Son zamanlar qlobal iqlim dəyişikliyi əsas müzakirə mövzusudur. Bu, dünyanın bütün ölkələrinə təsir edir - bəzilərinə daha çox, bəzilərinə daha az dərəcədə. Əsas səbəb kimi antropogen faktor, yəni atmosferə buraxılan istixana qazları emissiyası göstərilir.
Azərbaycan iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə qarşı həssas ölkə kimi tanınır və ND-GAIN indeksində 181 ölkə arasında 73-cü yerdədir. İsveçrənin “Swiss Re” təkrarsığorta şirkətinin vitse-prezidenti Gepa Yansen-Klausun sözlərinə görə, Azərbaycanda temperatur orta dünya səviyyəsindən daha sürətlə yüksələcək - 2090-cı ilə qədər 4,7% artacaq: “Quraqlıq ölkədə kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını azaldacaq, səhralaşma və torpaqların şoranlaşmasının artmasına səbəb olacaq. Bu, həmçinin daşqınlara və ehtimal ki, sürüşmələrə səbəb olan həddindən artıq yağıntı ehtimalını artıracaq”.
Bu cür proqnozlar xoş deyil. Bu, əhalinin içməli su ilə təminatında problemlər, ərzaq təhlükəsizliyinə təhlükə və s. yarada bilər. Ölkəmiz bütün bunları yaxşı bilir və buna görə də iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə tədbirləri həyata keçirilir. COP 29-un Bakıda keçirilməsi isə Azərbaycanın bu mövzuya böyük diqqət yetirdiyini təsdiqləyir.
Hazırda istehsal olunan alternativ enerjinin payının artırılması istiqamətində genişmiqyaslı işlər aparılır. Atmosferə zərərli emissiyaları azaltmaq üçün həm şəxsi, həm də ictimai nəqliyyata da diqqət yetirilir. Buna nail olmaq üçün xaricdən elektrobuslar gətirilir, enerji doldurma məntəqələri şəbəkəsi yaradılır və elektromobillərin idxalına güzəştlər edilir (düzdür, belə maşınların dövrünü başa vurmuş akkumulyatorlarını nə etmək məsələsi açıq qalır). Kənd təsərrüfatında damcıyla suvarılan sahələr artırılır, yaşıllaşdırma imkanları müzakirə olunur və s.
Həqiqətən, təhlükə nə qədər böyükdür və qlobal istiləşmənin təsirlərinin qarşısını almaq üçün daha nə etmək lazımdır?
“Həyəcan” İctimai Birliyinin sədri, ekoloq Əliheydər Məmmədov AYNA-ya şərhində deyib ki, dünyada iqlimin dəyişməsində qeyri-adi heç nə yoxdur: “Məlumdur ki, dəfələrlə quraqlıq dövrləri olub, təbii fəlakətlərin sayı artıb. Planetimizin bütün tarixi soyutma və istiləşmə dövrlərinin tarixidir və o, artıq dəfələrlə hava istiliyində əhəmiyyətli bir artım yaşayıb. Məsələn, Xəzər dənizini götürək, onun taleyi indi çoxlarını narahat edir. Onun dayazlaşmasının qlobal iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli olduğu, Xəzərin tsiklik proseslərə məruz qalması fikrini eşidə bilərsiniz. Müəyyən müddətdən sonra dəniz azalır və sonra yenidən yüksəlir. Bu, təbii bir hadisədir və mən heç nə etmək mümkün olmadığını düşünmürəm”.
“Təbii ki, istiləşmənin nəticələrini yumşaldacaq mexanizmlər üzərində düşünmək lazımdır. Məsələn, bir ərazi quraqlıqdan əziyyət çəkirsə, ona uyğunlaşdırılmış məhsullar əkmək, su təchizatı problemini həll etmək və ya ərazidə həyat çox sərtləşirsə, mümkün ekoloji miqrantlara dəstək tədbirləri nəzərdən keçirmək lazımdır. İqlim dəyişikliyi prosesi həmişə yavaş-yavaş, min illər ərzində baş verib və təbiət də buna tədricən uyğunlaşıb”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Bugünkü vəziyyətin fərqi odur ki, dünya alimlərinin dediyi kimi, indi havanın temperaturu çox sürətlə yüksəlir.
“Davamlı Qafqaz” beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatının Azərbaycandakı nümayəndəsi, ekoloq Fuad Bağırov AYNA-ya açıqlamasında söyləyib ki, iqlim dəyişikliyi daha çox insan günahı ilə bağlıdır: “Ekoloji təmiz istehsala keçməliyik və ölkəmizin bərpa olunan enerji mənbələrinin payını ciddi şəkildə artırması müsbət haldır. Bu, yaşıl binalar, ağıllı şəhərlər və kəndlər kimi uyğunlaşma yollarından biridir. Məsələn, Almaniyanın sıfır enerjili şəhərləri var, yəni onlar istehlak etdikləri qədər enerji istehsal edirlər”.
“Azərbaycan iqlim dəyişikliyinə həssasdır, çünki ölkədə meşə örtüyü çox azdır. Əvvəllər ərazimizin cəmi 11 faizi meşələrlə örtülü idisə, indi onların sayı bir qədər artıb - 13,7 faiz, lakin bu, hələ də kifayət deyil. İndi təbii ki, abadlıq-quruculuq tədbirləri görülür, bu, xüsusilə yolların kənarında görünür - ağaclar əkilir, damcı suvarma üsulundan istifadə olunur, lakin bunlar kifayət etmir”, - deyə ekspert söyləyib.
Bununla bağlı daha çox iş görülməli olduğunu bu yaxınlarda Azərbaycanın ekologiya və təbii sərvətlər nazirinin müavini Umayra Tağıyeva da təsdiqləyib. Onun sözlərinə görə, Bakıda hər sakinə orta hesabla 5 kvadratmetr ağac və kol düşür, halbuki normalda 20-25 kvadratmetr olmalıdır.
Bundan əvvəl Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Ekoloji siyasət şöbəsinin müdiri Faiq Mütəllimov bildirmişdi ki, Azərbaycan 270 min hektar meşə sahəsinin bərpası ilə bağlı öhdəlik götürüb: “2023-cü ildə 4 milyona yaxın ting əkmişik, 2024-cü ildə isə bu rəqəmi daha 5 milyona çatdırmağı planlaşdırırıq. Belə layihələrin həyata keçirilməsi üçün tullantı sularının təmizlənməsi və dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması kimi innovativ suvarma üsulları vacibdir”.
Müsahibimiz F.Bağırov onu da qeyd edib ki, meşələrin olmaması bir sıra başqa problemlərə də gətirib çıxarır, çünki təbiətdə hər şey bir-biri ilə bağlıdır: “Belə ki, sovet dövründə İsmayıllı rayonunun İvanovka kəndindən bir qədər aralıda bulaqlar axan meşə var idi ki, bu da kənd sakinlərinin içməli su mənbəyi kimi xidmət edirdi. Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində meşələr kəsildi və su yox oldu, nəticədə su təchizatında böyük problemlər yarandı. Ekosistem pozulduqda bütün ətraf mühitə təsir edir. Meşələrin kifayət qədər olması torpağın nəmlə doymasına gətirib çıxarır”.