“Praqada kiminlə görüşdümsə, Putinin əleyhinə danışırdı. Mən də dedim ki, yanlış edirsiniz. Rusiya kimi bir dövlətin başçısına hər yerdə belə mənfi yanaşsanız, o da bir lider olaraq öz duruşunu özünü əzdirmədən göstərəcək”.

“Report” xəbər verir ki, bunu Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yerli ATV telekanalına müsahibəsində deyib.

“Bir lider olaraq sizə hücumlar edilsə, siz buna göz yumarsınızmı? Etməzsiniz. Mənə qarşı edilsə, mən də etmərəm. Nə lazımdırsa, onu da edərəm. Cənab Putinin də etdiyi budur. Dünyada 3-5 hörmətli ölkələrdən olan Rusiyanın başçısı olacaqsınız və sonra durub belə hücumlara göz yumacaqsınız. Mümkün deyil”, - Türkiyə lideri vurğulayıb.

“Hər bir şəbəkə ona nəzarət edənin xeyrinə işləyir. Bundan qurtulmağın yeganə yolu öz sosial şəbəkənizin olmasıdır”

İnformasiya müharibəsi yeni bir hadisə deyil. Dünya çap, fotoqrafiya, kino və simsiz teleqrafın inkişafı sayəsində Birinci Dünya müharibəsi illərində belə təbliğatın və əks-təbliğatın gücünü yüksək qiymətləndirdi. Rəqiblərə və müttəfiqlərə informasiya təsirinin texnologiyaları İkinci Dünya müharibəsi və “Soyuq müharibə” illərində təkmilləşdi. Lakin internetin yayılması və sosial şəbəkələrin və ani messencerlərin yaranması ilə informasiya müharibəsi taktikasında mediada əsl inqilab baş verdi. Tanınmış siyasətçilərin və bütöv dövlətlərin aşağılanması, opponentlərin total qadağası, rəqəmsal nəzarət və iri korporasiyaların diktaturası günümüzün reallığına çevrilib. “Lenta.ru” Moskva Dövlət Universitetinin Beynəlxalq Problemlərin Tətbiqi və Təhlili kafedrasının professoru Andrey Bezrukovla informasiya kampaniyalarının ictimai əhval-ruhiyyəni necə dəyişdirdiyi, qlobal rəqəmsal məkanın niyə qaçılmaz transformasiyaya məruz qalması barədə danışıb. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Bu gün qlobal informasiya məkanında nələr baş verir?

- Bu gün biz “Apple”, “Amazon” və ya “Uber” kimi böyük Qərb korporasiyalarının rəqəmsal müstəmləkəçiliyinin müxtəlif formaları ilə qarşılaşırıq. İnfrastrukturun əsasını təşkil edən həm proqram təminatı, həm də texniki vasitələri özündə birləşdirən platforma həlləri bütün qlobal bazara nəzarət edə bilir. Özlərinə məxsus oxşar məhsulları olmayan ölkələr üçün bu fakt o qədər vacib olmasa da, digərləri üçün ciddi təhlükədir.

Əgər siz media məkanına və onun üzərində qurulduğu sistemlərə nəzarət etmirsinizsə, deməli, siz əslində müstəmləkəçi intellektual və informasiya asılılığındasınız. Bu bir faktdır

İdeya və fikir məkanını formalaşdıran siyasi vəziyyətə, insanların davranışlarına bu və ya digər şəkildə təsir edir və bu, çoxlarına aydın olur. İndi hər bir ölkə seçim edir: ya buna məhəl qoymur, ya mübarizə aparıb öz informasiya sistemlərini yaradır, ya da media məkanında “divarlar hörür”.

- Neçə ölkə rəqəmsal suverenliyə malik olmaqla öyünə bilər?

- Bütün dünya ölkələrini üç növə bölmək olar. Elə ölkələr var ki, onların rəqəmsal suverenliyini təmin etmək üçün nə gücü, nə də arzusu var. Bunlar siyasi mahiyyətinə görə suveren olmayan kiçik oyunçulardır, çünki onlar üçün suverenlik böyük rol oynamır - onlara əhəmiyyət vermirlər. Onlara qoşulmaq və kiməsə uyğunlaşmaq daha asandır.

Suverenliyə dəyər verən ölkələr, əsasən də ciddi dünya oyunçuları suveren kimi öz milli siyasətinin fərqindədirlər. Onların bəziləri həqiqətən də öz intellektual və informasiya məkanına tam nəzarət etmək imkanına malik deyillər. Amma onlar bunun fərqindədirlər və informasiya suverenliyini qorumaq üçün öz yollarını tapmağa çalışırlar - istər tərəfdaşlarla, istərsə də təkbaşına.

Elə aparıcı güclər də var ki, onlar suverenliyə malik olmaqla qlobal təsir uğrunda mübarizə apara bilirlər. Məsələn, Çin öz suverenliyini qorumaq və başqalarına yaymaq üçün məqsədyönlü şəkildə öz informasiya sistemini qurur.

- Rusiya hansı qrupa aiddir?

- Bəzən bizdə nəzarət və real suverenlik çatışmır, amma buna çalışırıq. Bu, texniki qabiliyyət, pul və texnologiya məsələsidir. Biz öz informasiya suverenliyimizi yaratmağa doğru gedirik.

- Rusiya niyə bu yola yalnız son illərdə qədəm qoyub?

- Sovet İttifaqının dağılmasından sonra uzun illər Rusiya müstəmləkəçi dövlət idi: onun formal suverenliyi, bütün mühüm beynəlxalq təşkilatlarda formal veto hüququ var idi, nüvə silahı var idi. Amma iqtisadiyyatın, mədəniyyətin əsas sahələrində, hətta bəzən xarici siyasətdə də biz faktiki olaraq tam suverenliyə malik deyildik. Söhbət həm də müəyyən vaxta qədər qlobal dünyanın bir hissəsi olan mədəni məkanımızdan gedir. Müəyyən bir məqamda bu, verilmişdi. Son illər Rusiya bundan uzaqlaşır - sadəcə ona görə ki, dünya çox dəyişir, Rusiya siyasəti də dəyişir.

