1966-cı ildə Amerikanın tanınmış poliqrafiya mütəxəssisi Kliv Bakster öz məktəbində daha bir yuxusuz gecə keçirdi və burada mühafizəçilərə poliqrafiya cihazından istifadə etməyi öyrətdi.

Sonra sadəcə əylənmək üçün poliqraf elektrodlarını nəhəng yarpaqları olan tropik bitkisinin üstünə qoydu. Poliqraf qorxu, sevinc, təəccüb kimi müxtəlif vəziyyətlərin elektrik dəyişikliklərini ölçdüyünə görə istehza ilə güldü, bəlkə bitki də su töküləndə sevinir.

O, bitkini suvararkən qalvanometr aşağıya doğru ziqzaqla hərəkət edirdi. Ancaq Bakster yuxarıya doğru bir hərəkət gözləyirdi. O, yarpağı isti qəhvəyə qoyanda da gözlədiyi reaksiyanı ala bilmədi.

Nəhayət kibriti götürüb bitkini yandırmağı düşünəndə hər şey dəyişdi. Bitki çılğınlıqla qalvanometrin iynəsini qaldırdı. Backster buna inana bilmirdi. "Necə?" öz-özünə dedi ki, bitki mənim fikirlərimi oxudu?
Bəşər tarixinin qarşısında yeni bir dünya açılırdı. Təcrübələr təcrübələri təqib etdi. Məlum oldu ki, bitkilər təkcə fikirləri oxumur, həm də ətrafdakı hər şeyi hiss edir. Bitkilər həmçinin qaynar suya atılan krevetlərin ölümünü və əllərinə iynə dəydikdə ağrı hiss edirdilər.

O, hətta kilometrlərlə uzaqda olsa belə, yaşanan sevincləri və kədərləri hiss edirdi. Hətta qorxudan huşunu itirirdi.

Bir gün şəhər kənarından bir botanik xanım gələndə bütün bitkilər susdu. Onların heç birindən cavab gəlmədi. Sanki hamısı sükuta qərq olmuşdu. Ancaq o xanım hava limanından təyyarəyə minib getdikdən 45 dəqiqə sonra yenidən reaksiya verməyə başlayıblar.

Qadın botanikçinin bitkiləri qurutduğunu və ölçmə apardığını öyrənən Backster onu görəndə bitkilərin qorxudan huşunu itirdiyini anladı.

O, bir təcrübə hazırladı. O, eyni gecədə eyni vaxtda 6 köməkçiyə müxtəlif tapşırıqlar verib. Tapşırıqlardan biri gecə yarısı gəlib laboratoriyadakı bitkilərdən birini kökündən çıxarmaq idi.
Ertəsi gün bitkini çıxardan köməkçi içəri girəndə bütün bitkilər dəli kimi qışqırmağa başladılar, Backster qalvanometr iynələrinin pik nöqtəsini belə adlandırır.

Bu təcrübədən məlum oldu ki, bitkilər təkcə hiss etmir, həm də yaddaşa malikdirlər. Və ABŞ-da bitkilərin ifadələri bəzi məhkəmə işlərində istifadə olunmağa başladı. Bitkilər yalanın nə olduğunu bilmədiklərindən heç vaxt səhv nəticə vermədilər.

Bu araşdırmalar məqalə şəklində çap olunmağa başlayanda dünyanın hər yerindən elm adamları mövzu üzərində işləməyə başladılar. Nəticələr heyrətləndiricidir.

Qoparılan yarpaq, ona gözəl sözlər deyilsə, adi yarpaqdan aylarla daha çox yaşaya bilər. O, 120 km məsafədə ağrı və sevinc hiss edə bilir.

O, insanların fikirlərini oxuya, pislik edənləri yaddaşına yaza bilir. Bu məlumatı digər bitkilərlə də paylaşır.
O, hətta pis rəftar edilən bitkinin bədbəxtliyindən intihar edir.

Yanındakı bitki susuzdursa, onunla öz suyunu paylaşır.

Bitkilər bütün canlılarla ünsiyyətdə təsəvvürümüzdən kənar bir həssaslığa malikdirlər. Hər biri təbiətin bir hissəsidir. Bəlkə bir gün onları daha yaxşı anlamaq imkanımız olsa, hətta tarixin bütün təcrübələrini bizə danışa bilərlər. Avatar filminin ilham mənbəyi də bu araşdırmalar və əldə edilən nəticələrdir.

Bilək ki, dünyanın hər yerində bir bitkiyə pis rəftar edilirsə, bütün bitkilər bunu hiss edir.

“Kirazlı Qaz dağı deyil” deyəndə əmin olun ki, Kirazlıda kəsilən ağacın ağrısı təkcə Qaz dağlarında deyil, Munzurda, Şimal meşələrində, Saldada, Toroslardakı ağaclarda da hiss olunur. Bir gün biz də hiss edəcəyik...

Mənbə: Bitkilərin Gizli Həyatı/Piter Tompkins/Kristofer Bird, 1973, Sungur Nəşrləri
Tərcümə TEREF.AZ