Qazax qəzasının əraziləri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yarandığı dövründən başlayaraq 1929-cu ilə qədər hissə-hissə zor gücü ilə ələ keçirilmişdir. Həmin proses 1918-ci ildən başlayır. 1918-ci il may ayının 29-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İrəvanı ermənilərə güzəşt etməsi ilə bağlı daha bir məsələ var. 29 may 1918-ci il tarixli Milli Şuranın 3 saylı protokolunda bu yoxdur. Biz yalnız İrəvanın ermənilərə güzəşt edilməsindən danışırıq. Ancaq 31 iyul 1918-ci il tarixində Fətəli xan Xoyskinin həmin dövrdə Ermənistan respublikasının nümayəndələri ilə sərhəd məsələləri ilə bağlı İstanbulda danışıqlar aparan Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə göndərdiyi bir depeşedə (sürətli diplomatik məktub) belə deyilir: "...İstədiyiniz xəritələri hər biri bir nüsxə olmaqla sizə göndərirəm, Azərbaycanın sərhədlərini hər cür müdafiə etməlisiniz; əgər ermənilər Qarabağa iddia etsələr, İrəvanı və Qazax rayonunun bir hissəsini onlara verməkdən imtina edin, lakin əgər ermənilər şifahi razılaşmaya sadiq qalsalar, hətta xəritədə nöqtəli xətt ilə göstərilən İrəvan rayonu hissəni də onlara vermək olar..."

Axar.az xəbər verir ki, bu barədə tarixçi alim Səbuhi Hüseynov məlumat yayıb.

“Depeşedən belə görünür ki, artıq 1918-ci ildə Qazaxın hansısa hissələrinin güzəşt edilməsi planlaşdırılmışdır. Həmin dövrdə Qazax qəzasının cənub sərhədləri Göyçə gölü sahilində olan Çubuqlu kəndinə qədər ərazini əhatə edirdi. Bu ərazilərə indiki Dilican, İcevan (Karvanasara) və digər ərazilər də daxil idi. Bu danışıqlardan sonra rəsmi olaraq hansı ərazinin güzəşt edilməsi dəqiq bilinmir. Çünki bu hadisədən az sonra erməni silahlı qüvvələri Qazax qəzasının bir sıra ərazilərini işğal yolu ilə ələ keçirdi. Çünki bu işğalla bağlı arxivlərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rəsmilərinin o zaman Ermənistan respublikasının nümayəndələrinə təqdim etdiyi çox sayda notalar da mövcuddur. Təəssüf ki, Fətəli xan Xoyskinin məktubda haqqında söhbət açdığı bu xəritələr hələ ki, Azərbaycan tarixşünaslığında aşkar edilərək elmi tədqiqatlara cəlb edilməyib. Güman edirəm ki, bu xəritələr Türkiyədə olan arxivlərdə ortaya çıxacaq. Çünki rəsmi olaraq sərhəd mübahisələrinin həlli ilə bağlı müzakirə İstanbulda Osmanlı məmurlarının iştirakı ilə keçirdi”, - alim qeyd edib.

S.Hüseynov məktubun əslinin saxlanıldığı yeri də əlavə edib:

“Azərbaycan Respublikası Dövlət Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Arxivi, f. 277, siy. 2, iş. 7, v. 37-38. Аvtoqraf. Məktubun mətni üçün bax: Азербайджанская Демократическая Республика. Внешняя политика. (Документы и материалы) — Баку, издательство "Азербайджан" 1998. c. 33-34”.

