermənistana hərbi dəstək verməsinə nail olmağa çalışır. Qərb isə Ermənistanın qarşısında ilk növbədə, Moskva ilə hərbi müttəfiqliyə son qoymağı, Rusiya hərbi bazalarını ölkədən çıxartmağı, həmçinin Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının sıralarını tərk etmək şərtlərini qoyur.

Ona görə də çox güman ki, Vaşinqtonda imzalanan sənəd Rusiya və Ermənistan arasındakı gərginliyi artıracaq. Moskva Paşinyan iqtidarının bu davranışını Cənubi Qafqazdakı maraqlarına zərbə hesab edəcək.

Eyni zamanda, nə ABŞ, nə də Avropa İttifaqı Ermənistana görə Azərbaycanla münaqişə etməz. Bu baxımdan, Ermənistan-ABŞ strateji tərəfdaşlıq sazişində İrəvanın bütün şərtlərinin öz əksini tapdığı inandırıcı görünmür.

“APRI Ermənistan” analitik mərkəzinin baş elmi işçisi Leonid Nersisyanın sözlərinə görə, bu görüş hakimiyyəti tərk edən administrasiyanın nümayəndəsi ilə baş tutsa da, əldə olunan razılaşmalar növbəti administrasiya dövründə də davam edə bilər.

Lakin müzakirə olunan məsələlərdən başqa tərəflər arasında konkret razılaşmanın olub-olmadığı hələlik məlum deyil.

Politoloq Tiqran Qriqoryan isə bu sənədin perspektivinə ümidverici yanaşmır. Onun sözlərinə görə, sənəd imzalanandan sonra fəal işləməyəcək. Çünki Cənubi Qafqaz və Ermənistan Tramp administrasiyasının prioritetləri sırasında olmayacaq. Amma bu sazişə qarşı ciddi müxalif mövqedən də yanaşılmayacaq.

Politoloq hesab edir ki, Mirzoyan və Blinken arasında imzalanan strateji tərəfdaşlığı haqqında saziş Ermənistana təhlükəsizlik zəmanəti verməyəcək. Onun əhəmiyyətini nə azaltmaq, nə də şişirtmək olmaz.

“Hesab etmirəm ki, Ermənistana hücum olacağı təqdirdə, bu sənədin vəziyyətə ciddi təsir edəcək və ya ümumiyyətlə, hücum şansını azaldacaq. Çünki Azərbaycan üçün bunun böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini düşünmürəm. Eyni zamanda, qeyd etmək lazımdır ki, məsələn, Azərbaycan da, əlbəttə ki, ABŞ-la münasibətlərində bu statusu əldə etməyə çalışır”, - Qriqoryan belə deyib.

Tiqran Qriqoryanın sözlərinə görə, ABŞ və Əfqanıstan arasında da strateji tərəfdaşlıq sənədi olub. Lakin bu, üç il əvvəl bu ölkədə baş verənlərin qarşısını ala bilməyib.

Müşfiq Abdulla
“Cebheinfo.az”

“Günlerden bir gün, bir Krala iki harika şahin hediye edilir. Kral, bu zamana kadar böyle ihtişamlı şahin görmemiştir. Bu değerli kuşları eğitmesi için bir şahin eğiticisi çağırır.
Aylar geçer, şahinlerden birisi gökyüzünde asil bir şekilde süzülerek uçuyor, ancak diğer şahin, üzerinde bulunduğu daldan geldiği günden beri bir türlü ayrılmıyordur.
Bunun üzerinde Kral, ülkedeki pek çok şahin eğiticisini seferber eder ama kimse bu şahini uçurmayı başaramaz.
Ülkede denenmemiş tek bir eğitici kalmıştır. Sonunda kralın emriyle o eğitici de saraya getirilir ve çalışmaya koyulur.
Kral ertesi gün uyandığında camdan bakar ve her iki şahinin de muhteşem bir şekilde uçtuğunu görünce gözlerine inanamaz. Koşar adımlarla eğiticinin yanına gider ve sorar;
‘Nasıl başardın bunu?
En az 10 eğitici geldi başaramadı.
Sen nasıl yaptın?’
Şahin eğiticisi de cevap verir:
‘Çok basit Kralım.
Sadece kuşun üzerinde durduğu dalı kestim...’
Bazen güvenlik alanlarımızın dışına çıkamadığımız için,
istediğimiz yönde bir değişim gerçekleştiremeyiz.
Böyle durumlarda, rahatlık alanımızın dışına çıkmak için üzerinde durduğumuz dalı kesmek gerekir.
İstediğiniz muhteşem uçuşu gerçekleştirebilmek için,
daha fazla beklemeyin.
Kesin o dalı!..”
Senin almaya cesaret edemediğin riskleri alanlar , senin yaşamak istediğin hayatı yaşarlar.
(sokrat)
Nurten Öner

