Məlum olub ki, Mərkəzi Bank üçün yeni binanın tikinti “rasxod"u artıb və 770 milyon manata çatıb. Bu "rasxod" növbəti devalvasiyaya başa gəlsə təəccüblənməyin.
Gəlin statistikaya nəzər salaq, görək Mərkəzi Bankın qazancı nə qədərdir ki, 770 milyonluq binaya yerləşsin:
TEREF yazır ki, bunu müstəqil araşdırmaçı jurnalist Cavanşir Həsənli yazır. Daha sonra Cavanşir Həsənli faktlara müraciət edərək yazır:
2015-ci ili Mərkəzi Bank ilin əvvəlində elan edilmiş 1-ci devalvasiya ilə əlaqədar 5 mlrd. 531,12 mln. manatlıq xalis mənfəətlə başa vurur. Devalvasiyadan Mərkəzi Bank qazanır, xalq itirir.
2016-cı ildə Mərkəzi Bank əvvəlki ilin dekabrın 21-də həyata keçirilən ikinci devalvasiya ilə əlaqədar 3 milyard 513 milyon 453 min manat mənfəət götürür.
2017-ci ili Mərkəzi Bank 3 milyard 513 milyon manat “mənfəətlə” başa vurur. Neft Fondundan 3 milyard 949 milyon manatlıq transferlər hesaba alınmasa 436 milyon manat (!) zərər.
2018-ci ili devalvasiya və Neft Fondundan köçürmə olmadığı üçün Mərkəzi Bank 60 milyon 316 min manat zərərlə başa vurur.
2019-cu ildə nəhayət Mərkəzi Bank 69,2 milyon manat mənfəət əldə edir.
2020-ci ili də Mərkəzi Bank daha 52 milyon 485 min manat xalis mənfəətlə yekunlaşdırır.
2021-ci ildə Mərkəzi Bank əvvəlki iki ilin qazancını da batırıb ili 162,746 milyon zərərlə başa vurur.
2022-ci ildən də Mərkəzi Bank 63,955 milyon manat xalis zərərlə çıxır.
2023-cü il Mərkəzi Bank 349,113 milyon mənfəət əldə edir.
İndi sual olunur, 770 milyonluq bina Mərkəzi Bankın hansı gününə yaraşır. Hökumətin ştatlı iqtisadçıları yeni dövrün yeni tələbləri barədə moizə oxumasınlar, dünyanın valyuta və qızıl anbarı kimi tanınan İsveçrə Mərkəzi Bankının binasına da baxın.

P.S. Populist hesablama kimi çıxmasın, bu pulla Azərbaycanda yeni doğulmuş uşaqdan tutmuş 14 yaşa kimi uşaqların (2 milyon 260 min nəfər) hər birinə 3 ay ərzində hər ay 110 manat uşaqpulu vermək olardı.
Cavanşir Həsənli
TEREF

