Məlumdur ki, qədim Ermənistanla bağlı qeydlərin əksəriyyəti bizə Roma mənbələrindən gəlib çatıb. Müasir alimlər qədim yazarların bu bölgənin tarixi və coğrafiyasına dair əsərlərini latın dilindən tərcümə etmişlər.
Ancaq burda maraqlı bir məqam var: bütün qədim Roma və sonrakı mənbələr, Latın dilində “Böyük Ermənistan”ı Armenia Major adlanır.
Burda nə var ki? – soruşarsınız. "Major" sözü latınca "böyük" deməkdir, yani ərazi anlamında, qüdrətli dövlət mənasında deyil.
Ona görə də Armenia Major anlayışını “Böyük(Qüdrətli) Ermənistan” kimi tərcümə etmək olmaz.
Bəs onda niyə “Böyük Ermənistan” kimi tərcümə olunur?
“Böyük Ermənistan” adını ona görə dırnaq içərisində yazırıq ki, oxucular indiki rəsmi tarixin, “Böyük Ermənistan” coğrafi adından necə “böyük”, “qüdrətli” anlamında şişirtdiyini görsünlər.
Bildiyiniz kimi, "böyük" termini çox vaxt konkret olaraq dövlətlərə və ölkələrə aiddir. Müxtəlif tarixi xəritələrdə və kitablarda, məsələn, belə "böyük" adları oxumaq olar:
"Böyük Britaniya" - Great Britain;
"Böyük Tartariya" - Çingiz xanın imperiyası (Great Tartaria, Grande Tartarie, yaxud latınca: Magnus Tartarie).
Amma siz, latın dilində heç bir qədim və ya orta əsr mənbəsində Magnus və ya Great Armenia (yəni “Böyük Ermənistan”) yazısına rast gəlməyəcəksiniz. Hər yerdə yalnız bir ad olacaq: Armenia Major, yəni coğrafi olaraq “Böyük Ermənistan”.
"Böyük" anlayışı, məsələn, Böyük Qafqazın dağlarına və ya Böyük Tira çayına və Böyük Almatinka (Qazaxıstanın Almatı vilayəti) çaylarına aiddir. Yəni coğrafi adlar.
Beləliklə, qədim Roma müəllifləri Böyük Ermənistan həqiqətləri haqqında yazarkən hansısa konkret “böyük” dövləti deyil, həmin adda coğrafi ərazini nəzərdə tuturdular.
Amma bu gün elmdən mif yaradanlar ermənilərin qədim və qüdrətli dövləti haqqında gözəl nağıllar danışırlar.
Əmir Eyvaz
Teref.az