Artıq 6-cı ildir ki, Şirvan şəhərində icra başçısı postunu tutan İlqar Abbasovun da qürub vaxtı yetişib. Belə ki, "DİA-AZ"ın hökumətdəki mənbədən əldə etdiyi məlumata görə, bu həftə sözügedən rayonda icra başçısı dəyişikliyi baş tuta bilər.

Məlumatda deyilir ki, 6 illik vəzifə icrası boyunca Şirvanda ancaq narazılıq yarada bilən və özünün etdiyi qanunsuz əməlləri səbəbindən "Şirvanşah" ayamasını ünvan olaraq alan İlqar Abbasovun keçirilməsi nəzərdə tutulan bələdiyyə seçkilərinə qədər əvəzlənməsi niyyəti həm də "yuxarıların" ona olan neqativ münasibətinin göstəricisidir.

Amerika Birləşmiş Ştatlarında - Cənubi Kaliforniyada dəhşətli yanğınlar davam edir. Bu, hər halda Kaliforniya tarixinin ən böyük meşə yanğınlarıdır.
Amerika mediası rəsmi mənbələrə istinadla xəbər verir ki, yanğın 15 min hektar ərazini əhatə edib. 12 mindən çox tikili yanıb. 16 nəfərin həlak olduğu, bir o qədər insanın isə itkin düşdüyü xəbər verilir. Cənubi Kaliforniyada bir çox yaşayış ərazilərindən insanlar təhlükəsiz yerlərə evakuasiya edilir. Yanğının nəzarət altına alınması ən yaxşı halda 11 faiz nisbətindədir. Bir sözlə, böyük fəlakətdir.

JPMorgan Chase Bankı yanğın bölgəsində dəyən ziyanın təqribən 50 milyard dollar civarında olduğunu açıqlayıb. Ancaq AccuWeather analitik şirkətinin hesablamalarına görə, zərər bundan 3 dəfə çox - 150 milyard dollara yaxındır.

ABŞ-ın aparıcı media orqanları əhalinin hakimiyyətdən narazılığı haqqında yazır. Vətəndaşlar rəsmi qurumların bu cür kataklizmlərə hazır olmadığını bildirir. Ən əsas ittiham da budur ki, istər yerli, istər federal hakimiyyət orqanları yanğın təhlükəsizliyi və yanğından mühafizə ilə bağlı üzərlərinə düşən vəzifələri vaxtında və tam həcmdə yerinə yetirməyiblər.

Kaliforniya ştatının qubernatoru deyib ki, fövqəladə hallar üzrə xidmətlərin işi hərtərəfli araşdırılacaq. Losğ-Ancelesin Yanğından Mühafizə Departamentinin rəhbəri Kristin Krouli isə bildirir ki, bu yaxınlarda quruma ayrılan vəsait ixtisar olunub. O, media nümayəndələrinə deyib ki, rəhbərlik etdiyi departament xroniki olaraq vəsait və personal çatışmazlığı yaşayır.

Bu, əlbəttə, çox dəhşətli təbii fəlakətdir və dünyanın heç bir yerində heç kəs belə kataklizmlərdən sığortalanmayıb. Həlak olanlar, itkin düşənlər, həm maddi, həm fiziki, həm mənəvi zərər çəkən insanlar var. Bu, vicdanı olan hər kəsin ağrısıdır. Azərbaycan da həlak olanlarla bağlı Amerika dövlətinə başsağlığı diləyib.