Problem öz aktuallığını saxlasa da, rəsmilərin “tədbirləri” boş vədlərdən o yana keçmir
Bakı sürətlə genişlənməyə davam edir ki, bu da həm yeni problemlər yaradır, həm də köhnə problemləri dərinləşdirir. Bakıda ən aktual problemlərdən biri hələ də ictimai nəqliyyatda vəziyyətin acınacaqlı olmasıdır. Fəaliyyəti dayandırılmış Bakı Nəqliyyat Agentliyinin (BNA) səyləri sayəsində bu vəziyyət daha da pisləşdi. “Optimallaşdırma” adlı BNA təcrübəsi sərnişinlərə baha başa gəldi, nəticədə onlarla avtobus marşrutu bağlandı və ya azaldı. Bu səbəbdən sərnişinlər iki, bəzən də üç nəqliyyat vasitəsi ilə istədikləri yerə çatmalı olurlar. Bu da öz növbəsində avtobuslarda sərnişinlərin sayının artmasına, cibinizə zərər vurması bir yana qalsın, sıxlıq və basabasa səbəb olur.
Bakıda ictimai nəqliyyat sektoru tamamilə Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyinə (AYNA) veriləndən sonra vəziyyətin müsbətə doğru dəyişəcəyinə ümidlər az idi. Xüsusən də AYNA-nın İdarə Heyətinin sədri Anar Rzayevin yerli telekanalın efirində ölkənin ictimai nəqliyyat şəbəkəsində dəyişikliklərin olacağını açıqlamasından sonra.
“Bakının yeni marşrut şəbəkəsi artıq hazırdır. Marşrut xətlərinin sayını azaldıb, marşrutlarda avtobusların sayını artıracağıq. Dublikat (bir-birini təkrarlayan) xətlər dəyişəcək. Məqsəd vətəndaşları şəxsi nəqliyyatdan avtobuslara köçürmək və tıxacları azaltmaqdır. Bakının avtomobildən daha çox piyadalar üçün əlverişli şəhər olması üçün addımlar atılır”, - deyə o bildirmişdi.
Bu açıqlamalara baxmayaraq, AYNA BNA-dan ona miras qalmış və əksər hallarda bu strukturun səmərəsiz, bəzən də ziddiyyətli fəaliyyəti nəticəsində yaranmış bir çox problemləri hələ də həll etmək məcburiyyətindədir. BNA avtobus sürücülərinə sürücülük mədəniyyətini aşılaya bilməyib. Sərnişin avtobuslarının sürücülərinin necə yarışdığını, yollarda fövqəladə vəziyyətlər yaratdığını, siqaret çəkmələrinin, salonda yüksək səsli musiqinin, kobud rəftarın sərnişinləri də narahat etdiyini indi də görmək olar. Taksi sürücülərinin avtobus dayanacaqlarında, bəzən iki cərgədə saxlaması avtobus gözləyən sərnişinlər üçün narahatlıq yaradır. Yollarda əsas asayişi bərpa etmək nəqliyyat rəsmiləri üçün qeyri-mümkün bir missiya olaraq qalır.
Bundan əlavə, BNA nümayəndələri yüksək səslə və bütün televiziya ekranlarında avtobusların qapısı açıq sürülməsi kimi neqativ halla daim mübarizə apardıqlarını bəyan etsələr də, ötən günlərdə Bakının Sabunçu rayonunda baş verən faciəvi hadisə bu söhbətlərin heç bir faydası olmadığını açıq şəkildə göstərir.
Belə ki, Babək küçəsi, 157 ünvanında yerləşən dayanacaqda sərnişin, 1964-cü il təvəllüdlü Tamella Nadir qızı Cəfərova avtobusun açıq qapısından yıxılıb. Bu zaman avtobus hərəkətə keçərkən avtobusun qabaq təkəri qadını tapdalayıb və o, aldığı xəsarətlərdən yerindəcə keçinib. Yəni avtobus sürücüsünün qapıları bağlamaq üçün zəhmət belə, çəkmədən dayanacağı tərk etməsi qadının faciəli şəkildə ölümünə səbəb olub.
Azərbaycan mətbuatı avtobus sürücülərinin qapıları açıq sürməyə meylli olması barədə saysız-hesabsız yazıb. Amma BNA qapıları açıq avtobusların şəhərdə necə hərəkət etməsinə göz yumurdu. Məsələ Bakı avtobus sürücülərinin cəzalandırılması ilə bağlı boş vədlərdən o yana getməyib. Və hamımızın gördüyümüz kimi, nəqliyyat işçilərinin belə səhlənkarlığı bir qadının faciəli ölümünə səbəb olub.
Bu yerdə xatırlatmaq yerinə düşərdi ki, mart ayında mətbuatda Bakı Beynəlxalq Avtovağzal Kompleksindən Qobu kəndi istiqamətində hərəkət edən 567 saylı avtobusun, sərnişinlərin dəfələrlə xəbərdarlıq etməsinə baxmayaraq, yüksək sürətlə və qapıları açıq hərəkət etməsi barədə məlumatlar yayılmışdı.
Tezliklə Bakıya yay gələcək. Adətən ilin bu vaxtında soyutma sistemi ilə təchiz olunmayan Bakı avtobuslarının sürücüləri nəqliyyat rəsmilərinin “xəbərdarlıqları”na baxmayaraq, salonu havalandırmaq üçün qapıları açıq şəkildə getməyə üstünlük verirlər. Bu, o deməkdir ki, hər dəqiqə Bakı avtobuslarının sərnişinlərinin həyat və sağlamlığı üzərindən “Domokl qılıncı” asılacaq, xüsusən də pik saatlarda, salonların açıq qapıdan asılan adamlarla dolu olduğu vaxtlarda...
Müəllif: Asif Aydınlı

Elə şeylər var ki, bəzən biz ciddiyə almırıq, bəsit hesab edirik. Cəmiyyətdə, hətta telekanallarda müzakirəsini görəndə, anlayırsan ki, görüləcək çox iş, deyiləcək çox şey var.
Qazaxın 4 kəndi Azərbaycanın nəzarətinə keçdi. Hər iki ölkənin Sərhəd qoşunları üz-üzə, göz-gözə xidmət aparacaq. Yəni, sərhədin mühafizəsini təşkil edəcəklər.
Sual yaranır bəs ordu nə olacaq? Hər kəsin anlayacağı dildə deyim. Ordu posta çıxmayacaq. Səngərdə xidmət aparmayacaq. Ordu dislokasiya yerində xidmət aparacaq. İldə iki dəfə müdafiə zolağına çıxacaq, həmin istiqamətdən təhlükə yaranarsa, müharibə olarsa necə davranacağının təlimlərini keçəcək. Ermənistan da eynən bunu edəcək. Hesab edək ki, sabah Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalandı, bütün sərhəd boyu mühafizəni Sərhəd qoşunları götürdü. Onda ordu lazım olmayacaq?
Xidmət etdiyim hərbi hissənin iki müdafiə rayonunu əsgər olsam da bilirdim. Qarabağ müharibəsi olarsa Beyləqandan Laçın dəhlizinə qədər, Rusiya ilə müharibə olarsa SDK istiqaməti. Ölkələrlə dost münasibəti olsa belə, ordular xəritə üzərində həmişə ən pis varianta hazır olur, bir manqanın belə harda duracağı dəqiq bilinir. Ermənistanı boş verin, Gürcüstan, İran, Rusiya, dənizdəkilər. Lap loru dildə yazım. Misal üçün şimal rayonundakı hərbi hissə təkcə şimala yox, bütün istiqamətlər üzrə çıxacağı istiqaməti xəritələrdə var. Təkcə Ermənistan yox, "X" bir ölkə ilə müharibə olarsa, hansı manqanın harda duracağı, tapşırığının nə olacağı bəllidir.
Pafos, populiz siyasətlə sevgilidir, hərblə günüdür, düşməndir.
Ermənistanı necə istəyirsiniz aşağılayın, ancaq qoyub qaçırdılar deməyin. Ən azı şəhidlərə hörmətsizlikdir. Kimin döyüşüb, döyüşmədiyini müəyyən etməyin ən asan yolunu deyim sizə. Kim deyirsə ki, ermənilər qaçırdı, biz də qovalayırdıq, bilin o adam müharibə görməyib...
Səxavət Məmməd
TEREF

Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinə son dövrlərdə edilən əlavə və dəyişikliklərlə bağlı qəribə bir vəziyyət yaranıb. Bu əlavə və ya dəyişikliklərdən biri də: "Saatlıq minimum əmək haqqına keçidlə bağlı"olan müzakirələr və yəqinki bu istiqamətdə hər hansı bir əlavə və ya dəyişikliyin olmasıdlr.
AR-nın Əmək Məcəlləsinə edilməsi nəzərdə tutulan bu əlavə və dəyişikliklərlə bağlı son dövrlərdə televiziya və dövlət orqanlarında da təbliğatlar aparılır.
Sanki kimlərsə: Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində olan və daha vacib olan problemlərdən yayındırmağa çalışır. Görüntü xatirinə olan, formal və ya digər səbəblərdən Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinı əlavə və ya dəyişikliklər təklif edirlər.
Halbuki, Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində: müddətli əmək müqaviləsi, növbə üsulu, işsizlik sığortası, bayram və ya istirahət günlərinində əmək haqqının ödənilməsi, əmək qanunvericiliyinə ictimai və dövlət nəzarəti, güzəştli şərtlərlə əmək pensiyasına çıxmaq və sair sahələrdə kifayət qədər problem, əlavə və dəyişikliyə ehtiyac vardır.
Qaldı ki, "Saatlıq minimum əmək haqqına keçidlə bağlı". Hal hazırda Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi işçilərin əmək haqqının həm işəmuzd və saatlıq həm də aylıq ödəniş növlərini tənzimləyir. Eyni zamanda Əmək Məcəlləsində işçiyə: Minimum əmək haqqı — iqtisadi, sosial şərait nəzərə alınmaqla qanunvericiliklə ixtisassız əməyə və xidmətə görə aylıq əmək haqqının ən aşağı səviyyəsini müəyyən edən sosial normativ də vardlr.
Hesab edirəm ki, heç bir zərurət olmadan Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində belı bir dəyişikliyin olması yaxşı hal deyildir, belə əlavə və ya dəyişikliklər sonda işçilərin əmək haqqının azalması ilə nəticələnəcək, bu əlavə və dəyişikliklərdən istifadə etməklə.
Sadə bir misal: By gün aylıq əmək haqqı alan işçilərin aylardakı Bayram və qeyri iş günləri üçün əmək haqqı dəyişmir. Lakin, gözlənilən bu əlavə və dəyişikliklərdən sonra bu aylarda işçilərin əmək haqları azala bilər, saat hesabı ilə ödənişə görə.
Azer Quliyev
TEREF

SSRİ tarixində tətbiqinin genişliyinə görə ən böyük amnistiya aktı 27 mart 1953-cü ildə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Kliment Voroşilov tərəfindən imzalanıb. Bu fərmanla 1 milyon 300 minə yaxın məhbus azadlığa çıxıb. Amnistiya aktına görə 551500 nəfər 5 ilə qədər cəza müddətləri olanlar, 49745 nəfər 5 ildən artıq cəza alan təsərrüfat rəhbərləri və hərbi xidmətdə cinayət törədənlər, 57132 nəfər himayəsində 10 yaşa qədər uşaqları olan cinayət törətmiş qadınlar, 6013 nəfər cinayət törətmiş hamilə qadınlar, 5684 nəfər yetkinlik yaşına çatmayanlar, 42210 nəfər 55 yaşdan yuxarı olan kişilər, 18044 nəfər 50 yaşdan yuxarı olan qadınlar, 43411 nəfər ağır xəstəliyi olan məhbuslar, 300 mindən artıq istintaqı davam edən və cəza gözləyənlər cəzalarından azad olunublar. Bu akt tarixə “Voroşilov amnistisiyası” kimi düşüb. Əslində isə məhbusların kütləvi şəkildə azadlığa buraxılması heç də Voroşilovun təşəbbüsü olmayıb.

