Avropa İttifaqı (Aİ) liderləri bu qış əhaliyə işə əlavə isti köynək geyinməyi tapşıracaqmı? Ukraynada davam edən müharibə elektrikin qiymətini rekord həddə yüksəldib. Yandırıcı yay bitincə Avropa liderləri və rəsmilər qış qabağı tədbirlər üzərində baş sındırırlar. Soyuq aylarda elektrikin kəsilməsi, sosial və siyasi iğtişaşlar riski var.

AzadAvropa/AzadlıqRadiosunun müxbiri Rikard Jozviak yazır ki, artıq hökumətlər vətəndaşlara enerji və kommunal xidmət qəbzlərinin kəlləçarxa qalxacağıyla bağlı xəbərdarlıq edib. Bəzi təhlilçilər ev təsərrüfatı xərclərinin iki, üçqat artacağını proqnozlaşdırır.

Qiymət həddi?
Rusiyanın “Qazprom” enerji nəhəngi ötən həftə “Şimal axını- 1” kəməriylə Almaniyaya qaz nəqlini qeyri-müəyyən müddətə dayandırdı, buna texniki səbəbləri göstərdi. Bu həftə gözlər Brüsselə dikilib. Sentyabrın 9-da Aİ-nin enerji nazirlərinin görüşündə Avropa Komissiyasının müxtəlif təkliflər irəli sürəcəyi gözlənir.

Aİ Rusiya qazı üçün maksimum hədd qoya bilərmi? Komissiya Prezidenti Ursula fon der Leyen belə bir addımın vaxtının çatdığını deyib. Fransa və Rusiya qazından çox asılı olmayan ölkələr bu addımı dəstəkləyir. Ancaq Almaniya ekspert komissiyası yaradaraq qazın üçün maksimum qiymət təyin etmək variantlarını araşdırmaq istədiyini deyib. Bu isə o deməkdir ki, Aİ səviyyəsində belə bir addım bu tezliklə gözlənilmir.

Maksimum hədlə bağlı suallar
Aİ üzvləri qaz anbarlarını 80 faizəcən doldura biliblər, yayda razılaşdırılmış hədəf bu idi. Amma qışda soyuqlar uzanarsa, ehtiyat da tükənə bilər.

Qiymətdə maksimum hədlə bağlı suallar da az deyil. Birincisi bunun mənasız addım olmasıyla bağlıdır. Yəni, Rusiya hələ indidən Avropaya qaz ixracını sıfıra endirməkdədir. Fevralın 24-də Rusiya Ukraynaya hücuma başlayanda Rusiyanın kəmərlə nəql etdiyi qaz Aİ-nin qaz idxalının 40 faizini təşkil edirdi. İndi bu rəqəm 9 faizə düşüb. Qiymət həddi qoyularsa, Moskva qaz tədarükünü tamamilə dayandıracaq.

Digər məsələ maksimum həddin neçə olmasıdır. Bir meqavat-saatın qiymətini 50 avro müəyyən etmək fikri səslənir ki, bu da hazırda spot bazar qiymətinin 20 faizi deməkdir. Başqa variant Moskva ilə qiymət danışmağa vahid alıcı təyin etməkdir. “Qazprom” bu bəndlərin hansısa birinə çətin razılaşa, Aİ-nin müxtəlif enerji şirkətləri ilə kontrakların “fors major” müddəalarına istinad edəcək. İstədiyini ala bilməsə, Qazprom ya Avropanın enerji şirkərlərini məhkəməyə verə bilər, ya da tədarükü kəsər.

Başqa variantlar varmı?
Ayrı-ayrı ölkələr daxili problemlərin həllindən ötrü tədbirlər görə bilərlər. Yəni, bu həftə konkret təkliflər gözləməyə dəyməz.

Avropa rəsmiləri və siyasətçilərinin iki ideyası daha çox diqqət çəkir.

Qəbul olunma ehtimalı yüksək bir təklif qeyri-qaz, məsələn, bərpaolunan, nüvə, hətta kömür istehsalçılarından qaynaqlanan elektrik üçün qiymət həddi qoymaqdır. Məsələn, bu, həmin istehsalçıların əlavə gəlirinə vergi qoymaqla gerçəkləşə bilər, sonra həmin vəsait maliyyə stressi altında olan təsərrüfatlara və sənayelərə xərclənər.

İkinci variant isə əsasən Portuqaliya və İspaniyada işlək “İberiya modeli”dir. Bu ölkələrin Avropanın qalan hissəsi ilə enerji bağlantısı nisbətən zəifdir, bir növ “enerji adası”dırlar.

Model qazın qiymətinə subsidiyalı hədd qoymaqdan, yəni, qazla elektrikin qiymətini ayırmaqdan ibarətdir. Ancaq İberiya modeli çətin ki Aİ-də topdansatış üçün qəbul edilsin. Bu halda subsidiya nəhəng xərclərə aparıb çıxarar.