Bu fəlakəti, əlbəttə, siyasiləşdirmək niyyətində deyilik. Ancaq bəzi nüansları da xatırlatmaqda fayda var. Kaliforniyada, Los-Ancelesdə yanğının dağıtdığı, külə döndərdiyi ərazilərin videogörüntülərini izlədim. Gerçək apokalipsisdir. Dünənə qədər çağlayan həyat bir gündə, lap olsun, bir neçə gündə yanıb məhv oldu. Yüz minlərlə insana məxsus evlər, iş yerləri, qazanc mənbələri, eləcə də, dini məbədlər, sosial və mədəniyyət obyektləri, təbii və mədəni abidələr - hər şey yanıb külə çevrilib.

Bu mənzərə bizə, təəssüf ki, çox yaxşı tanışdır; 30 illik Ermənistan işğalı dövründə bunların hamısı Azərbaycan xalqının başına gətirildi. Ermənistan arxasını böyük dövlətlərə söykəyərək Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal etmiş, Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun bütün əhalisini ordan qovmuş, evlərini, iş yerlərini, bütün dini və mədəni abidələri, təbiət abidələrini dağıtmış, yağmalamış və yandırmışdı. Həmin xarabalıqlar hələ də qalır. Daha əvvəl isə yüz minlərlə Azərbaycanlı Ermənistandan zorla deportasiya ediımiş, evi, torpağı, əmlakı - bütün həyatı və gələcəyi yağmalanmışdı. Ancaq buna baxmayaraq, həmin o havadar dövlətlər, o cümlədən, ABŞ Ermənistana,beləcə də, Qarabağdakı keçmiş erməni hərbi xuntasına hər il dövlət büdcəsindən maliyyə yardımı ayırırdı. Amma Azərbaycana yardımı dayandıraraq, üstəlik sanksiya da qoymuşdular. Yəni zərərçəkəni cəzalandırıb, cinayətkarı mükafatlandırmışdılar.

Yox, bunu "ilahi ədalət" ədəbiyyatına yozmayın. Mətləb başqadır. Kaliforniyada yanğından mühafizə qurumunun rəhbəri deyir ki, maliyyə və insan resursıarı baxımından qıtlıq çəkirlər. Həm də xroniki olaraq. Amma Amerika Konqresi hölkumətin təklifi ilə hər il "xroniki olaraq" Ermənistana maliyyə yardımı göstərir. Dövlətin öz vətəndaşları, öz şəhərləri, öz təbiəti yanıb kül olur, bunun qarşısını almağa lazımi qədər pul ayırmır, amma Ermənistanı silahlandırmağa, dolandırmağa misli ilə ayırır.

Məsələn, elə bu Kaliforniya "qiyamət"indən bir neçə ay əvvəl - 2024-cü ilin sentyabrında ABŞ Ermənistana 250 milyon dollar məbləğində maliyyə yardımı ayırdı. 2023-cü ildə 120 milyon dollar vermişdi, 2024-cü ildə bu məbləği 2 dəfədən çox artırdı. Adından göründüyü kimi, bu, kredit deyil, borc deyil, yardımdır. Yəni Amerika dövlətinin Ermənistana verdiyi havayı puldur; geri qaytarılmayacaq.

O 120 milyon dollar, bu 250 milyon dollar... bunlar Amerika vətəndaşlarının ödədiyi vergilər hesabına formalaşmış məbləğlərdir. Həmin o Kaliforniyada özü, evi, şəhəri, əmlakı yanıb kül olan Amerika vətəndaşının verdiyi vergilərdir ki, Co Bayden götürüb səxavətlə Ermənistana göndərir. Amma öz vətəndaşını yanğın fəlakətindən qorumağa pul "tapmır". Öz vətəndaşının həyati ehtiyaclarından kəsib, öz xalqının xərclərinə qənaət edib, Ermənistandakı revanşizmə, neofaşizmə dəstək verib. Heç kimə sirr deyil ki, Co Bayden administrasiyası, eləcə də, Fransadakı Makron rejimi, bəzi başqa dövlətlərlə birlikdə illərdən bəri Ermənistanı Azərbaycana qarşı müharibəyə hazırlayırlar. Amma indi məlum olur ki, sən demə, ABŞ-ın bitməkdə olan hökuməti öz vətəndaşının yanğından mühafizə xərclərini azaldıb, Ermənistana maliyyə dəstəyi göstərib ki, rəsmi İrəvan yenə də öz Azərbaycanlı qonşusunun evini yandırsın.