Kütləvi amnistiyanın tətbiq edilməsi təklifi ilk olaraq Lavrenti Beriya tərəfindən irəli sürülüb. 1953-cü ilin martın 15-də, İosif Stalinin dəfnindən sonra Lavrenti Beriya yeni strukturda daxili işlər naziri vəzifəsini tutanda, mövqelərini möhkəmlətmək, ölkənin əsas söz sahiblərindən biri olmaq üçün bütün vasitələrə əl atıb. Məhz həmin ərəfədə yüksəkçinli dövlət məmurları arasında ən iddialı, ən təhlükəli və həm də ən qəzəbli şəxs sayılan Beriyanın yeni vəzifəsindəki amnistiya təklifi həm Kremldə, həm də cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmayıb.

Beriya SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Georgi Malenkova məxfi məktub göndərərək kütləvi amnistiyanın tətbiq edilməsini vacib sayıb. O, həbsxanalarda və düşərgələrdə 3 milyona yaxın məhbusun olduğunu, cəzaların təsnifatını, yaşa, cinsə, cinayət maddələrinə görə cəza müddətlərini geniş təhlil edərək, dövlətin cinayət-hüquq sahəsində islahatlara ehtiyac olduğunu məktubda xüsusilə qeyd edib.

Zamanında yüz milyonlarla insanın həbs olunmasına imza atan Beriyanın belə “mərhəmət” sahibi olması qəribə və qeyri-adi görünüb. Bütün siyasi fəaliyyəti dövründə Beriya ilə dostluq münasibətləri olan, onu dəstəkləyən və ondan çəkinən Malenkov daxili işlər naziri tərəfindən ona ünvanlanan məktuba müsbət reaksiya verib və amnistiya ilə bağlı fərman imzalanmaq üçün SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Kliment Voroşilovla bu məsələni müzakirə edərək ortaq razılığa gəliblər.

Maraqlıdır, Beriya amnistiya tətbiq etməkdə hansı məqsədi güdüb? O, bu amnistiyadan sonra ölkədə cinayət hadisələrinin artacağını nəzərə almayıbmı? Ümumiyyətlə, Stalindən sonrakı mövcud mürəkkəb şəraitdə bu amnistiyaya zərurət olubmu?

Dövrün hüquq ekspertlərinin qənaətinə görə amnistiya haqqında fərmanın imzalanmasına nail olan Beriya hər şeyi əvvəlcədən planlaşdırıb. Beriya özü də yaxşı bilib ki, eyni vaxtda bir milyondan artıq məhbusun azadlığa çıxmasının ciddi fəsadları olacaq. O, bununla ölkədə kriminogen vəziyyətin kəskinləşməsinə, cinayət hadisələrinin kəskin artmasına nail olmaq istəyib. Və o, yaxşı anlayıb ki, ölkədə ictimai sabitlik pozulduqdan sonra Kreml Daxili İşlər Nazirliyinin səlahiyyətlərini artıracaq, nazir kimi o, özü də müstəsna səlahiyyətlərə sahib olacaq.

Beriyanın əvvəlcədən düşündüyü bu planın birinci mərhələsi “uğurla” alınıb. Amnistiyadan sonra 1952-ci illə müqayisədə soyğunçuluq 146 faiz, kiçik oğurluq 143 faiz, zorlama 54 faiz, qəsdən adamöldürmə 43 faiz, qanunsuz silah gəzdirmə 135 faiz, digər cinayət hadisələri 70-80 faiz artıb.

Müharibədən sonrakı SSRİ-də vətəndaşların sosial və maddi vəziyyətinin aşağı olması, azadlığa çıxan məhbusların işsizlik problemi cinayət hadisələrinin artmasına daha da rəvac verib.

Təbii ki, ölkəni bürüyən cinayət hadisələri Kremli narahat edib. Bu da öz növbəsində daxili işlər orqanlarında yeni strukturların yaradılması, şəxsi heyətin sayının artırılması, DİN-ə yeni səlahiyyətlərin verilməsi zərurətini yaradıb.

Beriya qısa müddətdə bu vəziyyətdən yararlanıb, kadr islahatlarına başlayıb, müttəfiq respublikalara, diyar və vilayətlərə öz adamlarını yerləşdirib. Onun bu fəallığı diqqətdən yayınmayıb. Malenkovu zərərsizləşdirərək hakimiyyəti əlinə alan Nikita Xruşşov Beriyanın “islahat”larının nə ilə nəticələnə biləcəyini yaxşı anlayıb. Güc strukturunda Beriyanın varlığı Xruşşov üçün ən böyük təhlükəyə çevrilib və o, çox tezliklə Beriyanı aradan götürməyə nail olub.