“Ah ah! Gönlüm çilem, aşkım, kederim, acım, gönlüm!
Sustukça hoş geçimlim, dile geldikçe parlayan alevim.
Kopup saçılan gerdanlığında soylu nedimelerini savrulan incileri yere inen hüzünlerim.
Aramadan bulduğum yola koyulmuş göçüm.
Bir türlü kavuşamadığım, kavuşmaya doyamadığım.
Dışında olamadığım, içinden çıkamadığım.
Gecelerin hâkimi, gözyaşlarımın pınarı efendim.
Tozunu yıkama- ya erişemediğim, pasını silemediğim.
Karanlığım, güneşim.
Gönlüm, aziz dostum!
Nerelerdesin, ya dön artık yurduna ya da iki satır yaz bize… Kim gücendirdi senin o nazendeyüreğini, hangi kem söz, hangi sinsi nazar seni benden kopardı ey Şems.
Varım yoğum sensin.
Sen de yoksan ben bir hiçim bilmez misin?
Kavline mestan olan Mevlana’ya ayrılığı hediye etme.
Etme Şems.
Seninleöyle doluyum ki, kafatasım çatlayacaktı. Damarlarımda akan kan, sendin. Göğüs boşluğumdaki kalp senin kalbindi. Damarlarım çatlayacak, göğsüm yarılacaktı. Seni teneffüs ediyordum, hicran kanatları beni gökten yere indirdi. Oysa seninle kanat çırpıyorduk. Sensiz her geceyi hummalı yaşadım, belki humma daha güzeldi. Ne belkisi? Ama uzviyet ne kadar dayanabilir ki bu gerginliğe? Aşka teşekkür borçluyum. Ben o hummanın içinde erimek istiyorum. O alevin içinde yanmak, kül olmak biricik muradım. Kül olmak, ışık olmak, efsane olmak.
Ben senim, sen de bensin. Aynı kokuları, aynı heyecanları, aynı acıları yaşıyoruz.
Cennete araftan girilir. Mecdelli Meryem, İsa’nın yaralı ayaklarını gözyaşlarıyla yıkadı ve saçlarıyla kuruladı. Gelsen de yılların yorgunluğuna düçar, yolların dikenlerine bizar ayaklarını yıkayan olsam ey Sertaçım.
Ey Şems’im! Senin hasretin yanında Selahaddin Zerubumun gözyaşları, içimdeki ateşi bir nebze dahisöndüremiyor. İlla sen. Ancak sen. Ah bir gelsen. Meccanen bir deli gibi yollara düşsem, yalvarsam, ağlasam, çatlasam göklerin sidresine namzet. Sanemler devşirsem şahikalardan, sırf senin için uçurumlaryutsam, fasıl fasıl anlatsam yürek sancımı ve ağlasam. Çatlarcasına ağlasam. Gururum halvethane olmuşdesem, hece yok desem. Yollarında üryan olan gözlerimde çiseler umut umut dökülüyor desem. Yinede gelmez misin Şems’im!”
Mevlana.
Merih Tan
TEREF

Xalq artisti Flora Kərimova özəl klinikalardan birini və Heydərova Sevinc adlı həkimi yenidən məhkəməyə verib.

“Unikal”ın məlumatına görə, məhkəmə prosesi may ayının 17-də Nəsimi Rayon Məhkəməsində hakim Günay Abidovanın sədrliyi ilə keçiriləcək. Belə ki, Flora xanımla Sevinc Heydərova arasında məhkəmə çəkişməsi ötən ilin fevral ayında başlayıb. Ancaq 10 ay ərzində hakim məhkəməni yekunlaşdıra bilməyib və Flora xanımın iddiası ilə bağlı iş məhkəmə-tibbi ekspertizasına göndərilmişdi.

Qeyd edək ki, Sevinc Heydərova sosial şəbəkə hesablarında özünü plastik cərrah kimi tanıdıb və 2021-ci ildə Flora xanımın gözlərinin üstünü estetik əməliyyat edib, botoks vurub. Ancaq xalq artisti bunun əks fəsadlarını görüb, gözlərinin görmə qabiliyyəti tamamilə zəifləyib. Flora xanımın mətbuata verdiyi açıqlamalara görə, Sevinc Heydərova həkimliyə başlayanda əvvəl endikrinoloq, nevroloq, lap sonda isə plastik cərrah kimi fəaliyyətini davam etdirib.

Bu gün tanınmış bəstəkar, ixtisasca hüquqşünas Ələkbər Tağıyevin anadan olmasından 100 il ötür.

