 |
|
|
Praktikada çox nadir hallarda tədbiq olunsa da işəgötürənlərin belə bir məsuliyyətləri də var.
İşəgötürən - əmək münasibətləri prosesində aşağıdakı hallarda işçiyə vurulan ziyana görə tam maddi məsuliyyət daşıyır:
1.Əmək müqaviləsinə qanunsuz və əsassız xitam verilməsi nəticəsində məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarı olduqda.
2. Əmək mübahisələrinin həlli zamanı işçiyə dəyən maddi və ya mənəvi ziyanın məbləği məhkəmənin qərarı ilə müəyyən edildikdə.
3. İşəgötürən tərəfindən əməyin mühafizəsi qaydalarına əməl olunmadığına görə baş vermiş istehsalat qəzası nəticəsində əmək funksiyasını yerinə yetirərkən işçinin sağlamlığına və səhhətinə ziyan vurulduqda, habelə bu səbəbdən həlak olması ilə əlaqədar onun ailə üzvlərinə, himayəsində olan şəxslərə müvafiq maddi ziyan dəydikdə.
4.Əmək funksiyasını yerinə yetirərkən işçinin şəxsi əşyaları və digər əmlakının işəgötürən tərəfindən mühafizəsi, saxlanılması lazımi qaydada təşkil olunmadığına görə onların korlanması, oğurlanması nəticəsində ziyan vurulduqda.
5. İşçinin əmək haqqı və ya digər ödənişləri işəgötürən tərəfindən düzgün müəyyən edilmədikdə, habelə əsassız və qanunsuz olaraq verilmədikdə.
6. Əmək müqavilələrinə, işçilərin hüquqlarını - əmək qanunvericiliyinə, kollektiv müqavilə və sazişə nisbətən məhdudlaşdıran şərtlərin daxil edilməsi nəticəsində işçilərə maddi, mənəvi ziyan dəydikdə.
7. Əmək müqaviləsi ləğv edildikdən sonra işəgötürən tərəfindən hər hansı üsulla işçinin şəxsi və peşəkarlıq keyfiyyətlərinin aşağı səviyyədə olması barədə həqiqətə uyğun olmayan, habelə şəxsiyyətini ləkələyən digər məlumatlar yaydığına görə işə düzələ bilməməsi ilə əlaqədar işçiyə maddi və mənəvi ziyan vurulduqda.
8. Əmək müqaviləsi üzrə işəgötürən tər-dən digər öhdəliklərini yerinə yetirmədiyinə görə işçiyə maddi ziyan dəydikdə.
9. İşçi, əmək münasibətlərində ayrı-seçkiliyə və təzyiqlərə məruz qaldıqda.
Azər Quliyev,
Teref. Xocanın bloqu
Səhifəmiz hamının üzünə açıqdır.
Hazırda demək olar ki, bütün mənzil sahiblərindən “zibil pulu” adı ilə vəsait yığılır. Maraqlıdır ki, “zibil pulu” yerinə və binaların təyinatına görə dəyişir. Halbuki, məişət tullantılarının yığılması, daşınması Tarif Şurasının 24 noyabr 2011-ci il, 5 nömrəli qərarı ilə tənzimlənir.
Belə ki, Məişət tullantılarının yığılması və daşınmasını edən şirkətlə və ya bu xidməti göstərən subyektlərlə vətəndaşlar arasında xidmətlərin göstərilməsinə dair müqavilə bağlanılmalıdır.
Həmin qərarın 2-ci bəndində də qeyd edilib ki, mülki qanunvericiliyə uyğun olaraq xidmət göstərən subyektlərlə istehlakçılar arasında xidmətlərin müqavilə əsasında həyata keçirilməsi təmin edilsin.
Bərk məişət tullantılarının yığılması, daşınması ilə bağlı müqavilə bağlanılmayıbsa, vətəndaşlardan zibil pulunun tələb edilməsi qanunsuzdur. Tərəflər arasında müqavilə olsa belə, nağd şəkildə həmin ödənişin tələb edilməsi də qanunsuzdur.
Bəs, müqavilə əsasında məişət tullantılarının yığılması üçün pul yığmaq qanunidirmi?
Suala hüquqşünas Rahim Abıyev aydınlıq gətirib. O, Bizim.Media-ya açıqlamasında bildirib ki, bərk məişət tullantılarının yığılması, daşınması və zərərsizləşdirilməsi xidmətlərinin tariflərinin tənzimlənməsi barədə Tarif Şurasının 24 noyabr 2011-ci il, 5 nömrəli qərarının 1-ci maddəsinə əsasən bərk məişət tullantılarının yığılması və daşınması 1 nəfərə görə 30 qəpikdir:
“Tarif Şurasının 24 noyabr 2011-ci il, 5 nömrəli qərarına əsasən bərk məişət tullantılarının yığılması, daşınması və zərərsizləşdirilməsi xidmətləri vahid tariflə tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasında mənzil fondunun özəlləşdirilməsi haqqında qanuna əsasən dövlət mənzil-istismar və təmir-tikinti təşkilatları özəlləşdirilmiş mənzillərin mülkiyyətçiləri ilə ancaq müqavilə əsasında bu mənzillərə xidmət göstərə bilərlər.
Mülki Məcəlləyə əsasən mülki hüquqlar və vəzifələr mülki qanunvericilikdə nəzərdə tutulan əsaslardan, habelə fiziki və hüquqi şəxslərin qanunvericilikdə nəzərdə tutulmasa da, mülki qanunvericiliyin prinsiplərinə görə mülki hüquqlar və vəzifələr doğuran hərəkətlərindən əmələ gəlir.
Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş müqavilələr, başqa əqdlər, habelə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmasa da, ona zidd olmayan müqavilələr və başqa əqdlər də keçərlidir”.
Əmək Məcəlləsinin 108-ci maddəsinin 1-ci hissəsinə əsasən Məcəllənin 91, 92 və 93-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olunmaqla, qalan iş yerlərində səsvermə, iş günü hesab edilməyən bayram günləri və Ümumxalq Hüzn günü qabağı iş gününün müddəti həftəlik iş günlərinin sayından asılı olmayaraq bir saat qısaldılır.
