 |
|
|
“Zəngəzur dəhlizi reallaşacağı təqdirdə Azərbaycanın Ermənistanın Sivnik vilayətindən keçməklə və erməni keçid məntəqələri olmadan Naxçıvan Muxtar Respublikasına maneəsiz çıxışını təmin edəcək. Bu, İranla Ermənistanın sərhədlərinin həmişəlik kəsiləcəyi anlamına gəlir”.
Ovqat.com-un məlumatına görə, İranın Camaran xəbər agentliyinin “Azərbaycanın İrana qarşı davranışının geosiyasi kökləri və onun İranın siyasi coğrafiyasına təsiri” sərlövhəli məqaləsində bu barədə bildirilir.
Məqalədə qeyd olunur ki, 1991-ci ildə 3 Cənubi Qafqaz respublikası Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın müstəqillik əldə etməsi və regionda yeni geosiyasət formalaşması ilə bu coğrafiya dünyanın ən mühüm strateji nöqtələrindən birinə çevrildi. Cənubi Qafqaz əhəmiyyətinə, geosiyasi və geoiqtisadi statusuna baxmayaraq, etnik və ərazi münaqişələri, siyasi qeyri-sabitlik, ziddiyyətli siyasi tendensiyalar, regionda əməkdaşlıq edən güclərin təhlükəsizlik strukturunun, iqtisadi və sosial inkişafın olmaması baxımından həmişə təhlükəsizlik təhdidləri və çağırışları ilə üzləşib. Görünür, sülh bu regionda əsrlər boyu mənasını itirmiş çatışmayan açardır.
Bu arada Qafqazın strateji mövqeyi və enerji resursları regional və qlobal aktorların və güclərin diqqətini cəlb edib. Sözügedən aktorların hər biri yumşaq güc, ənənəvi diplomatiyadan ictimai diplomatiyaya qədər geniş siyasətlər daxil olmaqla müxtəlif alət və siyasətlərdən istifadə etməklə regiona təsir göstərməyə və öz xarici siyasi məqsədlərini irəli sürməyə çalışırlar ki, bu da öz növbəsində bölgə ölkələrinin bir-birinə zidd məqsəd və məramlarının, eləcə də proseslərdə iştirak edən aktorların maraqlarının toqquşması kimi məsələlər bölgədəki vəziyyəti mürəkkəbləşdirir.
Rusiya, Türkiyə, İran kimi regional güclərin və ABŞ, NATO, sionist rejim kimi regiondankənar güclərin təsir və təzyiqi regionda güc nizamlanmasının tərkib hissəsi hesab olunur. Nəticədə Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan arasında Qarabağ bölgəsinin kimə aidiyyəti ilə bağlı mübahisələr, 2003-cü ildə Gürcüstanda baş verən rəngli inqilab, Cənubi Osetiya, Abxaziya və Acariya problemləri və bəzi region ölkələrinin bu prosesə qoşulmaq cəhdləri ortaya çıxıb. Həmçinin Qərbin siyasi və təhlükəsizlik tədbirləri də Cənubi Qafqazdakı bugünkü mənzərəni meydana gətirib.
Azərbaycan Respublikasının siyasi coğrafiyası
Qafqazın cənub-şərqində və Xəzər dənizinin qərb sahilində yerləşən Azərbaycan Respublikası cənubdan İran, qərbdən Gürcüstan, Ermənistan və Türkiyə, şimaldan Rusiya (Dağıstan Muxtar Respublikası) ilə həmsərhəddir, paytaxtı isə Bakı limanıdır. Sahəsi 86,6 min kvadrat kilometr olan bu respublika Cənubi Qafqazın təxminən 46%-ni tutur və regionun ən böyük ölkəsi hesab olunur.
Bu ölkə Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra 1991-ci il noyabrın 18-də müstəqillik əldə edib və 1992-ci ilin martında BMT-yə üzv olub. Müstəqilliyini yenicə əldə etmiş Azərbaycan Respublikasının əsas qayğıları əsasən siyasi və təhlükəsizlik strukturlarının sabitləşməsinə əsaslanır...