Nüvə, kömür və… qənaət
Nüvə və kömür enerjisindən istifadənin də artacağı gözlənir. Almaniya artıq nüvə zavodlarının dayandırılmasını ertələyib, kömürlə işləyən stansiyaların bəzilərini yenidən işə salıb. Fransa nüvə zavodlarının tezliklə işə başlayacağına ümid edir. 56 reaktorun yarıdan çoxu hazırda təmirə dayanıb.

Bir çox rəsmilər və ekspertlər inanırlar ki, problemin real həlli bu qış enerjiyə tələbatı azaltmaqdan keçir. Avropa Komissiyası Aİ-nin 27 üzvündə pik saatlarda elektrikdən istifadəni azaltmaq üçün məcburi limit qoyacaq. Gecələr böyük şəhərlər tarixi binaların işıqlarını söndürə bilərlər. Şirkətlər işçilərinə tapşıra bilərlər ki, işə əlavə yun köynək geyinsinlər.

Aİ rəsmiləri gələcəyə daha hazırlıqlı olacaqlarını deyirlər. Blok ABŞ, Azərbaycan, Əlcəzair və Norveçdən mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) və kəmərlə daşınan qazın həcminin artacağını gözləyir. Digər tərəfdən, gələn qış Avropada ölkələrin qaz şəbəkələrini birləşdirən xətlər, daha çox LNG terminalları, ola bilsin, əlavə kəmərlər qurulacaq.

AzadlıqRadiosu ötən ilin taxıl balansı ilə bağlı Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) göstəricilərini diqqətinizə yetirib. Bu dəfə DSK-nın ərzaq balansında əsas ərzaq məhsullarının adambaşına düşən istehlakı diqqət hədəfində olacaq.

DSK-nın açıqladığı rəqəmlər ölkədə heyvandarlıqla bağlı mövcud durumu da qiymətləndirməyə imkan verir. Bu zaman ən diqqətçəkən məqamlardan biri ölkədə adambaşına düşən mal əti istehlakının ard-arda üç ildir ki, azalmasıdır. 2018-2020-ci illərdə Azərbaycanda adambaşına düşən mal əti istehlakı 16 kiloqramdan çox olurdu. Ötən il bu rəqəm 16 kiloqramdan aşağı düşərək 15.9 kiloqram olub və əvəzində toyuq əti daha çox yeyilib. 2018-2020-ci illərdə Azərbaycanda orta illik quş əti istehlakı adambaşına 14.7 kiloqram idi. 2021-ci ildə həmin rəqəm 15.4 kiloqrama yüksəlib. Bu baxımdan, rəqəmlərdən aydın olur ki, əhalinin daha bahalı mal ətinə tələbatını nisbətən daha ucuz toyuq əti əvəzləyib. Son bir ildə Azərbaycanda ərzaq məhsulları, rəsmi rəqəmlərə görə, 21 faiz bahalaşıb. Bu artım ət məhsullarından da yan ötməyib. Son bir ildə toyuq əti 19 faiz, mal əti təxminən 10 faiz bahalaşıb.

Toyuq əti ilə yanaşı, son illər yumurta istehlakında da artım gözə dəyir. Doğrudur, ötən il adambaşına düşən yumurta istehlakı (170 ədəd) 2020-ci illə müqayisədə (175 ədəd) aşağıdır. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, 2020-ci ildən əvvəlki dövrdə bu göstərici ortalama 160-a yaxın idi. Əhalinin qoyun və balıq əti istehlakı isə, demək olar, dəyişməz qalır. Adambaşına düşən qoyun və keçi əti istehlakı ötən il 8.9 kiloqramdan 9 kiloqrama, balıq əti istehlakı isə 7.3 kiloqramdan 7.4 kiloqrama yüksəlib. Adambaşına donuz əti istehlakı da dəyişməz qalır – 1 kiloqram. Daha bir diqqətçəkən məqam pandemiya dövründə ölkədə süd və süd məhsulları istehlakının artmasıdır. 2019-cu ildə Azərbaycanda adambaşına 246 kiloqram süd və süd məhsulu istehlak edilmişdisə, 2020-ci ildə bu rəqəm 257 kiloqram, 2021-ci ildə 253 kiloqram olub.

Ət məhsulları ilə təminat nə yerdədir?
Ərzaq balansında əks olunan göstəricilər yerli istehsalın ət məhsullarına olan tələbi nə dərəcədə qarşılamasını da göstərir. Ötən il Azərbaycanda 145 min ton mal əti istehsal edilib. Bu, bir il öncəki göstəricidən 1.4 faiz və ya 2 min ton artım deməkdir.

Əvəzində, 2021-ci ildə idxal edilən mal ətinin həcmində ciddi azalma qeydə alınıb. Əvvəlki dörd ildə Azərbaycanda hər il 20 min tondan çox mal əti idxal edilib. Ötən il bu göstərici cəmi 12 min ton olub. Bu baxımdan, 2021-ci ildə Azərbaycanın özünü mal əti ilə təminat göstəricisi son illər ərzində maksimuma – 92 faizə çatıb. Ancaq bu artıma tələbin azalmasının təsirini də gözardı etmək olmaz.

