Bir aydan bir qədər əvvəl Ermənistan mətbuatı Sidney Robertson Kouellin (Cowell, Sidney Robertson, 1903-1995) kolleksiyasından “Erivan bachem arer” adlı mahnının hələ 1939-cu ildə ABŞ Konqres Kitabxanasında qeydiyyatdan keçdiyini xəbər vermişdi. Məlumatda qeyd olunurdu ki, azərbaycanlıların “Sarı gəlin” kimi tanıdığı mahnı 1939-cu il aprelin 16-da Türkiyədən gələn ermənilərin sığındıqları Amerikanın Fresno şəhərində (Kaliforniya ştatı) Sidney Robertson Kouell tərəfindən lentə alınıb. Mahnının özünü həvəskar vokalist və Fresno otelinin aşpazı Ruben Baboyan ifa edib. O, anasının ona oxuduğu uşaqlıqdan tanış mahnıları oxuyurdu.
“Erivan bachem arer” adlı mahnı ABŞ Konqres Kitabxanasında erməni mahnısı kimi qeyd olunub. Və 1939-cu ildə lentə alındığı üçün erməni təbliğatı bu faktdan “dəmir arqument” kimi istifadə edərək, “Sarı gəlin” mahnısının Azərbaycan mahnısı olmadığını sübut edir. Eyni zamanda, erməni təbliğatı Ruben Baboyanın heç vaxt Azərbaycanda olmadığını və ömründə azərbaycanlılarla görüşmədiyini, ailəsinin Vandan gəldiyini, orada əslən azərbaycanlı olmadığını iddia edir. Və bu səbəbdən onun tərəfindən mahnının azərbaycanlılardan plagiat olması istisna olunur.
Gördüyümüz kimi, “Sarı gəlin”in erməni mahnısı olduğunu “sübut etmək” üçün çox mürəkkəb yol seçilib. Baxmayaraq ki, erməni təbliğatına “Sarı gəlin”in Azərbaycan mahnısı olduğunu sübut etmək çox asandır. “Sarı gəlin” mahnısının nota yazılmasının ən qədim nümunəsi daha çox Komitas kimi tanınan erməni musiqişünası və folklorşünası Soqomon Soqomonyana məxsusdur. Bu nota Komitasın əlində hazırlanıb və aşağıdakı kimi imzalanıb: “1913. İrəvan əyalətinin Sürməli uezdi”.
Bu fakt “Komitas. Cild 12. Mahnı 276" kitabında qeyd edilib. Dəqiq desək, Komitas 1913-cü il iyulun 27-də Sürməli uezdinin Evçilər kəndində mahnının nota yazır. Kəndin adı Azərbaycan adıdır və 1947-ci ildə Arazap adlandırılana qədər belə olub. Məntiqli sual yaranır: Komitas azərbaycanlıların yaşadığı kənddə erməni xalq mahnısını necə eşidə bilərdi?
19-20-ci əsrlərin Qafqaz tədqiqatçıları qeyd ediblər ki, ermənilərin öz milli musiqisi və musiqi ənənələri, hətta musiqi alətləri belə, yoxdur. Bunu hətta ermənilərin özləri də etiraf ediblər. Məsələn, etnoqraf Liparit Nazaryants 1901-ci ildə çap etdirdiyi “İrəvan quberniyasının ermənilərinin toy mərasimləri və adətləri” adlı məqaləsində qeyd edir ki, bu bölgədəki ermənilərin toylarında “mahnılar daha çox tatar (azərbaycanca - red.) dilində və bəzən kürdcə oxunur. Nazaryants öz məqaləsində gənc oğlan və qızların məşhur Azərbaycan rəqsi “Yallı”nı ifa edərkən oxuduqları bu toy mahnılarından birinin Azərbaycan sözlərini də misal gətirir.
Yeri gəlmişkən, Ruben Baboyanın ifasında səsyazmada Azərbaycan sözlərindən də istifadə olunub - “neynim aman”, “sarı gəlin”, “sarı maral”, “tərlan”, “sarı ceyran” və s. Deməli, bəlkə də, Baboyan ömründə azərbaycanlılarla görüşməyib, amma Azərbaycan sözlərini çox gözəl bilirdi.
Bundan əlavə, “Sarı gəlin” mahnısında formalaşma daxilində digər bölmələrə keçidlər kimi yalnız Azərbaycan mahnı və rəqslərinə xas olan texnikadan istifadə olunur. Məhz bir çox başqa nümunələrə xas olan bu inkişaf üsulu bu mahnı ilə bağlı Azərbaycan xalq musiqisinə xas olan arqumentləri təsdiqləyir. “Sarı gəlin” mahnısındakı “Neylim-neylim” xor ifası sözlərinin mənası hər bir azərbaycanlıya aydındır, lakin erməni plagiatları buna heç bir izahat verə bilmirlər.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Baboyanın ifa etdiyi mahnının lent yazısında “Sarı gəlin” adından istifadə olunur, baxmayaraq ki, erməni plagiatları onun “Sarı Axçık” (“Dağdan gələn qız”) adlandığını iddia edirlər. Yeri gəlmişkən, “World Wide Web”-də axtarış apararkən ermənilərin özlərinin bu mahnını Azərbaycan dilində ifa etmələri ilə bağlı çoxlu hallara rast gəlmək olar. Amma ən diqqət çəkəni odur ki, plagiatçılar hətta təsirli sübutların təzyiqi altında belə, oğurluq faktını etiraf etmirlər...
Müəllif: Asif Aydınlı - AYANA.az