Şübhəsiz ki, Azərbaycan Respublikası üçün ən mühüm təhlükəsizlik təhdidi həll edilməmiş Qarabağ münaqişəsidir. Bu böhran 1988-ci ildə Azərbaycan və Ermənistanın müstəqillik əldə etməsindən bir müddət əvvəl başlamış və hər iki tərəf Azərbaycan Respublikasının sərhədləri daxilində olan Qarabağ bölgəsi uğrunda mübarizə aparmış və nəhayət, 1992-ci il müharibəsi zamanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin təqribən 20%-ni əhatə edən Qarabağ bölgəsi və ona bitişik yeddi rayon Ermənistanın nəzarətinə keçmişdi. Bu gün Bakı hökuməti Ermənistanın mərkəzi hakimiyyətinin zəifliyindən faydalanaraq və Türkiyənin qeyd-şərtsiz dəstəyi ilə mübahisəli əraziləri geri ala bilib.
Naxçıvan rəsmi Bakının Axilles dabanıdır
Naxçıvan Muxtar Respublikası 3 ölkənin: İran, Ermənistan və Türkiyənin əhatəsində yerləşir. Bu region Azərbaycan Respublikasının təcrid olunmuş ərazisinin bir hissəsidir və ərazi kəsilməzliyi məsələsi Azərbaycan Respublikasının dövlət xadimlərinin ən böyük geosiyasi-ərazi problemidir.
1932-ci ildə İran və Türkiyə arasında sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı aparılan danışıqlar zamanı Qarasu ərazisi I Pəhləvi tərəfindən inanılmaz şəkildə Türkiyəyə verildi və Türkiyə Naxçıvan bölgəsinə birbaşa ərazi çıxışı əldə edə bildi. Görünür, Türkiyənin I Pəhləvi ilə səmimi münasibətləri mehriban qonşuluqdan irəli gəlmirdi. Dar “Qarasu” dəhlizinin təhvil verilməsi bir tərəfdən ilk Pəhləvi hökumətinin yanlış hesablama və strateji səhvini, digər tərəfdən də türk dövlət xadimlərinin strateji hesablamalardakı uzaqgörənliyini göstərir ki, bu da uzunmüddətli perspektivdə Naxçıvan bölgəsinin İrandan asılılığı azaldır və qarşılıqlı olaraq Türkiyənin Qafqazdakı fəaliyyətinə, xüsusilə Naxçıvanda təsirini artırmaq üçün əlverişli imkan yaradır.
Hökumət siyasətləri zamanla dəyişir, lakin sabit qalan coğrafiya və ərazilərdir. Siyasi davranışlar da məhz bu coğrafi-ərazi komponenti əsasında formalaşır. Bu gün Azərbaycan hakimiyyətinin əli İranın Naxçıvanla qonşuluğundan asılı olmayaraq Türkiyəyə uzanır, lakin Qarasu ərazisi Türkiyəyə verilməsəydi, şübhəsiz ki, Azərbaycan hakimiyyətinin İrana qarşı daha barışdırıcı davranışı müşahidə olunardı.
Ermənistanın cənubunda və İranın qonşuluğunda eni təxminən 42 km olan “Zəngəzur” və “Mehri” dəhlizləri Naxçıvan Muxtar Respublikasının Azərbaycan ərazisindən ayrılmasına səbəb olub. Çox mühüm məqam ondan ibarətdir ki, bu ərazi kəsiminin Azərbaycana təsiri Ermənistanın Azərbaycan ərazilərinin bir hissəsini işğal etməsindən də böyük olmuşdur.
Amma bu gün rəsmi Bakının dövlət xadimlərinin Qarabağ və Laçın rayonundakı mübahisəli ərazilərdən kənarda da tələbləri var və onlar İrəvandan Ermənistan ərazisindən Naxçıvan bölgəsinə birbaşa keçidin yaradılmasını tələb edirlər və maraqlıdır ki, ona təzyiq də göstərirlər. Bu vaxta qədər erməni hakimiyyətləri İranın qonşuluğunda idilər və bizə cənub yolu üzərindən keçid vermişdilər.
Zəngəzur dəhlizi açılacağı təqdirdə isə Azərbaycan Ermənistanın Sünik vilayətindən keçməklə və erməni keçid məntəqələri olmadan Naxçıvan Muxtar Respublikasına maneəsiz çıxışı əldə edəcək. Bu, İranla Ermənistanın sərhədlərini həmişəlik kəsiləcəyi anlamına gəlir.
Bu gün İran 15 ölkə və 24 hökumətlə qonşudur. Azərbaycanın Naxçıvana qoyduğu keçid bərqərar olarsa, İranın Qafqaz regionunda geosiyasəti, eləcə də milli maraqları əsaslı şəkildə dəyişəcək və İranın Ermənistan vasitəsilə Avropaya ərazi çıxışı həmişəlik itirəcək.
Tərcümə etdi: Ovqat.com