İndi həmin o Bayden Kaliforniyada yanğının tüğyan etdiyi əraziləri "təbii fəlakət zonası" elan edib. Bu, Kayman timsahının göz yaşlarına bənzəyir. Vaxtında öz xalqının qayğısına qalmayıb, öz xalqlndan kəsib müftəxor erməniliyə yedirib, indi isə hər şey yanıb-bitəndən sonra "qış yuxusundan ayılıb".

Bəli, hər nə qədər insan faktorundan qaynaqlansa da, Kaliforniyada baş verənlər təbii fəlakətdir. Ancaq Bayden hökuməti, onun kimi Ermənistan faşizminə dəstək verən başabəl liderlər tam olaraq siyasi fəlakətdir. Təkcə başqaları üçün deyil, elə öz ölkəsi üçün də.

Amerikalı ekspertlərin özləri də bildirir ki, Amerikada bu cür kataklizmlər qlobal iqlim dəyişikliklərindən doğur. Amma Bayden-Blinken cütlüyü 2024-cü ilin noyabrında COP29 iqlim konfransını guya boykot etmişdi.

İndi görürsünüz: bu cür "lider"lər COP29-u deyil, əslində öz ölkəsini, öz vətəndaşlarını boykot ediblər. Bəlkə özləri də fərqində olmayıblar. Ya da elə bilərəkdən...
Bahəddin Həzi, Bizimyol.info

Keçmişə qayıdış, yoxsa yeni reallıq: SSRİ-nin bərpası mövzusu gündəmdədir
Rusiya Dövlət Dumasının deputatı və erudit Anatoli Vasserman 2025-ci ildə SSRİ-nin yenidən bərpa oluna biləcəyini bəyan edib. Bu barədə “Moskovskiy Komsomolets” qəzeti yazıb.

Vassermanın fikrincə, SSRİ-nin yenidən bərpası qaçılmazdır. O, “qitə imperiyalarını” misal gətirərək iddia edib ki, bu cür imperiyalar parçalanmadan sonra bərpa olunur və daha böyük, daha güclü olur. O, izah edib ki, “qitə imperiyaları” əsrlər boyu yanaşı yaşayan xalqlardan formalaşır. “Rusiya qitə imperiyasının klassik nümunəsidir”, – deyə Vasserman vurğulayıb. – “O, öz tarixində bir neçə dəfə parçalanıb, lakin hər dəfə bərpa olunub. Üstəlik, adətən hər dəfə əvvəlkindən daha böyük ölçüdə və daha yaxşı formada bərpa olunub. Bu ona görə baş verib ki, Rusiyada yaşayan xalqlar öz aralarındakı qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq formalarını müstəqil şəkildə seçə biliblər. Buna görə də, biz bu dəfə də bərpa olunacağıq”.

Erudit hesab edir ki, SSRİ-nin yenidən dirçəlməsi artıq cari ildə baş verə bilər və bu ehtimalı yüksək qiymətləndirir.

Vasserman bundan əvvəl 2025-ci ildə Ukraynaya qarşı müharibənin kəskinləşəcəyini proqnozlaşdırmışdı. O, əmindir ki, Rusiya ordusu bu il bütün Donbası ələ keçirəcək.

Vassermanın ensiklopedik bilikləri doğrudan da danılmazdır. Amma Odessanın keçmiş sakinin başında hansı proseslər getdiyini anlamaq artıq çətindir. Vassermanın “SSRİ-2” ilə bağlı bu proqnozlarını reallıq prizmasından necə qiymətləndirmək olar?