Qoyun və keçi əti istehsalında ciddi dəyişiklik baş verməyib. Ötən il, bir öncəki il kimi, 87 min ton ət istehsal edilib. Azərbaycanın özünü qoyun və keçi əti ilə təminetmə səviyyəsi 98 faizdir. Donuz ətinə gəlincə, ötən il ölkədə cəmi 500 ton donuz əti istehsal edilib. Daha 10 min ton donuz əti də xaricdən gətirilib. Başqa sözlə, ölkədəki donuz əti istehsalı tələbin cəmi 5 faizini qarşılaya bilir.

Ötən il ərzində ölkədəki quş əti istehsalında ciddi artım qeydə alınıb. Əgər 2020-ci ildə 115 min ton quş əti istehsal edilmişdisə, 2021-ci ildə bu göstərici 9 min ton artıb və 124 min tonu ötüb. 2020-ci ildən əvvəl bu göstərici daha aşağı – ortalama 105 min ton civarında idi.

Balıq əti istehsalında isə, əksinə, 2 min tona yaxın azalma gözə çarpıb. Ötən il Azərbaycanda 59 min ton balıq əti istehsal edilib. Bu, son beş ildə ən aşağı göstəricidir. Ölkənin özünü balıq əti ilə təminetmə səviyyəsi də 82 faizdən 78 faizə enib.

Ölkədə heyvanların sayı necə dəyişib?
DSK ölkədəki heyvanların da sayını açıqlayıb. Həmin rəqəmlərdən ötən il Azərbaycanda inək sayının çoxaldığı görünür. Bu ilin əvvəlində ölkədə 1 milyon 227 min inək olub. Deməli, bir il əvvəllə müqayisədə 16 min inək artıb. Əvvəlki dövrlərdə bir il ərzində belə artım qeydə alınmamışdı. İribuynuzlu mal-qara arasında inək sayı artsa da, camış sayında kəskin azalma davam edib. Son bir ildə camışların sayı 8 mindən çox azalıb və 60 minə enib. Cəmi dörd il öncə ölkədə 100 mindən çox camış vardı.

Camışlarla yanaşı, ölkədəki qoyun və keçilərin də sayı azalmağa davam edib. Ötən il onların sayı artıq 8 milyondan da aşağı enərək 7 milyon 900 min civarına düşüb. Bu, bir ildə 200 minə yaxın azalma deməkdir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı bəyan edib ki, «aclıq artıq qapını kəsib». Dünyada ölkə var ki, bu il qidasız qalacaq. BMT-də həm də bəyan ediblər ki, aclıq Ukraynadakı müharibə nəticəsində dərinləşir.

«Daily Mail»in xəbər verdiyi kimi, bu barədə BMT-nin humanitar məsələlər üzrə başçısı Martin Qriffits bəyan edib.

O, təsdiqləyir, Somalidə artıq onun konkret təzahürləri müşahidə olunur ki, körfəzin cənub hissəsində aclıq bu ilin sonunda başlanacaq. Qriffits jurnalistlərə bəyan edib ki, o, Somaliyə səfərindən sonra, qəlbinin dərinliklərinə qədər təsirlənib. Orada Qriffits aclıq çəkən görpələrin, həddindən artıq zəiflərin şahidi olub.

Aclığın rəsmi elan edilməsi nadir hadisədir, o, bunun xəbərdarlığıdır ki, çox az kömək çox gec gəlib.

Bu arada BMT-də qeyd ediblər ki, Somalidə humanitar köməyin kəskin çatışmazlığını Rusiya Federasiyasının Ukraynaya tammiqyaslı təcavüzü yaradıb. Qriffitsin fikrincə, Ukraynadakı situasiya Somali üçün fəlakət olub, belə ki, beynəlxalq donorlar öz diqqətini Avropaya cəmləşdirib. Bundan başqa, Somalinin əvvəllər aldığı buğdanın 90 faizi Ukrayna və Rusiya məhsulu olub. Ona görə də orada insanlar defisitdən və ərzaq qiymətlərinin kəskin qalxmasından əziyyət çəkirlər.

BMT-nin məlumatına görə, bütün dünyada ailələr artan qiymətlər və bahalaşan həyat böhranı ilə mübarizə aparır və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 71 milyon insan qiymətlərin artması nəticəsində yoxsulluğa düçar olur.

Ərzaq qiymətləri və ərzaq qıtlığı ailələri yeməkdən imtina etməyə, daha ucuz qidalara keçməyə məcbur edir. Bütün bunlar onların fiziki və əqli sağlamlığına mənfi təsir edir.

ABŞ, Nigeriya və Perunun misalında insanların bahalaşan həyatla necə mübarizə aparmasını izləyin.