“Voroşilov amnistiyası” sonralar dəfələrlə Kremldə müzakirə mövzusuna çevrilib. Xruşşov bu amnistiya fərmanını imzaladığına görə Voroşilovu Siyasi Büronun iclasında sərt tənqid edib. O, 1953-cü ildə noyabr plenumunda da növbəti dəfə bu məsələyə özünəməxsus reaksiya verib:

“Voroşilov bu fərmana imza atanda “harası” ilə düşündüyü mənə indiyə qədər də məlum deyil. Əgər başı ilə düşünsəydi, buna yol verməzdi. Yəqin ki, yoldaş Voroşilov Beriyanın “mərhəmətinə” inanıb. Milyondan artıq cinayətkarı azadlığa buraxaraq özünü onların və Beriya kimi cinayətkarın mühasirəsinə salıb. İndi isə buna görə biz daha çox əziyyət çəkirik, cinayət hadisələrinin statistikası dəhşətli fakt kimi hər gün bizi narahat edir. Bu cinayətkarlarla kommunizmə doğru getmək bizim üçün yetərincə problemlər yaradır. Amma biz bunun da öhdəsindən gələcəyik…”

Beləliklə, “Voroşilov amnistiyası”, yaxud da “Beriya amnistiyası” tarixə dövlətin humanist siyasət tədbiri kimi deyil, Beriyanın şəxsi maraqlarına xidmət edən bir hadisə kimi düşüb.

İlham Cəmiloğlu

Xaricdə yaşayan bloggerlər Tural Sadıqlı və Əfqan Muxtarlının bir-birilərinə qarşı ittihamlarını izləyirəm. Müşahidə edirəm ki, hər iki şəxs arasındakı qarşılıqlı ittihamlar açıq müstəviyə daxil olub. Bir neçə gün əvvəl T.Sadıqlı özünün "Facebook" hesabında Azərbaycan hakimiyyətinə qarşı xarici mediaya müsahibə vermək istəmədiyini yazmışdı: "Şəxsən mən utanıram, bir əcnəbiyə Əliyev haqqında şikayətlənim...".
Məhz hər şey bu statusdan sonra başladı.
Ardınca Ə.Muxtarlı T.Sadıqlının ünvanına sərt ittihamlar səsləndirmiş oldu: "Tural, sən Avropada hansı Azərbaycan məmuru ilə dərdləşirsən?".
Detallara varmaq istəmirəm, ittiamlar bu gün də qarşılıqlı şəkildə davam edir.
Ə.Muxtarlının bu iddiası - T.Sadıqlını hakimiyyətlə işbirliyində ittiham etməsi kifayət qədər ciddi iddiadır. Şəxsən mənim üçün də maraqlıdır. Uzun müddətdir Azərbaycan hakimiyyətini sərt tənqid edən T.Sadıqlının statusundan sonra Ə.Muxtarlının açıq ittiham səsləndirməsinin tədqiqi aparılmalı, araşdırılmalıdır.
Belə çıxır ki, T.Sadıqlıya hakimiyyətin əsas vitrinində təmsil olunan məmurları təndiq və təhqir etdirən elə hakimiyyətin özündə təmsil olunan məmurlardır?!
Hər iki şəxsin statuslarının skrinlərini bura yerləşdirirəm.
Amma iki mühüm məqamı da açıq şəkildə ifadə edirəm:
Birincisi, Ə.Muxtarlıdan xahiş edirəm, iddia etdiyi kimi, əgər T.Sadıqlı Azərbaycan hakimiyyətində təmsil olunan hansı məmurla görüşürsə, adını mənə desin və mən bunu açıq şəkildə yazım. Vəzifəsindən asılı olmayaraq yazmağa hazıram.
İkincisi, mən uzun illərdir informasiya işləyirəm və hər hansı tənqidin mənbəyini, hədəfini, məqsədini müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkmirəm.
Heç şübhəsiz ki, T Sadıqlının iddiaları hakimiyyətin içindən qaynaqlanır. Hansısa klan hökumətin ən üst eşalonunda təmsil olunan şəxsləri hədəfə alır. Bakıdan Avropaya pullar məhz bu məqsədlə sel kimi axır. Hakimiyyətin içərisindəki savaş xaricdəki bloggerlərə informasiyalar ötürməklə aparılır.
Sahibi gizlədilən xarici domenlər alınır, sayt halına gətirilir, yeni sosial səhifələr yaradılır və eksklüziv araşdırma materiallar dərc edilir. Təbii ki, bloggerlər bu tənqidləri külli miqdarda pulun müqabilində edirlər. Məmurların xalqdan və büdcədən "aldıqları" pulları digər məmurları "vurmaq" üçün xərclədiyi şübhə doğurmur.
Əslində bu üsuldan vaxtilə R.Mehdiyev və komandası da istifadə edirdi. Onlardan "ideoloji" miras kimi qalan üsul - "hakimiyyətdaxili savaşı mediaya daşımaq" texnologiyası yenidən start götür? Bu üsulu yenidən bərpa etməkdə hədəf nədir?
Əvvəllər ölkədə azad media var idi, bütün klanlar yerli medianın səhifələrində "döyüşürdülər". İndi situasiya və çox şey dəyişib.
Samir Feyruzov

Bu, proksi müharibə, birbaşa toqquşmalar, çox çətin diplomatik münaqişə və yeni silah növlərinin sınaqdan keçirilməsidir

Rusiyanın Yaxın Şərq siyasətində ilk dönüş 2008-ci il, ikincisi isə 2023-cü ilin oktyabrı oldu. Rusiya son altı ayda neytrallığı bir kənara qoyub, İranın strateji müttəfiqinə çevrilib. Postmodern dövrün Üçüncü Dünya müharibəsi artıq Yaxın Şərqdə gedir və Rusiya öz maraqları və rəğbətləri kimin tərəfində olduğunu seçib.