Oxu.Az xatırladır ki, 28 aprel 1924-cü ildə Gəncədə kasıb əkinçi ailəsində anadan olan Ələkbər Tağıyev ilk təhsilini də burda alıb və 1938-ci ildə Şəhər xalq məhkəməsində əmək fəaliyyətinə başlayıb.

O, prokurorluq orqanlarında 1974-cü ilə qədər, yəni təxminən 36 ilə yaxın bir müddətdə çalışmışdı. Prokurorluq orqanlarında işlədiyi müddət ərzində SSRİ və Respublika prokurorluqlarının çoxsaylı Fəxri fərmanları ilə təltif olunmuşdu.

1950-ci ildə ailə həyatı qurub və Gəncədə yaşayıb.

Ələkbər Tağıyev mahnı yazmağa 1958-ci ildən – oğlu Xaliq Tağıyevin anadan olmasından sonra başlayıb. İlk mahnısı olan “Qonşu qız” mahnısını da Gəncədə yaşadığı illərdə yazıb. Həmin vaxtlar Ələkbər Tağıyev yazdığı mahnıları ilk olaraq, musiqiçi, eyni zamanda yaxın dostu Akif Bakıxanova göstərir və onunla məsləhətləşirdi.

“Qonşu qız” mahnısının qazandığı uğurdan ruhlanan bəstəkar qısa müddətdə “Şirin arzular”, “Sən gəlməz oldun”, “Dinə bilmədim”, “Bakı gecələri”, “Azərbaycanım mənim” kimi mahnılar bəstələyib.

İlk mahnılarının çoxunun ifaçısı Zeynəb Xanlarova olub və bu əməkdaşlıq 10 ilə yaxın müddətdə davam edib. 1972-ci ildən Ələkbər Tağıyev Nisə Qasımova ilə əməkdaşlıq edib.
70-ci illərdə Nisə Qasımova musiqisi Ələkbər Tağıyevə aid olan “Ay ellər”, “Sənsən Həyatım”, “Eşqimi sönməyə qoymaram”, “Gözləyəcəyəm” , “Qəşəngdir” və yaradıcılığında xüsusi yer tutan “Azərbaycan qızıyam” mahnılarını ifa edir. Bu mahnılar onu tez bir zamanda məşhurlaşdırır.

Ələkbər Tağıyev peşəkar musiqi təhsili almaq üçün 1962-ci ildə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Məktəbinin nəzdindəki bəstəkarlıq kursuna daxil olur, 1964-cü ildə təhsilini müvəffəqiyyətlə bitirir, ardınca isə SSRİ Musiqi Fondunun üzvü seçilir.

Ələkbər Tağıyev Azərbaycan musiqi tarixində ilk bəstəkarlardandır ki, adlarla (“Arzu qızım”, “Leyla” və s.) mahnılar yazıb.

Bəstəkarın “Sən gəlməz oldun”, “Arzu qızım”, “Sənə qurban”, “Sədaqətim var” kimi mahnılar dəfələrlə türk, rus, erməni müğənnilərinin repertuarına daxil olub, mahnı müsabiqələrində ifa edilib, klip çəkilib, hətta müxtəlif filmlərdə də istifadə olunub.

Ələkbər Tağıyev 16 aprel 1981-ci ildə dünyasını dəyişib.

