“Beynəlxalq hesabatlarda qeyd edilir ki, Azərbaycan universitetləri yüksəkkeyfiyyətli, dünya elminə töhfə verə biləcək tədqiqatlar ortaya çıxarmağa qabil deyil. Düzdür, Azərbaycanda ali təhsilli insanların sayı bir o qədər də çox deyil”.

Bu barədə Oxu.Az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov məlumat verib. Belə ki, ekspertin bir neçə gün öncə ölkədə ali təhsilli şəxslərin sayına görə Azərbaycanın nəinki inkişaf etmiş ölkələrdən, MDB dövlətlərindən də geri qalmasına dair paylaşımı müzakirələrə səbəb olub.

Ekspert, Dövlət Statistika Komitəsinin rəqəmlərinə istinad etsə də, müzakirələrə səbəb olan statusu ilə bağlı ona ünvanladığımız sualları cavablandırıb.

O bildirib ki, 2022-ci ilin əvvəlinə olan rəsmi rəqəmlərə görə, ölkədə 15 yaşdan yuxarı əhalinin hər 1 000 nəfərindən cəmi 140 nəfər ali təhsillidir:

“On il öncə bu göstərici 125 nəfərə bərabər idi. Yəni son 10 ildə 15 yaşdan yuxarı əhali arasında ali təhsillilərin sayı 12% artıb. Ali təhsillilərlə yanaşı, hazırda ali təhsil müəssisələrində təhsil alanların sayına görə də Azərbaycan nəinki inkişaf etmiş ölkələrdən, MDB dövlətlərindən də geri qalır. Rəsmi rəqəmlərə görə, Azərbaycan MDB ölkələri arasında əhalinin hər 10 min nəfərinə düşən tələbə sayına görə sonuncudur.

2023-cü ilin əvvəlinə olan göstəriciyə görə, Azərbaycanda iqtisadi fəal əhalinin sayı 5 milyon 300 min nəfərə bərabər olub. Ölkədə ali təhsilli şəxslər isə iqtisadi fəal əhalinin cəmi 16,6%-ni təşkil edib. Ali təhsil göstəriciləri ilə bağlı fərqlər cinslər üzrə də müşahidə edilir. Əgər iqtisadi fəal qadınların cəmi 14%-i ali təhsillidirsə, kişilər üçün bu göstərici 19%-ə bərabərdir.

Düzdür, son illər Azərbaycanda tələbələrin sayında artım müşahidə edilir. Əgər 2011/12-ci təhsil ilində Azərbaycanda bakalavr təhsili alan 143 min tələbə var idisə, sonuncu dərs ilində bu rəqəm 212 min nəfərə yüksəlib. Yəni 70 min nəfərə yaxın və ya 48% artıb. Artıma əsas səbəb qəbul yerlərinin sayının çoxaldılması ilə bağlıdır. Çünki son 10 ildə Azərbaycanda bir il ərzində tələbə adını qazananların sayı da 32 min nəfərdən 46 min nəfərə yüksəlib - yəni 44% artıb”.

K.Əsədov onu da əlavə edib ki, rəsmi rəqəmlərdən də aydın olur ki, tələbə sayının artmasında dövlət ali təhsil müəssisələri daha çox rol oynayıb:
“Çünki 10 il öncə ölkədəki bakalavr tələbələrin 86,3 faizi dövlət, 13,7 faizi isə qeyri-dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil almaqda idi. Hazırda dövlət ali təhsil müəssisələrinin payı 88,6 faizə yüksəlib. Yəni 2,3 faiz bəndi artıb. Qeyri-dövlət təhsil müəssisələrinin toplam tələbə sayındakı payı isə 11,4 faizə enib.

Həmin müddət ərzində dövlət ali təhsil müəssisələri ilə bağlı diqqəti çəkən daha bir trend təqaüd alan tələbələrin sayındakı artımla bağlıdır. Belə ki, 10 il öncə Azərbaycanda dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil alan tələbələrin 40%-i təqaüd əldə edirdi. Hazırda bu göstərici 50,5 faizə yüksəlib. Yəni 10 faiz bəndindən çox artıb. Ancaq hələ də dövlət ali təhsil müəssisələrində ödənişli əsaslarla təhsil alanların sayı daha çoxdur. Belə ki, son təhsil ilində dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil alanların 53,5 faizi ödənişli əsaslarla, 46,5 faizi isə pulsuz təhsil alıb. Dövlət ali təhsil müəssisələrində pulsuz təhsil alanların xüsusi çəkisi 10 il öncə 55,8%-ə bərabər idi.

Tələbələrin sayının artması ilə yanaşı, ixtisas qrupları arasında da fərqli trendlər müşahidə olunur. Doğrudur, 10 il öncə olduğu kimi, indi də Azərbaycanda tələbələr ən çox təhsil ixtisas qruplarında təhsil almaqdadırlar. Hazırda Azərbaycanda ali təhsil alan hər dörd tələbədən biri təhsil ixtisasları ilə bağlı qruplarda oxuyur. Lakin rəsmi rəqəmlərdən aydın olur ki, 10 il öncə ilə müqayisədə təhsil ixtisası qruplarında təhsil alanların payı dörd faiz azalıb. Eyni zamanda, son 10 ildə tələbə sayında ən az artım təhsil ixtisas qruplarında qeydə alınıb.

Onu da qeyd edək ki, təhsil ixtisasları Azərbaycanda qadın tələbələrin təhsil aldığı əsas təhsil qrupudur. Hazırda ölkə universitetlərində ali təhsil alan qadınların 37%-i, sadəcə, təhsil ixtisas qruplarında təhsil almaqdadır. Maraqlıdır ki, 10 il əvvəl bu göstərici 31%-ə bərabər idi. Yəni son 10 ildə təhsil ixtisasları üzrə təhsil alanların sayındakı artım digər ixtisaslara nəzərən daha az olsa da, qadın abituriyentlərin təhsil ixtisaslarına marağı daha da artıb.