Müstəqil analitik Rəşad Rzaguliyev bu məsələ ilə bağlı fikirlərini Pressklub.az ilə bölüşüb.
Onun sözlərinə görə, Vassermanın ağılı ilə bağlı heç bir problem yoxdur – sadəcə olaraq, o, nadir "homo sovieticus" populyasiyasının yox olmaqda olan növüdür və belə olaraq qalır.

“Bu, Putinin “ən böyük geosiyasi fəlakət” adlandırdığı SSRİ-nin dağılması, onun aktivlərinin quldurcasına talanması, çoxmilyonlu əhalinin aldadılmış, talan edilmiş taleyinin acısı ilə yaşayan nəsildir. Bu nəsil hadisələri dərin ağrı ilə qarşılayıb.

Vassermanın yaşı və “şər imperiyası” adlandırılan keçmiş imperiyanın tarixi yaddaş prizması nəzərə alınsa, onun şəxsi düşüncələrini və arzularını anlamaq olar. Şəxsən Vassermana münasibətdə Heraklitin məşhur ifadələrindən yalnız biri tətbiq edilə bilər: “Çox bilmək ağıllı olmaq demək deyil…”, – deyə ekspert bildirir.

O, hesab edir ki, bu gün dünya böyük dəyişikliklər ərəfəsindədir. “Yeni dünya düzəninin hərəkətverici qüvvələri və ona müqavimət göstərən qüvvələr var. Bu səbəbdən dünya siyasi sistemində xaos, müharibələr və münaqişələr baş verir və onların coğrafiyası genişlənməkdədir. Resurslar, logistika, texnologiyalar və bazarlar uğrunda mübarizə gedir… Əlbəttə, bu kontekstdə Rusiyanın müvəqqəti olaraq başqa əraziləri zəbt etmək şansı var. Amma nəticə məlumdur və zaman hər şeyi öz yerinə qoyacaq.

Keçmişin arxaik imperiyalarını total panregional layihələr əvəz edəcək. Bu, tamamilə fərqli geosiyasi və geoiqtisadi fəlsəfə, xalqlar və ərazilərin birliyinin tamamilə fərqli texnologiyası, tamamilə fərqli ictimai-siyasi quruluşdur. Böyük ərazi və seçki kütlələrinin konfederativ formatı sərt imperiya mərkəzləşməsini və vahid mərkəzdən asılılığı nəzərdə tutmur. Quruluşunun ilk mərhələsində Yeni dünyanın sərhədləri onun əhalisinin əksəriyyətinin dini baxışları, həmçinin dinlərarası razılaşmanın modernləşmə mexanizmləri ilə müəyyən ediləcək.

Məhz gələcəkdəki dinlərarası sülh dialoqu və əməkdaşlıq vasitəsilə Yer üzərində vahid sülh gündəminə çatacağıq… Artıq Yer sakinlərinin başqa yolu yoxdur…”, – Rzagulyev əmindir.

