İran hakimiyyəti ölkədə yaşayan bütün türk xalqları kimi, Qaşqay türklərinə qarşı da birmənalı münasibət bəsləmir, onlara qarşı ənənəvi işgəncə və zülm siyasətindən çıxış edir. İranı idarə edən molla rejimi onların hüquq və azadlıqlarını kobud şəkildə tapdalayaraq, assimilyasiya siyasətinə məruz qoyur. Lakin buna baxmayaraq, qaşqaylar onlara qarşı olan ədalətsizliyə, zülmə qarşı dimdik dayanır, öz mübarizələrindən geri çəkilmirlər.

İran hakimiyyətinin Türk xalqlarına qarşı assimlyasiya, riyakar və qəddar siyasəti, Qaşqay türklərinə göstərilən barbar siyasət və digər bu kimi məsələlər haqqında Qaşqaylı fəal Emad Hazrati KONKRET.az-a eksklüziv müsahibə verib.

– Qaşqay türklərinin sayı ilə bağlı dəqiq cavab vermək mümkün deyil. Bunun səbəbi isə İranda əhali sayının etnik qruplara görə nisbətinin tam olaraq açıqlanmaması və ya etnik qruplara görə əhali sayının sorğusunun keçirilməməsidir. İranda etnik qruplarla bağlı heç bir məlumat verilmədiyi üçün Qaşqay türklərinin sayı haqqında da rəsmi məlumat əldə etmək çətindir. Ancaq Qaşqay etnik qrupunun quruluşununa (tayfa, tirə, bonku, oba, ailə) və yaşadığı şəhərlərə baxsaq, İranda Qaşqay türklərinin 3 milyon ilə 4 milyon arasında bir nüfuza sahib olduğunu deyə bilərik. Digər tərəfdən də İran dövləti burada yaşayan türklərin gerçək sayını həmişə gizli tutmağa çalışır və bu sayın üzə çıxmasını yüksək səviyyəli təhlükəsizlik məsələsi kimi görür.

– İran hökumətinin Qaşqay türklərinə münasibəti həqiqətdə necədir?

– İran rejiminin qaşqaylara qarşı münasibəti həmişə düşmən və əzici bir baxışdan ibarət olub. Elxanlıq sistemi ilə idarə olunan Qaşqay birləşmiş ellərinin başçıları İran rejimi tərəfindən ya edam edilib, ya da sürgünə göndərilib. Nəhayətində bu türk topluluğu ilə rejim arasında heç bir zaman sülh olmayıb. Bu, istər Pəhləvi rejimində, istərsə də mövcud İran rejimində belə davam edib.

– İran hakimiyyətinin qaşqaylara qarşı ayrıseçkilik etməsinin, onları incitməsinin səbəbi nədir?

– Qısaca desək, qaşqayların Türk olması! İran molla rejimi Pəhləvi rejiminin davamı olaraq şəhərçilik – farsçılıq ideyasını qızışdıraraq Türklük və türklərə qarşı qalxan yaradıb. Məqsəd isə türklüyə qarşı mübarizə aparmaqdır. Buna görə də Qaşqay türklərini, Türk dünyasının ən Güneyindəki topluluq olaraq əzməyə və yox etməyə çalışırlar. Bunun üçün hər cür yola da əl atırlar: silahlı hücum, məcburi köç, məcburi yerləşdirmə və s. Ancaq ən uğurlu olduqları yol isə təhsil və assimilyasiya olub.

– Bu ayrıseçkilik özünü daha çox nədə göstərir?

– Ümumiyyətlə, Güney Azərbaycanda yaşanan zülmlər və haqsızlıqlar Qaşqayda da rejim tərəfindən yaşadılmaqdadır. Ancaq daha çox Qaşqayı türkləri dil mövzusunda daha ağır bir təzyiq altındadırlar. Sözdə Fars əyaləti İran İslam Respublikasının uydurulmuş tarixinin beşiyi olaraq bilinməkdədir, halbuki bu bölgələr türklərin əzəli yurdudur. Bu həqiqət rejimin irqçi mövqeyi ilə kəsişdiyi üçün Fars əyalətində yaşayan Qaşqay türklərini yox etmək üçün daha çox güc tətbiq edilir.