Deyə bilərik ki, Ukraynada “xüsusi hərbi əməliyyat” başlanandan sonra müstəmləkəsizləşdirmə prosesi başlayıb. Qlobal gərginliyin indiki səviyyəsində qlobal rəqəmsal sistemlərin daxili və xarici siyasətə təsirinin nəticələrini görən ölkələrin suverenləşməsi prosesləri əhəmiyyətli dərəcədə sürətlənəcək. Bu dövlətlərin rəhbərliyi informasiya suverenliyinin dəyərini anlamağa başladı.

- Rusiyada texnoloji suverenliyi təmin etməyə hazır olan qlobal şirkətlər varmı?

- Əlbəttə ki... Bu, “Telegram” və “Yandex”dir. Dünyada rəqəmsal ekosistemlər və axtarış sistemləri çox deyil, onlardan cəmi üçü var, biri də bizimdir. Eyni şeyi maliyyə sistemləri haqqında da demək olar. Bizdə nə Qərbi Avropada, nə də ABŞ-da analoqu olmayan “Sberbank” var. Bu sistemlər sıfırdan qurulub, ona görə də özümüzü kiminsə tələbəsi kimi hiss etməyə ehtiyac yoxdur. Bizim getdikcə daha çox yeni, müasir və daha sürətli rəqəmsallaşmaq imkanımız var.

İndi öz texnoloji məkanını yaratmaq müstəvisində olan əsas məsələlər öz pullarının olması və konkret bazarlara yönəldilməsidir. Əvvəllər maliyyə sistemimiz daha çox asılı idi. İndi bizdə maliyyə suverenliyi var və onu düzgün həyata keçirə bilsək, o zaman pul məsələsi təbii olaraq aradan qalxacaq, çünki pul varsa, böyük layihələr də olacaq.

Digər sual isə Rusiyanın hansı bazara çıxacağıdır. Bizə tərəfdaşlar lazımdır. Əgər siz, məsələn, Türkiyə bazarının yarısını, İran bazarının üçdə birini, Hindistan bazarının onda birini, İndoneziya bazarının on beşdə birini tuta bilsəniz, Rusiya artıq öz böyük bazarını yerləşdirmək üçün kifayət qədər rəqəmsal sistemlər resursuna malik olacaq.

- Qlobal informasiya sistemlərinin yayılması və təsirinə məhdudiyyətlər varmı?

- Müəyyən bir nöqtəyə qədər məqbul olanın bəzi tabuları və sərhədləri var idi. Məsələn, heç kim ölkənin qızılını və ya digər aktivlərini müsadirə edə bilməz, çünki bu, bütün qlobal maliyyə sistemini sarsıda bilər.

Amma məlum oldu ki, nəinki sizə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək, hətta heç bir səbəb olmadan əmlakınızı müsadirə etmək və bununla da sizin həyatınızı xeyli məhv etmək mümkündür. Əvvəllər “hüduddan kənar” olan bütün bu üsullar indi siyasi təsir və iqtisadi təzyiqi təşviq etmək üçün işlək alətlərə çevrildi. İnformasiya sistemlərinizə və texnoloji bazanıza nəzarət etməsəniz, sizə hər şey edilə bilər. İndi bunu hamı çox gözəl başa düşür.

- Yeni rəqəmsal reallıq insanlar və bütövlükdə cəmiyyət üçün hansı təhlükələri gətirir?

- Ayrılıq və radikallaşma. Gəlin ABŞ-a baxaq. Əgər ölkə şərti olaraq Donald Tramp və Cozef Bayden tərəfdarları arasında bölünübsə, o zaman yarısı sizi alqışlayır, digəri isə sizə nifrət edir. Sosial şəbəkələrdəki bu cür proseslər cəmiyyəti öz siyasi və digər kimlikləri ilə müəyyən qruplara bölür, çünki insanlar daha çox yalnız oxşar baxış bucağına malik olanlarla ünsiyyət qururlar. Mövcud siyasi texnologiyalar ilk növbədə müxtəlif qrupların müəyyən edilməsi və onların hər birinin rəyi üzərində işləyir.

Paralel olaraq, qruplar halında insanların bir-birinin fikirlərini gücləndirdiyi radikallaşma da baş verir ki, bu da müxalif qrupa qarşı nifrətə səbəb olur. Sağ ultra sağa, sol ultra sola çevrilir. Bu proses qrupları bir araya gətirir və şəbəkədə nifrət səviyyəsini artırır. Və növbəti addım ləğv etmək, nəzarət edilən media və sosial şəbəkələrdə arzuolunmaz insanların bloklanmasıdır.

- Ləğv etmək dövlət siyasətinə ciddi zərbədirmi?

- Siyasətçi həm də media məkanı üçün işləyir, ona görə də onun onlayn “ləğv edilməsi” ciddi zərbədir, çünki onun üçün nə qədər çox media məkanı varsa, o, öz nöqteyi-nəzərini daha çox insana bir o qədər effektiv çatdıra bilər.

Sosial şəbəkələr məkanı etiraz edən insanlardan təmizləməyə başlayanda, bir müddət sonra istifadəçilər onlardan istifadədən ümumi yorğunluq hiss edirlər. Hesab edirəm ki, sosial şəbəkələrin təsir zirvəsi artıq keçib. Məncə, zaman keçdikcə bir neçə kiçik və ixtisaslaşmış sosial şəbəkələr yaranacaq ki, onların da öz vəzifələri olacaq: məsələn, biri sadəcə əyləncə, digəri bizneslə məşğul olan insanlar üçün olacaq və s. Yəni, tezliklə “Facebook”un monopoliyası aradan qalxacaq və siyasətçilərin öz fəaliyyətləri üçün daha çox seçim imkanı olacaq.

Digər variant isə siyasətçilərin alternativ yollara əl atmasıdır. Bəlkə də gələcəkdə sosial şəbəkələrdə bir insanın olmaması normal hal kimi qəbul ediləcək. Hər bir texnologiyanın öz populyar və tənəzzül dövrü var. Sosial şəbəkələri də eyni aqibət gözləyir.

Siyasətçinin isə sosial şəbəkə seçimində əl sıxmaq, uşaqları öpmək kimi köhnə sınaqdan keçmiş üsullarla paralel olaraq daha çox seçim imkanı olacaq.

- Rusiya ilə Qərb arasında münasibətlər artıq informasiya müharibəsi mərhələsinə qədəm qoyubmu?