Rauf Orucov

Anadolu’ya gelerek yerleşen kavimler arasında Turani ya da Aziyenik tabir edilen Türklük ve Türklerle bağlantılı çok sayıda kavim de yer almaktadır.
Tarihî devirlerin başlangıcından itibaren klasik döneme kadar Anadolu ve çevresinde Türklerle bağlantılı kavimler varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Bunların dilleri Türkçede olduğu gibi kelimelerin türetilmesinde son ekler kullanılan ve fiillerin çekiminde ne şekilde olursa olsun kökleri değişmeyen dillerdir.
Bu dil grubuna dâhil Anadolu ve çevresinde varlığını sürdüren ilk kavimler dalgası arasında Sumerliler, Subarlılar, Kutlar, Elamlılar, Kaslar, Hurriler, Hattiler ve Urartulular sayılabilir.
Anadolu’da yukarıda adlarını belirttiğimiz kavimlerden başka Türkler ve Türklükle bağlantılı kavimlerden de söz edebiliriz.
Bunlar için Anadolu’ya gelen ikinci dalga tabirini kullanabiliriz.
MÖ VIII. yüzyıldan MS VI. yüzyıla kadar Anadolu’da varlığını sürdüren ya da bir şekilde Anadolu’ya uğrayan bu kavimler arasında Kimmerler, Sakalar, Siraklar, Hunlar ve Sabarlar sayılabilir.
Siraklar
Sirakların tarihlerinin başlangıcı, başka bir ifadeyle ortaya çıkışları adlarının ilk geçtiği dönemle belirlenebilmektedir.
Sirak adıyla ilgili kısımda da belirttiğimiz üzere, efsanevi bir bilgi Sirakları ilk kez öğrenmemize yardımcı olmaktadır.
Saka-Pers mücadelesi sırasında bir şahıs gibi ortaya çıkan Sirak, Darius’a yanlış yol göstermek suretiyle ülkesini Pers esaretine düşmekten kurtarabilmiştir.75 Buradan Sirak’ın Darius’un çağdaşı olduğu anlaşılmaktadır.
Sirak bir şahıs adı gibi verilmesine rağmen, Siraklardan birisi olduğu düşünüldüğünde onların MÖ VI. yüzyılda Pers ülkesinin kuzeyinde varlıklarını sürdürdükleri gerçeği ortaya çıkmaktadır.
Bozkır kavimleri arasında önemli yer tutan Siraklar hareketli topluluklardandır. Onların hareketlilikleri yayıldıkları coğrafyaya da etki etmiştir.
Asya içlerinden Avrupa içlerine doğru birtakım dalgalanmalar yeni bozkır kavimlerinin ortaya çıkmalarına ve geniş sahalara yayılmalarına neden olmuştur
Kazılar sonucunda ortaya çıkartılmış olan Önmaniç ve Önkuban bulutuları Siraklarla bağlantılı görülmektedir.
Önmaniç ve Önkuban’daki Sirak buluntularının ortaya çıkartılması onların yayıldıkları coğrafya, kültürleri ve diğer kültürlerle karşılıklı ilişki ve etkileşimlerini aydınlatmaya yardım ettiği gibi o kültür coğrafyasında varlıklarını da anlamamızı mümkün kılmaktadır.
Zamanla Sirak kültürü Önkuban-Mozdak çevresinde yaşayanlara etki etmiştir.
Siraklar MÖ VII-IV. yüzyıllar arasında Aşağı İtil’de kabileler birliğine dâhil olarak yaşamaktaydılar.
Bu kabile birleşmeleri Sarmat adı ile de tanınmışlardır.
Don Nehri’nin doğu tarafındaki bozkırlar büyük ölçüde Sirakların yayıldığı saha olmuş, böylece Siraklar Don Nehri’ne kadar ulaşabilmişledir.
Onların güneyde Kafkas Dağları’na kadar olan sahaya yayıldıkları bilinmektedir.
Sirakların bir kısmı göçebe çoban, diğer bir kısmı ise çadırlarda oturarak tarımla uğraşan insanlardan oluşmuştu.
Siraklar çok fazla dağlık kesimde oturmamaktaydılar.
Özellikle düzlük yerlerde hayatlarını sürdürüyorlardı.
Yazılı kaynaklarda da Sirak düzlüklerinden söz edilmektedir.
Siraklar kavimler göçüyle birlikte Kafkaslar’a yayılmışlardır.
Onların Kafkaslar’dan aşağı doğru akan ve Maiotis’e dökülen Achardeus civarında da oturdukları bilinmektedir.
Buna göre, Kafkas bozkırlarının sahile kadar ulaşan batı kesiminde bulunuyorlardı.
Bu itibarla Sirakların Aral Gölü çevresinden İtil Nehri kıyılarına ve oradan Kafkaslar’ı içine alan, hatta Anadolu’nun kuzeydoğu bölgelerine kadar çok geniş sahaya yayılmış oldukları kabul edilmektedir.
Sirakların adıyla ilgili yerleşim birimleri de onların yayıldığı coğrafya hakkında bilgi sahibi olmamızı mümkün kılmaktadır.
Tıpkı Saka adıyla anılan yerlerde olduğu gibi Sirak adıyla anılanlarına da rastlanılmıştır.
Bu adlar Orta Asya, Kuban, Önkafkas, Kafkas, Azerbaycan, Gürcistan ve Anadolu’da bulunmaktadır.
Bütün adı geçen ülkelerdeki Şirvan/Şiran adları Şirak/Sirak-Şir kabilesinin adı ile bağlıdır. Şirvan, Şirvankala, Şirvanmeşe, Şiran adları Sirak/Şirakların yayılma sahasını göstermektedir.
Prof. Dr. İlhami DURMUŞ
TEREF