– Qaşqayların İran hökumətindən əsas tələbləri nələrdir?

– Qaşqayların ən böyük istəyi onlardan alınan torpaqları və haqlarını rejimdən geri almaqdır. Orta Şərqin ən zəngin torpaqlarına sahib olan Qaşqay türkləri asanlıqla müstəqil olaraq öz dövlətlərini qurub öz ölkələrində yaşaya bilərlər. Əslində, bu gün bu topluluğun gəldiyi nöqtə rejimdən heç bir şey tələb etməmək və müstəqillik uğrunda savaşmaqdır. Çünki bu faşist rejim heç bir zaman türklərə qarşı rəftarını dəyişdirməyib və dəyişdirməyəcək. Bizim adımızı belə dilinə gətirmək istəməyən bir düşüncədən nəsə tələb etməkdən söhbət gedə bilməz.

– Qaşqaylar bu zülmlərə qarşı necə mübarizə aparırlar?

– İndiyə qədər mövcud güclərin ortada olmamasına görə və Qaşqay türklərini himayəsi altına alan və doğrudan ona yardım etmək istəyən heç bir dövlətin onlarla əlaqəyə keçmədiyi üçün qaşqayların mübarizəsi sadəcə dil, ədəbiyyat və kültür sahələrində mümkündür. İran rejimi tək partiyalı bir diktatura olduğuna görə siyasi fəaliyyət üçün heç bir sahə mövcud deyil. Təəssüf ki, Şərq və Qərb dövlətləri tərəfindən maliyyələşdirilən bəzi satqınlar Qaşqay şüuruna rəhbərlik edib, onu idarə etməyə çalışırlar. Ancaq bütün bunlarla yanaşı, İrandan xaricə çıxan və özünü aydın sayan biz gənclər öz imkanlarımızla siyasi vebsaytlar, xəbər kanalları və digər bu kimi vasitələrlə millətimizi oyatmağa çalışırıq.

– Ümumiyyətlə, İran hökuməti türklərə niyə nifrət edir və onlara qəddar münasibət sərgiləyir?

– İran adlı bu ölkə türklər ilə düşmənlik siyasəti əsasında qurulub. Bu uydurma ölkənin Türk imperatorluqlarının üstünə çökməsi və bütün varlıqlarını saxta bir etnik ada müsadirə etməsi hər şeyi açıq-aydın ortaya qoyur. İranın çöküşü Turanın quruluşu deməkdir. Şərq və Qərbdəki güclər də bu həqiqəti bilərək Yaxın Şərqdə bu çirkin çibanı yaratdılar. Pəhləvi və İran rejimlərinin türklər ilə düşmənlik səbəbi Turan və Türk birliyinin reaalığıdır.

– İranda yaşayan bütün Türklər öz müqəddəratını həll edə biləcək?

– Tarix və təcrübə göstərir ki, heç bir toplum bir dövləti arxasına almadan istəklərinə çata bilmir və çata bilməyəcək də. İranda yaşayan türklərin çox güclü potensialı var və biz bunu onların əsrlərdir köhnəlməyən mübarizələrində görə bilərik. İnsan qaynaqları hər nə qədər güclü olsa da dil, kültür və ədəbiyyat baxımından hər nə qədər zəngin bir dağa sahib olsalar da dövlətsiz bir millətin sonu bəllidir. Ancaq bu türklər üçün bir dövlət qurularsa, əminliklə deyə bilərik ki, türk dünyasının ən uğurlu insanlarını bu torpaqlarda yetişdirə bilərik. Bizim millətimizin böyük bir parçası bu gün dövlət sahibidir. Azərbaycan və Türkiyə əslində bizim də dövlətimizdir, ancaq bu dövlətlərimizə bizim bir sözümüz var:

“Sizin torpaqlarınızın və millətinizin böyük bir ərazisi İran hakimiyyətinin işğalı altındadır. Onu azadlığa qovuşdurmaq üçün sizlər də özünüzü məsul görməlisiniz”.

Mərahim Nəsib,

KONKRET.az