XIX ƏSRİN ortalarında Avropa alimləri öyrəndilər ki, Ellada folklorunun, dini inanclarının tarixi kökləri şərqdən gəlir. Özlərini beni-kadm, yəni şərq oğulları adlandıran nəsillər TROYANIN işğalından qabaq Olimp dağını tutmuş, qədim yunan mədəniyyətinin əsasını qoymuşdur. Həmin nəsillərdən biri, bəlkə də ən birincisi əslən Azərbaycandan olan ARAN MÜDRİKLƏRİ idi.
ARAN NƏSLİ e.ö. IV minilliyin ortalarında Qam (kahin) və quş (qartal) nəsilləri ilə birlikdə Misiri tutmuş, ilan və kərtənkələ ilə qidalanan yerli aborigenləri səhraya qovaraq Nil vadisində ilk dövlətçiliyin və mədəniyyətin əsasını qoymuşdur.
ARAN nəslinin müdrikləri e.ö. III-II minillikdə hələ Misirdə ikən neçə-neçə elmi kəşfə imza atmış, h`eroqlif yazısını yaratmışdır. İ.İ.Şopen kahin Manetona (e.ö. III əsr) və İosif Flaviyə (I əsr) istinadən hələ 1866-cı ildə yazırdı: “Qədim yunanlar h`eroqlifləri kəşf edən və çoxlu sirlərin üstünü açan Aranın adını Arey şəklində öz dillərinə tərcümə etdilər”.
İ.İ.ŞOPEN onu da əlavə edir ki, Aran adının kökündə ar, er sözü durur. Ar Aran dilin buğaya, er ümumiyyətlə, erkək cinsinə deyilirdi. MAHMUD KAŞĞARLI yazır ki, ar arqu dilində buğa deməkdir.
ARAN cəngavərləri qədim yazılı kitabələrdə er adlandırılır. Er dilimizdəki erkək sözünün köküdür. H`Eroqlif Er nəslinin yaratdığı yazı növü deməkdir. Sonra bu söz AVROPA xalqları tərəfindən erot, erik, erotika formalarında mənimsənildi.
YUNANLAR kişi qüdrətinin və gözəlliyinin timsalı olan ERİ ERİK, anası Ananı Aprodita adı ilə öz panteonlarına daxil etdilər. ELLADANIN kahin qadınları xalqı inandırırdılar ki, ER qadınların sevimlisi kimi yaşayır, qocalanda yenidən dönüb, cavan oğlan olur.
E.ö. III ƏSRDƏ Ptolemey dövründə yaşamış Misirin baş kahini Manetona görə, gözəl Er Aran nəslindəndir. Vaxtilə feldmarşal Paskeviçin elmi-mədəni işlər üzrə müşaviri olan İ.İ.ŞOPEN yazır ki, həmin Erin övladları indiki türklərdir.
GÖZƏL ERİ yalnız yunanlar yox, indiki Türkiyə ərazisində yaşayan bir çox qədim xalqlar öz gözəllik timsalına çevirmişlər. Onlar bu Aran alpını Gegecik Er adlandırırdılar. Gegecik türk dillərindəki gökçək, göyçək sözlərinin arxaik variantıdır.
ARAN NƏSLİ Misirdən sonra Kənan torpağını tutdu. Yunanlar çoxlu palma ağacı bitdiyinə görə, Yusif, Kənanın soydaşlarının ölkəsini FİNİKİYA adlandırırlar. Finikiyanın Çor (sami dilli kitabələrdə Sur) və Şad (Sidon) şəhərləri Aran nəslinin hakimiyyəti illərində qədim dünyanın böyük ticarət mərkəzlərinə çevrildi. İqtisadiyyatın, ticarətin inkişaf etdiyi o illərdə ŞƏKLİ və fikri yazılar Aralıq dənizi hövzəsində milyonlarla gəlir-çıxarı hesablayan sövdəgərlərin işinə yaramırdı. Elə bir yazı növü lazım idi ki, səsləri və rəqəmləri dəqiq formada ifadə etsin.
ARAN müdrikləri belə bir problemi aradan qaldırdılar. Dünyanın ilk hərflərini yaratdılar. Arximandrit İeronim (331-420) yazır: – Aran Beotiyanı tutub, adalarda ticarət koloniyaları yaratdı. 22 hərfdən ibarət Finikiya əlifbasını İONİYAYA apardı. Troya müharibəsi ərəfəsində ioniyalalılar həmin əlifbaya 3 hərf artırıb onu qədim yunan əlifbasına çevirdilər.
İSTƏR-İSTƏMƏZ düşünürsən: – Görəsən, nəyə görə rus, ingilis, fransız alimləri 1500 il bu kəşfin kimə aidliyi barədə susmuşlar? İmkan verməmişlər ki, tədqiqat əsərlərində lazımınca ƏSASLANDIRILAN həmin kəşfin sahiblərinin adı dərsliklərə salınsın? Sualın cavabı üstündə çox da düşünməyə dəyməz. Çünki hər iki ƏLİFBANIN yaradıcıları onların yox, bizim əcdadlarımızdır. Fransız alimi Q.Maspero 1911-ci ildə yazırdı: – FİNİKİYA əlifbasını Aran kəşf etmiş və İoniyaya gətirmişdir. Bu faktı qədim dünya tarixçilərinin demək olar ki, hamısı B.A.TURAYEV, Vilhelm Vaqner, Henrix Qrets və b. bilirdilər. Ancaq ARANI yəhudi mənbələrində olduğu kimi, beni-Kadm şərq oğlu adlandıraraq diqqəti yayındırırdılar. Yalnız A.Trarevski yazır ki, BENİ-KADM Aranın adı yox, ləqəbidir.
ARAN nəslinin patriarxları demək olar ki, bütün mənbələrdə cəsur Aran və müdrik Aran adlandırılır. Çünki onlar həm düşüncə adamları, həm də qılınc və qol sahibləri idilər. Aran nəslindən yalnız Misir, Finikiya və Albaniya şahları çıxmamışdır. Böyük Makedoniya fatehi İSGƏNDƏRİN anası Aran nəslindən idi.
BİZİM ALPLIQ və ərənliklə dolu keçmişimiz tarixin qaranlıq səhifələrinə qızıl hərflərlə yazılmışdır. Yeni tədqiqat əsərlərimizlə biz o qaranlıqları işıqlandırmalı, övladlarımıza BABALARIMIZI TANITMALIYIQ.
İLHAMI CƏFƏRSOY.
AMEA Dilçilik İnstitutunun
Qədim Dillər və Mədəniyyətlər
şöbəsinin müdiri, Filologiya üzrə
elmlər doktoru.
TEREF