Son 10 ildə say olaraq tələbələrin ən çox artdığı ixtisas qrupu isə kənd təsərrüfatı ixtisaslarıdır. Bu dövr ərzində həmin ixtisas üzrə təhsil alan tələbələrin sayı üç dəfədən çox artıb. Səhiyyə, rifah və xidmət ixtisaslarında oxuyanların sayındakı artım isə iki dəfəyə bərabərdir. Humanitar və sosial elmlər (89%), mədəniyyət və incəsənət (74%) və təbiət ixtisasları (45%) üzrə təhsil alan tələbələrin də sayında nəzərəçarpacaq artım var. Təhsil (26%), iqtisadiyyat və idarəetmə (31%), eləcə də, texniki və texnoloji (34%) ixtisas qruplarında təhsil alan tələbələrin sayı isə digərlərinə nəzərən daha az artıb”.

Ekspert tələbələrin sayının artımı ilə paralel olaraq professor heyətinin sayında artımın gözə çarpmadığına da diqqət çəkib:

“Bir məqamı da qeyd edim ki, son 10 ildə Azərbaycanda universitetlərdə təhsil alan tələbələrin sayının 50 faizə yaxın artmasına baxmayaraq, həmin müddətdə universitetlərin professor-müəllim heyətinin sayı çox cüzi artıb. Əgər 10 il öncə Azərbaycan universitetlərində professor-müəllim heyətinin sayı 14 min 650 nəfərə bərabər idisə, hazırda bu rəqəm 14 min 939 nəfərə bərabər olub. Yəni 10 ildə artım cəmi 289 nəfərdir. Son 10 ildə Azərbaycan universitetlərində professor-müəllim heyətinin sayı cəmi 2%-ə yaxın artıb. Onu da qeyd edək ki, son üç ildə ölkədə universitetlərdə professor-müəllim heyətinin sayı ardıcıl azalmaqdadır. Bu baxımdan, aydın olur ki, son 10 ildə ölkədə hər müəllimə düşən tələbə sayında ciddi artım qeydə alınıb və universitetlərin saathesabı müəllim tələbi artıb”.

Könül Cəfərli

Hal hazırda Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatınln da hüquqi yardım göstərdiyi bir neçə nəfər əmək pensiyaçısının bu barədə olan İddia ərizələrinə Bakı şəhərinin İnzibati Məhkəməsində baxılır.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına görə də hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. Aşağıda göstərilən bu iki qanun arasındakı fərq isə, bu hüquq və bərabərliyi təmin etmir. Hesab edirəm ki, AR-nın Əmək Məcəlləsində olan maddi hüquq norması daha ədalətli və düzgündür. Müqayisə üçün hər iki qanundan çıxarışı təqdim edirəm:
1.AR-n Əmək Pensiyaları haqqında Qanunu:
39.1-ci maddə: Əmək pensiyasının və əmək pensiyasına əlavənin artıq ödənilmişməbləği əmək pensiyaçısından son üç il üçün tutulur. Artıq ödənilmiş əmək pensiyası və əlavənin məbləği əmək pensiyaçısının razılığı ilə, əmək pensiyasını təyin edən orqanın qərarı əsasında, razılığı olmadıqda məhkəmə qaydasında tutulur.
2. AR Əmək Məcəlləsinin 175.5-ci maddəsi: Hesabda səhvə yol verilməsi halları istisna olmaqla, işəgötürən tərəfindən işçiyə artıq verilmiş əmək haqqı, o cümlədən müvafiq qanun və digər normativ hüquqi aktların düzgün tətbiq edilməməsi nəticəsində verilən məbləğlər işçidən tutula bilməz.
Göründüyü kimi AR-n Əmək Məcəlləsi işçiyə düzgün ödənilməyən və ya artıq ödənilmiş pulun geri qaytarılmasını çox ədalətli həll edir, Əmək Pensiyaları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu isə əksinə.
Maraqlıdır, sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki,
Əmək pensiyası - vətəndaş və ya pensiyaçı tərəfindən deyil, əmək pensiyası təyin edən qurumun qərarı əsasında təyin edilir və bu qurumların vəzifəli şəxsləri tərəfindən həyata keçirilir.
Sual olunur, əgər hər hansı bir şəxsin əmək pensiyası düzgün hesablanmayıb və ya təyin olunmayıbsa, nədən əmək pensiyası alan şəxs maddi məsuliyyət daşımalıdır?
Qeyd olunan ödənişlər bu və digər formada pensiyaçıdan tutulsada, buqərarı qəbul edən və buna görə məsuliyyət daşıyan Fondun hər hansı bir vəzifəli şəxsləri nədən: maddi, intizam, inzibati və ya cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmur.
Əgər belə bir səhv olubsa və sübut olunursa, bunun üçün əmək pensiyası alan şəxs deyil, cavabdeh Fondun vəzifəli şəxsləri maddi və ya digər məsuliyyət daşımalıdır.
Azərbaycan və ya Beynəlxalq Qanunlara əsasəndə şəxs yalnız öz törətdiyi hərəkətlərə görə: maddi, mənəvi, inzibati və ya cinayət məsuliyyəti daşıyır, başqa şəxsin və ya dövlət orqanının vəzifəli şəxsin qanunpozuntularına görə yox.
Bir faktı da nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət qurumu tərəfindən əmək pensiyası təyin olunmuş şəxs əmək pensiyasını müxtəlif ehtiyaclarına sərf edir: ailəsinə, özünə, müalicə və sağlamlığına, şəxsi işlərinə, sosial ödəniş və ssir xərclərinə. Artıq xərclədiyi bu pulu da onun qaytarmaq imkanı olmur, onun üçün maddi və fiziki çətinliklər yaranlr.
Eyni zamanda hansı əsaslardan dövlətorqanı və ya onun vəzifəli şəxsi tərəfindən ehtimal olunan səhvə görə - əmək pensiyaçısı maddi məsuliyyət daşımalı və xərclədiyi pulu geri qaytarmalıdlr.
Yekun olaraq bildirirəm ki, Əmək pensiyaçısı o vaxt maddi, inzibati, cinayət və digər məsuliyyət daşıya bilər ki, artıq ödənilmiş əmək pensiyasının təyin olunması üçün o, saxta, düzgün olmayan və ya digər qanunsuz sənədlər tədbiq etsin.
Azər Quliyev,
Teref: Xocanın Blogu

Kapital bazarının inkişafı istiqamətində görülən tədbirlərin davamı olaraq 2023-cü il fevralın 1-dən etibarən beş il müddətində kütləvi təklif edilmiş, tənzimlənən bazarda ticarətə buraxılmış səhmlər və istiqrazlar üzrə ödənilən dividendlər və faiz gəlirləri gəlir vergisindən azad olunub.