- Şübhəsiz ki. Üstəlik, biz informasiya müharibəsinin hər üç komponentini müşahidə edirik. Birincisi kibermüharibədir: kiberhücumlar informasiya sistemlərinin sabitliyini pozmaq və onları sistemə girişdən məhrum etməkdir. İkincisi, mediada və sosial şəbəkələrdə kiminsə məzmununu qadağan etmək və əksinə, öz məzmununu kütləvi şəkildə təbliğ etmək informasiya müharibəsinin özüdür. Üçüncüsü, tarixi konsepsiyalarınızı və siyasi gündəminizi təbliğ etdiyiniz zaman ideoloji və ya ideyalar müharibəsidir.

Rusiyaya qarşı belə bir ideoloji müharibənin nəticəsi rusların bir millət kimi iblisləşdirilməsi oldu. Son on ildə Rusiya ilə müharibəyə əslində ehtiyacı olmayan sadə avropalılara rusların hamını kimyəvi silahla zəhərlədikləri, idmanda dopinqdən necə istifadə etdikləri izah edilir. Bizi çox pis tanıdırlar. Ukraynada “xüsusi hərbi əməliyyat” “pis ruslar" tezisinin daha bir təsdiqidir.

Nəhayət, dövlətlər getdikcə informasiya cəbhəsində bir-biri ilə mübarizə aparacaqlar. Bu işdə daha müvəffəqiyyətli olan ölkələr var, amma hələ başlamamış ölkələr də var - milli dövlətlərin yetişməmiş olması və mənalar yaratmaq üçün öz sivilizasiya anlayışlarının olmaması səbəbindən.

- Bu gün informasiya müharibələri şəraitində sosial şəbəkələrin imkanlarını nə dərəcədə obyektiv qiymətləndiririk. Onlar həqiqətən təhlükəlidirmi?

- Sosial şəbəkələr yarananda onları xeyirxahlıq məkanı, vicdanlı fikir mübadiləsi məkanı kimi təqdim edirdilər. Sosial media siyasəti məqsədəuyğun idi - onlar heç bir qadağa olmadan, lakin ekstremistlərə nəzarət etməklə, müəyyən məzmuna və ya müəyyən baxış bucağına görə heç kimə qadağa qoymaq niyyəti olmadan sivil mübadiləni müdafiə edirdilər. Yəni açıq şəkildə siyasi silaha çevrilməyəcəklərini söylədilər. Amma dəyişdilər. Sosial şəbəkələr indi siyasiləşdirilib. Bu, baş verməməyə kömək edə bilməzdi - sosial şəbəkələrdən öz xeyrinizə istifadə etmək həvəsi çox böyükdür və iştaha yeməklə gəlir, istəklərinizə neytral qala bilməzsiniz.

“Facebook” və digər sosial şəbəkələr hətta biznes nöqteyi-nəzərindən belə neytral ola bilməz və hamısı kiminsə maraqlarını təbliğ edir, hansısa tərəfin nöqteyi-nəzərini ifadə edir, öz siyasi ab-havasını formalaşdırır. Sosial şəbəkələr istifadəçilərin siyasi seçimlərinə vicdansız təsir alətinə çevrilir, onların köməyi ilə seçki kampaniyalarına təsir göstərə, iğtişaşlar və icazəsiz siyasi aksiyalar təşkil edə bilirlər.

Bunu təbii qəbul etmək lazımdır: hər bir şəbəkə ona nəzarət edənin xeyrinə işləyir. Bundan qurtulmağın yeganə yolu öz sosial şəbəkənizin olmasıdır ki, bu şəbəkədə nəyin pis və yaxşı məzmun olduğunu müəyyən edəcəksiniz. Burada neytrallıqdan danışmağa ehtiyac yoxdur, çünki o, belə mövcud deyil.

Təbii ki, nəzarətinizdə olan informasiya sistemləri sizin siyasi və ya ideoloji məqsədləriniz üçün işləyəcək. “Google”dakı insanlar öz gündəmlərini irəli sürürlər, çünki bunun düzgün və ədalətli olduğunu düşünürlər. Əlbəttə ki, obyektivlik baxımından bu, pisdir, lakin biz onun real yoxluğunu artıq başa düşdüyündən, yeganə işlək həll yolu sosial şəbəkələrinizdə öz məzmununuzu yaratmaqdır.

- Çin üsulu öz informasiya sistemi daxilində məzmunu məhdudlaşdırmaq baxımından nə dərəcədə əsaslı və effektivdir?

- İstənilən cəmiyyət sisteminin bu cəmiyyətin qanunlarına tabe olan öz qaydaları və tabuları var. Sosial şəbəkələr və onların məzmunu eyni qanunlara tabedir. Əgər məzmun onlara uyğun gəlmirsə, təbii ki, qadağan edilməlidir və bu, siyasi qərar olacaq. Təsəvvür edin ki, bu edilməsə, cəmiyyətinizdə nə baş verəcək.

- Yəni dünya rəqəmsal sahəyə dövlətin daha böyük təsirinə doğru irəliləyirik?

- 1990-2000-ci illərin qovşağında, qloballaşma mövzusunun populyarlığının zirvəsində bir çoxları qlobal korporasiyaların hökmranlığından, onların təsirindən və gücündən danışırdılar. Onlar dövlətlərin gələcəkdə dağılmasından, korporasiyaların dünyanı idarə edəcəyindən və dövlətlərin ikinci dərəcəli olmasa da, əlbəttə ki, əsas rol oynamayacağından danışırdılar. Hər şey əksinə oldu.

Dünya cəmiyyətin və iqtisadiyyatın yenidən qurulması ilə qüvvələrin yenidən bölüşdürülməsi, yeni texnoloji tsikl dövrünə qədəm qoyur. Eyni proseslər mediaya və ideya məkanına təsir edəcək. Və dünyanı bu xaosdan saxlaya biləcək yeganə qüvvə dövlət olacaq.

Məsələn, koronavirus pandemiyası zamanı dövlətlər praktiki olaraq iqtisadiyyatı manual idarəetməyə keçirdilər və hər gün qeyri-standart qərarlar qəbul etdilər. Belə böhran anlarında qeyri-dövlət sistemlərinin hamısı ikinci dərəcəli olur və ya səmərəsizliyə görə tamamilə məhv olur.



- Bu yeni dünya necə görünəcək?

