"İran İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda tarazlığın dəyişməsini özünün milli təhlükəsizliyinə, eləcə də orta və uzunmüddətli perspektivdə geosiyasi və geoiqtisadi maraqlarına təhdid kimi qiymətləndirir. Buna uyğun olaraq, indiyə qədər bəzi siyasi, diplomatik və hərbi reflekslər inkişaf etdirdi".
Bizimyol.info xəbər verir ki, bunu Dr. Mehmet Koç Anadolu agentliyi üçün Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyəti, İranın niyə dəhlizin açılmasına qarşı olduğunu və Türkiyənin İranı prosesə inteqrasiyası üçün təklif etdiyi formuldan yazdığı analizdə qeyd edib. O, yazısında qeyd edib ki, İran rəsmi siyasət olaraq Qarabağın müharibə nəticəsində Azərbaycana qaytarılmasını alqışladı. Lakin Tehran bu müharibənin nəticəsidə Azərbaycanın Naxçıvanla quru əlaqəsini təmin edəcək Zəngəzur dəhlizinin açılmasının qəti əleyhinədirlər. Çünki Tehran bilir ki, bu dəhliz reallaşarsa, ikitərəfli münasibətlər kontekstində Azərbaycanın Naxçıvan ilə ərazi əlaqəsi üzərindəki imtiyazını itirəcək.

İranın geosiyasi əhəmiyyətinin azalması

Zəngəzur dəhlizinin reallaşması ilə İran nəinki yuxarıda qeyd olunan üstünlüyünü itirəcək, həm də regional səviyyədə geosiyasi əhəmiyyəti azalacaq. Türkiyə ilə şimalda və şimal-qərbdə yerləşən türk respublikaları arasında birbaşa quru əlaqəsi; Türkiyənin Asiya və Orta Asiya ilə əlaqəsini də təmin edəcəyi üçün İranın türk dünyasında geosiyasi əhəmiyyətini xeyli zəiflədəcək.

Bundan əlavə, qlobal səviyyədə Çindən Qərbə uzanacaq Şərq-Qərb dəhlizi Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə reallaşarsa, İran təkcə regional deyil, həm də qlobal miqyasda geostrateji üstünlüklərini böyük dərəcədə itirmək ehtimalı ilə üzləşir. Bu vəziyyət Tehranın 1990-cı illərdən bəri İranı mərkəzləşdirərək yaratmağa çalışdığı, lakin heç vaxt reallaşdıra bilmədiyi Şərq-Qərb dəhlizinin tamamilə boşa çıxması deməkdir.

1990-cı illərdən İran Pakistan və Hindistan üzərindən Çinə təbii qaz kəməri çəkməyə çalışıb. Layihə uzun müddət gündəmdə qaldı. Lakin Pakistan və Hindistan arasındakı mənfi rəqabət və qarşıdurma, eləcə də Çin və Hindistan arasındakı rəqabət nəticəsində o, günü-gündən reallaşmaq imkanını itirib. Eyni layihənin qərb ayağı kimi Türkiyə vasitəsilə Avropaya çatmaq cəhdi də Türkiyə ilə razılığa gələ bilmədiyi üçün uğursuzluğa düçar oldu.

Bundan əlavə, Türkmənistan və Qazaxıstanın enerji ehtiyatlarının Xəzər dənizinin dibi ilə Azərbaycana, oradan isə Türkiyə və Avropa bazarlarına nəqlini nəzərdə tutan layihələr də gündəmdədir. Bu layihələr həmçinin İranı Türkmənistan qazının Azərbaycan və Türkiyəyə nəqli marşrutundan kənarlaşdırır. Bütün bu səbəbləri nəzərə alsaq, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə Tehranın türk dünyasına təsiri xeyli azalacağından İran regionda təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi üstünlüklərini itirə bilər.

İrandakı türklər

İranda əhəmiyyətli türk əhalisi var. Tehran türk dünyasının inteqrasiya səylərinə töhfə verəcək yuxarıda qeyd olunan geosiyasi dəhlizlərin İran türklərinin gələcəkdə bu inteqrasiyanın bir parçası olmaq istəyini və tələblərini gücləndirəcəyini düşünür. Bu səbəbdən də Tehran öz ərazi bütövlüyü və orta və uzunmüddətli perspektivdə milli birlik və həmrəylikdən narahatdır. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizinin türk dünyasının inteqrasiyasına verdiyi töhfəni sırf iqtisadi baxımdan dəyərləndirməyən İran rəsmiləri istəmədən də olsa, şüuraltı narahatlıqlarını dilə gətiriblər. İranınm keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif iştirak etdiyi proqramda ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın Səudiyyə Ərəbistanına: “Bizsiz iki həftəyə gücünüzü itirəcəksiniz”, - ifadəsinə əsaslanaraq, “Biz olmasaq, iki həftəyə türkcə danışacaqsınız”, - deyə Bənzətmə edib.