Bu barədə Dövlət Vergi Xidmətindən məlumat verilib.

Bildirilib ki, 2023-cü ildən başlayaraq Vergi Məcəlləsində dividendlər üzrə vergi güzəştlərinin məhz birjada olan səhmlərə münasibətdə tətbiqi kapital bazarlarının inkişafı istiqamətində hədəfli təşviq siyasətinin tətbiq edildiyini göstərir:

“Beləliklə, birjadakı səhmlər üzrə dividendlər də vergidən azad edilib. 2023-cü ildə Vergi Məcəlləsində edilmiş dəyişikliklər bu istiqamətdə vergi güzəştlərinin hədəf yönümlüyünün artırılmasına hesablanıb. Hazırkı vəziyyətdə müəssisələrin təsisçiləri əsas etibarilə kütləvi təklif edilmiş və tənzimlənən bazarda ticarətə buraxılmış səhmlərin sahibləri deyil, digər iştirakçılardır”.

“Bu baxımdan dividendlər üzrə ödəmə mənbəyində vergi dərəcəsinin 10 faizdən beş faizə endirilməsi, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarının, büdcə təşkilatlarının, dövlətin adından yaradılan publik hüquqi şəxslərin dividend gəlirlərinə görə vergi azadolmasının ləğv olunaraq beş faiz dərəcə ilə vergi tutulması istiqamətində Vergi Məcəlləsində dəyişiklik edilib”, - qeyd edilib.

Ətraflı Baku TV-nin süjetində:

Qış aylarında ev və obyektlərdə baş verən yanğınların sayı artır. Hadisələr bəzən qısaqapanmadan, bəzən də ehtiyatsızlıqdan baş verir. Bir çox hallarda insanlar evlərini və obyeklərini sığortalamağa maraq göstərmirlər. Belə hadisələr zamanı isə çıxılmaz vəziyyətdə qalırlar.

Xezerxeber.az-ın məlumatına görə, sığorta məsələləri üzrə ekspert Vüsal Bədəlov deyib ki, əslində Azərbaycanda əmlakın sığortalanması icbaridir. Ancaq faktiki olaraq bu və ya digər səbəbdən bir çox hallarda əmlakların sğortalanması həyata keçirilmir.

Ekspert bildirib ki, yaşayış obyektlərinin icbari sığortası hadisə zamanı döşəməyə, tavana, divarlara, divar arxasında qalan elektrik borularına və digər bu kimi daşınabilməyən əmlakları risklərdən sığortalayır.

Son günlər Yeni il ilə əlaqədər olaraq atılan priotexniki vasitələr də yanğınlara səbəb oldu. Ekpsert deyib ki, müəyyən hallarda icbari sığorta həmin hadisələrə də təminat verir.
Sığorta haqları isə elə də baha deyil.

Qeyd edək ki, qanuna əsasən əmlakını icbari sığorta etdirməyənlər 30 manat məbləğində cərimə edilməlidir.

Mövzu ilə bağlı daha ətraflı videomaterialı təqdim edirik:

“2014-cü ilin ilk günündən etibarən bir sıra sosial ödənişlərdə yeni artımlar hesablanacaq. Belə ki, yanvar ayından başlayaraq indeksasiya sisteminə uyğun olaraq pensiyalarda artımların hesablanması həyata keçiriləcək. 2024-cü ildə əmək pensiyalarındakı artım məhz 2023-cü ilin orta aylıq əməkhaqqına edilən artım faizinə uyğunlaşdırılacaq. Belə ki, 2023-cü ilin geridə qalan aylarında orta aylıq əməkhaqqında 11,3% artım qeydə alınıb. Bu, o deməkdir ki, mövcud tendensiya davam edəcəyi halda 2024-cü ilin yanvarında pensiyalar orta hesabla 11% artırılacaq. Artımlar əmək pensiyası alanların hamısına şamil ediləcək. Yəni məbləğdən asılı olmayaraq əmək pensiyası alan vətəndaşlarımızın pensiyasının gələn aydan etibarən 11% artırılacağı gözlənilir”.

“Cebhe.info” xəbər verir ki, bunu deputat Vüqar Bayramov deyib.


O bildirib ki, vahid indeksasiya mexanizmi formalaşdırıldığı üçün indeksasiya yolu ilə artımlar bütün əmək pensiyası alanları əhatə edir:

“Hər bir pensiyaçı öz pensiyasındakı artımları asanlıqla hesablaya bilər. Məsələn, vətəndaş 500 manat pensiya alırsa, onun pensiyasında, təxminən, 55 manat artım olacaq. İndeksasiya ilə artım fevralın əvvəlində reallaşsa da, artımlar məhz yanvar ayından hesablanır. Pensiyaçı yanvar ayında 500 manat pensiya alacaq, yanvar ayı üçün artırılmış 55 manatı isə fevral ayının pensiyası ilə birlikdə alacaq.

