Ermənistan 30 ilə yaxındır nəzarətində olan Azərbaycan kəndlərini geri qaytarmağa razılaşandan sonra Qazaxla sərhəd yaxınlığında yaşayanlar etiraz aksiyalarına başlayıb.

Onlar azərbaycanlılarla qonşuluqdan, təhlükəsizlik məsələlərindən narahatdılar.

Bəs bir kənddə, bir məhəllədə yaşayan azərbaycanlı və erməni əsilli Gürcüstan vətəndaşları bu qonşuluğun öhdəsindən necə gəlirlər?

Jurnalist Könül Şahin bu kəndlərdə, eləcə də paytaxt Tbilisidə bir-biriylə qonşuluq, hətta dostluq edən azərbaycanlılar və ermənilərlə danışıb.
Şulaveri kəndi Gürcüstanın Kvemo Kartli bölgəsində yerləşən və təxminən 83 faizi azərbaycanlılardan, 10 faizi ermənilərdən ibarət olan Marneuli şəhərindən maşınla 20 dəqiqəlik məsafədə yerləşir. Bu kənd Kvemo Kartli bölgəsində azərbaycanlılarla ermənilərin birgə yaşadığı kəndlərdən sadəcə biridir.

Ermənistanla Gürcüstanı birləşdirən avtomobil yolu da bu kənddən keçdiyi üçün burada Ermənistan seriyalı bir çox maşın da görmək mümkündür.
Kəndə daxil olanda sizi yolun hər iki tərəfində yerləşən üç iri market qarşılayır. Marketlərdən ikisinin sahibi azərbaycanlı, birinin sahibi isə ermənidir. Hər iki xalqın nümayəndələri isə bu marketlərdə birlikdə işləyirlər.

Şulaveridə doğulub boya-başa çatan erməni əsilli Lyova bu marketlərdən birinin qarşısında meyvə-tərəvəz satır.

Kənd sakinləri üçün qeyri-adi hal olmasa da, kənardan gələnləri təəccübləndirəcək bir şey də odur ki, yerlilər bir-birinin dilində sərbəst danışa bilirlər.

Elə Lyova ilə söhbətimiz də Azərbaycanca baş tutur.

“Dünyada Şulaveri kimi yaxşı bir yer yoxdur. Burada insanların bir-birinə göstərdiyi hörməti qardaş qardaşa göstərməz, - deyən Lyova ətrafdakı azərbaycanlı dostlarına işarə edərək əlavə edir. - Bir şeyə ehtiyacım olanda köməyimə ilk onlar qaçırlar”.

Biz söhbət edərkən uşaqlıq dostu Bayram gülümsəyərək bizə baxır.

“O məndən daha yaxşı ermənicə danışır, indi, sadəcə utanır” – Lyova deyir.

Söhbətimiz boyu Lyova uşaqkən atası ilə birlikdə Bakıya etdiyi səyahətlərdən, atasının Bakıda ona aldığı velosipeddən, Xəzər sahillərindən danışır.
Lyovanın marketinin qarşısındakı dükanın sahibi isə azərbaycanlı Dürdanədir. Dürdanə 6 ildir buranı idarə edir. Bu illər ərzində erməni həmkəndlisi Mari onunla birlikdə işləyib. Dürdanə deyir ki, Mari ərini itirəndən sonra bir müddət işinə ara verib, sonra yenidən qayıdıb:

“Yenidən işə başlamaq istəyəndə yolun qarşısındakı marketin (sahibi ermənidir) sahibi onu işə götürmək istədi, amma Mari getmədi. O vaxt mənim başqa işçim var idi, amma dedim ki, gəl, bir şey fikirləşərik” – deyə Dürdanə xatırlayır.

Marketdə işlər çox olanda Dürdanənin uşaqları da köməyə gəlirlər. O deyir ki, Ramazan ayında oruc tutmuşdu, Mari isə onların yorulmaması üçün işlərin çoxunu özü görməyə çalışırdı.