- Dünya texno-iqtisadi bloklara bölünəcək. Bu cür blokların atributları dünya bazarının idarə olunan əhəmiyyətli hissəsi, öz valyuta sahəsi, unikal inkişaf modeli, həmçinin əsas sahələrdə başqalarından müstəqil olmağa imkan verən resurslar, texnologiyalar və elmi səriştələr toplusudur. Üstəlik, belə bir blokda bir neçə dövlət, o cümlədən iri dövlətlər ola bilər. Hər blokun öz modeli olacaq, ona görə də onlar bir-biri ilə rəqabət aparacaqlar.

Nəhayət, bu modellərdən biri ən təsirli olduğunu sübut edəcək və sahəni tutacaq. Qalanları məhz onun əsasında qloballaşmanın yeni mərhələsinə daxil olacaq.

Müasir dövlətlər kritik kütlə problemi ilə üzləşirlər: onlar təkbaşına belə texno-iqtisadi blok yarada bilməzlər. Fərdi olaraq onların ya resursları, ya texnologiyaları yoxdur, ya da öz güclü valyutaları yoxdur. Və onların hamısı ayrıca rəqabətli blok yaratmaq üçün kiminlə birləşmək barədə qərar verməyə məcburdurlar.

Bəzi yeni məkan tikiləcək və blokların hər birinin qəbul edilmiş modeldən asılı olaraq öz oyun qaydaları olacaq. Məsələn, Çin və Amerika modellərini götürək. Həm siyasi, həm də ən əsası texnoloji baxımdan çox fərqlidirlər. Onların arasındakı fərq suveren dövlətin mövcudluğu üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən texnoloji platformalar boyunca uzanır: kritik informasiya infrastrukturu, müdafiə, media məkanı və s.

Onları indi müqayisə edə bilərsiniz. Bir tərəfdən “Huawei”, digər tərəfdən “Cicso”, yaxud “Facebook” və “WeChat”, “Amazon” və “Alibaba” və s. Heç kim digərini öz məkanına buraxmaz, çünki bu platformalar onurğa sütunudur.

Rusiya da öz texnoloji və iqtisadi məkanını yaratmalı və müttəfiqləri ilə birlikdə oxşar platformalar qurmalı olacaq. Burada alternativ yoxdur, çünki biz başqasının informasiya platformasını götürə bilməyəcəyik və eyni zamanda, müstəqilliyi və suverenliyi qoruya bilməyəcəyik. Tamamilə mümkündür ki, Rusiya Hindistanla belə bir klaster yarada bilsin. Əgər Ukrayna böhranından sonra münasibətlər düzəlsə, bəlkə də Qərbi Avropa ilə birləşə bilərik. Digər variantlar da mümkündür. Çox güman ki, sivilizasiya əsasında texno-iqtisadi klasterlərin formalaşması başlayacaq.

- Sizcə, dünyada nə qədər belə texno-iqtisadi bloklar yaradılacaq?

- İndi sivilizasiya əsasları olduğu kimi gələcəkdə də təxminən eyni sayda texno-iqtisadi bloklar olacaqdır. Və hər bir belə sivilizasiya öz ideoloji bazasına uyğun olaraq blok yaradacaq. Axı, tək texnologiyalar kifayət deyil - bir az məna vermək və onların modelinin niyə daha yaxşı olduğunu izah etmək lazımdır.

- Bəs gələcəkdə internetin suveren seqmentləri arasında kommunikasiya kanalları olacaqmı?

- Qlobal İnternetə bütün dünyanın ehtiyacı var. Ona görə də təbii ki, belə kanallar olacaq.

- Şimali Koreya kimi qlobal interneti tamamilə bağlamaq mümkündürmü?

- Bu mənada, hətta Şimali Koreya da bağlamadı, əksinə, çoxlu qapılar və qapıçılar qoydu. Onların internetə çıxışı var, sadəcə olaraq çox ciddi nəzarətdədir. Məsələnin texniki hissəsindən danışırıqsa, o zaman, məsələn, Sovet İttifaqında gizli tədqiqat və ya kompleks istehsalla məşğul olan qapalı şəhərlər var idi. Və təbii ki, sızmaların qarşısını almaq üçün xüsusi keçid olmadan ora daxil olmaq mümkün deyildi.

Ola bilsin ki, gələcəkdə media və informasiya məkanında belə qapalı zonalar yaransın ki, orada total nəzarət və məhdudiyyətlər tətbiq olunacaq.

- Bu rəqəmsal diktaturaya gətirib çıxarmır ki?

- Rəqəmsal diktatura deyəndə ilk növbədə Çin sistemini düşünürlər - ətrafında informasiya divarı və küçələrdə gəzəndə tam nəzarət var.

- Bəs ona uyğun olmayan fikirlərin qadağan olunduğu, insanın özünü sərbəst ifadə edə bilmədiyi sosial şəbəkəni götürsək, bu diktaturadır, ya yox?

- Bir çox nüfuzlu və hörmətli korporasiyalarda işçilər üzərində tam nəzarət var: onların sosial şəbəkələrdə yazdıqlarına, iş saatlarından necə istifadə etmələrinə nəzarət edilir. Bu diktaturadır? Yəqin ki, bəli. Ən pisi isə odur ki, insan özü belə bir iş üçün müqavilə bağlayır və əslində öz istəyi ilə onun quluna çevrilir. Bu köləlik isə insanın sadəcə olaraq siyasi sistemini bəyənmədiyi bir dövlətdə yaşamasından qat-qat dərindir.

Tərcümə AYNA-ya məxsusdur

Müəllif: Turan Abdulla

“40 ildir mən onlarla dostam, qardaşam. Amma mən indiyə qədər başa düşməmişəm, elə bilmişəm ki, mənə bir şey olsa, mənim qardaşlarım gəlib məni qurtaracaqlar. Mənə kömək duracaqlar. Amma bu gün mənim o ümidim qırıldı. Mən kimə inanım? Mənim qardaşım məni erməniyə satdı…”

“AzPolitika.info” xəbər verir ki, son müsahibəsində İranın hərbi təlimlərini pisləyən Allahşükür Paşazadə 40 ildir şeyxülislam osa da, “qardaşı” hesab etdiyi İran rejimindən bu hərəkəti gözləmədiyini bildirib.