Beləliklə, yanvar ayından qalan 55 manatla fevral ayının artımını birlikdə hesablasaq, vətəndaş fevral ayında 555 manat deyil, 610 manat pensiya alacaq. Mart ayında isə 555 manat artırılmış pensiyanı almağa davam edəcək. Sosial yardımlara gəldikdə isə, sabahdan ehtiyac meyarı 246 manatdan 270 manata çatdırılacaq”.

Yeni ehtiyac meyarının müəyyənləşdirilməsi ünvanlı sosial yardımın aylıq məbləğinin artırılması və müraciətin genişləndirilməsi baxımdan vacibdir:

“Bu kontekstdən ehtiyac meyarının artırılması ünvanlı sosial yardım proqramı çərçivəsində vətəndaşlarımızın aldığı yardım məbləğinin gələn ildən artmasına səbəb olacaq. Eyni zamanda, ehtiyac meyarı artırıldığı üçün daha çox ailə ünvanlı sosial yardıma müraciət edə biləcək. Aydınlıq üçün: ailənin 5 üzvü var və həmin ailənin rəsmi aylıq gəliri 800 manatdır. Bu il həmin ailə üçün 1230 manat (5 nəfər X 246 manat) ehtiyac meyari, yəni xərc hesablanır.

Bu zaman ailənin xərci ilə gəliri arasındakı fərq 430 manat (1230 manat- 800 manat) olur. Həmin ailənin ünvanlı sosial yardıma müraciət hüququ olduğu halda o proqram çərçivəsində ayda dövlətdən 430 manat yardım ala bilir. Amma bu rəqəm gələn ildən artacaq. Belə ki, həmin ailə üçün ehtiyac meyar gələn ildən 1350 manata yüksəlir (5 nəfər X 270 manat) və nəticədə həmin ailənin gəliri dəyişmədiyi halda aldığı aylıq yardım 430 manat deyil, 550 manat (1350 manat- 800 manat) olur”.

Minimum əmək haqqına gəldikdə isə, bu artımlar isə büdcə paketi ilə deyil, il ərzində ölkə Prezidentinin imzaladığı sərəncamlarla reallaşır:

“Son illər mütəmadi olaraq minimum əməkhaqqıda artımlar həyata keçirilir. Bunlar isə vətəndaşların sosial təminatının gücləndirilməsi baxımından vacib addımlardır. 2024-cü ildə minimum əməkhaqqı məbləğinin fiskal gəlirlərimizdən asılı olacağı gözlənilir. Gələn ilin büdcəsində ümumi xərclərin 45%-ni sosial xərclər təşkil etdiyindən sosial paketin genişlənmə imkanları yüksəkdir”.

Nazirlikdən bildirilib ki, yola saldığımız il ərzində 100 avtomobil müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə təqdim edilib.
BAKI, 31 dekabr — Sputnik. Qarabağda qazanılan zəfərdən sonra bu qələbə sevincini Azərbaycan xalqına yaşadan şəhid və qazi ailələri də daim dövlətin qayğısı ilə əhatə olunur. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yola saldığımız 2023-cü ildə şəhid ailələri və müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə məşğulluq, sosial müdafiə, sosial təminat, tibbi-sosial ekspertiza, reabilitasiya, eləcə də digər sahələrdə göstərilən xidmətlərlə bağlı Sputnik Azərbaycan-ın sorğusunu cavablandırıb.
Nazirlikdən Sputnik Azərbaycan-a bildirilib ki, cari il ərzində icra olunan sosial islahat paketi nəticəsində şəhid ailəsi üçün Prezidentin aylıq təqaüdü 600 manata çatdırılıb. Həmçinin əlilliyi olan şəxslərə yönələn həm müavinətlər, həm də təqaüdlər artırılıb. Prezidentin aylıq təqaüdü müharibə, 20 Yanvar, hərbi xidmət vəzifələrini yerinə yetirməklə və Çernobıl AES-də hərbi xidmətlə əlaqədar əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslər üçün orqanizmin funksiyalarının:
• 81-100 faiz pozulmasına görə (I dərəcə) 500 manata,
• 61-80 faiz pozulmasına görə (II dərəcə) 400 manata,
• 31-60 faiz pozulmasına görə (III dərəcə) 330 manata çatdırılmışdır.
Bu il şəhid ailələri və müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə ən azı 1500 mənzil və fərdi evin verilməsi nəzərdə tutulub ki, onlardan artıq 1300-ü təqdim edilib.
Həmçinin il ərzində 100 avtomobil müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə təqdim edilib.
Ümumilikdə Vətən müharibəsindən sonra dövlət başçısının göstərişi ilə şəhidlərimizin ailə üzvləri və müharibə iştirakçıları ilə bağlı geniş sosial dəstək tədbirləri nəticəsində 126 min şəxsə dəstək yönümlü 322 min xidmət göstərilib. Onlardan,
• 104 min nəfərə 117 min sosial ödəniş təyin olunub,
• 11 min nəfərə 54,5 min sosial-psixoloji dəstək və reabilitasiya xidməti göstərilib,
• 453 hərbçi 472 yüksək texnologiyalı son nəsil protezlə,
• müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan 2058 şəxs 48 min reabilitasiya vasitəsi ilə,
• 21,9 min şəxs birdəfəlik ödəmə ilə təmin olunub.
• 20,5 min nəfərin məşğulluğu təmin edilib, o cümlədən 10,3 min nəfər üçün özünüməşğulluq proqramı çərçivəsində kiçik ailə təsərrüfatları qurulub.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra həmin sosial dəstək paketi çərçivəsində şəhid ailələri və müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərin mənzillə təminatı proqramı da beş dəfə genişlənib. Onlara postmüharibə dövründə 5800, ümumilikdə ötən dövrdə 14 600 mənzil və fərdi ev verilib. Həmçinin postmüharibə dövründə 424, ümumilikdə ötən dövrdə 7600 avtomobil müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə təqdim edilib.
Müharibədə şərəfli döyüş yolu keçmiş qəhrəmanlarımızın psixoloji müdafiəsinin, bərpasının, dayanıqlığının təmin edilməsinə və onlarda müharibənin izləri olan psixoloji fəsadların aradan qaldırılması, həmçinin qəhrəman Vətən övladlarının yadigarlarının və müharibə ilə əlaqədar əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin fərdi bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi, həmin şəxslərin dünyagörüşünü, motivasiyasını artırmaq, yeni yaradıcılıq uğurlarını stimullaşdırmaq, sosial reabilitasiyasına dəstək olmaq məqsədilə mütəmadi olaraq tədbirlər və layihələr həyata keçirilib.
Ölkə başçısının tapşırıqlarına əsasən, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin fəaliyyətinin başlıca istiqamətlərindən biri şəhid ailələri və müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərin xüsusi diqqət və qayğı ilə əhatə olunmasıdır. Nazirlikdən bildirilib ki, ölkəmizin ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi və ərazilərin işğaldan azad olunması uğrunda aparılan hərbi əməliyyatlar zamanı şəhid olmuş şəxslərin ailə üzvlərinə, müharibə ilə əlaqədar xəsarət almış hərbi qulluqçulara və əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərə əmək, məşğulluq, sosial müdafiə, sosial təminat, tibbi-sosial ekspertiza, reabilitasiya, eləcə də digər sahələrdə göstərilən xidmətlər gələn il də davam etdiriləcəkdir.