Bu barədə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən məlumat verilib.
Nazirlər Kabinetinin 2023-cü il 9 dekabr tarixli Qərarına əsasən iş və istirahət günlərinin ardıcıllığını təmin etmək məqsədilə 2024-cü ilin 4 və 5 yanvar iş günləri ilə müvafiq olaraq 2023-cü ilin 30 dekabr və 2024-cü ilin 7 yanvar istirahət günlərinin yerləri dəyişdirilib.
Bununla əlaqədar beşgünlük, həmçinin altıgünlük iş həftəsində 30 dekabr tarixi bayramqabağı iş günü olduğundan iş yerlərində (Məcəllənin 91, 92 və 93-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş hallar istisna olunmaqla) həmin iş gününün müddəti bir saat qısaldılır.
Müasir dövrdə peşələr arasında gender bərabərsizliyi daha da dərinləşməkdədir. Məsələn, bank sektorunda çalışan qadınların sayı kişilərlə nisbətdə xeyli azdır. Təhsil sahəsində isə vəziyyət bir qədər fərqlidir. Son illər ərzində pedaqoji sahəyə meyllənən kişilərin sayı xeyli azalıb.
Elm və Təhsil Nazirliyinin 2022-ci ildə açıqladığı sonuncu statistika göstərir ki, həm regionlarda, həm də paytaxtda fəaliyyət göstərən kişi və qadın müəllimlərin sayı arasında kəskin fərq var. Belə ki, Azərbaycanda ümumilikdə 22 min 461 kişi, 121 min 284 qadın müəllim var. Bunlardan 33 min 312 nəfər paytaxtda fəaliyyət göstərir. Paytaxt Bakıda çalışan kişi müəllimlərin sayı 2590 nəfər, qadın müəllimlərin sayı isə 30 min 722 nəfərdir.
Regionlarda isə vəziyyət nisbətən yaxşıdır. Bütün regionlar üzrə pedaqoq kimi fəaliyyət göstərən 110 min 433 müəllimin 19 min 871-i kişi, 90 min 562-i isə qadındır.
Bəs görəsən bunun əsas səbəbi nədir? Problemi necə həll etmək olar?
Təhsil eksperti Kamran Əsədov Referans.az-a açıqlamasında bildirib ki, orta ümumitəhsil məktəblərində kişi müəllimlərin azlığı şagirdlərin xarakterinin formalaşmasına ciddi şəkildə təsir göstərir.
“İlk növbədə qeyd edim ki, bu gün Azərbaycanın 4432 ümumtəhsil məktəblərində çalışan 149,602 müəllimin 71%-ni xanımlar, 29 %-ni isə kişi müəllimlər təşkil edir. Əslində bu rəqəmlər vəziyyətin nə qədər təhlükəli olduğunu göstərir. Orta məktəblərdə kişi müəllimlərin azlığı şagirdlərin xarakterinin formalaşmasına ciddi şəkildə təsir göstərir. Yəni hal hazırda təhlükə yalnız və yalnız təhsilin keyfiyyəti, dərsə davamiyyət və uşaq xarakterinin formalaşması ilə bağlıdır.
Uşaqlar məktəbəqədər təhsil pilləsindən tutmuş, ali məkətəbə qədər ancaq qadın müəllimlərin, evdə də analarının təsiri altında formalaşır ki, bu da onların xarakterinə təsirsiz ötüşmür”.
Ekspert qeyd edib ki, hazırda Azərbaycanda müəllimlərin aldığı əməkhaqqının məbləği təhsil sektorunda kişi müəllimlərin sayına təsir edən faktorlardan biridir.
“Etiraf edim ki, bu gün müəllimlərin aldığı əməkhaqqı onların aylıq xərclərini ödəmir. Biz 1980-ci illərə nəzər salsaq görərik ki, həmin dövrlərdə kişi və qadın müəllimlərin nisbəti 50/50 vəziyyətində idi. Bəzi bölgələrimizdə isə kişi müəllimlərin say faizi daha üstün idi. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, ölkədə baş verən hadisələr, Qarabağ müharibəsi, iqtisadi çətinliklər müəllim kimi fəaliyyət göstərən böyük sayda kişini bu sahədən uzaqlaşdırdı. 1995-ci ildən sonrakı dövrlərdə ölkədə sabitlik hökm sürən dövrlərdə də müəllimlərin əmək haqqının azlığı bu sahədən üz döndərən kişi müəllimlərin sayını azaltmadı.
Müəllimlərin məvaciblərinin azlığı kişi pedaqoqların təhsil sahəsindən uzaqlaşmasına səbəb olur. İş o yerə çatıb ki, paytaxt məktəblərində hətta bədən tərbiyəsi və idman dərslərini də qadın müəllimələr tədris edirlər.
Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Azərbaycanın kənd rayonlarında qadın müəllimlər yox dərəcəsində idi. Bu boşluğu doldurmaq üçün Rusiyanın müxtəlif bölgələrindən, eləcə də paytaxt Bakı şəhərindən yerlərə kütləvi şəkildə qadın müəllimlər göndərirdilər. Müəllim kimi yeni işə başlayan gənc təbii ki, bu maaşla dolana bilməyəcəyinin fərqindədir və müəllimlik diplomunu bir kənara atıb normal maaşlı iş axtarmağa məcbur olur”.
Kamran Əsədov dünyanın bir çox inkişaf etmiş ölkələrində hətta uşaq bağçalarında tərbiyəçi qadınların belə olmadığını deyib. Kişilərin tədrisə və uşaqların tərbiyə prosesinə yanaşması isə fərqlidir. Bu qadınların kişilərdən xarakter baxımından zəif olmaları və ya kişilərdən aşağı səviyyədə tədris etmələri demək deyil. Ekspert düşünür ki, kişilərin sayı qadınlardan üstün olan ölkələrdə təhsilin keyfiyyətində müsbət nəticələr var.