Azərbaycanda orta məktəb şagirdi də bilir ki, cənubdakı soydaşlarımız başda olmaqla İran xalqından fərqli olaraq, Paşazadənin “qardaş” adlandırdığı İranı idarə edən ayətullalardan, xomeneyilərdən, süleymanilərdən, rəisilərdən və s. Azərbaycana heç zaman qardaş olmayıb və omayacaq da. Görünür, bizim şeyxülislama isə bunu anlamaq üçün 40 il(!) lazım imiş. Bəs, görəsən indiyə qədər hamının, xüsusilə də səmimi dindarların gördüyü həqiqətləri görə bilməyən birisi hansı haqla 40 ildir şeyxülislam, “Bütün Qafqazın Şeyxi” titulunu daşıyıb?

Paşazadənin dediklərindən belə çıxır ki, guya İran Azərbaycanı yalnız dünən satıb, dünənə qədər isə can bir qardaşımız olub. Üstəlik, “əl yeri” də qoyur ki, guya İranın dini rəhbərlərinin bu təlimlərdən, satqınlıqdan xəbəri olmayıb(!)…

44 günlük müharibəyə qədər, onun gedişində və ondan sonrakı dövrdə də Azərbaycanda İranın ən qızğın müdafiəçilərindən, az qala sözçülərindən biri elə Paşazadənin özü olub. O, İranın Qarabağdakı ermənilərə yanacaq və silah ötürməsindən Ermənistana hər cür siyasi, hərbi və iqtisadi dəstək göstərməsinə qədər bütün məsələləri, faktları danır, molla rejimini müdafiə edirdi. Hamının gördüyü şeyləri görmək istəmirdi və görmürdü, ya da özünü görməməzliyə vururdu. Görəsən, şeyximiz bu qədərmi sadəlövh, məlumatsız və “gözdən zəif” idi? Bəs, indi nə oldu, nə baş verdi ki, birdən-birə “ayıldı” və gözləri açıldı? Doğrudanmı, yalnız Arazın o tayına yığılmış sınıq-salxaq top-tüfəngi görəndən sonra beyni işə düşdü?

Bəlkə, İrandakı geniş etirazlar və molla rejiminin süqutunun yaxınlaşdığını, İran hakimiyyətindəki “qardaşlarının” bərk büdrədiyini hiss etməsi, yaxud Azərbaycanda kimlərinsə ona “sarı vərəqə” göstərməsi şeyximizi “tərpədib”? Təəssüf ki, ondan müsahibə götürən jurnalist bu sualları şeyxə vermədi…

Bəli, şeyxülislam bu müsahibəsi ilə bir növ İrandan, onun Azərbaycana qarşı apardığı məlum aşkar düşmən siyasətindən məsafə saxlamağa, özünü sığortalamağa, “haqq yoluna qayıtdığını” göstərməyə çalışdı.

Lakin bu zaman “üzürü günahından betər” ritorikaya üstünlük verərək, bu dəfə də şeyxülislam adına yaraşmayan açıq və ucuz məzhəbçiliklə məşğul oldu. Müsahibəsində az qala 40 dəfə azərbaycanlı dindarlarla, əhali ilə bağlı “şiə müsəlmanlar”, Azərbaycan dövləti ilə bağlı isə “şiə dövləti” və s. kimi məzhəbçi ifadələr işlətdi.

Birincisi, Azərbaycan Konstitusiyasın görə dövlətimizin bir adı var! Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Ona nə “şiə dövləti”, “şiə əhalisi”, nə də başqa bir ad qoymaq heç kimin həddi deyil. Azərbaycan burada yaşayan və istənilən dinə, məzhəbə, təriqətə qulluq edən hər bir azərbaycanlının vətənidir, dövlətidir!

İkincisi, İranın Azərbaycanda 3-5 bisavad məzhəbçidən və pulla satın aldığı zatıqırıqdan başqa heç bir dayağı yoxdur və ola da bilməz!

Şeyxdən və ətrafındakılardan başqa da heç kim İran rejimini, onun ayətullalarını özünə qardaş hesab etməyib və etmir də. Odur ki, bütün xalqın adından danışıb, İranı və onun başında duran molla sürüsünü zorla “Azərbaycanın qardaşı” elan etməyə, Azərbaycan dövlətinə isə başqa bir ad qoymağa onun nə mənəvi, nə də hüquqi baxımdan səlahiyyəti yoxdur, bu səlahiyyəti ona heç kim verməyib!

Cəlal Məmmədov

“AzPolitika.info”

Azərbaycanın İranla münasibətləri qəribə dövrünü yaşayır. Bir tərəfdən, Zəngəzur dəhlizinin İran variantı deyilən hissəsinin tikintisinə başlanılıb və tikinti hazırda da davam edir. Yəni, Araz çayı üzərindən dəmir yolu xətləri üçün körpülər tikilir. Dəmir yolu xətləri Ermənistanın Sünik rayonundan yan ötərək, daha sonra çay boyunca İran ərazisindən keçərək, Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisinə daxil olacaq.

Amma demək olar ki, eyni vaxtda Tehranın müxtəlif səviyyəli rəsmi şəxsləri, o cümlədən hərbi komandanlıq köhnə oyunu oynamağa davam edir. Onlar Bakını guya regionda sərhədləri dəyişmək istəyində ittiham etməyə başlayıblar. Çox açıq təhdidlər səslənir. Bundan başqa, yolların tikintisi həyata keçirilən ərazinin, eləcə də Türkiyə ilə sərhədin yaxınlığında hərbi təlimlər keçirilir.

İranın bu “əzələ oyunu” və hədələrlə nəyi nümayiş etdirmək istədiyi tam aydın deyil. Bəziləri hesab edir ki, Tehran, Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə sülhə gəlməsi kimi bir regional prosesdən sıxışdırılıb çıxarılmasından narazıdır. Digərləri isə bunun İsrail müdafiə nazirinin Bakıya son səfəri və Azərbaycanın bu ölkə ilə arası kəsilmədən davam edən əməkdaşlığı ilə əlaqədar olduğunu düşünür. Üçüncülər isə hesab edir ki, Azərbaycan öz ərazilərini işğaldan azad etməklə, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) nəzarətində olan İrandan Avropaya narkotik qaçaqmalçılığının yolunu kəsib.

Bu gərginliyin necə inkişaf edəcəyi bəlli deyil. İranla Azərbaycan arasındakı bu mürəkkəb münasibətlərin əsl səbəbi nədir və biz vəziyyət necə inkişaf edə bilər?