BMT-nin baş katibi Rusiya ilə Ukrayna arasında sonuncunun taxılının ixracına dair razılaşmanı “bütün dünya üçün razılaşma” adlandırıb.İyulun 22-də İstanbulda çıxış edən Antonio Guterres Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsünün “aclıq astanasında olan ən həssas insanlara” kömək edəcəyini söyləmişdi.

İyul ayında Rusiya və Ukrayna ilə aparılan danışıqlara əsasən, müharibə başlayandan bəri ilk dəfə olaraq çox ehtiyac duyulan Ukrayna ərzaqlarını daşıyan gəmilərin ölkənin Qara dəniz limanlarını tərk etməsinə icazə verilib.

Bir ay sonra 50-dən çox gəmi Ukrayna limanlarını tərk edərək, 1,2 milyon tondan çox taxıl və digər ərzaq məhsullarının ixracına başladı.

Yaxınlıqda davam edən müharibə hələlik ixrac əməliyyatlarına təsir etməyib və getdikcə ixrac əməliyyatlarında daha çox gəmi iştirak etməyə başlayıb.

Bəs, bu ərzaq hara gedir?

BMT bu razılaşmanın milyonlarla insanın aclıqdan ölməsinin qarşısını almaq üçün lazım olduğunu müdafiə etmişdi. Lakin indiyədək onun humanitar aspekti çox zəif olaraq qalır.

Ümumdünya Ərzaq Proqramının (WFP) ilk ərzaq yardım gəmisi təyinat yerinə yenicə çatıb.

“Brave Commander” adlı yükdaşıyıcısı Efiopiyanın cənubundakı yoxsul icmalar üçün nəzərdə tutulmuş 23 min ton buğda daşıyır. Gəmi avqustun 16-da Ukraynanın Yujnı limanını tərk edib və Cibutiyə təzəcə yanaşıb.

WFP-nın dəstəyi ilə ikinci gəmi ehtiyac içində olan Yəmənə 37 min ton buğda çatdırmaq üçün yüklənib və hazırdır.Agentlik rəsmiləri ümid edir ki, bu fəaliyyət bundan sonra da davam edəcək.

Ancaq bu, çox azdır. 2021-ci ildə WFP bütün dünyaya 4,4 milyon ton ərzaq yardımı paylayıb. Onların üçdə ikisi Ukraynadan gəlib.

BMT rəsmiləri başlanğıc üçün bunun zəif olduğunu etiraf edirlər, lakin vəziyyətə daha geniş baxış təklif edirlər.

BMT-nin Ümumdünya Ərzaq Proqramının yüksək rütbəli rəsmisi Greg Barrow deyir ki, “Bizim bu etdiyimizlə limanların ümumi açılışı və bazarı qeyri-adi miqdarda taxılla doldurmaqla qarışdırmayın”.

Ukrayna taxılının beynəlxalq bazara qaytarılması təbii ki, dünyaya xeyli rahatlıq gətirdi.İrlandiyanın heyvan yemi üçün taxıl idxalçısı olan R&H Hall-un kommersiya direktoru John Bergin Bunu “İrlandiya kənd təsərrüfatı üçün yaxşı xəbər” adlandırır.

Bu yaxınlarda göyərtəsində 33 min ton qarğıdalı ilə İrlandiyanın qərb sahilindəki Foynes limanına gələn Navi Star burada maraqla gözlənilirdi.

Fevralın 24-də Rusiya işğalının başladığı gün gəmiyə Ukraynada yük vurulurdu. “Müharibə başlayanda səhər bu gəmidə 28 min ton yük var idi” deyə Bergin xatırlayır: “Bizim təchizatçımız gəmini heç vaxt dənizə çıxarmadı. Sonra liman minalandı və hər şey olduğu kimi qaldı”.

Ukraynadan ərzaq ixracı adətən dekabr-aprel ayları arasında pik həddə çatır. Müharibə onu demək olar ki, heçə endirdi. Koronavirus pandemiyası və digər ölkələrdə quraqlıq səbəbindən onsuz da yüksələn taxılın qiymətləri kəskin şəkildə artsa da, son vaxtlar yenidən ucuzlaşıb.

“Münaqişədən əvvəl orta ixrac qiymətləri təxminən 30-40 faiz yüksək idi, – Beynəlxalq Taxıl Şurasının baş iqtisadçısı Aleksandr Karavaytsev deyir. “İndi onlar yalnız 8 faiz yüksəkdir, ona görə də deyə bilərik ki, qiymət əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşüb”.

Qiymətlərin azalmasının bir hissəsi şimal yarımkürəsində məhsul yığdıqca mövsümi amillərlə bağlıdır, lakin dünyanın ən böyük taxıl istehsalçılarından birindən tədarükün açılmasına psixoloji reaksiya kiçik məsələ deyil. “Bu, bazara müəyyən sabitlik verir”, Bergin deyib.

Taxıl anbarları boş olduğu üçün əvvəllər limanda tutulan gəmilər dənizə çıxır, beləliklə də sənaye mənbələri ümid edir ki, vəziyyət yaxşılaşmağa davam edəcək.