Mari mənə Ermənistanda istehsal olunan qəhvə və Azərbaycanda istehsal olunan çay təklif edib kəndlərinin çoxmillətliliyindən, azərbaycanlılarla ermənilərin bayram günlərində bir-birlərinə göstərdikləri qonaqpərvərlikdən danışır.

Dürdanə deyir ki, marketinə təkcə Şulaveri və ətraf kəndlərdən yox, elə Ermənistandan da alış-verişə gəlirlər.

“Yaşlı Tiqran dayı var, hər dəfə Gürcüstana gələndə burda maşından düşür, ərzaq alış-verişi edib gedir”, - Dürdanə deyir.

Diqqətçəkən bir amil də bu alış-verişdə yaranmış etibardır. Dürdanə xanımın mənə göstərdiyi nisyə dəftərində təkcə yerlilərin yox, Ermənistandan olan müştərilərinin də adı var.

Onlar marketdən nisyə alış-veriş edir, pulları olanda isə borclarını ödəyirlər.
Dürdanə yalnız bir dəfə xoşagəlməz hadisə ilə qarşılaşdığını bildirir:

“Mari mənə xəbərdarlıq etdi ki, Ermənistandan olan bir qadına nisyə mal verməyim, amma qulaq asmadım. Qadın pulu vermədi. Tiqran dayının qızı Svetlana onu Ermənistanda tapdı və pulu ondan alıb atası ilə birlikdə mənə göndərdi”, - deyə Dürdanə əlavə edir.

Bu kənddə Azərbaycanla Ermənistan arasındaki proseslər də müzakirə olunur, lakin insanlar bu məsələlərin qonşuluq və dostluq münasibətlərinə mənfi təsir göstərməsinə imkan vermədiklərini deyirlər.

Şulaveridən təxminən 10 dəqiqəlik məsafədə yerləşən, ermənilərin və azərbaycanlıların birlikdə yaşadığı Mirzoyevka kəndində də vəziyyət oxşardır. Bu kənddə ermənilər və azərbaycanlılarla yanaşı çox az sayda yunan, yəhudi, assuriyalı və gürcülər də yaşayırlar.

Kəndə getdiyim gün bir evin qarşısındakı qələbəlik və səslənən Azərbaycan musiqisi diqqətimi çəkir.

Kənd sakinlərindən birinin oğlunun sünnət toyuna, demək olar ki, bütün kənd camaatı toplaşmışdı.

Yerli erməni və azərbaycanlı qadınlar qonaqlar üçün birlikdə yemək bişirirdilər.
Toy sahibi qonaqlarını narahat etməmək üçün şəkil çəkilməsinə icazə verməsə də, qonaqlarından 77 yaşlı Məhərrəm Məmmədovdan kənd haqqında məlumat verməsini xahiş edir.

"Biz hamımız burda mehriban yaşayırıq. Baxın, toy gedir, hamı bir yerdədir”,- Məhərrəm dayı deyir.

O, orta təhsilini kənddəki erməni məktəbində alıb. Dəfələrlə Ermənistana gedib, hətta həyat yoldaşı xəstələnəndə onu müalicə üçün Yerevana aparıb.
Qonşu Gürcüstanda ermənilərlə azərbaycanlıların birlikdə yaşadığı yerlərdən biri də təbii ki, paytaxt Tbilisidir.

Gürcüstanın və Cənubi Qafqazın tanınmış sənətçilərindən biri olan erməni əsilli rejissor Sergey Paracanovun xatirəsinə təşkil edilən tədbirdə usta rejissorun Bakıda və İstanbulda çəkdirdiyi fotoşəkillərə baxanda bir səs eşidirəm:

“Paracanovun sənətinə göstərdiyiniz marağa görə təşəkkür edirəm”, – bir nəfər nəzakətlə deyir, sonra özünü təqdim edir: Qaqik Xaratov

Tbilisinin erməni əsilli sakini Qaqik Xaratov bu şəhərin çoxmillətli olması ilə qürür duyur.

