 |
|
|
Bu mövsümdə pomidorun bahalaşmasına səbəb nədir?
Bu yaz bazarlarda qiymətlər hətta təcrübəli alıcıları da təəccübləndirir. Tərəvəz və meyvələr xüsusilə baha təklif olunur, pomidorun və şirin bibərin qiymət etiketləri vətəndaşları heyrətləndirir. Lakin yazın son ayında piştaxtalarda olan meyvə-tərəvəz çeşidinin qiyməti bir qədər azaldı, pomidor yarıbayarı düşdü, lakin bu qiymət də adi alıcı üçün əlçatmazdır.
Yay ənənəvi olaraq meyvə-tərəvəz bolluğu mövsümü hesab olunduğundan indi əhali qiymətlərin düşəcəyini gözləyir. Amma yerli bazara tətbiq olunduqda bu tərif ildən-ilə yerli reallıqlardan daha çox kənara çıxır. Yerli məhsulların istehsalı amansız şəkildə azalır və idxalın kəmiyyəti və dəyəri bu seqmentdə inhisarlar tərəfindən məharətlə və mənfəətlə dominantlıq edir. Ona görə də qonşu ölkələrdən meyvə-tərəvəzin idxalına qoyulan məhdudiyyətlər yeni qiymət artımı dalğası qorxusunu artırdığından alıcıları stresə salır.
Türkmənistan Azərbaycana ən böyük pomidor tədarükçüsüdür, lakin yayın sonunda bu ölkədən idxal edilən məhsul Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) yoxlamasından keçə bilməyib. Agentlik türkmən pomidorlarında təhlükəli qəhvəyi qırış virusu (ToBRFV) aşkar edib.
AQTA-dan bildirilib ki, məhsulun zay partiyalarının gömrük ərazisindən kənara çıxarılması və ya məhv edilməsi barədə qərar qəbul edilib, ardınca qonşu respublikadan idxalına müvəqqəti qadağa qoyulub. Bunun bazara və qiymətlərə necə təsir edəcəyi açıqlanmır.
Bununla belə, türkmən tərəvəzlərinin idxalının miqyası öz sözünü deyir. Məsələn, ötən il yerli məhsulun ixrac üçün xaricə axını fonunda türkmən pomidorunun kütləvi idxalı daxili bazarı doldurdu. Oradan alınan meyvələrin topdansatış qiyməti 95 qəpik olsa da, paytaxt bazarlarında kiloqramı 1,5-3 manat arasında dəyişir.
Eyni zamanda yerli ekspertlər kütləvi ixracın daha sərfəli xarici qiymətlər olduğunu iddia edirlər. İqtisadçı ekspert Xalid Kərimlinin qeyd etdiyi kimi, sahibkar ixracdan daha çox qazanırsa, o, ölkədə satış etmir, xaricə satır. Bütün bunlar, artıq formalaşmış kədərli ənənəyə görə, istehsalın azalması fonunda baş verir.
İqtisadçı ekspert Razi Abasbəyli AYNA.AZ-a açıqlamasında bildirib ki, istixanaların azalması onların məhsulunun miqdarına təsir edib: “Nəticədə xaricdən gətirilən tərəvəzlər praktiki olaraq yerli tərəvəzləri əvəz edib. Onun sözlərinə görə, təkcə ötən il istixana pomidorlarının istehsalı 16,4 faiz, tədarük isə 224,9 min ton azalıb ki, bu da təkcə kəmiyyətin azalması ilə deyil, həm də istixana təsərrüfatlarının ümumi sahəsinin azalması ilə əlaqədardır. Bu, hər yerdə baş verir. Demək olar ki, danışdığım bütün istixana sahibləri belə deyirlər: ya pulsuz, oğurlanmış qazdan istifadə etməlisən, yəni belə bir imkanın olmalıdır, ya da Azərbaycandakı istixananı bağlamalı və hasilatı qonşu Dağıstana köçürməlisən”.
Doğrudan da, cəmi dörd il ərzində Şəmkir rayonunda pomidor təsərrüfatlarının sayı iki dəfə azalıb. Səbəb maya dəyərinin və xərclərin artmasıdır. Rəsmi statistikaya görə, 2023-cü ildə l ölkədən 141,081 min ton, ötən il isə 145,6 min ton pomidor ixrac edilib. Kənd Təsərrüfatı Sığorta Fondunun məlumatına görə, ötən il daxili tədarük 328 min 131 ton təşkil edib.
“Daxili bazarda pomidorun kiloqramı 2,50-3 manat olduğu halda, yerli məhsullar Rusiyaya ixrac olunur. Nəticədə bazarlarımız boşdur və buraya İran, Türkiyə və Gürcüstandan gətirilən geni dəyişdirilmiş pomidorlarla doludur”, - deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb.
Bütün bunlar ölkəni dönməz şəkildə ərzaq idxalından asılı vəziyyətə salır. Son illər kəskin şəkildə artan idxal mövzusuna toxunan deputat, ekspert Vüqar Bayramov dan bu tendensiyanın arzuolunmazlığını qeyd edir. Onun sözlərinə görə, bu ilin ilk iki ayında ölkənin ticarət dövriyyəsinin strukturunda idxal hətta ixracı üstələyib ki, bu da xarici ticarət balansına mənfi təsir edib. Statistikanın göstərdiyi kimi, bu mənfi tendensiya daha çox ərzaq məhsullarının idxalı ilə bağlıdır ki, bu da arzuolunmazdır, çünki bu, valyuta daxilolmalarının xaricə axmasına gətirib çıxarır və dollara tələbatı artırır.
Müəllif: Emma Rzayeva
ayna.az