“Sovet hakimiyyəti dövründə müəllimin böyük güzəşt və imtiyazları var idi, nəqliyyat xərcləri də daxil olmaqla, digər kommunal ödənişlərdən azad idi. Dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına hər il istirahət mərkəzlərinə, sanatoriyalara göndərilirdi. Əlbəttə ki, Sovet hakimiyyəti sosialist ölkə idi, indi isə kapitalizm dövrüdür. Lakin bir çox ölkələrdə müəllimin dövlətin kadr potensialının gücləndirilməsi, formalaşdırılmasında xidmətini nəzərə alaraq, yüksək əmək haqqı ilə yanaşı, güzəşt və imtiyazlar saxlanılıb”.
Ekspert vurğulayıb ki, kişilərin pedaqoji fəaliyyətə cəlb edilməsi üçün zəruri olan əsas addımlardan biri müəllimlərə dövlət qulluqçusu statusunun verilməsi dayanır.
“Dövlət büdcəsinin vəsaiti imkan vermir ki, müəllimin əmək haqqı ciddi şəkildə artırılsın. O zaman, müəllimi müəyyən olunmuş xərclərdən azad etmək lazımdır. Yəni müəllim işıq, qaz, su kimi xərclərdən azad edilməlidir ki, aldığı az əmək haqqını sosial rifahına yönəldə bilsin.
Bu gün müəllim gözünün işığını, sağlamlığını xalqın gələcəyinə sərf edir, ona ciddi şəkildə diqqət ayırmaq lazımdır. Azı hər altı aydan bir müəllimlərin pulsuz və yüksək səviyyədə tibbi xidməti həyata keçirilməlidir. Bilirsiz, müəllimə müqəddəslərə göstərdiyimiz ehtiramı göstərməliyik, səfirlərə verilən təhlükəsizlik və toxunulmazlığı həm də müəllimə verməliyik, deputata verilən əmək haqqını müəllimə verməliyik. Cəbhəyanı ərazilərdə fəaliyyət göstərən müəllimlərin əmək haqqı şəhərdə çalışanlarla müqayisədə iki dəfə çox verilməlidir. Çünki ölkədə fəaliyyət göstərən hər bir vətəndaşı yetişdirən, formalaşdıran müəllimdir”.
Rusiyadan Azərbaycana pul köçürmələri azalır: bu gedişlə regionlarımızı nə gözləyir?
2023-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında Rusiyadan Azərbaycana fiziki şəxslər tərəfindən 829 milyon 410 min dollar vəsait göndərilib. Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) məlumatına görə, bu göstəricinin həcmi ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2.7 dəfə və ya 1 milyard 437 milyon 926 min dollar azdır. 2022-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Rusiyadan Azərbaycana fiziki şəxslər tərəfindən 2 milyard 267 milyon 336 min dollar vəsait daxil olub. Qeyd edək ki, hesabat dövründə Rusiyadan Azərbaycana fiziki şəxslər tərəfindən göndərilən pul vəsaitləri, ümumi daxilolmaların 64.8 faizini təşkil edib.
Qeyd edək ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi, eləcə də ABŞ və Qərbin Rusiyaya qarşı çoxvektorlu sanksiyaları fonunda Rusiyada sosial-iqtisadi vəziyyət pisləşib. Rusiya hökuməti inzibati yollarla qismən bunun qarşısını almağa nail olsa da, ekspertlər yaxın gələcəkdə şimal qonşumuzun dərin sosial-iqtisadi böhran dövrünə qədəm qoyacağını proqnozlaşdırırlar. Bu isə öz növbəsində Rusiya vətəndaşları ilə yanaşı, orada yaşayan miqrantlara da təsirsiz ötüşməyəcək.
Qeyri-rəsmi məlumatlara görə, bu gün Rusiyada bir neçə milyon azərbaycanlı miqrant yaşayır və əsasən ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olurlar. Xüsusən regionlardan olan soydaşlarımız Rusiyada əldə etdikləri gəlirlərdən Azərbaycandakı doğmalarına da göndərirlər. Rusiyadan Azərbaycana fiziki şəxslər tərəfindən daxil olan vəsaitlərin həcminin təxminən üç dəfə azalması milyonlarla əyalət sakinini yeganə gəlir mənbəyindən məhrum edir. Regionlarda işsizlik, faktiki olaraq istehsal müəssisələrinin olmaması vəziyyəti daha da çətinləşdirir.
Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin (AQC) sədri, iqtisadçı ekspert Vüqar Oruc AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, Rusiyada yaşayan miqrantların kütləvi şəkildə geri dönməsi ilə bağlı iddialar həqiqətə uyğun deyil: “Düzdür, Rusiyadan Azərbaycana fiziki şəxslər tərəfindən daxil olan vəsaitlərin həcmi azalıb. Azalma dinamikası ciddi səviyyədə olsa da, bunun müxtəlif səbəbləri var. Əsas səbəblərdən biri Rusiyada yaşayan soydaşlarımızın Bakıda daşınmaz əmlak alması, əldə etdikləri gəlirləri bu sahəyə investisiya etmələridir”.
“Məlumdur ki, Azərbaycanda ən etibarlı investisiya növlərindən biri paytaxtda daşınmaz əmlak əldə etməkdir. Çünki qiymətlər düşmür, artan dinamika ilə inkişaf edir. Rusiyadakı soydaşlarımız Bakıda aldığı evləri kirayə verir, Azərbaycandakı doğmaları da əsasən bu vəsaitlər hesabına dolanırlar. Daha Rusiyadan əlavə pul göndərməyə ya ehtiyac qalmır, ya da məbləğ kiçilir. Bütün bunlar da özünü daxil olan vəsaitlərin həcminin kiçilməsində göstərir, - deyə AQC sədri bildirib.