2000-2010-cu illərin əvvəlində belə görünürdü ki, Rusiya SSRİ-nin fələstinli, livanlı və suriyalı dostlarına ənənəvi dəstəyindən əl çəkib. Həm Yeltsinin, həm də Putinin dövründə - müəyyən nöqtəyə qədər - Rusiyanın Yaxın Şərqdəki kursu İsrailyönlü idi. İndi Rusiya yenidən İsrailin düşmənlərini dəstəkləyir. Niyə?

"Müqavilələrin pozulması"

Dönüş nöqtəsi 2007-ci il, Vladimir Putinin Münhen çıxışı oldu. Sonra o, ilk dəfə açıq şəkildə bildirdi ki, Rusiya periferik dövlət və hətta regional supergüc rolu ilə kifayətlənməyə hazır deyil. Putinin sözlərinə görə, Qərb tərəfdaşları əvvəlcə Qorbaçov, sonra isə Yeltsinlə yeni Rusiyanın “öz təsirinin təbii zonasına”, yəni Baltikyanı ölkələr istisna olmaqla, keçmiş SSRİ ərazisinə nəzarət edəcəyi barədə əldə edilmiş razılaşmalara əməl etməyiblər. NATO-nun şərqə doğru genişlənməsi, Gürcüstan, Ukrayna, Moldova ilə onların Avropa Birliyinə daxil olması ilə bağlı danışıqlar Putin tərəfindən oyun qaydalarının pozulması kimi qəbul edilib. Bu, Moskvaya xoş deyil.

Ancaq daha da geriyə baxa bilərsiniz: 2001-ci ilə. Rusiyanın yeni Prezidenti, o zaman şərti olaraq hələ də mötədil, qərbyönlü liberal olan Vladimir Putin özünü Avropa ölkələrindən birinin Prezidenti, “Qərb liderlər klubu”nun üzvü kimi görürdü. 2001-ci il sentyabrın 11-dən sonra Putin ABŞ-ı yarı yolda qoydu. O, “Valday” Forumunda, müsahibələrində və xarici liderlərlə görüşlərdə ABŞ-la tərəfdaşlıq əlaqələri yaratmaq üçün hər cür səy göstərdiyini dəfələrlə xatırladıb. O, ABŞ-ın Əfqanıstandakı antiterror əməliyyatını dəstəkləyib və postsovet Mərkəzi Asiya ölkələrinin dövlət başçılarını ABŞ-la əməkdaşlığa inandırmaq üçün öz səlahiyyətlərindən istifadə etməyə razılaşıb. Amerika ordusuna hərbi bazalar və logistika mərkəzləri üçün ərazi verildi.

Ehtimal edilirdi ki, bu, “Əl-Qaidə”yə qarşı əməliyyatın sonuna qədər müvəqqəti tədbirdir. Lakin əməliyyat başa çatdıqdan sonra da bir çox hərbi bazalar boşaldılmadı. Qərb qoşunları, müşavirlər, məsləhətçilər orada qalmaq üçün bölgəyə gəldilər. Putinin nöqteyi-nəzərindən bu, razılaşmaların pozulması idi.

Sonra Münhen Təhlükəsizlik Konfransında biz ilk dəfə eşitdik ki, Moskva Qərb ölkələri ilə mövcud tərəfdaşlıq səviyyəsindən narazıdır və Rusiyanın öz prioritetləri və hüquqlarında israr etməkdən başqa çarəsi yoxdur.

İki stulda oturmaq

Sonra məlum oldu ki, Qərb ideyası Rusiya cəmiyyətinin özündə kök salmayıb. Ölkə bu və ya digər Qərb modelini – nə etnik, dini, mədəni və digər azlıqların hüquqlarına zəmanət verən azad etno-milli qurumlar federasiyası, nə də vətəndaş milləti qura bildi (hətta cəhd etsələr də). İmperator ideyasına qayıtmaq qalırdı. Amma imperiya böyüdükcə və gücləndikcə mövcuddur. O böyüməyi dayandırdıqda, insanlar ona qulaq asmağı dayandırır və bu, onun çürüməsinin başlanğıcıdır. Bundan sonra nə baş verdiyini bilirik. Gürcü müharibəsi var idi, Putin bundan tamamilə xilas oldu. Və bundan sonra demək olar ki, bütün qaydalar birtərəfli qaydada dəyişdirilməyə başladı. O cümlədən Yaxın Şərqdə.