“Kənd təsərrüfatı mallarının axınının davam edəcəyinə dair optimizm artır”, – Ukraynada taxıl və yağlı bitkilər ixracatında əhəmiyyətli payı olan olan “Viterra”nın sözçüsü deyir: “Gəmi sahibləri keçidlər hələ də təhlükəsiz olarsa, Ukrayna limanlarına girməyə hazırdırlar”.

Bəs, yoxsa?

İstanbulda iyul ayında əldə edilmiş razılaşmaya baxmayaraq, gəmilərin icarə haqqı hələ də müharibədən əvvəlki qiymətdən təxminən iki dəfə bahadır – gəmi sahibləri gəmilərin döyüş bölgəsinə göndərilməsi ilə bağlı potensial təhlükələrdən narahatdırlar.

Bu narahatlıq güman ki, Ukraynanın dağılmış iqtisadiyyatını bərpasına yardım etməsi üçün lazım olan məbləğdə ixrac gəlirləri əldə etməsinə mane olacaq.

“Ukraynalılar ayda 5 milyon ton ixrac etmək istəyirlər”, – Lloyd’s List-in məlumat təhlilçisi Brigitte Diakun deyir: “Bu, olduqca iddialı bir ssenaridir”.

Hələlik çoxu türk olan kiçik gəmiçilik şirkətləri riskə getməyə hazır görünür. Lakin bir çox böyük qlobal oyunçular hələ də gözləməyi seçib.

Lloyd’s List-in baş bazar müxbiri Nidaa Bakhsh deyir: “Onlar gəmi təhlükəsizliyini və ekipajın təhlükəsizliyini əsas prioritet etmək istəyirlər.Üstəlik onlar gəmilərin və ekipajların təhlükəsiz olacağına zəmanət verə bilməzlər”.

Vaxt gedir. BMT və Türkiyənin vasitəçiliyi ilə imzalanan saziş cəmi 120 gün müddətinə qüvvədədir. Prinsipcə, noyabrın ortalarında bu müddət uzadıla bilər – ancaq Ukrayna və Rusiyanın qarşılıqlı razılığı ilə.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı razılaşmanın müvəffəqiyyətinə bu qədər əhəmiyyət verərkən, onun cəmi dörd ay ərzində ləğvi fəlakətli olar.

“Bu bazar yenidən bağlanarsa, dünya çətin anlar yaşayacaq”, – WFP-dən Greg Barrow deyir.

Taxıl əməliyyatları üzrə anlaşmalar adətən 18 aydan – iki ilə qədər əvvəldən bağlanır. 2023-24-cü illərdə Ukrayna iqtisadiyyatının vəziyyətini heç kim proqnozlaşdıra bilmədiyi üçün bu inam səviyyəsinin geri qayıtması üçün vaxt lazımdır.

Yeri gəlmişkən, avqustun əvvəlində Ukraynadan kameralar və alqışlar altında çıxan ilk gəmi “Razoni”yə nə oldu?

BMT-nin yoxlama siyahısında gəminin təyinatı hələ də “TBD”dir (müəyyən olunacaq). Başqa sözlə, gəmidəki 26 min ton qarğıdalı heç vaxt gəminin istiqamət götürmüş olduğu Tripoliyə çatmayıb.

Alıcı, görünür, keyfiyyət problemlərini əsas gətirərək, sövdələşməkdən imtina etdikdə, Razoni transponderi söndürməklə hərəkəti Aralıq dənizinin şərqində davam etdirdi – yəni marşrutunun izlənilməsini açıq şəkildə istəmədi.

Nəticədə o, yükün böyük hissəsini Suriyanın Tartus limanında boşaldıb.

Suriyaya ərzaq çatdırılmasında qeyri-qanuni heç nə yoxdur və gəminin marşrutunun dəyişdirilməsində qeyri-adi heç nə yoxdur.

Lakin Razoninin gizli səyahəti açıq şəkildə göstərir ki, taxıl ticarəti dünyasında müəyyən bir göndərişin hara bitəcəyinə heç də həmişə əmin olmaq mümkün deyil.
pressklub

Bakıda kilosu 80 qəpik-1 manat arasında olan kələmin rayonlarda topdansatış qiyməti məlum olub.

TEREF.AZ xəbər verir ki, bu barədə Qaynarinfo-ya Masallı rayonunun Qızılağac kənd sakini əkinçi Anar Abbasov məlumat verib. O bildirib ki, min bir zəhmət bahasına yetişdirilən kələmi 25 qəpiyə satılır:

"Məcbur olub 25 qəpiyə satırıq. Bakıdan alverçilər gəlib bizdən məhsulu 25 qəpyə alır, orada 3 qat baha qiymətə satırlar. Görün nə vəziyyətlə üz-üzə qalmışıq? Hələ başqalarına nisbətən mən məhsulu bir az baha qiymətə satıram. Elələri var ki, topdansatış kilosunu 15 qəpiyə satır. Mən sosial şəbəkədəyəm, bu səbəbdən hər şeydən xəbərdaram. Amma başqa əkinçilərin interneti olmadığından sosial şəbəkəyə çıxışları yoxdur, hətta bəzilərinin nəqliyyatı da yoxdur. Cəlladlar gəlib məhsulu dəyər-dəyməzə alırlar”.