Azərbaycanda Yeni ilin ilk günündən etibarən qüvvəyə minməsi nəzərdə tutulan qanun layihələrinin və mövcud qanunlara dəyişikliklərin bir çoxu artıq təsdiqlənib.

Oxu.Az xəbər verir ki, sözügedən qanunların bəziləri 2024-cü ilin təsdiqlənən dövlət büdcəsi ilə əlaqədardır.

Belə ki, ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin edilməsi məqsədilə 2024-cü il üçün ehtiyac meyarının həddi 270 manat məbləğində təsdiq edilib.

2023-cü ildə isə bu məbləğ ölkə üzrə 246 manat idi.

2023-cü ildə təsdiqlənən və 2024-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minməsi gözlənilən yeniliklərdən biri də yaşı 10 ildən çox olan avtomobillərin ölkəyə buraxılmamasıdır. Cari ildə geniş müzakirələrə səbəb olan qərara əsasən, yanvarın 1-dən başlayaraq istehsal ili 2013-cü ilə qədər olan avtomobillərin ölkəyə idxalı qadağandır.

2024-cü ildən nəqliyyat sahəsində tətbiq ediləcək dəyişikliklərdən biri də sərnişindaşıma fəaliyyətinə tələblərin sərtləşdirilməsidir. Belə ki, “Avtomobil nəqliyyatı haqqında” Qanuna və İnzibati Xətalar Məcəlləsinə edilən dəyişikliyə görə, qanuna taksometr, analoq taxoqraf, rəqəmsal taxoqraf, rəqəmsal taxoqraf kartı, sürücünün taxoqraf kartı, operatorun taxoqraf kartı, emalatxana taxoqraf kartı, nəzarətçi taxoqraf kartı, formulyar, taksi sifarişi operatoru, buraxılış vəsiqəsi, buraxılış kartı kimi yeni anlayışlar əlavə edilib.

Yanvarın 1-dən ölkədaxili sifarişli daşımalara taksi minik avtomobili ilə sərnişin daşımaları istisna olmaqla qeyri-müntəzəm sərnişin daşımaları və ölkədaxili yük daşımaları aid edilib.

Qanunun tələblərinə riayət etməyən fiziki, vəzifəli və hüquqi şəxslər barəsində İnzibati Xətalar Məcəlləsində məsuliyyət müəyyən edilib. Bütün bunlar 2024-cü ilin ilk günündən artıq qüvvədə olacaq.

İlin ilk günündən Azərbaycanda hərbçilərin pensiya yaşı da dəyişir. Dəyişikliyə əsasən, hazırlanmasına dövlət tərəfindən zaman və resurs sərf edilmiş hərbi qulluqçuların formalaşmış təcrübəsindən daha uzun müddət istifadə etmək məqsədilə hərbi qulluqçu kimi pensiyaya çıxmaq üçün minimum xidmətkeçmə tələbi 20 təqvim ilindən 25 təqvim ilinə qaldırılır.

Qeyd olunan dəyişiklik hərbi qulluqçuların pensiya təminatında hər hansı azalmanı istisna etməklə, bir sıra qurumların hərbi qulluqçularının pensiya təminatında artımı nəzərdə tutur. Belə ki, minimum xidmət müddətinin artırılması ilə yanaşı, həmin dövrə görə qulluq əlavəsi faizi də 50-dən 65-ə qaldırılacaq. Bundan başqa, layihəyə əsasən, 20 təqvim ili hərbi xidmət müddətini tamamlamasına ən çoxu üç təqvim ili qalmış hərbi qulluqçulara, habelə qanun layihəsi qüvvəyə mindiyi tarixədək 20 təqvim ili və daha çox hərbi xidmət etmiş hərbi qulluqçular 25 təqvim ili hərbi xidmət müddətini tamamlayanadək hərbi xidmətdən buraxıldıqda, onlara da “Əmək pensiyaları haqqında” Qanunun 2024-cü il yanvarın 1-dək qüvvədə olan normaları tətbiq ediləcək. Bu normalar hərbi qulluqçuların qazanılmış hüquqlarından istifadəsinə hərtərəfli imkan verəcək.
“Sosial sığorta haqqında” Qanuna da dəyişiklik edilib. Dəyişikliyə əsasən, sığortaolunanın seçim hüququ cari il ərzində yarandıqda məcburi dövlət sosial sığorta haqqının bu maddənin birinci hissəsinə uyğun olaraq hesablanması seçim hüququnun yarandığı gündən etibarən həyata keçirilir. Sığortaolunan seçim hüququnu itirdikdə isə məcburi dövlət sosial sığorta haqqının bu maddənin birinci hissəsinə uyğun olaraq hesablanması seçim hüququnun itirildiyi gündən etibarən dayandırılır.

