 |
|
|
“Zəngəzur dəhlizinin açılmasından danışırlarsa, İran üçün vacib olan regional nizamı pozmaq üçün aşkar və gizli cəhdlərin qarşısını almağın yeganə yolu milli maraqlarını qorumaq və təmin etməkdir”.
“Cebheinfo.az” xəbər verir ki, bu, İranın “Mehr” xəbər agentliyinin “İranın Zəngəzur dəhlizi boyunca yanaşması: hansı həll yolu daha yaxşıdır?” başlığı ilə dərc olunan məqaləsində deyilir.
“44 günlük Qarabağ müharibəsində Ermənistanın məğlubiyyətindən və Moskvanın vasitəçiliyi ilə Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının ərazisinin Naxçıvanla necə birləşdirilməsi ilə bağlı təkliflər yaranıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və türkiyəli həmkarı Rəcəb Tayyib Ərdoğan “Orta Dəhliz”in təməlini qoymaq və ilk dəfə olaraq türk dünyasının iki hissəsini birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasına çalışıblar.
Belə bir planın həyata keçirilməsi Rusiya və İranın milli maraqlarına praktiki olaraq ziddir. Çünki bu, iki böyük ölkənin gələcək əsas tranzit marşrutlarından kənarlaşdırılmasına gətirib çıxaracaq. Bu arada belə bir dəhlizin yaradılması İranın Avropaya çıxışını həmişəlik kəsəcək”, - deyə İran mediası yazır.
“Mehr” qeyd edir ki, bu geosiyasi riskə baxmayaraq, Vladimir Putinin Bakıya son səfərindən sonra belə görünür ki, Rusiya bu qaçılmaz riski idarə etməkdə və vahid türk dünyası üçün danışıqlar aparmağı planlaşdırmaqda səhv edib:
“Moskvanın Ermənistanın təhlükəsizliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaması, rus sülhməramlılarının Laçın dəhlizində zəif fəaliyyəti və bunun nəticəsində bu regionun sakinlərinə təzyiqlər Nikol Paşinyanı hökumətinin əvvəlki təhlükəsizlik məsələlərinə yenidən baxmağa vadar edib. O, həm də İrəvanın Rusiya, Qərb ölkələri, xüsusən də ABŞ, Fransa və Hindistanla münasibətlərinə yenidən baxmalıdır”.
“Mehr” bildirir ki, ABŞ və Ermənistanın “Qartal 2023” adlı birgə hərbi təlimləri, İrəvanla Parisin müdafiə sahəsində əməkdaşlığı, İrəvanın Moskva ilə hərbi əlaqələrinin 86% azalması ermənilərin öz müttəfiqinə keçmişdəki kimi etibar etmədiyini göstərir:
“Bundan başqa, ermənilər sanki bütün yumurtalarını bir səbətə qoymur, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qorumaq üçün müttəfiq dairələrini genişləndirirlər. Paşinyanın Qərblə bağlı siyasətinə cavab olaraq yerli Rusiya KİV-ləri öz həmvətənlərinə çatdırmağa çalışırlar ki, Ermənistan Ukraynanın iziylə gedir və buna görə də istər-istəməz ukraynalılarla eyni aqibəti yaşayacaq.
Bəzi müşahidəçilər iddia edirlər ki, İrəvanın Qərb ölkələri ilə əlaqələrini sürətlə genişləndirdiyini nəzərə alaraq, ruslar türkləri və Ərdoğanın Cənubi Qafqazla bağlı gələcək planlarını cilovlamaq üçün zəmin yaratmağa cəhd edirlər. Buna görə də Zəngəzur dəhlizinin yaradılmasına razılıq verərək qabaqlayıcı addımlar atmaq niyyətindədirlər”.
İran mediası qeyd edir ki, Putinin Bakıya səfərindən sonra Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov “Birinci Kanal”-a müsahibəsində Azərbaycan Respublikası-Ermənistan-Naxçıvan arasında kommunikasiyaya qoyulan əngəlin aradan qaldırılmasını tələb edib:
“Maraqlıdır ki, Lavrovun Paşinyana qarşı ittihamlar səsləndirməsi və Ermənistan liderlərinin 2020-ci il sülh sazişinin 9-cu bəndinin həyata keçirilməsinə mane olduğunu deməsi diqqət çəkir. Bu yaxınlarda Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova da ölkəsinin Zəngəzur dəhlizinin inşasında israrlı olduğunu təkrarladı.
Bu cür bəyanatlar İran Xarici İşlər Nazirliyinin Avrasiya Departamentinin rəhbəri Müctəba Dəmirçili Rusiya səfirinə zəng edərək İranın Cənubi Qafqaz regionunun sərhədlərində istənilən coğrafi dəyişikliyi rədd etdiyini bir daha xatırlatmağa vadar edib. Eyni zamanda, İranın Moskvadakı səfiri Kazım Cəlali də Kremlə kəskin etirazını bildirib.
Üstəlik, Rusiya tərəfinə başa salmaq lazımdır ki, köhnə NATO müttəfiqinə Qərbin sanksiyalarından yan keçməsinə etibar etmək olmaz və türklər tezliklə Moskvanın yolunu kəsəcəklər”.
“NATO Turan dəhlizi”
Müəlliflər bildirirlər ki, əgər bu baş verərsə, o zaman Rusiya bu planın həyata keçirilməsinə mane olmaq üçün bahalı hərbi vasitələrdən istifadəyə məcbur ola bilər:
“İran və Rusiya strateji sazişin bağlanmasına yaxınlaşdıqca, Rusiya rəsmilərinin bu cür bəyanatları iki ölkənin maraqlarına ziddir. Belə bir sazişin imzalanması və həyata keçirilməsi perspektivini təhlükə altına qoya bilər. Son üç ildə Rusiya hökuməti və hərbçiləri Kiyevi cəzalandırmaq yolu ilə NATO-nun genişlənməsinin qarşısını almağa çalışaraq diqqətlərini Ukrayna cəbhəsinə yönəldiblər.