Orucun sözlərinə görə, embarqolardan sonra Rusiyadan Azərbaycana pul göndərmək də çətinləşib: “Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda ABŞ və müttəfiqləri, Qərb bloku Rusiyaya qarşı çovektorlu embarqolar tətbiq edib. Əsas sanksiyalardan biri də maliyyə sanksiyasıdır. Nəticədə Rusiya ilə bank əməliyyatları aparılması çətinləşib. Rusiyadan hər hansı digər ölkəyə vəsait çıxarmaq müşküldür. Elə Azərbaycana da. Bu amil də vəziyyətə təsir edir. Bütün bunlarla yanaşı, Rusiyada sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi də diqqətdən yayınmır və bu amilin də situasiyaya birbaşa təsiri mövcuddur”.
Mövzunu AYNA-ya şərh edən iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli Rusiyadakı azərbaycanlıların qazancının azaldığına və valyuta almaq imkanlarının zəiflədiyinə diqqət çəkib: “Əslində Azərbaycana xaricdən daxil olan vəsaitlərin azalması gözlənilən idi. Əsas pul köçürmələri Rusiyadan daxil olurdu. Səbəb də xeyli sayda soydaşımızın bu ölkədə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olması və yaşamasıdır. Şübhəsiz ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Rusiyaya qarşı hücumlar, embarqolar, beynəlxalq münasibətlər sistemindəki gərginlik orada yaşayan miqrantların da həyatına təsir göstərib. Onların da qazancları azalıb”.
“Rublun dəyərdən düşməsi isə vəziyyəti daha da çətinləşdirir. Bu səbəbdən soydaşlarımız Azərbaycanda yaşayan doğmalarına vəsait göndərməkdə çətinlik çəkirlər. Rusiyada pul köçürmələrinə tətbiq olunan qadağalar da situasiyaya təsirsiz ötüşmür. Bütün bu amillər daxil olan vəsaitlərin həcmini əhəmiyyətli sürətdə azaldıb. Belə azalma bundan sonra da davam edəcək”, - deyə müsahibimiz söyləyib.
Cəfərli təəssüflə əlavə edib ki, baş verənlər onsuz da çətin şəraitdə yaşayan regionlarımızın iqtisadiyyatına ciddi zərbə vuracaq: “Ölkəmizdə elə bölgələr var ki, orada əhalinin əksəriyyəti Rusiyada yaşayan doğmalarının vəsaitləri hesabına dolanır. Təsəvvür edin ki, bu da azalır və onları hansı aqibət gözləyir?! Rusiya bu gün elə bir vəziyyətdədir ki, orada yaşayan miqrantlar özlərini təmin etməkdə belə, çətinlik çəkirlər. Bu halda onlar Azərbaycana göndərdikləri vəsaitlərin də həcmini azaldacaqlar. Bu baxımdan Azərbaycan hökuməti hərəkətə keçməli, regionların inkişafı, yerli istehsalın artırılması istiqamətində fəaliyyətini sürətləndirməlidir”.
Müəllif: Azər Niftiyev
Dünyanın bir çox ölkələrində ictimai nəqliyyatdan istifadə edən bir qrup sərnişinlərə güzəştlər tətbiq edilir. Güzəştlər kateqoriyasında təmsil olunanlara tələbələr, müəllimlər, bir qrup dövlət işçiləri, pensionerlər, veteranlar, hətta jurnalistlər də daxildir.
Məsələn, qonşu Türkiyədə nəqliyyatda tələbələrə və şagirdlərə 60 faiz, 60-65 yaş arası insanlara 50 faiz, 65 yaşdan yuxarı təbəqə, eyni zamanda polis, əsgər və.s üçün pulsuz güzəştlər tətbiq edilir. Bundan əlavə, ictimai nəqliyyatdan daha çox istifadə edənlər üçün gündəlik, həftəlik və aylıq kartlar var. Bu kartlar vasitəsilə ay ərzində istədiyin qədər ictimai nəqliyyatdan istifadə etmək mümkündür. Qeyd edək ki, Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində, o cümlədən Polşada 10-dan artıq əhali kateqoriyasına güzəştlər tətbiq edilir.
Azərbaycanda belə bir güzəştlər nəyə görə yoxdur? Parlamentdə belə bir təklif irəli sürülübmü və ya müzakirə olunurmu? Ölkədə belə qruplar üçün hansısa başqa güzəştlər var?
Bu mövzu ilə bağlı Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafa Referans.az-a açıqlama verib.
“Bu məsələ, doğurdan da, həssas məsələdir. Məsələn, Türkiyədə təqaüddə olan şəxslərə bələdiyyə avtobusları üçün xüsusi bir vəsiqə verilir ki, onlar bu nəqliyyat vasitəsindən ödənişsiz formada istifadə edirlər. Lakin bizdə bələdiyyə fəaliyyəti sıfıra bərabərdir və buna görə də bələdiyyə avtobusu anlayışı da nəzərdə tutulmayıb. Lakin tələbələr, təqaüdçülər və s. bu kimi həssas qruplar üçün güzəştlərin edilməsi lazımlıdır. Bizdə ictimai nəqliyyat, əsasən, dövlət quruluşlarının nəzarəti altındadır, bəzi adı özəl olan qurumlar da var ki, onlar publik hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərirlər”.
Deputat qeyd edib ki, ictimai nəqliyyat sektorunun əsas hissəsi publik hüquqi şəxs kimi fəaliyyət göstərdiyinə görə həssas təbəqələrə güzəştlər edilməsində maraqlı deyillər.
“Eyni zamanda əlillər üçün ictimai nəqliyyatdan istifadə etmək böyük bir problemdir. Demək olar ki, əlil şəxslər ümumiyyətlə metrodan istifadə edə bilmirlər. Bunların heç biri Azərbaycan ictimai nəqliyyatında nəzərə alınmayıb. Parlamentdə də həssas qrupların nəqliyyatdan istifadəsinin təmini dəfələrlə müzakirəyə qaldırılıb. Lakin güzəştlər edilməsinə qaldıqda isə bələdiyyənin büdcəsi olmadığına görə, belə bir xidmətin göstərilməsi hələ ki, mümkün deyil”.