Yeni hazırlanmış “Dövlət satınalmaları haqqında” Qanun isə 2023-cü ilin iyulun 14-də imzalansa da, yeni ilin ilk günü tətbiq olunacaq. Bu müddət ərzində iki əsas məqama diqqət yetirilib. Birinci məsələ kimi qanunamüvafiq olaraq normativ aktların hazırlanması vacib idi. Burada söhbət 20 ədəd normativ aktın qəbul edilməsindən gedir. İkinci məsələ isə bu müddət ərzində bazarın qanunun tətbiqinə hazırlanması idi. Bu qanunun əsasında BMT-nin və Avropa Birliyinin satınalmalar üzrə prinsipləri durur.

Yeni qanuna əsasən, Azərbaycan Respublikasında dövlət satınalmalarının iqtisadi, hüquqi və təşkilati əsaslarını və qaydalarını müəyyən edən yeni qanunda satınalmanın yalnız vahid internet portal (bundan sonra - portal) vasitəsilə həyata keçirilməsi, təkliflərin cəlb edilməsi barədə elanların portalda yerləşdirilməsi, məxfi məlumatlarla əlaqəli satınalmaların və bu satınalmalarla bağlı prosedurların kağız daşıyıcılarında həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub.

Qanunda, habelə satınalmaların planlaşdırılması və mərhələləri, satınalma komissiyasının formalaşdırılması və komissiyanın məsuliyyəti, təchizatçıların uyğunluq göstəriciləri, təkliflərin qiymətləndirilməsi, satınalmaya dair hesabatın hazırlanması və satınalma müqaviləsinə dair digər tələblər, o cümlədən satınalmanın dayandırılması şərtləri göstərilir.

Həmin qanun 2024-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minir və qanun qüvvəyə mindiyi gündən “Dövlət satınalmaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının 27 dekabr 2001-ci il tarixli Qanunu ləğv edilir.

10 ildən çoxdur ki, müzakirə edilən Rəqabət Məcəlləsi də nəhayət Milli Məclis tərəfindən qəbul olunub, ölkə başçısı tərəfindən təsdiqlənib. Yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcək məcəllənin bazar iqtisadiyyatına önəmli təsir edəcəyi və qiymətlərin ucuzlaşacağı proqnozlaşdırılır.

“Elektroenergetika haqqında” Qanuna isə yeni maddə əlavə edilib. Belə ki, Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinə əsasən, tikintisinə icazə tələb olunan, lakin belə icazə alınmadan inşa edilmiş və ya tikilməkdə olan, habelə barəsində məlumatlandırma icraatı tətbiq olunan, lakin tikinti işlərinin başlanmasına həmin Məcəllənin 80.4-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş əsas olmadan inşa edilmiş və ya tikilməkdə olan tikinti obyektlərinin elektrik şəbəkəsinə qoşulması qadağandır.

Aysel Aslan

Azərbaycanda miqrasiya prosesləri ilə bağlı etibarlı statistika cəmiyyətə açıqlanmır. Reallığı əks etdirən rəsmi rəqəmlərin yoxluğu müstəqil tədqiqatçıların da bu istiqamətdə təhlil aparmasını çətinləşdirir. Bunları nəzərə alaraq, bu yazıda alternativ göstəricilər hesabına ölkədə miqrasiya trendlərinin müəyyənləşdirilməsinə cəhd edilib.

Rəsmi rəqəmlər nə deyir?

Cədvəl 1: Dövlət Statistika Komitəsinin əhalinin beynəlxalq miqrasiyası ilə bağlı açıqladığı rəqəmlər

İllər Ölkəyə daimi yaşamaq üçün gələnlər Ölkədən daimi yaşamaq üçün gedənlər Miqrasiya artımı (azalması)
1991 66,300 106,400 -40,100
1992 35,700 49,900 -14,200
1993 16,300 28,500 -12,200
1994 8,600 19,600 -11,000
1995 6,200 16,000 -9,800
1996 5,800 13,200 -7,400
1997 7,500 15,700 -8,200
1998 5,400 10,500 -5,100
1999 4,800 9,100 -4,300
2000 4,400 9,900 -5,500
2001 2,600 7,300 -4,700
2002 1,200 4,300 -3,100
2003 2,500 3,800 -1,300
2004 2,400 2,800 -0,400
2005 2,000 2,900 -0,900
2006 2,200 2,600 -0,400
2007 2,000 3,100 -1,100
2008 3,600 2,500 1,100
2009 2,300 1,400 0,900
2010 2,200 800 1,400
2011 2,200 500 1,700
2012 2,200 200 2,000
2013 3,100 800 2,300
2014 1,900 800 1,100
2015 2,700 1,600 1,100
2016 3,200 1,700 1,500
2017 3,100 1,900 1,200
2018 3,200 1,600 1,600
2019 2,000 1,600 0,400
2020 1,700 600 1,100
2021 2,400 600 1,800
2022 2,900 1,100 1,800

Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) açıqladığı rəsmi rəqəmlərə görə, müstəqillik dövründə ölkədən ən böyük miqrasiya elə müstəqilliyin ilk ilində 1991-ci ildə baş verib. Həmin vaxt 106 mindən çox insan ölkəni tərk edib. 1999-cu ilədək ölkəni tərk edənlərin sayı 10 min nəfərdən çox olub. Rəsmi rəqəmlərə görə, ölkəyə böyük neft gəlirlərinin daxil olmağa başladığı dövrdən – 2000-ci illərin ortalarından etibarən ölkəni tərk edənlərin sayında azalma baş verib. 2003 və 2010-cu illər arasında rəsmi rəqəmlər ölkəni hər il oralama 2 min 700 nəfərin tərk etdiyini göstərir. Neft qiymətlərinin yüksək olduğu devalvasiyaya qədərki dövrdə – 2011 və 2014-cü illər arasında ölkəni tərk edənlərin sayı min nəfərdən də az olub.

