Biz ki Melik-i Turan, Emir-i Türkistan'ız, biz ki Türk oğlu Türk'üz; biz ki milletlerin en kadimi ve en ulu'su Türk'ün başbuğuyuz!
Emir Timur
***
Timur Devleti, Timur Han tarafından 1370 yılında tarih sahnesine çıkan ve kısa süre içerisinde Delhi’den Bursa’ya kadar uzanan geniş coğrafyayı hakimiyet altına alan, Timur Han’ın ölümü üzerine parçalanıp yıkılan büyük bir Türk Devleti olarak tarih sahnesinde yer alır.
***
Timur İmparatorluğu Tarihi
Timur İmparatorluğu, Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşahlar yıkılmasından sonra Türklerin Türkistan’da kurduğu en büyük devlet olmuş ve İslam mimarisinin geliştiği bu dönemde en parlak zamanını yaşamıştır. Bu imparatorluk sayesinde Çağatay Türkçesi yüksek bir kültür dili olarak Kırım, Kazan, Azerbaycan ve Türkistan’da tanınmıştır. İmparator Timur dinin, sanat ve ilmin koruyucusu olarak Türk dilinin, sanat ve kültürünün Fars kültürü baskısı altında kaybolmasını önlemiştir. Onun döneminde özellikle Türk edebiyatı önemli gelişmeler göstererek sanat, bilim ve edebiyat dünyasında adeta Rönesans yaşanmıştır.
Timur Devleti (Timurlular) Kuruluşu
Timur Han, Horasan merkezli kurduğu hakimiyetini kısa bir zaman içinde teşkilatlandırarak tam anlamı ile bağımsız ve güçlü bir devlet olan Timur Devleti’ni 1370 yılında kurmuştur. Timur Han, Maveraünnehir’e hakim olan Moğolların bölgeyi uzaktan valiler ve emirler aracılığı ile idare etmesinden yararlanarak adımlarını atmıştır. Bu bölgede bulunan otorite boşluğu, Türk-Moğol kabilelerinin Timur Han’a bağlılıklarını ilan etmesine neden olmuştur. Çağatay imparatorluğu güç kaybetmiş, Horasan e Maveraünnehir’de güç Timur Devleti’ne geçmiştir.
Timur Devleti Kurucusu
Timur Devleti’nin kurucusu Timur Han, 1336 yılında Semerkand yakınlarında bulunan Keş şehrinde dünyaya gelmiştir. Bu bölge, 1300’lü yıllarda Moğol hakimiyeti altındaydı. Bölgesel yönetimler ile yönetilen Maveraünnehir ve Semerkand eşrafı, yerel Türk Halkı ve Moğolların bir arada yaşadığı ve kaynaştığı bir sosyal yapıya haizdi. Tarihte aksak yürümesi nedeni ile adı Aksak Timur olarak da anılan bu güçlü hükümdar, Barlas Boyuna mensup Moğol kökenli bir Türk Hükümdarıdır. Timur han da kendisini Türk olarak kabul etmiş ve her zaman Türklüğü ile övünmüştür.
***
Timur Devleti Hükümdarları
- Timur Devleti’nin kurucusu ve ilk hükümdarı Timur Han’dır.
- Halil Sultan Bin Miranşah: Timur Han’ın büyük oğlu Miranşah’ın oğludur. 1405-1409 yılları arasında Timur Sultanı olarak hüküm sürmüştür.
- Abdullah Mirza: Timur Devleti’nin kısa zaman idarede bulunan hükümdarlarından biridir. İran, Afganistan, Pakistan topraklarını yönetmiştir. 1410 yılı sonrasından başlayarak 1451 yılının haziran ayına kadar yönetimde söz sahibi olmuştur.
- Şahruh Mirza: Timur İmparatorluğu’nun üçüncü hükümdarıdır.
- Uluğ Bey: Timur İmparatorluğu’nun dördüncü hükümdarıdır. Aynı zamanda ünlü bir astronomi ve matematik bilginidir.
- Ebu Said Mirza: 1451-1469 yılları arasında hükümdarlık yapmıştır.
- Hüseyin Baykara: Timur İmparatorluğu hükümdarı olup aynı zamanda şairdir.
- Bediüzzaman Mirza: Son Timur Devleti Hükümdarıdır. Herat’ta Timur Devleti Hükümdarı olan Hüseyin Baykara’nın oğludur.
***
Timur Devleti Sınırları
Timur Devleti’nin sınırları, İtil (Volga) nehrinden Hindistan’daki Ganj nehrine; Tanrı Dağlarından İzmir ve Şam’a kadar uzanmıştır. Harezm, Turfan, Irak, Güney Anadolu, Altın Ordu hanlığı, Delhi Sultanlığı, Suriye ve 1402 yılında Ankara Savaşı ile Osmanlı Devleti’ni kendi emri altına alarak topraklarını imparatorluğu süresince genişletmeye devam etmiştir.
Timur Devleti Yıkılışı
Hüseyin Baykara’nın ölümü üzerine yerine Büyük oğlu Bediüzzaman geçmiştir. Kardeşi Babür ile gücünü birleştirmiş ve Özbek seferini gerçekleştirmek istemiştir. Başarılı olamamıştır. Bunun üzerine Özbekler, Herat’ı işgal etmişlerdir. Bediüzzaman ve Babür ordularını dağıtmış ve 1507 yılında yenilgiyi kabul etmiştir. Timur Devleti’nin yıkılması ile egemenlik alanlarını sahiplenen Özbekler, zamanla bölgenin tek hakimi haline gelmiştir.