Şair-publisist Namiq Hacıheydərli vəfat edib.

Bir neçə gün öncə komaya düşən Namiq Hacıheydərli bu gün xəstəxanada dünyasını dəyişib.

O, 1975-ci il sentyabrın 8-də Salyan rayonunun Varlı kəndində doğulub.

AYB-nin Muğan bölməsinin yaradıcısı və ilk sədri olub.

7 kitabın, yüzlərlə elmi-publisistik məqalənin müəllifidir.

Deyəsən, səkkiz ay öncə “İstiqlal” ordeniylə təlfif ediləndə xalq artsii, Babək və Nəsimi rollarıyla yaddaşlarda qalan Rasim Balayev Azərbaycan Prezidenti, möhtərəm İlham Əliyevə “Əsil Babək sizsiniz” deyəndən sonra sosial şəbəkələrdə doğurduğu etirazın acı-şirin dadı xalq artistinin damağında qalıb. Az keçmiş BBC-yə müsahibədə “Bəlkə mən heç ziyalı deyiləm” sualının əks-sədası isə bu dada yeni dad qatıb.
Hamam-Times xəbər verir ki, hörmətli Rasim Balayev və digər xalq artisti Əli Nur “Alatava” serialında söyüş və jarqonlardan istifadə olunduğuna serialı tənqid edərək bunun sənət deyil, tərbiyəsizlik olduğunu deyiblər.
Serialın ssenaristi və aktyoru Taleh Yüzbəyov sosial şəbəkədə filmi tənqid edən hər iki aktyora cavab verib:
“Bizə görə tərbiyəsizlik məbəd dediyiniz teatrda gənc aktyor kirayədə qala-qala, özünə dövlətdən ikinci evi istəməkdir.. Tərbiyəsizlik dövlətin sənət üçün ayırdığı pulları yeməkdir. Tərbiyəsizlik o artisti olduğun xalqın bu seriala baxan haradasa 1 milyon şəxsinə “geri zəkalı” deməkdir”.
2021-ci ildə dövlət başçısı 44günlük müharibədə oğlu şəhid olan Əli Nurun ailəsinə 2 mənzil hədiyyə edib.
Çingiz Soltansoy
TEREF