İl ərzində iki devalvasiyanın qeydə alındığı və iqtisadi böhranın baş verdiyi 2015-ci ildən etibarən isə ölkəni tərk edənlərin sayı yenidən artıb. 2015-2022-ci illərdə rəsmi rəqəmlərə görə hər il ortalama 1 min 200 Azərbaycan vətəndaşı ölkəni birdəfəlik tərk edib. Ölkəyə gələnlərin sayı isə rəsmi rəqəmlərə görə 2001-ci ildən etibarən ciddi dəyişməyib və illik ortalama 2 min 400 nəfərə bərabər olub.

Rəsmi rəqəmlər etibarlıdırmı?

Rəsmi rəqəmlər 2014-cü ildən bəri hər il ölkəni tərk edənlərin sayının 2 min nəfərdən az olduğunu göstərir. Lakin, müxtəlif alternativ rəqəmlər bu göstəricilərin həqiqiliyini sual altına alır. Məsələn, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Fuad Muradov bir neçə ay öncəki çıxışında bildirib ki, təkcə diaspora komitəsinin sistemində qeydiyyatlı olan və xaricdə çalışan həkimlərin sayı iki min nəfərə yaxındır. Komitənin sistemində qeydiyyatlı olmayan həkimlərin də sayının kifayət qədər çox olduğunu nəzərə alsaq, məlum olur ki, xarici ölkələrdə həkim kimi çalışan azərbaycanlıların sayı belə bir neçə min nəfərə bərabərdir.

Türkiyənin miqrasiya qurumunun məlumatına görə isə, hazırda Türkiyədə rəsmi yaşayış icazəsi ilə yaşayan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 64 min nəfərdən çoxdur (onlardan təxminən 13 min nəfəri tələbə kimi rəsmi yaşayış icazəsi alıb). Bu göstərici ilə Azərbaycan vətəndaşları Türkiyədə ən çox rəsmi yaşayış icazəsi alan ilk altı ölkədən biridir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Türkiyədə rəsmi yaşayış icazəsi olmadan yaşayan Azərbaycan vətəndaşlarının da sayı kifayət qədər çoxdur.

Rusiya vətəndaşlığı alan şəxslərlə bağlı açıqlanan göstəricilər bu ölkədə də azərbaycanlı miqrantların sayının çox olduğunu təsdiqləyir. Rusiya Daxili İşlər Nazirliyi 2020-ci ildə açıqlamışdı ki, 2016-cı ilin əvvəlindən 2020-ci ilin birinci rübünə qədər 50 min Azərbaycan vətəndaşı Rusiya vətəndaşlığı alıb. Yəni, hər il ortalama 10 minə yaxın azərbaycanlı Rusiya vətəndaşlığı əldə edir. Bu ölkədə rəsmi miqrasiya qeydiyyatında olanların sayının isə bir neçə il öncə 600 min nəfərdən çox olduğu açıqlanmışdı.

Azərbaycan vətəndaşlarının miqrasiya etdiyi əsas istiqamətlərdən biri də Avropa ölkələridir. Miqrasiya Siyasətinin İnkişafı üzrə Beynəlxalq Mərkəzin (ICMPD) Avropa Birliyi ölkələrinə miqrasiya ilə bağlı hesabatından aydın olur ki, azərbaycanlı miqrantlar Avropada daha çox Polşada məskunlaşıb. 2020-ci ilin statistik göstəricilərinə görə, həmin il 4 min 817 Azərbaycan vətəndaşı Avropa Birliyi ölkələrindən rəsmi yaşayış icazəsi əldə edib, bunun isə 30.4 faizi (1 min 469 nəfər) Polşanın payəna düşüb. Hazırda Polşada rəsmi iş icazəsi ilə çalışan azərbaycanlılaırn sayı 13 min nəfəri ötüb.

Bütün bu rəqəmləri Azərbaycandan xarici ölkələrə miqrasiya edən şəxslərin sayıln rəsmi açıqlanan göstəricidən qat-qat çox olduğunu göstərir. Agora Analitik Kollektivin 400 gənc arasında keçirdiyi onlayn sorğunun nəticələri də ölkədə xarici ölkələrə miqrasiyaya marağın böyük olduğunu göstərmişdi. Respondentlərin “Hansı ölkədə yaşamaq istərdiniz?” sualına verdikləri cavablar göstərir ki, onların cəmi 11%-i Azərbaycanda, 89%-i isə digər ölkələrdə yaşamaq istəyir.

Alternativ rəqəmlər nə deyir?

Miqrasiya trendlərini izləmək baxımından istifadə edilə biləcək göstəricilərdən biri illər üzrə ölkədə doğulan şəxslərlə hazırda ölkə əhalisi arasında həmin illərdə doğulmuş şəxslərin sayının müqayisəsidir. Bu müqayisəni aparmaq üçün Dövlət Statistika Komitəsinə Azərbaycanda əhalinin hər bir yaş üzrə sayını əks etdirən göstəricilərin əldə edilməsi ilə bağlı sorğu göndərilib. Qeyd edək ki, 2019-cu ildə keçirilən siyahıyaalmanın nəticələri əsasında 2022-ci ildə Azərbaycanda əhali sayı ilə bağlı göstəricilər yenilənib. Bu baxımdan, cədvəldə əks edilən rəqəmlərdə siyahıyaalmanın nəticələri nəzərə alınıb.