Azərbaycan türkləri, türkmən türkləri və kaşkay türkləri İranın şimalında, şimal-qərbində və cənubunda səpələnmişlər. Ölkənin ikinci ən böyük etnik çoxluğu olan türklərin əhalisi bir çox türk dövlətlərinin türk əhalisindən daha çoxdur. Bu vəziyyət 100 il əvvələ qədər türk dövlətləri və sülalələri tərəfindən idarə olunan və türk dünyasının mühüm bir parçası olan İranın narahatlıqlarını canlı saxlayır. Çünki İran türkləri İkinci Dünya Müharibəsi illərində Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının (SSRİ) dəstəyi ilə müstəqil dövlət olmaq istəklərini və İslam İnqilabından sonra muxtariyyət tələblərini dilə gətiriblər. Ona görə də İran türklərinin türk dünyasının bir parçası olmaq istəyi sadəcə bir tələb deyil və şərait imkan verdiyi zaman reallaşa bilər.

İran türk əhalisi ilə yanaşı, həm də türk dünyasının son min illik tarixinin, mədəniyyətinin və sivilizasiyasının tərkib hissəsidir. Ankara İranı və İran türklərini tənlikdən kənarlaşdırmaq əvəzinə İranı bu prosesə inteqrasiya etmək üçün qazan-qazan prinsiplərinə əsaslanan 3+3 düsturunu tətbiq edərək, Tehranın yeni qazanclardan pay almasına zəmin hazırlayır. Tehranın indiyə qədər inkişaf etdirdiyi reflekslər Türkiyə və Azərbaycanın təşəbbüsü ilə bir tənliyin parçası olmaqdansa, bu tənliyi rədd edən bir anlayışa əsaslansa da, prosesi tamamilə pozmağa imkanı da məhrumdur. Çünki İranın ən yüksək səviyyədə səsləndirdiyi: “Bölgədəki mövcud siyasi sərhədlərin dəyişməsinə imkan verməyəcəyik”, -ritorikası Rusiyanın münasibətindən asılı olaraq indiyədək dayandırılmış vəziyyətdə qalıb. İranın Rusiya və Ermənistanın razılığı ilə reallaşacaq dəhlizə faktiki olaraq müdaxilə etmək şansı yoxdur. İranın “müdaxilə edəcəyik” dedikləri Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizinin keçəcəyi Kəpan şəhərini hərbi əməliyyatla nəzarətə götürməsi ehtimalına cavab olaraq ifadə olunub. Tehran 2-ci Qarabağ müharibəsi zamanı və ondan sonra Moskvanın münasibətinə dəstəkləyici mövqe nümayiş etdirməməyə çalışsa da, Rusiyanın hadisələrin gedişatına münasibətindən o qədər də məmnun deyildi. Tehranda Rusiyanın bu prosesi son ana qədər pozacağına inananlar hələ də az deyil. Ona görə də Tehran son ana qədər Moskvanın addımlarını gözləməyə davam edəcək.

Ukrayna müharibəsi səbəbindən Rusiyanın Türkiyə ilə münasibətlərinin nə dərəcədə inkişaf etdiyini bilən İran Moskvanı dəstəkləyən münasibət nümayiş etdirsə də, Kremlin Cənubi Qafqazdakı balansı İranın xeyrinə dəyişməsinə imkan verəcək müdaxilə səviyyəsinə keçməyib.

İranın Zəngəzur dəhlizinin daxili ictimai rəyi konsolidasiya etmək üçün inkişaf etdirilən Turan-NATO dəhlizi diskurusu çərçivəsində Rusiya və Çini də hədəfə aldığı iddialarının əksinə olaraq, Layihə ilə uyğun gələn dəhliz Çinin “Bir kəmər və yol” layihəsinə mühüm töhfələr verəcəyi üçün Pekinin maraqlarına da fayda verəcək. İranın Türk dünyasının Zəngəzur dəhlizi ilə əldə edəcəyi üstünlüyü gələcəkdə Çinə təzyiq etmək üçün istifadə olunacaq kozır kimi Pekinə təqdim etmək cəhdləri hələlik uğursuzluğa düçar olub.

