Qlobal pandemiya, yüksək inflyasiya və geosiyasi gərginlik dövründə bir xalqın varlı və ya kasıb olması nə deməkdir? Nisbi alıcılıq qabiliyyətinə uyğunlaşdırılmış adambaşına düşən ümumi daxili məhsul (ÜDM) qeyri-kamil olsa da, bizdə müəyyən təsəvvür yaradır.

Kasıb ölkədə varlı olmaq istərdiniz, yoxsa varlı ölkədə kasıb? Xalqların sərvətini ölçmək o qədər də asan deyil (söhbət təkcə ümumi daxili məhsul və ya ÜDM-dən getmir).

Dünyanın ən zəngin ölkələrini müəyyən etmək, sizin nə qədər zəngin olduğunuz böyük ölçüdə zəngin və kasıb ölkələrin necə müəyyən olunduğundan asılıdır.

Sadəcə olaraq, ölkənin ümumi daxili məhsulunu - bir ölkənin bir il ərzində istehsal etdiyi bütün mal və xidmətlərin cəmini nəzərə alsaq, belə nəticəyə gələrik ki, ən zəngin ölkələr ən çox ÜDM-ə malik olan ölkələrdir: ABŞ, Çin, Yaponiya, Almaniya . Bəs, məsələn, Sinqapur və ya Lüksemburqun iqtisadiyyatı dünya xəritəsində kiçik nöqtələrdən başqa bir şey deyilsə, bu cür səylərin iqtisadiyyatı ilə necə müqayisə edilə bilər?

ÜDM ilə bağlı başqa bir problem, gəlir bərabərsizliyini, yəni bir ölkənin sərvətinin əhaliyə necə paylandığını ölçməməsidir. Buna görə insanların yaşayış şəraiti haqqında daha dəqiq bir fikir bir ölkənin ÜDM-ni orada yaşayan insanların sayına bölməklə başlayır: adambaşına düşən ÜDM və böyümə sürəti bizə hər bir insanın potensial olaraq əldə edə biləcəyi ictimai sərvət və bu sərvətin zamanla artıb-azalmaması barədə daha çox şey izah edir.

Bununla belə, adambaşına düşən ÜDM-dən istifadə hələ də problem yaradır: eyni gəlir bəzi ölkələrdə çox az, digərlərində isə daha çox şey ala bilər, burada əsas tələbat malları - ərzaq, geyim, mənzil və ya səhiyyə daha ucuzdur. Bir ölkə vətəndaşlarının nə qədər varlı olduğunu qiymətləndirmək üçün onların nə qədər ala biləcəyini anlamaq lazımdır.

Məhz buna görə də, adambaşına düşən ÜDM-i ölkələr arasında müqayisə edərkən ÜDM alıcılıq qabiliyyəti paritetinə uyğunlaşdırılmalıdır ki, bu da bizə hər bir konkret məkanda inflyasiyanın dərəcəsini və mal və xidmətlərin qiymətlərini nəzərə almağa kömək edir.

Kasıb bir ölkədə varlı olmağın və ya varlı bir ölkədə kasıb olmağın daha yaxşı olduğunu düşünsək, daha yüksək bir həyat səviyyəsindən zövq almağın ən yaxşı şansı, şəxsin gəlir bölgüsü miqyasında harada olmasından asılı olmayaraq daha zəngin bir ölkədə yaşamaqdır. Digər tərəfdən, hər kəs üçün lazımi dərəcədə bərabərlik olmadan bəziləri üçün sərvət, yumşaq desək, problemlidir.

Koronavirus pandemiyası bunu ən aydın şəkildə sübut etdi. Az gəlirli işçilər, çox vaxt bəzi çox zəngin ölkələrdə yaşayan miqrantlar birdən işsiz, üstü damsız və heç bir sosial müdafiə sistemi olmadan özlərini tapdılar. Bu vaxt bir çox az varlı ölkələr böhran zamanı ehtiyacı olanların hamısına qayğı göstərmək üçün dəridən-qabıqdan çıxdılar.

Bundan əlavə, səhiyyə xidmətinin keyfiyyəti və mövcudluğu tez-tez təhsil xidmətləri, sosial təminat, mənzil yardımı və sosial infrastrukturun digər komponentlərinin keyfiyyəti və mövcudluğu ilə yan-yana gedir. Bir ölkə adambaşına düşən yüksək ÜDM və ya yüksək ÜDM ilə fəxr edə bilər, lakin bu cür xidmətlər əhalinin böyük bir hissəsi üçün qeyri-kafi və ya əlçatmaz olarsa, iqtisadi göstəricilər bunu göstərə bilsə də, bu vətəndaşlar özlərini yoxsul hiss edəcəklər.

Bundan əlavə, inflyasiya şəraitində enerji və qida əsas mallar olduğundan və əvəzediciləri az olduğundan, qiymətlərin artması aztəminatlı ailələrə xüsusilə ağrılı təsir göstərir.

Qiymətlər artdıqda ailələrin elektronika, geyim və ya əyləncə xərclərini azaltması və ya tamamilə imtina etməsi daha asandır, ancaq həm həyat, həm də qazanc üçün çox vacib olan yemək, istilik və ya nəqliyyata gəldikdə, bu daha çətin bir işə çevrilir. Nəticədə inflyasiya ssenarisi çox vaxt iqtisadi və sosial sabitlik üçün təhlükə yarada bilər.

Buna görə uzunmüddətli perspektivdə yalnız zəngin deyil, həm də bərabərlikli olmaq daha yaxşıdır. Həddindən artıq iqtisadi bərabərsizlik hər kəs üçün böyüməni dayandırır, siyasi qeyri-sabitlik ehtimalı artır, səhiyyə xərcləri və ölüm nisbəti, cinayət və korrupsiya nisbətləri artır. Kasıb bir ölkədə varlı olmağın da bir qiyməti var.

Dünyanın ən zəngin 10 ölkəsi

1. Lüksemburq

2. Makao

3. İrlandiya

4. Sinqapur

5. Qətər

6. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri

7. İsveçrə

8. San-Marino

9. ABŞ

10. Norveç