Soğuk havanın ısırdığı ve sessizliğin hüküm sürdüğü Kuzey Sibirya'nın engin buzlu uzantılarında, zamanın testine direnen bir yerli topluluk var: Nganasanlar. Bu kadar uzak bir dünyada ve bu kadar aşırı koşullarda yaşamak, bölgenin hakim dili olan Rusça konuşmayanların olduğunu öğrenmek şaşırtıcı.
Rusya'nın Krasnoyarsk bölgesinde Taymyr Yarımadası'nın antik sakinleri Nganasanlar, bin yılı aşkın bir süredir anavatanlarıyla derin bir bağ kurdular. Yenisei Nehri havzasından gelenler kuzeye doğru genişlediler, Evenki ve Dolganlar gibi diğer topluluklarla ilişkiler kurdular. Yüzyıllar boyunca bu bağlar geleneklerini zenginleştirdi ve çeşitlendirdi.
Nganasan'ların hayatı doğanın etrafında dönüyor. Hayatta kalmak için avlanma, balıkçılık ve ren geyiği yetiştirmeye bağlı olarak, gezegendeki en zor iklimlerden birinde hayatta kalmalarını sağlayan beceriler ve teknikler geliştirdiler. Ancak fiziksel hayatta kalmanın ötesinde, şamanizm ve animasyonist inançlara kök salmış ruhsallıkları, onlara çevrelerindeki dünyayla özel bir bağ sağlar. Rüzgarın her sesi, bir hayvanın her hareketi bir mesaj, bir işaret, bir ruh.
Rusçanın bölgedeki hakimiyetine rağmen Uralik dil ailesinin bir parçası olan Nganasan dili hala yaşıyor. Ancak tehlikede, birçok genç kendi ana dili yerine Rusça öğrenmeyi tercih ediyor. Yine de bazıları direniyor, modern topluma katılmamayı seçiyor.
Sanat açısından Nganasanlar fildişi oymasında ve her tasarımın bir hikaye, bir efsane veya bir gelenek anlattığı kıyafet yapımında etkileyici bir yetenek sergiliyor. Ayrıca Taymyr Yarımadasında keşfedilen mağara resimleri, avlanma sahneleri, hayvanlar ve günlük yaşam sergileyen geçmişlerine bir bakış sunuyor.
Ancak göçebe yaşamı zorluklar sunar. Ren geyiği sürülerini takip eden mevsimsel göçle birlikte Nganasanlar, ahşap ve hayvan derilerinden yapılmış, monte edilmesi ve parçalanması kolay olan “chum” veya “yaranga” adı verilen çadırları kullanarak akıcı bir yaşam tarzı benimsediler.
Gücüne ve adaptasyon kabiliyetlerine rağmen Nganasanlar modern dünyada tehditlerle karşı karşıya. Şehirleşme, iklim değişikliği ve fırsatların kaybı geleneksel yaşam tarzlarını tehlikeye atıyor. Ancak dayanıklılığı ve kararlılığı bir ilham kaynağı.
Hayatta kalması için gerekli olan ateş aynı zamanda kültürlerinde derin bir anlam taşıyor. Isı ve ışık sağlar, kötü ruhlardan korur ve dini ayinlerin merkezidir. Ayrıca ren geyikleri bir geyik ve giyim kaynağı olmanın ötesinde festivallerde ve ritüellerde kutlanır.
Nganasanlar dünyamızın zengin kültürel örtüsünün yaşayan bir kanıtıdır. Modern çağda zorluklarla karşılaştıklarında, desteklenmeleri ve geleneklerinin korunması zorunludur. Sürekli değişen bir dünyada bir arada yaşamanın ve çeşitliliği değerlendirmenin önemini hatırlatıyorlar.
Coşkun Arslan
TEREF