Bütün bu dövr ərzində İran İslam Respublikası beynəlxalq arenada “revizionist” subyekt kimi Qərbin şimal sərhədlərində olmasına qarşı çıxıb.
O, dəfələrlə “NATO Turan dəhlizi”nin yaradılmasına qarşı çıxıb və çoxsaylı hərbi təlimlər keçirməklə Azərbaycan tərəfinə siqnal göndərib. Bildirib ki, İranla Ermənistan arasında sərhəd dəyişsə, Tehran bütün gücü ilə öz milli maraqlarını müdafiə edəcək. İndi belə bir şəraitdə, regionda Tehran və Təl-Əviv arasında gərginliyin artdığı bir vaxtda görünən odur ki, regional və trans-regional aktorlar vəziyyətdən sui-istifadə edərək bu regionda beynəlxalq sərhədləri dəyişmək niyyətindədirlər”.
Yazıda xatırladılr ki, Cənubi Qafqazdakı aktyorlara İran İslam Respublikasının bir neçə fərqli cəbhədə fəaliyyət göstərmək iqtidarında olduğunu xatırlatmaq lazım gələ bilər:
“Lazım gələrsə, regional sülh və təhlükəsizliyin qorunması üçün lazımi tədbirlər görəcək. İki il əvvəl İran, Rusiya və Türkiyə prezidentləri Tehranda görüşəndə İslam İnqilabının Rəhbəri Ayətullah Xameneyi Cənubi Qafqaz regionunda Ermənistan və Azərbaycan Respublikası arasında mövcud gərginliyə diqqət çəkərək, hər hansı bir dəyişikliyə qarşı olduğunu açıq şəkildə bildirib. Ayətullah Seyid Əli Xameneyi ciddi xəbərdarlıq edib ki, Moskva və Ankara Cənubi Qafqaz regionunda istənilən dəhlizin Tehranın üç qırmızı xəttinə uyğun olmasının vacibliyini bildirib.
Birincisi, Ermənistanın Sünik bölgəsindəki Zəngəzur dəhlizinə Ermənistan silahlı qüvvələri nəzarət etməli və orada beynəlxalq sərhədlər daxilində heç bir dəyişiklik olmamalıdır.
İkincisi, istənilən dəhlizdə Tehranın maraqları nəzərə alınmalıdır.
Nəhayət, üçüncüsü, yəni qırmızı xətt odur ki, İran ABŞ-yə, İsrailə və ya NATO-ya dəhliz qurmaq bəhanəsi ilə onun şimal sərhədlərinə yaxınlaşmasına icazə verməyəcək”.
Tehran hansı siyasəti yeridir?
Məqalədə İranın yüksək rütbəli məmurlarının son bir neçə ildə tutduğu mövqeyə nəzər salınıb:
“Onlar öz siyasətlərində birlik və yekdil rəyi qoruyub, əvvəlki mövqelərindən kənara çıxmayıblar. İran rəsmiləri Rusiya, Ermənistan, Azərbaycan və Türkiyə hakimiyyət orqanları ilə müxtəlif danışıqlar zamanı dəfələrlə bəyan ediblər ki, İran və Ermənistan arasında sərhəd əlaqəsi ölkənin geosiyasi üstünlüklərindən biri və Gürcüstana, Qara dənizə və Avropa gedən yol kimi həyati əhəmiyyət kəsb edir”.
“Mehr” yazır ki, bu strateji mövqe İran üçün çox vacibdir:
“Digər ölkələrin daxilində və ya xaricində hər hansı dəyişiklik İranın yanaşmasına heç bir təsir göstərmir. Başqa sözlə, İran regional və qeyri-regional güclər arasında siyasi rəqabətin xarakterindən, İrəvanın daxili siyasətdəki mövqeyindən asılı olmayaraq, geosiyasi dəyişikliklərin qarşısının alınması yanaşmasına sadiqdir. O, mövcud nizamın dəyişdirilməsinə imkan vermir.
Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı fikir ayrılıqlarından asılı olmayaraq, İran bu işin mühüm iştirakçılarının hər biri ilə, yəni Rusiya, Türkiyə, Ermənistan və Azərbaycanla münasibətlərini davam etdirməyə sadiqdir.
İranın strategiyası regional nizamı pozmaq üçün aşkar və gizli cəhdlərə qarşı çıxaraq öz milli və tarixi maraqlarını qorumaqdır”.
Yazıda bildirilir ki, istənilən halda heç kim ranın milli maraqlarını qorumaq istəyinə heç bir şəkildə təsir göstərə bilməz:
“İranın qırmızı xətlərinə əməl edilməməsi ölkənin xarici siyasətində ciddi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Müvafiq olaraq, Rusiyaya tövsiyə olunur ki, Zəngəzur dəhlizinin formalaşdırılmasına və regionda Bakı-Ankara planına tələsik razılıq vermək əvəzinə, “3+3” (İran, Türkiyə və Rusiya+ Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan) və gərginlik və təhlükəsizlik böhranı olan sərhəd zonalarında dünya və dostluq sərhədlərinin çevrilməsinin qarşısını alsın.
Ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazda dəhlizlərin yaradılması o zaman reallığa çevrilə bilər ki, bütün iştirakçıların maraqları və təhlükəsizlik mülahizələri nəzərə alınsın. O zaman Qərb dövlətləri müxtəlif bəhanələrlə qonşu dövlətlər arasında münasibətləri poza bilməyəcəklər”