 |
|
|
Tahtacılar, Oğuz Türklerinin Türkmen boylarından gelen, Alevi-Bektaşi inanç sistemine bağlı bir topluluktur. Adlarını, orman işçiliği ve özellikle ağaçla (tahta) olan ilişkilerinden almışlardır. Osmanlı döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar “tahta işiyle” uğraştıkları için bu isimle anılmışlardır. Göçebe ve yarı göçebe bir yaşam sürmeleri, onların tarih boyunca geniş bir coğrafyaya yayılmalarına neden olmuştur.
Göç Yolu: Toroslardan Kazdağlarına
Tahtacıların göç yolları, özellikle yaz aylarında yaylaklara çıkma, kış aylarında ise kışlaklara inme şeklinde, mevsimsel bir düzen içinde gerçekleşmiştir. Göç yolları genellikle Toros Dağları’nın içlerinden başlayarak Ege ve Marmara’ya kadar uzanmıştır. Mersin, bu göç yollarının en önemli başlangıç noktalarından biri olmuştur.
Mersin’den yola çıkan Tahtacı kafileleri sırasıyla Adana, Osmaniye, Kahramanmaraş, Konya, Afyon, Uşak, Manisa gibi güzergâhlardan geçerek Balıkesir’e kadar ulaşmışlardır. Bu hareketlilik sadece bir yaşam biçimi değil, aynı zamanda Tahtacıların kültürel dokusunu da şekillendiren bir unsurdur.
Balıkesir’de Tahtacı Yerleşimleri
Balıkesir’e ulaştıklarında, özellikle Kazdağları’nın eteklerinde bulunan ormanlık ve dağlık bölgeler Tahtacılar için hem ekonomik hem de manevi açıdan uygun alanlar olmuştur. Edremit ilçesine bağlı Doyran Köyü, bu yerleşimlerden biridir. Doyran ve çevresinde yaşayan Tahtacılar, yüzyıllardır Hacı Emirli ve Yanyatır ocaklarına bağlı bir inanç yapısıyla yaşamlarını sürdürmektedir.
Kazdağları bölgesine yerleşmeleri, Osmanlı döneminde özellikle Fatih Sultan Mehmet zamanında gemi yapımı için kereste ihtiyacının artmasıyla hız kazanmıştır. Devlet, bu uzman topluluğu stratejik bölgelerde iskân ederek hem üretim gücünden faydalanmış hem de onları yerleşik hayata teşvik etmiştir.
İnanç ve Kültür Yapısı
Tahtacılar, Alevi-Bektaşi geleneği çerçevesinde ocak sistemiyle örgütlenmişlerdir. Her ailenin bağlı olduğu bir "ocak" vardır ve bu ocaklar, dini rehberlik kadar sosyal dayanışma açısından da önemli rol oynar. Dede–talip ilişkisi kutsaldır. Cem törenleri, semahlar, nefesler ve musahiplik gibi inançsal ritüeller göç yollarında da taşınmış, yeni yerleşim yerlerine kültürel izler olarak kazınmıştır.
Bugün Tahtacılar
Günümüzde Tahtacıların büyük kısmı yerleşik düzene geçmiş olsa da, geçmişten gelen göç yolları ve o yollar boyunca kurdukları ilişkiler hâlâ hafızalarda ve ritüellerde yaşamaktadır. Mersin'den Balıkesir'e uzanan bu yol, sadece bir göç güzergâhı değil, aynı zamanda bir kültür, bir inanç ve bir kimlik yolculuğudur.
Mehmet Özgür Ersan Abdal Özgür Derviş
Kaynakça
1. YolPedia. “Tahtacılar.” https://yolpedia.eu/tahtacilar
(Göç yolları, ocak yapısı, kültürel ve inançsal bilgiler)
2. Küçük, Hüseyin. Kazdağları’nda Bir Tahtacı Köyü: Doyran - Ritüel ve İnanç Pratikleri.
[PDF Belgesi, Yolpedia.eu, 2021]
3. Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı ve Aleviliğin Tarihsel Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
4. Bozkurt, Mahmut. Alevilikte Ocak Sistemi ve İnanç Yapısı. Ankara: Alevi Bektaşi Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2015.
5. Eröz, Mehmet. Türkiye'de Alevîlik ve Bektaşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
6. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Araştırmaları Dergisi. “Tahtacı Türkmenlerinin Sosyo-Kültürel Yapısı Üzerine Bir İnceleme.” Cilt 11, Sayı 2, 2005.
7. TÜBİTAK – Türk Kültür Atlası Projesi. “Göçebe Yaşam Biçimleri ve Tahtacılar.”
(Belgesel & saha çalışmaları)