Sabunçu rayonu, Aydınbəyov küçəsinin sakini Mustafayev Elgün Vaqif oğlu tərəfindən “Hürriyyət”in redaksiyasına şikayət məktubu daxil olub. Qanunsuz olaraq işdən çıxarıldığını iddia edən şikayətçi, həm də ona pensiya verilməməsindən şikayətçidir:
“Mən, Mustafayev Elgün Vaqif oğlu, yazaraq sizdən xahiş edirəm ki, problemimi işıqlandırasınız.
Fövqəladə Hallar Nazirliyində yanğınsöndürən işləyirdim. İş vaxtı ev dağıldı, dağıntıların altında qalıb güclü xəsarət aldım. Sol ayağım qırıldı. Dərhal xəstəxanaya aparılaraq əməliyyat edildim və ayağıma implant qoyuldu. Bu səbəbdən, 4 ay xidmətə çıxa bilməmişəm.
Xəstəxanadan çıxandan sonra ayağımdakı dəmirə görə məni “yararsız” kimi xidmətdən uzaqlaşdırdılar və pensiyaya göndərdilər. 10 il pensiya aldım, amma 2 ildir pensiyamı kəsiblər. Nə işimə qayıda bilmirəm, nə də pensiyamı vermirlər.
Özüm fəhlə işləyirəm, amma yenə də ailəmə baxa bilmirəm. Səhhətim işləməyimə də mane olur. Deyirlər ki, xəstəliyin davam edir, amma pensiyamı kəsiblər. İş yerimdən deyirlər ki, sağlamlıq kağızını ver, səni işə götürək, o da əlimdə yoxdur.
Belə başa düşürəm ki, mənim kimi insanlar ancaq ölməlidir. Çünki iş vermirlər, pensiya vermirlər. Belə yaşamaq olmaz, ayağında dəmir olan insanın iş qabiliyyəti də kifayət qədər olmur. Çox təəssüf ki, bunu başa düşmürlər. Pensiya vermirsənsə, onda mənə sağlamlıq kağızı ver, gedim işləyim.
Sizdən xahiş edirəm, çarəsiz vətəndaşın şikayətini işıqlandırın”.
Jalə FAMİLQIZI
Redaksiyadan: Qarşı tərəfin mövqeyini dərc etməyə hazırıq.
Ekpert: “Təkvalideynli ailələrə verilən müavinətlər artırılmalı, həmin ailələr sosial həssas qrup kimi dövlət nəzarətinə götürməlidir”
“Pul dərdindən heç yerə gedə bilmirik, heç nə ala bilmirik. Övladımın paltosu, qalın üst geyimi yoxdur. Dəmir toplayıb satıb, ona yun paltar aldım ki, heç olmasa üşüməsin. Soyuducuma aylarla ət, ərzaq girmir. Heç işləmir, xarab olub. Bir uşaq doyunca yemək yemir, geyinmir, köhnə su keçirən ayaqqabı ilə gedir məktəbə. Deyir ki, ana ət olsaydı, dolma bişirərdin. Hönkür-hönkür ağlayıram. Ev də sökülür, tökülür baxımsızlıqdan. Tənha, xəstə anayam, kimsədən yardım yox, dövlət də kömək etmir”.
Göyçay rayonunun Ləkçıplaq kənd sakini Qumru Mahmudova belə deyir.
“Get iş tap, işlə, sənə düşmür”
Qumru Mahmudova tək oğul övladı ilə acınacaqlı, köməksiz vəziyyətdə yaşamasından şikayətçidir. Yeddi il öncə həyat yoldaşı ağır xəstəlikdən vəfat edib, elə o vaxtdan da Mahmudovlar ailəsi çıxılmaz vəziyyətə düşüb. 56 yaşlı ana 12 yaşlı oğulu ilə birgə ailə başçısını itirməyə görə verilən pensiya ilə dolanmaq məcburiyyətindədir.
Tənha ana deyir ki, 120 manatlıq pensiya da ailənin kommunal və qismən ərzaq ehtiyacını ödəyir. Susuzluq, xəstəlik və maddi vəsait yoxluğu üzündən əkinlə məşğul ola bilmir. İllərdir ki, ünvanlı sosial yardım üçün ayaq döydüyü aidiyyəti qurumlardan “xeyr, sizə düşmür, get iş tap, işlə” cavabını alır. Çarəsiz vəziyyətdə qaldığını deyən ana yaşa görə sosial müavinət üçün etdiyi müraciətə də “sizə sosial müavinət də düşmür” cavabını alıb.
Qadın deyir ki, özü də qeydiyyatda olan şəkər xəstəsidir:
“Həyat yoldaşım sağ olanda onun pensiyası və əkin-biçinlə dolanırdıq. Qardaşım da kömək edirdi. O da artıq ağır yataq xəstəsidir, kömək edə bilmir. Həyat yoldaşım öləndən sonra cəmi üç dəfə ərzaq yardımı etdilər, onu da şikayətlə kəsdilər ki, bəsindir. Bir də övladımın beş yaşından səkkiz yaşına qədər 80 manat baxım pulu verilib. Sonra kəsilib”.
“Dörd ildir ki, ünvanlı sosial yardım almaq üçün quruma ayaq döyürəm. Həyat yoldaşımın sağlığında sosial müavinətə görə müraciətimizə mənfi cavab verdilər. İndi nə sosial müavinət var, nə həyat yoldaşım. Məni süründürürlər yollarda. Deyirlər ki, “get iş tap işlə, sənə düşmür”. İş tapa bilirəmsə, işlə təminat varsa, daha sosial yardımı neyləyirəm? Kim şirinlik verir, kimin adamı var, salırlar qabağa, ünvanlı sosial yardımı ona düzəldirlər. 18 yaşına qədər ac, soyuq şəraitdə mən böyüdüm, sonra dövlət əsgər aparsın. O qurumda hər dəfə məni ağladırlar, təzyiqim, şəkərim qalxır. Deyirlər, get meyvə tərəvəz ək, sat dolan. Bu payız meyvədən 32 manat aldım, necə dolanım o pulla? Əkinə fiziki, maddi güc, su lazımdır. Bütün əkdiyim yayda yanıb, məhv olur. Həmişə əkmişəm, heyvan saxlamışam. İndi nə heyvan var saxlamağa, nə də əkinə pul, su. Özüm də şəkər, təzyiq xəstəsiyəm, onurğa sütunum zədəli, sümük əriməsi var. Günlərlə olur yataqdan ayağa qalxmıram, təzyiq qalxır, yıxılıram yerə. Gəlir yox, iş yox, heç olmasa ünvanlı sosial yardım verilsin”, – Qumru Mahmudova şikayətlənir.