Kreml uzun illər bu bölgədə şərti neytrallığı qoruyub saxlamağa, sünnilərlə, şiələrlə, İranla, Türkiyə ilə, Fəthlə, HƏMAS-la, eyni zamanda, İsraillə danışa bilən dürüst bir dəllal mövqeyi tutmağa çalışıb. Bu onun üçün vacib idi: müasir Rusiya qüdrətli Sovet İttifaqı deyil, o, Yaxın Şərqdə bir ərəb ayağında dayana bilməz. Uzun müddət ona ikinciyə - İsrailə ehtiyac duydu.

Putin yeni anti-Qərb bloku qurmağa başlayanda belə, iki kresloda oturmağa çalışdı. Moskvada o vaxtlar kifayət qədər yüksək səviyyədə Rusiyanın Yaxın Şərqdə iki ən yaxın müttəfiqi olduğunu tez-tez eşidirdilər: İran və İsrail. İki ölkə arasında uzun illər davam edən gərginlik fonunda bu, Qüdsdə xeyli təəccüblə qarşılandı. Amma nə qədər ki, İsraillə Rusiya arasında (Suriya istisna olmaqla) ciddi fikir ayrılıqları olmayıb, mövcud uyğunsuzluqlar münasibətlərin mötərizəsindən kənarda qalıb. Bu mötərizələrin içərisində siyasət, diplomatiya və ticarət üçün çox yer var idi.

Və sonra 7 oktyabr 2023-cü ildə fəlakət baş verdi. Putin HƏMAS hücumunu rəsmi olaraq pislədi, lakin eyni zamanda, HƏMAS-ı dəstəklədi. Yeni böyük Yaxın Şərq müharibəsi başladı. Putin üçün bu, Amerikanın regionda uzunmüddətli strategiyasının tamamilə uğursuz olduğunu bir daha söyləmək üçün əla fürsət idi.

Bu tabloda Rusiyanın yeri yox idi

Oktyabrın 7-də baş verən hadisələr və onların nəticələri Putin üçün daha bir qalibiyyət məqamı oldu: HƏMAS hücumu olmasaydı, biz indi Səudiyyə Ərəbistanının kralı və ya vəliəhdi, İsrailin Baş naziri və dövlət başçısına baxacaqdıq. ABŞ İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında tam diplomatik əlaqələr quran müqavilənin imzalanmasından sonra Ağ Evin qazonlarında bir-birinin əlini sıxırdı.

Bundan əlavə, Səudiyyə blokunun mötədil ölkələrindən olan digər ölkələr də bu sazişə qoşulmağa başlayacaqlardı. Və bu, yüz ildir davam edən Ərəb-İsrail münaqişəsinə faktiki son qoyacaqdı. Qeyri-ərəb müsəlman ölkələri onların ardınca gedəcəkdi - Pakistan və ya məsələn, Malayziya. Yaxşı, müsəlman əhalisi olan ən böyük ölkə İndoneziyadır. Oktyabrın 7-si olmasaydı, hər şey təxminən belə olacaqdı. Bu tabloda Rusiyanın yeri yox idi.

Amma baş verənlər baş verdi. Yaxın Şərq münaqişəsi öz xarakterini dəyişdi. Ərəb-İsrail münaqişəsindən o, “Qlobal Şimal”ın yerli versiyası ilə “Qlobal Cənub” arasında münaqişəyə çevrilib. “Qlobal Şimal” İsrailin aid olduğu ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Qərb demokratiya klubudur. Onun periferiyasında amerikapərəst sünni rejimləri var. Qarşı tərəfdə isə, xüsusilə Qətər, Oman və Küveytin daxil olduğu qlobal Cənubun nümayəndəsi kimi İran bloku var. “Subyektivliyi azalmış ölkələr” də var – İraq (əslində onun böyük hissəsi İranın əyalətinə çevrilir), Suriya (orada təsir dairələri İran, Türkiyə, Rusiya və qismən ABŞ tərəfindən bölünüb).

Real tərəfdaşlar

İsrail Suriya hekayəsində iştirak etmir, istisna olmaqla, İsrail və Rusiya arasında Rusiya hərbi kosmik qüvvələrinin və xüsusi təyinatlıların hərəkətləri əlaqələndirmək üçün orada görünməsindən sonra razılaşmalar əldə edildi. İsrail rus qoşunlarına toxunmur və Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemini sınaqdan keçirmir ki, bu da Kreml üçün kifayət qədər ağrılı olacaq. Lakin o, İranın etibarlı qüvvələrinə zərbə endirmək niyyəti barədə xəbərdarlıq edir və Rusiya komandanlığı buna mane olmur.

Suriyada tonu Rusiya müəyyən edir, lakin İran bunu daha çox edir. Əslində onun qolu husilərdir - bu, dövlət statusu olmayan və terrorçu qrupların nəzarətində olan kvazi dövlətlərdən biridir. Onlar Tehran tərəfindən dəstəklənir və idarə olunur. Husilər Şimali Yəməndə belə bir kvazi dövlət yaradıblar. Rusiyanın Qəzza zolağında olduğu kimi orada da çox mötədil iştirakı var.