Anar Abbasov əkinçilik sektorunun çox acınacaqlı vəziyyətdə olduğunu vurğulayıb:

"Bu gün söz sahibi alvercilərdir, ölkədə onlar hegomonluq edir. Məhsulu əkinçidən istədiyi qiymətə alırlar. Əkinçinin ümidləri ölüb. Heç kəs sahəyə toxumu arxayın səpmirlər. Ümidsiz əkilən toxum bəhrə verməz. Bu üzdən məhsuldarlıq azdır”.

Neft daşlarında çalışan neftçilər şikayətçidir. DİA.AZ-ın məlumatın agörə, neftçilərdən biri deyib ki, dənizdə növbə dəyişilərkən daşınma problemləri qalır, “Xəzəriaşə”nin xidmətindən illərdir narazılıq etsələr də, vəziyyət dəyişmir.

Neftçilər danışır: “Ağır əmək və iş şəraitli neftçi ayda 1000-1400 manat əməkhaqqı alır. Ancaq kabinetindən bayıra çıxmayan rəhbər işçilərin əməkhaqqısı siravi işçilərdən 10-12 dəfə artıqdır”.

Narazı neftçilər deyirlər ki, əməkhaqlarının yüksək olmasının əleyhinə deyillər: "Amma maaşlar artırsa, bu hamıya şamil olunmalıdır".

Bu günlərdə Azərbaycanda məktəb direktorlarının və müəllimlərin maaşlarına artımlar edilir. Direktorların maaşları məktəbin şagird sayından, müəllimlərin isə sertifikasiya imtahanının nəticəsindən asılı olaraq artırılır.

Bu barədə Nazirlər Kabinetindən bildirilib ki, sertifikasiya imtahanı zamanı 60 sualdan 30-na düzgün cavab verən müəllimlərin vəzifə maaşları 10 faiz artacaq: “Keçid balı 30-dur. 30-40 suala düzgün cavab verən müəllimlərin maaşlarına 10 faiz, 60 sualın 50-nə düzgün cavab verən müəllimlərin isə vəzifə maaşlarına 35 faiz əlavə ödəmələr olacaq. Bu, həmin müəllimlərin həyat səviyyəsini daha da yaxşılaşdıracaq”.

Ancaq maaş artımının bütün müəllimlərə şamil olunmayacağı bildirilir. Ümumtəhsil məktəblərində 2026-cı ilə qədər davam edəcək sertifikasiya imtahanında 137 min müəllimin iştirak edəcəyi və nəticəsi yaxşı olan 68 min müəllimə diferensial əməkhaqqı tətbiq ediləcəyi qeyd olunur.

Məlumat üçün qeyd edək ki, bu yaxınlarda millət vəkillərinin də vəzifə maaşları artırıldı. Belə ki,“Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının statusu haqqında” qanuna edilən dəyişikliyə əsasən, iyulun 1-dən Azərbaycanda millət vəkillərinin vəzifə maaşları təxminən 40 faiz artıb. Dəyişikliyə əsasən, sıravi bir deputat hər ay 2485 manat maaş və 4970 manat vəzifə maaşına əlavə alır. Hazırda bir deputatın aylıq gəliri 7455 manatdır.

Müəllimlərin aylıq qazancı nə qədərdir?

Təəssüf ki, hazırda orta məktəbdə və ya ali təhsil müəssisəsində çalışmasından asılı olmayaraq, müəllimlərin maaşı olduqca aşağıdır. Bakı Şəhəri Təhsil İdarəsindən verilən məlumata görə, 2021-2022-ci tədris ilində İdarənin tabeliyindəki ümumi təhsil müəssisələrində çalışan müəllimlərin orta aylıq əmək haqqı 778 manat təşkil edib. Ancaq bu statistikanın nə dərəcədə reallığı əks etdirdiyi şübhə doğurur.

Çünki məcburi dövlət tutulmalarından sonra orta məktəblərdə çalışan müəllimlərin əksəriyyətinin orta aylıq gəlirləri 300-400 manat arası dəyişir. Ali təhsil müəssələrində çalışan müəlimlərin də orta əmək haqqı heç 1000 manatı keçmir.

Xatırladaq ki, hazırda ölkəmizdə müəllimlərin maaşı onların təhsil səviyyəsi, iş stajları və dərs saatlarına görə dəyişir. Yəni, bu gün orta məktəbdə həftədə 6 saat dərs deyən müəllimlərin orta aylıq maaşları 150 manat, 6 saatdan 12 saata qədər dərs yükü olan müəllimlərin maaşı 310 manat, 18-24 saat aralığında dərs yükü olanların əməkhaqqı isə 755 manatdır.