Cədvəl 2: Azərbaycan əhalisi arasında 2001-2022-ci illərdə doğulanların və həmin il ölkədə qeydə alınan doğumların sayı

İl Hazırda əhali arasında həmin ildə doğulanların sayı Həmin il ölkədə doğulanların sayı Fərq
2022 122 300 122 900 – 600
2021 111 300 112 300 – 1 000
2020 125 400 126 600 – 1 200
2019 139 400 141 200 – 1 800
2018 137 300 139 000 – 1 700
2017 123 200 144 100 – 20 900
2016 136 900 159 500 – 22 600
2015 149 300 166 300 – 17 000
2014 162 500 170 600 – 8 100
2013 166 100 172 700 – 6 600
2012 162 100 174 500 – 12 400
2011 169 600 176 100 – 6 500
2010 164 700 165 700 – 1 000
2009 180 900 152 200 28 700
2008 165 900 152 100 13 800
2007 157 600 152 000 5 600
2006 148 700 149 000 – 300
2005 145 100 142 000 3 100
2004 145 200 131 700 13 500
2003 132 600 113 500 19 100
2002 126 800 110 800 16 000
2001 123 300 110 400 12 900


Cədvəldən göründüyü kimi, 2018-2022-ci illərdə ölkədə doğulanların sayı ilə bu ilin əvvəlinə ölkə əhalisi arasında həmin illərdə doğulanların sayı arasında kəskin fərq yoxdur. Amma, ölkə iqtisadiyyatında ciddi böhranın yaşandığı 2015-2017-ci illərdə doğulanların sayı ilə hazırda ölkədə olan həmin illərdə doğulanlar arasında ciddi fərqlər var.

Rəsmi rəqəmlər göstərir ki, 2015-2017-ci illərdə ölkədə 470 min uşaq doğulsa da, hazırda ölkə əhalisi arasında həmin illərdə doğulanların sayı 409 mindir. Yəni, 2015-2017-ci ildə Azərbaycanda doğulanlardan ən azı 61 min nəfəri hazırda ölkədə deyil. Təbii ki, doğulanlar və mövcud əhali arasındakı fərqin səbəbi sadəcə miqrasiya deyil. Həmin illərdə doğulanlar arasında sonradan vəfat edənlər də var. Lakin, vəfat edənlərin sayı bu qədər kütləvi olmadığı üçün hesab etmək olar ki, yaranmış fərqin əsas səbəbi məhz sosial-iqtisadi səbəblərlə baş vermiş miqrasiyadır. Bu göstəricilərdən aydın olur ki, 2015-ci ildə Azərbaycan iqtisadiyyatında baş verən böhran onminlərlə ailənin ölkədən köçməsinə yol açıb.

2000-ci illərin əvvəllərindən 2009-cu ilədək isə əks prosesin baş verdiyi görünür. Hazırda ölkədə bu illərdə doğulanların sayı həmin il ölkədə qeydə alınan doğum sayından daha yüksəkdir. Bu isə onu göstərir ki, ölkəyə böyük neft gəlirlərinin daxil olmasından devalivasiyaya qədər ki, “neft bumu” dövründə ölkəyə xarici ölkələrdən köçənlərin sayı artıb. Bu artımın daha çox Rusiya və Gürcüstanda yaşayan etnik azərbaycanlılar hesabına təmin edildiyini düşünmək olar. 2001 və 2009-cu illər arasında rəsmi rəqəmlərə görə, Azərbaycanda 1 milyon 214 min doğum qeydə alınıb. Hazırda ölkədə həmin illərdə doğulanların sayı isə 1 milyon 326 min nəfərə bərabərdir.

Cədvəl 3: Azərbaycan əhalisi arasında 1960-1978-ci illərdə doğulanların və həmin il ölkədə qeydə alınan doğumların sayı

İl Hazırda əhali arasında həmin ildə doğulanların sayı Həmin il ölkədə doğulanların sayı Fərq
1978 136 500 148 900 – 12 400
1977 126 300 146 900 – 20 600
1976 121 300 147 200 – 25 900
1975 122 600 141 900 – 19 300
1974 120 500 139 100 – 18 600
1973 112 500 138 600 – 26 100
1972 109 200 137 800 – 28 600
1971 113 700 146 300 – 32 600
1970 116 600 151 000 – 34 400
1969 129 800 148 100 – 18 300
1968 120 600 159 000 – 38 400
1967 121 300 157 300 – 36 000
1966 115 500 166 600 – 51 100
1965 119 100 167 500 – 48 400
1964 125 400 176 600 – 51 200
1963 119 400 175 100 – 55 700
1962 119 100 168 400 – 49 300
1961 117 500 170 600 – 53 100
1960 116 200 165 900 – 49 700


Araşdırma çərçivəsində 1960-cı ildən etibarən doğum göstəriciləri analiz edilib. Yaş qruları və doğum üzrə göstəricilərdən məlum olur ki, 1960-1978-ci illərdə Azərbaycanda qeydə alınan doğulanlarla hazırda ölkə əhalisi arasında həmin illərdə doğulanlar arasında ardıcıl mənfi fərq var. Bu illərdə doğulanların sayının hazırda həmin ildəki doğum sayından kəskin geri qalmasının fərqli səbəbləri də var. Məsələn, yaşla əlaqədar təbii ölüm halları, birinci Qarabağ müharibəsində bu yaş qrupuna daxil olan şəxslərin aktiv iştirakı, münaqişə və SSRİ-nin dağılması səbəbi ilə etnik ermənilərin ölkəni tərk etməsi və s. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, buna əks proseslər də baş verib. Həmin illərdə Ermənistandan qovulan etnik azərbaycanlılar Azərbaycan vətəndaşlığına keçib. Bu baxımdan, yaranan kəskin fərqin əsas səbəblərindən biri olaraq 90-cı illərdə (hansı ki, bu illərdə doğulanların gənclik dövrü həmin illərə təsadüf edir) uzun illər qüvvədə olan iqtisadi münasibələtlərin dağılması və yaranan sosial-iqtisadi problemlərlə də əlaqələndirmək olar. 1960-1978-ci illərdə Azərbaycanda 2 milyon 953 min doğum qeydə alınıb. Hazırda ölkə əhalisi arasında həmin illərdə doğulanların sayı isə 2 milyon 283 min nəfərdir. Yəni, aradakı fərq 670 min nəfərə yaxındır.
agora-az.org