Press Klubun suallarını tanınmış analitiklər cavablandırıb.

Konstantin Tasiç, Cənubi Qafqaz üzrə rusiyalı ekspert:

– İran rəsmiləri bundan əvvəl də dəfələrlə regionda sərhədlərin dəyişdirilməsinin əleyhinə çıxış ediblər. İranlı ekspertlərin fikrincə, Tehran Ermənistan ərazisindən keçərək Gürcüstanın Qara dəniz limanlarına, eləcə də Rusiya və Avrasiya İqtisadi Birliyi ölkələrinə sərbəst çıxışını itirməkdən qorxur.

Yəni indiki vəziyyət yeni deyil. Azərbaycanın 2021-ci ilin payızında Gorus-Qafan yolunun Azərbaycan ərazisindən keçən hissəsində nəzarət-buraxılış məntəqəsi quraşdıraraq, İran daşıyıcılarından gediş haqqı yığmağa başlamasından sonra da Azərbaycan-İran münasibətlərində oxşar kəskinləşmə müşahidə olunmuşdu. O zaman tərəflər sərt bəyanatlar səsləndirdilər. İran Azərbaycan sərhədi yaxınlığında genişmiqyaslı hərbi təlimlər keçirdi. Ancaq sonda vəziyyət həll olundu.

Bu baxımdan, mövcud ziddiyyətlərin geniş miqyaslı hərbi eskalasiyaya gətirib çıxaracağı ehtimalı azdır. Böyük ehtimalla, tərəflər razılığa gəlməyə çalışacaq və ticarət-iqtisadi, enerji və nəqliyyat sahələrində ikitərəfli əlaqələrin inkişafı üçün səylərini davam etdirəcəklər.


Mixail Neyjmakov, Siyasi və İqtisadi Kommunikasiyalar Agentliyinin aparıcı analitiki (Moskva):

– Bu təlimlər Azərbaycan və İran arasında münasibətlərdə narahatlığı artıran amilə çevrilsə də, ölkələr arasında dialoq qapısı bağlı deyil. Bakı ilə münasibətlərdə uzunmüddətli soyuqluq Tehran üçün də sərfəli ola bilməz. Buna görə də, bir sıra İran siyasətçilərinin sərt bəyanatlarına baxmayaraq, tərəflər iki dövlət arasında qarşılıqlı əlaqələrin yenidən intensivləşməsinə zəmin yaradan addımlar atırlar. Məsələn, İran Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Məhəmmədhüseyn Baqiri ilə Azərbaycanın müdafiə naziri Zakir Həsənov arasında bu yaxınlarda keçirilmiş telefon danışıqları çərçivəsində hərbi təlimlərin keçirilməsi ilə bağlı məsələlərlə bağlı olan əməkdaşlıq məsələləri qaldırılıb.

İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin informasiya nazirlərinin İstanbulda keçirilən konfransı çərçivəsində Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevlə İranın mədəniyyət naziri Məhəmməd Mehdi İsmaili arasında son danışıqları da qeyd etmək olar. Çox zaman mədəni əlaqələrin müzakirəsi gərgin münasibətlərdə olan ölkələr arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi istiqamətində ilk addıma çevrilir.

Bildiyiniz kimi, bu, İran təhlükəsizlik qüvvələrinin 2021-2022-ci illərdə regionda keçirdiyi ilk təlim olmasa da, bir çox qiymətləndirmələrə görə, indiyə kimi keçirilən ən geniş miqyaslı təlimdir. 2020-ci ilin noyabrından başlayaraq Bakı və Tehran arasında münasibətlər həm istiləşmə, həm də daha da gərginləşmə mərhələlərini keçib. Bir daha təkrar edim ki, Bakı ilə münasibətlərdə uzun müddət davam edən gərginlik İran üçün obyektiv olaraq əl vermir. Xüsusən də, “nüvə sazişi” üzrə danışıqlar perspektivinin hələ aydın olmadığı bir vəziyyətdə.

Rauf Orucov

ReAl partiyası sədrinin müavini Natiq Cəfərli Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Oktyabrın 31-də Soçidə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında görüş keçiriləcək. Sizcə, ABŞ və Avropa Birliyinin bölgədə fəallığını artırdığı vaxtda bu görüşdən hansı nəticələr çıxacaq? Yəni Rusiya Qərbin önünə keçmək üçün prosesi önə apara biləcək addım ata bilərmi?

- Əslində Azərbaycanın təşəbbüsü ilə hər iki istiqamətdə danışıqların aparılması cəhdi doğrudur. Azərbaycan həm Avropa Birliyinin, həm də Rusiyanın moderatorluğu ilə danışıqların aparılmasına nail olmaqla onlar arasında bir rəqabət yaradır. İndi isə Rusiya məcbur qala bilər ki, Avropa Birliyinin önə çıxmasının qarşısını almaq üçün hansısa anlaşmanın əldə edilməsini irəli çəksin. Çünki Soçidə ciddi anlaşma olmasa, görüşün yenidən Brüssel və ya Avropanın hansısa paytaxt şəhərlərindən birində keçirilməsi qaçılmaz olacaq. Artıq bununla bağlı ümumi razılaşma var.

Məncə, iki xətt üzrə danışıqların aparılması bir-birinin önünə keçməyə cəhd edən Rusiya və Avropa Birliyi arasında müəyyən rəqabətin yaranmasına səbəb olur ki, bu da bizim maraqlarımıza uyğundur. Çünki bizim məqsədimiz danışıqların təklif etdiyimiz 5 prinsip üzrə irəliləməsi və müəyyən sənədlərin imzalanmasıdır. Bunun hansı şəhərdə olacağı məsələnin ikinci tərəfidir. Amma mən düşünürəm ki, Soçi görüşündə ən azı çərçivə sənədi imzalanmasa, növbəti Brüssel görüşündə belə bir sənədin imzalanması mümkün ola bilər. Bunu Moskva da bilir. Bu baxımdan, ola bilər ki, Rusiya Avropa Birliyinin önə çıxmasının qarşısını almaq və bölgədə əsas gücün Kreml olduğunu göstərmək üçün Soçidə hansısa bir çərçivə sazişi imzalansın. Amma bu, böyük sülh müqaviləsi olması anlamına gəlmir.