Digər tərəfdən, Moskvanın Şimal-Cənub dəhlizini işlək vəziyyətə salmaqla Rusiyanın rolunu azaltmaq cəhdləri heç bir reaksiya ilə qarşılanmayıb. Ona görə də İranın Zəngəzur dəhlizinin qarşısına qoymağa çalışdığı regional və qlobal maneələr Tehranın arzuladığı istiqamətdə inkişaf etmir və hələlik bu məsələdə tək qaldığı üçün mümkün müdaxilə imkanlarını məhdudlaşdırır.

Nəticə etibarı ilə Zəngəzur dəhlizi təkcə 36 kilometrlik quru əlaqəsi və ya enerji resurslarının tranziti üçün marşrut deyil, həm regional, qlobal tarazlıqlara təsir etmək gücünə malik, həm də İranın daxili imkanlarına təsir etmək potensialına malik bir layihədir. Bu vəziyyət Tehranda dərin narahatlıqlara səbəb olur və Ankaranın qazan-qazan formulu ilə irəli sürdüyü 3+3 formatı İran üçün ən sərfəli variant kimi görünsə də, Tehran uduzmamaqdansa, qazanmaq məntiqi üzərində hərəkətə keçdiyi üçün bir müddət fərqli həll yolları axtarmağa davam edəcək.
Bizimyol.info

Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanın bayraq həssaslığı gündəm olub.

Bakupost.az xəbər verir ki, nazir Fidan ötən şənbə ABŞ-ın Nyu-York şəhərində keçirilən MİKTA Xarici İşlər Nazirləri Toplantısında çəkilən xatirə fotosundan sonra Türk Bayrağını yerdən götürərək mühafizəçisinə verib.

Fidanın bu addımı digər nazirlərin də diqqətini çəkib və sosial şəbəkədə gündəm olub.

Xatırladaq ki, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2013-cü ildə Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində keçirilən G20 Liderlər Zirvə toplantısında xatirə şəklinin çəkildiyi platformada Türkiyə bayrağını yerdən götürərək pencəyinin cibinə qoymuşdu.

Belə bir deyim var: “Əri döymüş arvadı it də tutdu bir yandan”. Ermənilərin Qarabağdakı 100 illik “mübarizəsi”nin iflas etdiyi bir vaxtda onları bu məsələyə sövq edən Fransa da arxalarından çəkildi. Nəticədə, ermənilər eyni vaxtda iki yerdən zərbə aldılar.

Məlum olduğu kimi erməni KİV-lərində bir neçə gün əvvəl informasiya yayıldı ki, Qarabağdan olan erməniləri Fransa qəbul etməyə hazırdır. Hətta bununla bağlı Fransanın Ermənistandakı səfirliyi gücləndirilmiş iş rejiminə keçib.

Xəbər yayılan kimi təkcə Qarabağdan yox, eləcə də Ermənistandakı ermənilər də Fransa səfirliyinə axın etdi. Bu zamansa Fransanın Ermənistandakı səfiri Olivye Dekotini meydana atılıb ölkəsinin Qarabağ ermənilərinə sığınacaq verməyə hazır olması ilə bağlı yayılan məlumatı təkzib etdi.

Bundan sonra sanki, qurbağa gölünə daş atdılar. Ermənilər məyus və çarəsiz çəkildə hadisələrin bundan sonrakı inkişafını izləmək zorunda qaldılar.
Teref.az bildirir ki, məsələ ilə bağlı fikirlərini Bizim.Media ilə bölüşən sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarovun sözlərinə görə, çoxlarına bəllidir ki, Fransanın siyasi elitası, o cümlədən Makron Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi barədə mövqeyini daxili auditoriya üzərində qurur:

“Biz dəfələrlə şahid olmuşuq ki, rəsmi Paris hansısa fikir səsləndirir. Amma bu fikirlər iddia etdikləri vasitəçi ruhuna qətiyyən uyğun gəlmir. Yəni birtərəfli, qərəzli olur.

Yəni fransızların məqsədi problemin hansısa şəkildə həllinə dəstək vermək yox, Fransadakı erməni diasporunu məmnun etməkdir. Çünki, bütün seçkilərdə ermənilər ən yaxşı maliyyəçidir. Və fransız siyasətçilər də bu maliyyə mənbələrindən bacardıqları qədər çox faydalanmaq istəyirlər. Əvəzində isə erməni diasporuna yalançı vədlər verirlər”.