Qeyd edək ki, orta məktəblərdə dərs deyən 137 min müəllimin cəmi 20 faizi dərs yükünün ağırlığına görə, digər həmkarlarından bir qədər artıq maaş alır.

İqtisadçı-ekspert Xalid Kərimli “AzPolitika.info”-ya şərhində bildirib ki, Azərbaycanda müəllimlərin maaşı aşağıdır: “Bu gün Azərbaycanda təhsil istənilən səviyyədə deyil. Hesab edirəm ki, bu sahədə ciddi islahatların keçirilməsinə böyük ehtiyac var. Hazırda müəllimlərin maaşı azdır. Bu səbəbdən də onlar keyfiyyətli təhsil verə bilmirlər. Məktəblərdə istənilən səviyyədə dərs keçməyən müəllimlər, şagirdləri ödənişli şəkildə repetitor təhsilinə cəlb etməyə çalışırlar. Sanki Azərbaycanda repetitor hazırlığının məcburetmə sistemi formalaşdırılıb”.

“Hökumət müəllimlərə aşağı maaş verir. Özəl məktəblərdə müəllimlərin maaşları yüksək olsa da, istənilən səviyyədə deyil. Bu gün repetitorluqla məşğul olan müəllimlər real gəlirlərini vergidən gizlədirlər. Hesab edirəm ki, repetitorluq fəaliyyətinin vergiyə cəlb olunaraq nəzarət altına alınmasına, təhsil sektrounda müəllimlərin maaşlarının artırılmasına və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə böyük ehtiyac var”, - deyə ekspert bildirib.

Susaraq pul qazanan deputatlar...

Hazırda Milli Məclisdə elə deputatlar var ki, bir çoxları nə onların adını bilir, nə də simalarından xəbardardır. Ancaq bu deputatlar hər ay dövlətin onlara təyin etdiyi maaşı, necə deyərlər, susaraq qazanmağı çox yaxşı bacarırlar. Məsələn, Vasif Talıbov, Mixail Zabelin, Oqtay Əsədov, Madər Musayev, Sabir Hacıyev, Anatoliy Rafailov, Ağalar Vəliyev, Əliabbas Salahzadə və başqaları, ümumiyyətlə, 2020-2021-ci illər ərzində bir dəfə olsun belə Milli Məclisdə çıxış etmədikləri, təklif, fikir irəli sürmədikləri halda yüksək maaşlarını alıblar...


Onu da qeyd edək ki, Milli Məclisdə 5-10 deputatı çıxmaq şərti ilə digər millət vəkillərinin fəaliyyəti yuxarıda adıçəkilənlərdən heç də fərqlənmir. Onlar da heç vaxt danışmayan həmkarları kimi, 2-3 jurnalistin sualını cavablandıraraq həmin ili başa vurublar. Parlamentin iclaslarında mürgüləyənlər də az deyil...
Ətraflı

Danışanların da çoxunun ağıllı nəsə deməsinə, millətin xeyrinə hansısa təklif verməsinə rast gəlinmir... Bununla belə nə onlar sertifikasiya prosesinə cəlb edilir, nə də diferensial əmək haqqı sistemi tətbiq edilən müəllimlər, alimlər kimi gecə-gündüz işləməyə məcbur edilirlər..

Digər ölkələrdə vəziyyət necədir?

Qeyd edək ki, bütün dünya ölkələrində millət vəkilləri müəllimlərdən daha çox qazanır. Ancaq məsələ burasındadır ki, bu ölkələrdə müəllim və millət vəkilinin gəlirləri arasında Azərbaycanda olduğu kimi “uçurum” fərqlər yoxdur.

Fərqi daha aydın anlamaq üçün bəzi ölkələrdə çalışan orta məktəb müəllimlərinin və millət vəkillərinin aylıq gəlirlərini oxuculara təqdim edirik:

Müəllimin maaşı Millət vəkilinin maaşı

Yaponiya 8806 m x4 38921 m
İrlandiya 9232 m x1,6 15341 m
Kanada 9232 m x1,3 12287 m
Niderland 9375 m x1,6 15273 m
Avstriya 9375 m x,1,8 17046 m
ABŞ 9516 m x2,5 24717 m
Almaniya 10653 m x1,5 16971 m
Türkiyə 800-1081 m x2,8-3,5 2801 m
Gürcüstan 935 m x2,7 2585 m
Ermənistan 250-285 m x8,3-9,5 2391 m
Rusiya 1290 m x18,1 23475 m
Azərbaycan 400 m x18,6 7455 m
Statistikadan da məlum olduğu kimi, İnkişaf Etmiş Ölkələrin əksəriyyətində və qonşu dövlətlərin bir çoxunda müəllimin və millət vəkilinin maaşı arasında fərq 1,5-2 dəfədən çox deyil. Azərbaycanda isə millət vəkilinin qazancı müəllimin maaşını 18,6 dəfə üstələyir. Xatırladaq ki, 2018-ci ildə bu fərq 10 dəfə idi.