“Yerimiz, doludur, səni işə götürə bilmərik”
Tənha ananın şikayəti həm də Dövlət Məşğulluq Agentliyindəndir. Deyir ki, illərdir iş və özünüməşğulluq üçün etdiyi çoxsaylı müraciətlər də nəticə verməyib. İstəyi də Ləkçıplaq kəndindəki həkim məntəqəsi və ya orta təhsil müəssəsində xadimə işidir. Rayon İcra Hakimiyyətinə iş üçün etdiyi ən son müraciəti zamanı isə qovulduğunu deyir. Üç ildir özünüməşğulluq proqramı üzrə yazılsa da, hər dəfə onu “növbən çatmayıb, iş də yoxdur”,- deyərək yola verdiklərini söyləyi:
“On ildir ki, xadimə işi istəyirəm kənd məktəbində və ya tibb məntəqəsində. Direktor Sevda Vəliyevadan neçə dəfə xahiş etsəm də, məni deyil, öz tanışlarını, yaxınlarını işə alır. Aptekə belə müraciət etdim ki, götür süpürgəçi məni. Dedi iş yoxdur. Məşğulluq İdarəsinə dəfələrlə getmişəm ki, yaşıllaşdırma işlərinə cəlb edin. Deyir ki “yerimiz, doludur, səni işə götürə bilmərik”. İki gün öncə icra hakimiyyətinə getdim, dərdimi dedim, müavin Zivər İsmayılova aqressiv şəkildə dedi ki, kəndli deyilsən, get ək-biç dolan. Bizlik deyil, işimiz yoxdur”.
“Təkrar getdim Məşğulluq İdarəsinə, onlar da dedi ki, iş yoxdur. Dedilər, Özünüməşğulluq Proqramı üzrə də hələ 75 balın var, get növbəni gözlə. Dedim məndən sonra qeydiyyata düşənlər necə aldı, necə balı çatdı? İzah etmirlər, yola verirlər. Deyirəm, onda işlə təmin edin, dolanım. Deyirlər ki, özünüməşğulluğu dayandırırıq onda, amma iş növbəsinə yazıl. Bir on il də onu gözləyək. Nə iş, nə ünvanlı sosial yardımla təmin edirlər, nə də özünüməşğulluqdan heyvanı verirlər. Bəs tənha ana necə dolansın, necə çıxış yolu tapsın? Vallah, o soyuducu boşdur, 120 manatın yarısı kommunala gedir, bir hissəsi ərzağa, bir az da dərmana. Neft, qaz ölkəsində belə vətəndaş yaşayışı olar?”, – ana deyir.
“Taleyindən, qismətindən narazı olar, bizdən yox”
Göyçay Rayon İcra Hakimiyyətinin əməkdaşı Musa Məmmədov Meydan TV-yə deyib ki, indiyədək Qumru Mahmudovaya yeddi iş təklifi ediblər. Üstəlik aqressiv şəkildə deyil, qurumdan razı halda yola salıblar:
“Vətəndaş qəbulda oldu, müraciətin dinlədik. Onun iki hektara yaxın pay torpağı, 28 sot həyətyanı sahəsi var. Pay torpağı hazırda istifadə olduğu üçün ona ünvanlı sosial yardım düşür. Sənədlərini toplayıb verməyi məsləhət gördük. Ona xadimə, cücə sexi və satıcı kimi yeddi iş siyahısı təklif etdik, ancaq qəbul etmədi. Həmçinin dedik? icra nümayəndəliyinə göstəriş verək əkinə kömək etsin, dedi ehtiyac yoxdur. O, ağıllı, ismətli xanımdır, ünsiyyətimiz yaxşı alınan vətəndaş oldu, aqressiv şəkildə onu yola salmamışıq. Taleyindən, qismətindən narazı olar, bizdən yox. Vətəndaş bizdən şikayətçi olmaqdansa, getsin özünüməşğulluqda qeydiyyata dursun, növbəsini gözləsin. Bir daha əlaqə saxlayıb, diqqət göstərərik”.
“Nə mənə yeddi iş siyahısı, nə xoş rəftar göstərilib”
Qumru Mahmudova isə deyilənləri “ağ yalan” adlandırır:
” Qəbulda olarkən nə mənə yeddi iş siyahısı, nə xoş rəftar göstərilib, nə də icra nümayəndəliyinə göstəriş veriblər. Özlərini təmizliyə çıxarmaq üçün uydurulmuş ağ yalandır”
Bəs aidiyyəti qurumlar nə deyir?
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun İctimaiyyətlə əlaqələr departamentinin müdiri Rəşad Mehdili Meydan TV-yə bildirib ki, vətəndaş yaşa və övlad sayına görə sosial müavinət ala bilməz. Ünvanlı sosial yardımı isə ya əlliliyi, ya da məşğulluğu təmin olunduğu halda almaq şansı var. Üstəlik qurumun təkvalideynli ailələrə etdiyi tək imtiyaz ailə başçısını itirməyə görə verilən müavinətdir:
Rəşad Mehdili. Foto: “vergiler.az
“Göyçay rayon sakini Mahmudova Qumru Əlisa qızının hazırda 56 yaşı var və 1 övlad anasıdır. Qanunvericiliyə görə beş və daha çox uşaq doğub, onları səkkiz yaşınadək tərbiyə etmiş qadınların yaş həddi ümumilikdə 5 il azaldılmaqla onlara yaşa görə əmək pensiyası, yaxud yaşa görə müavinət təyin olunur.
Yaşa görə pensiya hüququ yaranmadıqda – yəni tələb olunan staj və pensiya kapitalı olmadıqda, yaşa görə sosial müavinət təyin edilir.