Tofiq Zülfüqarov son hadisənin fransızların ermənilərə qarşı ilk dönüklüyü olmadığını bildirib:
“Birinci dəfə deyil ki, Fransa öz vədindən qaçır. Mən bir vacib məqamı xatırlatmaq istəyirəm. 100 il keçməsinə baxmayaraq indiyəcən Fransa XİN-nin və MN-nin Baş Qərargahının “erməni genosidi”nə aid sənədləri məxfi saxlanılır. Əgər bu sənədlər ortaya çıxsa, biz görə bilərik ki, Fransanın bu məsələdə real mövqeyi nədən ibarətdir.

Bir çox ermənilər bu reallığı bilir. Bilir ki, Fransanın ermənilərə qarşı münasibəti heç də həmişə səmimi olmayıb. Ona görə də Fransa səfirinin son bəyanatı yeni bir şey deyil. Fransa ənənəvi riyakarlığını davam etdirir. Bu səbəbdən, ermənilər bundan sonra dost seçəndə bir qədər fikirləşməlidirlər.

Onların bundan sonra dost seçimində səhv etmək lüksü artıq yoxdur. Zaman Ermənistanın əleyhinə işləyir. Fransa heç zaman dostluqda heç bir dövlətə, o cümlədən də Ermənistana qarşı səmimi olmayıb”.

Türkiyə Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan bu gün Naxçıvana gəlib.

O, azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevlə birlikdə İğdır-Naxçıvan Təbii Qaz Boru Xəttinin təməlqoyma mərasimində və müasirləşdirilmiş Naxçıvan Hərbi Kompleksinin açılışında iştirak edəcək, - BBC Türkcə yazıb.

Erdoğanın Azərbaycana səfərinin məhz indiyə, Qarabağda keçirilmiş "antiterror əməliyyatı"ndan sonraya təsadüf etməsinə diqqət çəkən bəzi siyasi təhlilçilərə görə, rəsmi Bakı Qarabağa nəzarəti ələ aldıqdan sonra növbəti hədəfinə - Zəngəzur layihəsinin açılmasına yönəlmək istəyir.

Amma keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov hesab edir ki, Erdoğanın Azərbaycana səfəri əvvəldən planlaşdırılıb, sadəcə, baş verən hadisələr bu səfərin əhəmiyyətini artırır.
Tofiq Zülfüqarov deyir ki, müxtəlif ölkələrin Zəngəzur dəhlizi məsələsinə marağı böyükdür və Naxçıvanın Azərbaycanın digər bölgələri ilə əlaqəsinin yaradılması vacibliyi ilə yanaşı, digər məsələlər də var: “İlk növbədə, Azərbaycanla Türkiyə arasında kommunikasiyaların möhkəmlənməsinə xidmət edəcək”.

Keçmiş nazir deyir ki, Zəngəzur dəhlizi layihəsində Orta Asiya ölkələrinin, Çinin də marağı var və ona görə də o hesab edir ki, Erdoğanın Naxışıvana bu səfəri zamanı Zəngəzur dəhizi ilə bağlı hər hansı mesajlar verilə bilər.

Tofiq Zülfüqarov Qarabağdakı hadisələrlə Zəngəzur layihəsi arasında paralellik aparmaq istəmir, deyir ki, Qarabağ Azərbaycanın daxili işi idi, Zəngəzur dəhlizi isə Azərbaycanla Ermənistan arasında mövzudur: “Bu mövzu və buna aid danışıqlar davam edəcək”.

Türkiyə Prezidentinin mətbuat xidmətinin açıqlamasına görə, Erdoğanla Əliyev görüşdə "Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri, Qarabağdakı son vəziyyət də daxil olmaqla regiona və dünyaya dair məsələləri" müzakirə edəcəklər.

Səfər ötən həftə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağdakı erməni separatçılarına qarşı başladığı və atəşkəslə bitən "antiterror tədbirləri"ndən sonra "Azərbaycana dəstək məqsədi daşıyır", - BBC Türkcə yazıb.

İki ölkə rəhbərinin Naxçıvanla Azərbaycanın digər bölgələrini quru yolla birləşdirməyi hədəfləyən Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı da mesajlar verəcəyi gözlənilir.
BBC

Ermənistanın Rusiya ilə münasibətləri korlansa, bütün Zəngəzur yenidən Azərbaycana birləşə bilər.

Modern.az xəbər verir ki, bu fikirləri Rusiya Dövlət Dumasının keçmiş deputatı, politoloq Sergey Markov səsləndirib.