- Ermənistan mediasında müzakirə olunan əsas mövzulardan biri ilin sonunadək sülh müqaviləsinin imzalanacağı ilə bağlıdır. Bununla bağlı son olaraq Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan danışdı. Sizin bu haqda fikriniz necədir?

- Söhbət təkcə Azərbaycan və Ermənistanın oturub, anlaşıb sənədləri imzalaması ilə bitsəydi, bəlkə də bu prosesi daha tez yekunlaşdırmaq olardı. Bölgədə maraqları olan müəyyən güclər var ki, böyük sülh müqaviləsinin imzalanması birbaşa həyati maraqlarına toxunan məsələdir.

Böyük sülh müqaviləsi nə deməkdir? Yəni hər iki ölkə bütün problemləri həll edir, tərəflər arasında kommunikasiyalar açılır, nəhayət sülh şəraitində yaşamağa başlanılır. Bu zaman bölgə ölkələri, xüsusən də İran və Rusiya hər iki dövlətə təsir mexanizmlərini itirmiş, yaxud minimuma enmiş olur. Bu da onu deməyə əsas verir ki, bölgədə dayanıqlı sülhün olması Tehran və Moskvanın maraqlarına uyğun deyil. Amma mənə elə gəlir ki, hər bir halda ilin sonuna qədər iki sənəd imzalana bilər.

Biri Moskva və ya Soçidə ola bilər. Rusiyada kommunikasiyalarla bağlı hansısa sənədin imzalanması mümkündür. Çünki Rusiyanın kommunikasiyaların açılmasında marağı var, amma böyük sülh müqaviləsinin imzalanmasını istəmir.

İkinci sənəd Brüsseldə imzalana bilər. Bunun da sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı ola biləcəyini düşünürəm. Amma bu, demarkasiya anlamına gəlmir. Çünki demarkasiya daha ağır prosesdir, daha uzun zaman alır. Amma delimitasiya ilə bağlı hansısa sənədin imzalanması mümkündür.

Bir sözlə, ilin sonuna qədər böyük sülh müqaviləsi olmasa da, iki vacib məsələ ilə bağlı razılığa gəlməyin mümkün olduğu qənaətindəyəm. Bu da Azərbaycanın maraqlarına uyğundur. Sərhədlərin delimitasiyası qarşılıqlı şəkildə ölkələrin ərazi bütövlüyünün tanınması anlamına gəlir. Kommunikasiyaların açılması da Azərbaycanın çoxdan həllini istədiyi məsələdir.

- Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Gürcüstanda səfərdə olarkən Tiflisin vasitəçiliyi məsələsi gündəmə gəldi. Maraqlıdır, Gürcüstan bu prosesdə nə edə bilər?

- Əslində Gürcüstan Azərbaycan və Ermənistanın müxtəlif formatlarda danışıqlar platformasına çevrilmişdi. Zaman-zaman iki ölkə arasında müxtəlif səviyyələrdə keçirilən tədbirlərə ev sahibliyi edirdi. Belə tədbirlərdən birində iştirak etmiş şəxs kimi deyə bilərəm ki, Tiflis bunun üçün çoxdan çalışırdı. Təbii ki, burada Tiflisin də maraqları var. Bu durumda Tiflis Cənubi Qafqazın “sülh paytaxtı”na çevrilir. Bu da Tiflisə böyük layihələrin həyata keçirilməsi imkanları yaradır.

İndi də Gürcüstanın paytaxtının jurnalistlərin, vətəndaş cəmiyyəti, dövlət və hökumət nümayəndələrinin daimi görüş yerinə çevrilməsi fürsəti və imkanı var. Bu, Azərbaycanın da maraqlarına uyğundur. Bir çox məsələlər var ki, bunların ciddi formada müzakirə edilməsinə və yekunda ümumi razılığa gəlinməsinə ehtiyac var. Söhbət qarşılıqlı güvənin təmin edilməsindən getmir, bu, uzun prosesdir.

Adi hüquqi məsələlər də var. Məsələn, Qarabağda yaşayan ermənilərin Azərbaycan cəmiyyətinə inteqrasiyası. Azərbaycan Prezidenti də dəfələrlə bu məsələni gündəmə gətirib. Doğru olan da budur ki, orada yaşayan erməni əsilli Azərbaycan vətəndaşlarının inteqrasiyası həyata keçirilməlidir. Bunun yolları ilə bağlı erməni icmasıyla müəyyən müzakirələrin aparılması və qarşılıqlı güvənin təmin edilməsində Gürcüstan müəyyən rol oyna bilər.

- Bəs ABŞ-ın səylərindən gözləntiniz necədir? Liderlərin gözlənilən Soçi görüşünə münasibət bildirən Dövlət Departamenti Azərbaycan və Ermənistanın ən böyük dəstəkçisinin Rusiya yox, ABŞ olduğunu bildirdi. ABŞ-a inanmalıyıqmı?

- Açığını desək, Rusiyadan fərqli olaraq, ABŞ üçün Azərbaycan və Ermənistanın hansı şərtlərlə razılaşacağı o qədər də maraqlı deyil. Bu mənada ABŞ-ın marağı var ki, bölgədə dayanıqlı sülh yaransın. Rusiyadan fərqli olaraq, ABŞ-ın istədiyi budur ki, məsələ birdəfəlik həllini tapsın. ABŞ-a görə, hansı formada olacağını Azərbaycan və Ermənistan müəyyən etməlidir.

Rusiyanın marağı bir az fərqlidir. Rusiya məsələnin birdəfəlik həllinin bu ölkələrə təsir mexanizmlərini zəiflədəcək deyə, fərqli mövqedən çıxış edir. Buna görə ABŞ-ın da iştirakı vacibdir. Mənə elə gəlir ki, Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin ABŞ-da Ermənistan rəsmiləri ilə görüşü də bunu sübut edir.

Amerika mediasını oxuyanda görürük ki, Vaşinqton ilin sonunadək iki ölkə arasında böyük sülh müqaviləsinin imzalanmasını istəyir. ABŞ düşünür ki, dayanıqlı sülh müqaviləsi imzalanarsa, Ermənistanın tədricən Rusiyanın təsir dairəsindən çıxmaq fürsətləri də artacaq. Yəni Rusiyanın iki ölkə arasındakı gərginliyə təsirləri azaldıqca, regiona təsiri də zəifləyəcək. Amerikanın strateji hədəfi də bundan ibarətdir.