Ünvanlı sosial yardımla bağlı məsələyə gəlincə, Qumru Mahmudova 9 aprel 2023-cü il tarixində elektron qaydada müraciət edib. Lakin Qumru Mahmudova əmək qabiliyyətli şəxs olduğu halda işləmədiyinə görə onun müraciətinə imtina verilib. Qumru Mahmudova əlilliyi olan şəxs kimi qiymətləndirilərsə və ya məşğulluğu təmin olunarsa, yenidən müraciət etdiyi halda ünvanlı sosial yardımla bağlı hüququna baxıla bilər”.
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsindən isə tənha ananın probleminin onlara aidiyyatı olmadığını dedilər, Sosial Xidmətlər Agentliyinə yönəldilməsini məsləhət gördülər.
Sosial Xidmətlər Agentliyindən, eləcə də İş və Özünüməşğulluq Proqramı üzrə Dövlət Məşğulluq Agentliyindən müraciəti araşdıracaqlarını qeyd etdilər.
“30 ildir deyirəm, əməl edən yoxdur”
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi bildirir ki, ölkə üzrə təkvalideynli ailələrin sayının statistikası yoxdur. Yalnız ailə başçısı itirməyə görə müavinət və pensiya alanların sayı min ailə üzrə 33 ailə, min nəfərə isə 56 nəfər düşür. Təkvalideynli ailələri araşdıran “Sənsiz” cəmiyyətinin rəhbəri Zemfira Rəhimova Meydan TV-yə bildirib ki, 23 il öncə apardığı statistikaya əsasən, ölkədə 100 min təkvalideynli ailələr var idisə, indi bu rəqəm artan boşanmalar və ölüm faktına görə 150 minə yaxınlaşıb. Bu göstəricinin 90 faizi tənha analar təşkil edir. Cəmiyyət rəhbəri təkvalideynli ailələrə, xüsusilə tənha analara illərdir xüsusi imtiyazların tanınmadığını, sosial – iqtisadi təminatının çox aşağı səviyyədə olduğunu bildirir.
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi
“30 ildir deyirəm, əməl edən yoxdur. İndiyə qədər məcburi köçkünlər üçün edilirdi, onların sosial həyatına dair altı bənddən ibarət Nazirlər Kabinetinin proqramı var. İndi onlar öz yurdlarına köçürülür və həmin maddələr istəyirəm təkvalideynli ailələrə, tənha analara şamil edilsin. Artıq təklifimi də vermişəm. 50 faiz də olsa, tətbiq edilsin. Dövlət bu ailələrə yardımçı olsun. Tənha analar bu cəmiyyətdə daha çox yüklənir. Tənha atalara nisbətən tənha anaların çoxu yenidən ailə qura bilmir. Tənha anaların iş təminatı, normal dolanışığı üçün bir sıra proqramlar həyata keçirilməli, qanunvericilikdə xüsusi imtiyazlar əlavə edilməlidir. Həmin ailələrin uşaqlarına təhsildə ödənişə 50 faiz güzəşt edilməlidir. Araşdırılsa, məlum olacaq ki, zərərli vərdişə aludə olan insanların çoxu diqqətdən kənarda qalan təkvalideynli ailələrin payına düşür. Oğlu hərbi xidmətdə olarkən dövlət ananın dolanışığını təmin etməlidir. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri Komitəsinin və onun regional qurumlarının üzərinə məsuliyyət düşür, ancaq əməli fəaliyyət illərdir görünmür”.
“Hökümət həm sosial mexanizmlərini, həm də biznes mühütünü inkişaf etdirməlidir”
Təkvalideynli ailələrlə bağlı əmək qanunvericilikdə müəyyən imtiyazlar var ki, bunlar da rəsmi çalışan təkvalideynli ailələrə tətbiq edilir, sosial iqtisadi rifaha təsiri yoxdur.
İqtisadçı ekspert Fərid Mehralızadə bildirir ki, həmin ailələrin sosial-iqtisadi təminatı ilə bağlı ciddi islahatlara ehtiyac var. Onun sözlərinə görə, həmin ailələrə ilkin dəstək kimi ailə başçısını itirməyə görə verilən sosial müavinət və pensiya ödənişi yaşayış minumumu səviyyəsinə qaldırılmalıdır.
“Ailə başçısı vəfat etdiyi təqdirdə pensiya alırsa, övladlarına ailə başçısı itirməsinə görə pensiya, pensiya hüququ yoxdursa, müavinət verilir. Azərbaycanda əksər insanların pensiya hüququ yoxdur, gənc yaşda vəfat edibsə, pensiya kapitalı, staj tələbi almağa bəs etmir. Belə təkvalideynli ailələr çox vaxt 120 manatlıq sosial müavinət alır. Problem də budur ki, ailə başçısını itirməyə görə təyin edilən müavinətin məbləği yaşayış minumumundan iki dəfədən azdır. Düzdür, yaşayış minumumun 270 manat olması özü də mübahisəli məsələdir, amma ən azından o qədər olmalıdır ki, insanlar minumum ehtiyaclarını ödəsinlər”.
Fərid Mehralızadənin şəxsi arxivindən
“Digər tərəfdən ünvanlı sosial yardımla bağlı çoxlu əlavə tələblər var ki, problem yaradır. Ünvanlı sosial yardımın məqsədi aztəminatlı ailələrə dəstək olmaqdırsa, bu proses çevik, obyektiv və effektiv olmalıdır. Prosesin özü düzgün qurulmayıb. Yoxsul əhalinin hamısına tətbiq olunmalıdır. Digər məsələ işsizlikdən sığorta məsələsidir. Çox az adam bundan sığortalana bilir. Özünüməşğulluq Proqramına da tələbat çoxdursa, hökumət həm sosial mexanizmlərini, həm də biznes mühitini inkişaf etdirməlidir. İş yerlərinin sayı çox olsun. İş yerləri çox olarsa, həmin insanların dövlətin yardımına ehtiyacı olmaz. İş tapıb işləyərlər. Təəssüflər ki, nə dövlətin sosial siyasət mexanizmləri əlverişlidir, nə də iqtisadiyyatı yetərli inkişaf etməyib deyə insanlar sosial problemlərlə üzləşəndə onlar üçün ağır perspektivlər yaranır”, – iqtisadçı vurğulayıb.