“ABŞ və Fransa buna çalışır ki, Ermənistanın Rusiya ilə münasibətləri korlansın. O zaman KTMT İrəvana kömək etməyəcək, Zəngəzur vasitəsilə nəqliyyat dəhlizi olmayacaq, əksinə, bütün Zəngəzur yenidən Azərbaycana birləşəcək. SSRİ bu ərazini Ermənistana verməmişdən əvvəl də belə idi. Sizcə, təkcə Qarabağ Azərbaycanın tərkibinə daxil olacaq?”, - deyə o qeyd edib.

“Rusiya Qarabağ münaqişəsinin həllində qalib gəldi. Çünki, o, Cənubi Qafqazda indiki vəziyyətdə ölkəmizə açıq-aşkar dostluq göstərməyən Avropa İttifaqının, ABŞ-ın və digər müxtəlif xarici oyunçuların yaratdığı son dərəcə təhlükəli problem düyününü açdı”.

Bizim.Media xəbər verir ki, bunu rusiyalı jurnalist, politoloq Maksim Şevçenko deyib.

Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu xüsusi vurğulayan Şevçenko bildirib ki, problemin öz həllini tapması ilə Ermənistan heç də uduzmayıb:

“Qərb tərəfindən bu manipulyasiya ehtimalının aradan qaldırılması əla nəticədir. Erməni məsələsindən pul qazanan, özlərinə siyasi ad yaradan və regionda geosiyasi manipulyasiyalar aparmağa çalışan lobbi məğlub oldu. Ermənistan isə işğaldan əl çəkməklə qalib gəldi”.

Xaricdə fəaliyyət göstərən müxalifət mediasına qarşı hücum siyasəti yürütməliyik.

Axar.az xəbər verir ki, bunu İran mediasına müsahibəsində İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) sözçüsü Ramazan Şərif deyib.

"Media fəaliyyətlərimizi gücləndirməklə düşmənin media fəaliyyətinə qarşı çalışmalı, həm də hücuma keçməliyik",- Şərif bildirib.

Qeyd edək ki, bir neçə gün əvvəl İranın təhlükəsizlik və kəşfiyyat naziri İsmayıl Xətib xaricdə fəaliyyət göstərən müxalifət mediasını təhdid edib.

“Ermənistanın mövcud olduğu mexanizmlər faktor deyil və bu baxımdan Ermənistan özünün təhlükəsizliyi və təhlükəsizlik mexanizmlərini necə gücləndirəcəyini düşünməlidir”.

Teleqraf.com xəbər verir ki, bunu Ermənistan parlamentin hakim “Vətəndaş Müqaviləsi” fraksiyasının deputatı Sərkis Xandanyan Baş nazir Nikol Paşinyanın son bəyanatına istinadla deyib.

Baş nazir bundan əvvəl Ermənistanın yer aldığı xarici təhlükəsizlik sistemlərinin Ermənistanın təhlükəsizliyi baxımından təsirli olmadığını bildirmişdi.

“Bu, Ermənistanın xarici siyasət kursunu dəyişmək, ya KTMT-dən çıxmağa hazırlığıdırmı” sualına Xandanyan belə cavab verib:

“Bu, bizim etməli olduğumuz işlərlə bağlıdır.

KTMT və təhlükəsizlik sistemlərinə gəlincə, dəfələrlə qeyd olunub ki, bəli, Ermənistanın daxil olduğu mexanizmlər faktor deyil, bu baxımdan biz düşünməliyik ki, öz təhlükəsizliyimizi necə gücləndirək? Baş nazir bu məsələyə toxunub.

Bir çox ölkələrlə təhlükəsizlik və müdafiə sahəsi ilə bağlı danışıqlar aparılır və artıq bir neçə ölkə ilə nəticələr var. Hökumətin islahtalar gündəmində silahlı qüvvələrinin yenidən silahlandırılması məsələsi də var və bu istiqamətdə irəliləyirik”.

Xandanyan “Təhlükəsizlik alternativi yaradılıbmı və yaradılıbsa, hansı dövlətlərlə” sualını də cavablayıb:

“Hazırda konkret təhlükəsizlik sistemindən danışa bilmərik, çünki bu, mürəkkəb və uzunmüddətli prosesdir, amma əməkdaşlıq etdiyimiz ölkələrə gəlincə, Hindistanla bağlı çox danışılıb, müəyyən əlaqələr və nəticələr var. Fransa ilə əməkdaşlıq və sair”.