Millət vəkili Fazil Mustafa “AzPolitika.info”-ya şərhində bildirib ki, bu cür fərqin olması normal deyil: “Əslində burada kiminsə maaşını endirməkdən daha çox müəllimin maaşını artırmaq lazımdır. Ölkəmizdə kifayət qədər resurslar var. Bu resurslardan istifadə etsək, mənasız sahələrə xərclənən vəsaitləri azaltsaq, bir sıra şişirdilmiş iş yerlərini ixtisara salsaq, müxtəlif lahiyələrdən gələn vəsaiti əmək haqqı fonduna yönəltsək, təhsilin keyfiyyətini və müəllimin maaşını artırmış olarıq”.

Deputat qeyd edib ki, müəllimlərin maaşı 3-4 dəfə artırılmalıdır: “Normal orta məktəbdə çalışan bir müəllim minumum 1500 manat maaş almalıdır. Deputatın, məmurun maaşını azaltdıqca bu, müəyyən dərəcədə iş keyfiyyətinə mənfi təsir edir. Belə götürsək, hakimin də maaşı yüksəkdir. İngiltərədə hakimə maaş verilmir. Kart verirlər və deyirlər ki, “istədiyin qədər pul xərcləyə bilərsən”. Ancaq bir şərtlə ki, rüşvət almaq olmaz. Maaşlar azalanda rüşvətə, qeyri-qanuni yollarla qazanılan vəsaitlərə şərait yaranır. Biz elə etməliyik ki, bütövlükdə sistemli bir balans yaransın. Bu baxımdan başqasının maaşını azaltmaqla, yalnız rüşvəti, korrupsiyanı artırmış olacayıq”.

“Əslində deputatların maaşında ciddi bir artım baş vermədi. Əvvəl dağınıq formada müavinət, ezamiyyət və maaş var idi. Artıq müavinət və ezamiyyət yoxdur, əvəzində bütöv maaş var. Həmin vəsait bir ad altında getdiyi üçün bu, çox görünə bilər. Nəzərə almalıyıq ki, deputatın maaşı azalsa, gərək o, rayonla olan əlaqəsini tam kəssin. Bildiyimiz kimi, deputatlar hər həftə rayonlara gedirlər və seçicilərlə görüşürlər. Bunun üçün yol, qonaqlama, seçicilərin problemləri və müxtəlif məsələlərə vəsait lazım olur. Bütün bu xərclər deputatın maaşı hesabına ödənilir. Hesab edirəm ki, problemə doğru iqtisadi anlayışla yanaşsaq, bu məsələni həll etmək çox asandır”, - deyə, deputat bildirib.

Millət vəkili Ceyhun Məmmədov isə “AzPolitika.info”-ya bildirib ki, deputatların maaşının nə qədər artırıldığı hələ məlum deyil: “Bu barədə mətbuatda müxtəlif informasiyalar səsləndirilsə də, dəqiq məlumat yoxdur. Açığı maaşların nə qədər olacağını bilmirəm. Ona görə də sizin sualınıza hazırda cavab verə bilməyəcəm. İyulun birindən qanun qüvvəyə minib. Ancaq biz məzuniyyətdə oluğumuz üçün hələ bu pulu almamışıq. Artımın nə qədər olduğu sentyabrda ödəniləcək maaşdan sonra bilinəcək. Bu məbləğ dəqiqləşəndən sonra sözügedən mövzunu müzakirə edə bilərik”.

Qeyd etmək lazımdır ki, istənilən cəmiyyətin inkişafı təhsildən, ilk növbədə isə onun bünövrəsi olan orta təhsildən və, əlbəttə ki, müəllimlərindən asılıdır. Bu gün il ərzində bir dəfə də olsun Milli Məclisdə danışmayan, ağzına su alıb oturan deputata 7-8 min manat, auditoiyalarda hər həftə 16-17 saat dərs deyən müəllimə isə 300-400 manat maaş verilirsə, deməli, ölkədə müəllimə yetəri qədər diqqət və qayğı göstərilmir. Ümid edirik ki, müvafiq qrumlar gələcəkdə bu cür qeyri-müəyyən maaş bölgüləri ilə bağlı tədbir görəcəklər.

Sonda isə Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün məşhur ifadəsi ilə məqaləni yekunlaşdırmaq istəyirik.

1930-cu ildə Türkiyədə maaşlar müəyyənləşdirilərkən, məmurlardan biri Atatürkə belə bir sual verir: “Paşam, millət vəkillərinin maaşını müəyyən edirik, nə qədər olsun?”. Atatürkün isə həmin məmura cavabı bu cür olur: “Müəllimlərin maaşını keçməsin”.

Hər halda böyük Atatürkün bu cavabı ətrafında düşünməyə dəyər...