Fərid Mehralızadənin fikrincə, təkvalideynli ailələrin, tənha anaların sosial mexanizmi gücləndirilməlidir:
“Qeyd etdiyim pensiya yaxud müavinətlərin məbləği minumum tələbatı ödəyəcək məbləğdə olmalıdır. Bu ödənişi sadəcə uşağa deyil, onlara baxan analarına, atalarına da sosial yardımlar edilməlidir. Ünvanlı sosial yardım və Özünüməşğulluq Proqramı çevik, qiymətləndirmə düzgün şəkildə aparılmalıdır. Bu qəbildən olan həssas qrup ailələrin müraciətinə xüsusi prioritet verilməlidir”.
“Nə iş var, nə yardım, nə də elə söz deyilib”
Tənha ana Qumru Mahmudova isə deyir ki, yazı hazırlanan müddətdə aidiyyəti qurumlar tərəfindən nə onunla əlaqə saxlayan, nə də kömək etməyə çalışan olub:
“Icra hakimiyyətinə özüm zəng edib? guya mənə təklif etdikləri yeddi işlə maraqlanmaq istədim, dedilər nə iş var, nə yardım, nə də elə söz deyilib. Torpağın var, özün apar sənədlərini təqdim et, ünvanlı sosial yardım düşərsə, al”.
Mənbə:Meydan TV
Əksər hallarda işçilər belə hesab edir ki, hər hansı bir hadisə ilə əlaqədar və ya İntizam tənbehi verilməmişdən əvvəl işəgötürən t-n işçidən yazılı izahatın verilməsini tələb etdiyi halda - İzahatın verilməməsi daha doğrudur. Bu halda işçilər də belə hesab edir ki, yazılı İzahatın verilməməsi - onlara qarşı intizam tənbehinin verilməsinin qarşısını alar, onların günahsız olmasını sübut edlr və ya mübahisə olunduqda gələcəkdə qanunsuz hesab edilə bilər. Əslində isə:
1. Bu hallarda yazılı İzahatın verilməsi-Əmək Məcəlləsində nəzərdə tutulub, bu Məcəlləyə əsasən İntizam tənbehi verilməmişdən əvvəl işəgötürən-işçidən yazılı izahatın verilməsini tələb etməlidir. Əks halda bu, AR-nın Əmək Məcəlləsinin tələblərinin pozulmasıdl.
2.AR Əmək Məcəlləsinə əsasən, İşçinin yazılı izahat verməkdən imtina etməsi ona intizam tənbehi verilməsini istisna etmir.
3. Bu hallarda İzahatın verilməsi İşəgötürənin deyil,daha çox işçinin maraqlarına uyğundur.
4. İzahatda işçi zənn edilən və ya həqiqətən pozulan əmək münasibətlərində özünü yazılı olaraq müdafiə edə bilər.
5. İşçi, baş vermiş hadisədə və ya pozuntuda özünü günahsız olduğunu bildirə, sübut edə və ya əsaslandıra bilər.
6. İşçi, baş vermiş hadisə və ya pozuntunun qəsdən deyil, ehtiyatsızlıqdan baş verdiyini bildirə və əsaslandıra bilər.
7. İşçi. baş vermiş hadisə və ya pozuntunun özü tərəfindən deyil, başqa şəxs tərəfindən və ya başqa şəxslərin təqsiri üzündən baş verdiyini bildirə, əsaslandıra, sübut edə bilər
8.Yazılı İzahatda işçi, özünü müdafiə etməklə daha yüngül intizam tənbehi və ya intizam tənbehi sayılmayan xəbərdarlıq ala bilər.
9. İşçi, özünü müdafiə edərkən, şifahi şəkildə bildirə bilmədiyi və ya imkan verilmədiyi hal, fikir və əsaslandırmasını yazılı ifadə edə bilər.
10. İşçi baş vermiş hadisə ilə əlaqədar özü barəsində verilmiş Təqdimatda olan irad və əsasların qanunsuz olması barədə yazılı etiraz təqdim edə bilər.
11. İşəgötürən tərəfindən də işçinin bu barədə yazılı İzahatında olan arqumentlər də müvafiq qaydada araşdırılmalı və ya nəzərə alınmalıdır.
12. Əgər işçi yazılı İzahat verməkdən imtina edərsə, bu barədə müvafiq Akt da tərtib edilə bilər, ilkin baxışda bu həm də işçinin baş vermiş hadisədə günahkar olması kimi ehtimala da səbəb verə bilər.
Azər Quliyev.
Teref. Xocanın Blogu
Azərbaycanda kişi müəllimlərin sayı kəskin şəkildə azalıb. Azərbaycanda ümumilikdə 22 min 461 kişi, 121 min 284 qadın müəllim var.
Tribunainfo.az yazır ki, təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikrincə, həm regionlarda, həm də paytaxtda fəaliyyət göstərən kişi və qadın müəllimlər arasında kəskin fərq var:
“Bu təhlili yaş kateqoriyası və fənlər üzrə daha da genişləndirsək, ortaya çox xoş olmayan bir mənzərə çıxacaqdır.
Mütləq şəkildə kişi müəllimlərin sayını artırmaq lazımdır. Bunun şagirdlərin fərd kimi inkişafına bilavasitə təsiri var.
Kişi müəllimlərin sayının azlığı təhlükədir və təhlükəlidir”.
Təhsil eksperti Elçin Əfəndiyev isə bildirib ki, illərdi bu barədə danışırıq, amma problem həll edilməlidir:
“Fikrimcə, bu istiqamətdə naliyyət əldə etməyin yeganə həll yolu kişi müəllimlər üçün xüsusi imtiyazların tanınmasıdır. Əməkhaqqı həm kişi, həm də qadın müəllimlər üçün artmalıdır”.