Cənubi Qafqazda Gürcüstan birmənalı şəkildə qərbyönlü siyasət yürüdür. Azərbaycanın siyasəti balanslaşdırılmış olsa da, daha çox iqtisadi olaraq Qərbə bağlıdır. Rusiyanın hərbi, siyasi və iqtisadi təsirlərinin ən güclü olduğu region ölkəsi Ermənistandır. Rusiyanın Cənubi Qafqaza təsirlərinin azaldılmasının yolu da onun Ermənistandakı mövqelərini zəiflətməkdən keçir.

Elm və Təhsil Nazirliyi şagirdlərin nizam-intizamını, davranışını tənzimləmək üçün qaydalar hazırlayıb.

Bu qaydalarda nədən bəhs olunur?

Yaradılması təklif edilən Nizam-İntizam Şurasının funksiyaları nə olacaq?

Bu barədə BBC News Azərbaycanca Elm və Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri Elnur Əliyevlə söhbət edib.

İtaliyanın Sardiniya adasında şahmat üzrə gənclər arasında dünya çempionatı sona çatıb. Qızıl medalları isə ölkəmizə həmvətənlərimiz Gövhər Beydullayeva və Abdulla Qədimbəyli gətiriblər.

İtaliyada 20 yaşa qədər qadın şahmatçılar arasında keçirilən yarışda qızıl medal qazanmış Azərbaycan təmsilçisi Gövhər Beydullayeva ilə müsahibəni təqdim edirik:

– Xanım şahmatçılardan ibarət turnirdə qazandığınız qələbə ilə ilkə imza atdınız. Azərbaycana 20 yaşa qədər qadınlar arasında qızıl medalı gətirən ilk şahmatçı kimi hisslərinizi bilmək istərdim.

– Bəli, yaşıdlarım içərisində ilkə imza atdım və bu mənim üçün çox qürurvericidir. Azərbaycan Himnini oxutduğum və ölkəmi layiqincə təmsil etdiyim üçün sevinirəm. Həmçinin oğlanlar arasında da qızıl medalı qazananın azərbaycanlı olması bizi ikiqat sevindirdi.

İtaliyada bu cür şahmat turnirində Azərbaycan Himni iki dəfə oxundu və qalibiyyət bizim oldu.

– Turnir nə qədər davam etdi? Sıx təqvimdə mübarizə aparmaq çətindirmi?

– On bir turdan ibarət turnirdə hər ölkədən 20 yaşa qədər ən güclü şahmatçılar iştirak edirdilər. Turnir çox çətin idi. Gərgin mübarizə şəraitində keçməsinə baxmayaraq, qələbəyə nail oldum.

Təqvimim çox sıx idi, ondan öncə də bir çox turnirlərim oldu – Şuşada keçirilən şahmat turniri, klublar arasında Avropa çempionatı, qadınlar arasında Avropa çempionatı və milli yığmamızla birlikdə Olimpiya çempionatında iştirak etmişdim. Şahmat oynamaq mənim üçün çox həyəcanvericidir. İnsanıq, bəzən zehni yorğunluq ola bilir, lakin uğur qazandığımızda yorğunluğu unuduruq. Turnirə uğur qazanmaq məqsədilə getdikdə buna nail olub qayıdırıq.

– Turnirdə çıxış edən şahmatçıların şanslarını necə dəyərləndirirsiniz?

– İtaliyaya getməzdən əvvəl özümə çox inanırdım. Qalib kimi şanslarımın yüksək olduğunun fərqindəydim. Öz oyunumu, təbii ki, yüksək qiymətləndirirəm və turnirə ikinci, üçüncü yer üçün deyil, qalibiyyət üçün getmişdim. Qarşıma qoyduğum məqsədə də çatdım.

– Ən çətin qarşılaşmanız hansı ölkənin təmsilçisi ilə oldu?

– Ən çətin deməzdim, amma erməni şahmatçı üzərində təmiz qələbə qazandım, buna çox sevinirəm. Erməni şahmatçı ilə 9-cu turda qarşılaşdıq. Onu məğlub etdim. Bu oyun çox maraqlı keçdi və oyundan sonra çempionluğa şansım və istəyim daha da artdı.

– Qarşıda daha hansı şahmat yarışları var?

– Milli yığmamızla birlikdə Avropa çempionatında iştirak edəcəyik. Bu turnirdən sonra fərdi Dünya Kubokuna vəsiqə qazandım, bunu da qeyd edim. O turnirdə də ölkəmizi layiqincə təmsil etmək istəyirəm.

– Bu turniri karyeranızın il ərzində ən vacib yarışı adlandırmaq olar?

– Bəli, bu il mənim üçün çox uğurlu keçib deyə bilərəm. İlin əvvəlində kişilər arasında Avropa çempionatında iştirak etdim. Orada bir çox qrosmeysterlərə qalib gəldim. Bunu da uğurlu çıxışlarımdan hesab edirəm. Bu il qadınlar arasında Azərbaycan çempionu oldum. Milli yığmamızla birlikdə Olimpiadada çıxış etdik. Düzdür, medal götürə bilmədik, amma çox maraqlı oyunlar oldu.

– Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyi, Azərbaycan Şahmat Federasiyası və Şuşa Şəhəri Dövlət Qoruğu İdarəsinin birgə təşkilatçılığı ilə keçirilən “Shusha Chess 2022” beynəlxalq şahmat turnirindəki iştirakınızı necə dəyərləndirirsiniz?

– Turları uğurlu keçsəm də, sonuncu turda məğlubiyyət məni medalçılar sırasından kənarda saxladı. Lakin üzülmürəm, beşinci yerlə kifayətlənməli oldum. Amma o da maraqlı oyunlardan biri kimi yadımda qalıb.

– Siz daha əvvəl də Avropa çempionu olmuşdunuz, bu gün isə dünya çempionusunuz. Gələcək hədəfləriniz nələrdir?

– Daha əvvəl 14 yaşa qədər qızlar arasında Avropa çempionu idim, bu il isə 20 yaşa qədər qızlar arasında dünya çempionu adını aldım. Gələcəkdə də milli yığmamızla keçirilən çempionatlarda qalib olmağı hədəfləyirəm. Eləcə də dünya kubokunda qalib olmaq istəyirəm. Ölkəmizə gətiriləcək hələ çox medallar var və biz buna nail olacağıq.

Oxu.Az