Hamımız bilirik ki, ermənilər Qarabağı Artsax adlandırırlar. Bəs bunun tarixi əsası varmı?
Tarix dərsliklərimizdə də Arsak toponimi göstərilməkdədir, lakin tamam başqa yozumla.
“Arsax” termininin, türkcə təfsirinin tərəfdarları olan bəzi müəlliflərimiz, məqalə və çıxışlarında bu adın (üstəlik, toponim kimi!) müxtəlif qədim mənbələrdən məlum olduğunu qeyd etmişlər – lakin konkret olaraq hansı mənbələrdən söhbət gedir o göstərilmir.
“Arsax” toponiminin mövcudluğunu təsdiq edən mənbələrin göstərilməməsi ilə, razılaşmalıyıq ki, bununla bağlı heç bir yazılı sübut (yunan, roma, fars, parfiya, ərəb, yəhudi, aramey) yoxdur, ki, heç olmasa bir dəfə Qarabağ ərazisinin həqiqətən də belə bir toponimlə qeyd olunduğu təsdiq olunsun.
Təbii ki, bəzi terminlərin türkləşdirilməsini, digərlərinin icad edilməsini heç kim qadağan edə bilməz, amma razılaşın ki, yeni toponimin tarix dərsliyinə daxil edilməsi üçün ən azı qədim yazılı mənbələrdə istinadlar şəklində güclü dəlillər lazımdır.
Əvəzində isə dərslikdə sakların məskəni haqqında səthi izahat verilmiş, müəlliflər bununla əlaqədar ərazinin “Ərsak” toponimi adlandırıldığını yazırlar.
Qeyd: Ərsak adı eramızdan əvvəl 3-cü əsrdən başlayaraq qədim Parfiya tarixindən yaxşı məlumdur və eramızın III əsrinə qədər, Parfiya dövlətinin banisi, mənşəcə skif olan I Ərsakın şərəfinə adlandırılan Ərsakilər sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu.
Təbii ki, müxtəlif xalqlar, o cümlədən saklar (alanlar, balkarlar, hunlar, xəzərlər) Azərbaycan (və ya Qafqaz Albaniyası) ərazisində kompakt anklavlarda məskunlaşa və yaşaya bilərdilər - buna heç bir etiraz ola bilməz. Bəs xalqın antik dövrdə məskunlaşması bu gün keçmişin heç bir tarixi mənbəsində qeyd olunmayan yeni toponimləri icad etmək və xəritəyə salmaq hüququnu verirmi?
Bir daha təkrar edirik - bu ifadənin sübutu əsası yoxdur, çünki “Arsax” toponiminə antik və orta əsrlərin heç bir yazılı mənbəyində rast gəlinmir. Bunun bizim dərsliklərimizdə yazılması, doğrudan da, erməni millətçilərinin və tarixi saxtalaşdıranların “Artsax”ları haqqında həyasız ixtiralar xəzinəsinə hədiyyədir.
Qeyd: vaxtilə Alban Apostol Kilsəsinə məxsus olan Qandzasar monastırının içərisində hökmdar Həsən Cəlalın guya “böyük və qüdrətli Ərsak ölkəsinin hökmdarı, Alban bölgəsi çarı Vaxtanqın oğlu Böyük Həsənin nəvəsi” kimi, qeyd olunmasına gəlincə - qeyd etmək istərdim ki, onlar, şübhəsiz ki, ciddi şəkildə yenidən araşdırma tələb edir.
Bu yazının müxtəlif mənbələrdə fəqli sitatlarla gətirilməsi ilə yanaşı, yəqin ki, onların əsl məzmunu 18-19-cu əsrlərdə və hətta daha sonra saxtalaşdırmanın “böyük ustaları” tərəfindən təhrif oluna bilərdi.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, məsələn, yazının yuxarısındakı variantında tərcüməçinin vergülü düzgün qoymaması (ümumiyyətlə mətndə belə işarə varmı?) yazının məzmununu ciddi şəkildə təhrif olunmasına səbəb ola bilər.
Məsələn, vergülün “Arsak” sözündən əvvəl qoyulması yazılanların mənasını tamamilə dəyişdirir - “böyük və qüdrətli ölkənin hökmdarı Ərsak, Alban bölgəsinin hökmdarı, Vaxtanqın oğlu böyük Həsənin nəvəsi” – və bununla da belə çıxa bilər ki, Həsən Cəlal özündən danışır, özünü Ərsak adlandırır, beləliklə də oz mənşəyini sak xalqından olduğunu vurğulayır.
Bəs onda nə etməli?
Sonda belə bir sual yaranır - onda "Artsax" adlı erməni saxtakarlığı ilə nə etməliyik? Fikrimizcə, onu türkləşdirmək yox, saxtakarların psevdo-elmi yanaşmasının zəif cəhətlərindən istifadə edərək, bu anti-tarixi hoqqanın dirçəlməsinə heç bir şans qoymadan kökünü kəsmək lazımdır. Yani ümumiyyətcə istifadə etməmək.
Abbas İslamov, ""Arsax" toponimi olmayıb" məqaləsindən
rizvanhuseynov
Teref.az