 |
|
|
Niyə qiymətlər artır, payımız isə azalır?
İnflyasiya guya iqtisadi xəbərlərdə işlənən sözdür, amma əslində hər gün mətbəximizə “qonaq” gəlir. O, özünü supermarketdəki qəbzdə, kiçilmiş şokolad plitkasında, əvvəllər bir həftə bəs edən nəyinsə indi üç günə çatmamasında göstərir. Bu, hansısa abstrakt anlayış deyil – bu, bizi daha ucuz yağ almağa, payımızı isə bir az da nazik doğramağa vadar edən səbəbdir.
İnflyasiya – eyni pula daha az almaq deməkdir. Bəzən isə bu sözün əsl mənasında belə olur: qablaşdırma eynidir, içində isə əvvəlkindən 50 qram az. Buna “qramın azaldılması” deyilir və bu da inflyasiyanın bir hissəsidir – sadəcə, gizli formada.
Bəs inflyasiya haradan yaranır?
Tələsmədən izah edək:
Benzin bahalaşıb – malların daşınması da baha başa gəlir.
Elektrik enerjisinin qiyməti qalxıb – məhsul istehsal etmək çətin və daha xərcli olub.
İdxal bahalaşıb – çünki valyuta məzənnəsi dəyişib, bizdə isə çoxlu sayda idxal məhsulu var.
İnsanlar daha çox xərcləməyə başlayıb – mağazalar bunu hiss edib və... qiymətləri qaldırıb.
Bu, həyatda necə görünür?
Əvvəl 5 manata aldığımız kolbasa indi 5.50-dir. Dadı isə elə bil içinə hava vurublar.
Bərbəriniz “hər şey bahalaşıb” deyərək, əlavə 2 manat alır.
Sevdiyin dönər isə bir az da kiçilib – kağızı eyni qalıb, içi azalıb.
Bax, bu inflyasiyadır. Bəzən sürətli, bəzən yavaş olur. Amma bütün hallarda, ay ərzində büdcəmizi azaldır. Əvvəl önəmsiz görünən xırda şeylər ayın sonunda rəqəmlərdə ciddi fərq yaradır.
Bəs nə etməli?
İnflyasiyanı tam dayandırmaq mümkün deyil. Amma ona uduzmamaq olar:
Qiymətləri müqayisə edin. Harada ucuzdursa, oradan alın.
Endirimləri izləyin, amma marketinq oyunlarına aldanmayın.
İmkan varsa – az-az da olsa, mütəmadi pul yığın.
Çəkinmədən satıcıdan soruşun: “Niyə bahalaşıb?” – satıcılar bəzən düzünü deyirlər və fərqin haradan yarandığı aydın olur.
Yekun əvəzi:
İnflyasiya təkcə iqtisadiyyatla bağlı deyil. Bu, bizim axşam yeməyimiz, kommunal xərclərimiz və gündəlik alış-verişimizdir. Pulun başına nə gəldiyini anlamaq üçün iqtisadçı olmağa ehtiyac yoxdur. Yetər ki, diqqətli və ayıq olasan. Mən də bütün bunları sadə, nümunələrlə və darıxdııcı olmadan izah etməyə çalışacağam. Növbəti yazıda bankların bizim pullardan necə qazandığını araşdıracağıq – bu, təkcə faiz deyil. Oxuyun, düşünün, artıq xərc çəkməyin və əsəblərinizi qoruyun – çünki onlar da bahalaşır.
Fuad Rəsulov
pressklub