Moskva Əsəd rejimini xilas etməkdən aldığı dividentlərin böyüklüyündən həmişə məmnun qalmayıb. Minnətdarlıq olaraq, Rusiya hərbi bazalarının yaradılması üçün ərazi verildi. Amma ruslar müəyyən problemi həll edib ərazini İŞİD-dən azad edən kimi orada İran bayrağı görünür. Görünür, Rusiya ikinci dərəcəli rol oynayır və bu, onu qıcıqlandırır.

Amma İran və Rusiyanın bir-birinə ehtiyacı var. Bunlar tərəfdaşlardır. 24 fevral 2022-ci ildən sonra, xüsusən də 7 oktyabr 2023-cü ildən sonra onlar strateji tərəfdaş oldular. İrana nüvə proqramında və geosiyasi problemlərin həllində tərəfdaş kimi Rusiya lazımdır. Rusiyaya Ukrayna cəbhəsində İran pilotsuz təyyarələri lazımdır. İran Moskvanı silah, sursat və təyyarə mühərrikləri ilə təmin edir - Rusiyanın indi Qərb bazarında ala bilmədiyi şeylərlə.

Kreml Cənubi Qafqazdakı müttəfiqlərindən (Ermənistan da daxil olmaqla) əvvəllər Qərbdə alınmış sıradan çıxmış sistemləri əvəz etmək üçün lazım olan zəruri avadanlıq və ikili təyinatlı texnologiyaların tədarükünü təmin etmək üçün istifadə edir. Bundan əlavə, Rusiya özünü “Qlobal Cənub”un bir hissəsi deyil, bu blokda liderlik uğrunda Çin və Hindistanla rəqabət aparır. Onun regionda güclü müttəfiqlərə ehtiyacı var və İran onların ən güclüsüdür.

Üçüncü Dünya müharibəsi

Rusiyanın Yaxın Şərqdə bir çox məqsədləri var. Rusiyanın HƏMAS tərəfindən kifayət qədər effektiv şəkildə həyata keçirdiyi terror əməliyyatının inkişafında iştirak etməsi ehtimalı azdır. Həqiqətən də, HƏMAS-ın hərbi qanadı belə bir əməliyyat planlaşdırmaq qabiliyyətinə malik deyil. İlk növbədə İrandan olan məsləhətçilər və tərəfdaşlar var idi. İnformasiya ictimaiyyətində guya “böyük şimal imperiyasından” müəyyən bir ekspert qrupunun olması ilə bağlı müxtəlif söz-söhbətlər dolaşır, lakin hələlik bunun faktiki sübutu yoxdur.

Qəzzada “Kalaşnikov” avtomatları sursat lisenziya əsasında istehsal olunur. HƏMAS pulların yuyulması üçün Rusiya birjalarından istifadə edir. Amma bütün bunlar mümkün əlaqələrin dolayı sübutudur. HƏMAS-ın İsrailə hücumunun arxasında Rusiyanın dayandığını sübutlarla deyə bilmərik. Amma istənilən halda Rusiya vəziyyətdən maksimum yararlandı. İsraillə Səudiyyə Ərəbistanı arasında uğursuz razılaşmaya görə bölgədəki mövcudluğunun təsirini nümayiş etdirdi və imici qazandı.

İsrail açıq şəkildə Rusiya ilə münasibətlərini dəyişmir. O, birbaşa Ukraynanı dəstəkləyirdi - o vaxtkı İsrailin hər iki Baş naziri Rusiyanın işğalını pisləyirdi. Bu, Moskvanın xoşuna gəlmədi. Amma heç kim münasibətləri pozmaqda, qarşıdurmaya keçməkdə maraqlı deyil. Rusiya güclüdür. İsrail hərbi-siyasi isteblişmenti hesab edir ki, Rusiyanın Yaxın Şərqdə regionu alovlandırmaq üçün kifayət qədər resursları qalıb. İsrail faktiki olaraq döyüşdüyü dörd cəbhədən başqa başqa bir cəbhə əldə etməyi qətiyyən istəmir. İsrail Rusiyanın iqtisadi boykotuna qoşulmayıb, lakin o, həm də ərazisinin, banklarının və ticarət şəbəkələrinin Qərbin sanksiyalarından yan keçmək üçün istifadəsinə icazə vermir.

Əslində Yaxın Şərqdə artıq Üçüncü Dünya müharibəsi gedir. İsraildə olarkən bunu görməmək mümkün deyil. Bu, proksi müharibə, birbaşa toqquşmalar, çox çətin diplomatik münaqişə və yeni silah növlərinin sınaqdan keçirilməsidir. Bu, hamının hamı ilə vuruşduğu və eyni zamanda hamı ilə ünsiyyətdə olduğu böyük bir müharibədir. Bir-biri ilə müharibə edən ölkələr hələ də diplomatik münasibətləri saxlayır: 20-ci əsrdə bu, ağlasığmaz idi. Postmodern dövrdə dünya müharibəsi belə görünür.

Müəllif: Zeev Hanin – “Beqin-Sadat” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin professoru, israilin “Bar-İlan” Universitetinin elmi işçisi.

Mənbə: “The Moscow Times”

Tərcümə AYNA-ya məxsusdur.