“Arzu edirəm ki, bütün dünyada sülh olsun, xüsusən də ermənilərlə azərbaycanlılar arasında. Bu vəziyyət bizim insanlarımıza yaraşmır”, - o, emosional bir şəkildə deyir.

Daha sonra uşaqkən hər yay tətilində ailəsi ilə birlikdə Bakıya etdiyi səfərləri, orada keçirdiyi xoş vaxtları, azərbaycanlı dostlarını həsrətlə xatırlayaraq sözlərinə davam edir:

“İtirdiyimiz bütün yaxşı şeylərin geri qayıtmasını istəyirəm. Zaman keçir, zamandan dəyərli heç nə yoxdur. Biz uşaqlarımıza necə bir gələcək qoyub gedirik?”

Qaqik arzulayır ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında qısa zamanda sülh təmin edilsin və iki ölkə arasında bütün nəqliyyat maneələri aradan qaldırılsın.

İki ölkə arasında sülh yaranandan sonra Bakıya gedib muğama qulaq asmaq Qaqikin arzularından biridir.

O deyir ki, canı çay istəyəndə çayxanaya gedib orada azərbaycanlı dostları ilə çay içib söhbət edir.

Qaqik Xaratovun dediyi çay evi Tbilisidə, "Köhnə Şəhər"də yerləşir. Keçmiş sahibi, azərbaycanlı Sabir vəfat edəndən sonra çayxana fəaliyyətini dayandırıbmış.

Yerləşdiyi məhəllə camaatının istəyi və təklifi ilə çayxana 3 ay əvvəl yenidən açılıb. Yeni sahibi də azərbaycanlıdır.

İndi Hüseyin Allahverdiyevun işlətdiyi çayxana hazırda "Köhnə Şəhər"də fəaliyyət göstərən yeganə çay evidir.

Mirzə Fətəli Axundov küçəsində yerləşən çayxana gürcü, rus və azərbaycan dillərində yazılmış “çay” sözü və rəngarəng eksteryeri ilə dərhal diqqət çəkir.

İçəri girəndə sizi tarixə meydan oxuyan köhnə kərpic divarlar, qədim xalçalar, şəhərin rəngarəng və çoxmədəniyyətli həyatını əks etdirən rəsmlər və təbii ki, çay içib nərd, domino oynayan müştərilər qarşılayır.
Burda söhbət edən müştərilərə qulaq kəsiləndə eyni anda azərbaycanca, ermənicə, gürcücə və kürdcə də daxil olmaqla 4-5 fərqli dil eşidə bilərsən.

Bu dilləri necə öyrəndiklərini soruşduqda isə hamısı eyni cavabı verir: “Uşaq vaxtı bir yerdə oyun oynayırdıq, belə öyrənmişik”.

Ərazidəki kafe-restoranlar əksəriyyəti təqaüdçü olan bu insanların büdcəsinə uyğun olmadığından, bu çay evi məhəllə sakinlərinin sosiallaşması üçün mühüm məkandır. Məhəllə sakinləri çayxanada dostları ilə görüşürlər, çay içib söhbətləşirlər, özlərinin dediyi kimi “nərd oynayıb dincəlirlər”.

Tbilisidə doğulub boya-başa çatan Eduard (Edik) Petrosyan çay evinə tez-tez gəlir. O, Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibənin təsirini hiss edənlərdən biridir.
Petrosyanın atası Gürcüstan ermənisi, anası isə İran azərbaycanlısı olub. Özünün dediyinə görə, Eduard cəmi dörd aylıq olarkən anası Stalin dövründə Qazaxıstana sürgün edilib və o, uzun illər anasından ayrı qalıb. Daha sonra anası bir azərbaycanlı ilə ailə qurub Bakıya köçüb, atası da başqa bir qadınla evlənib. Bakıda ana tərəfdən qohumlarının yaşadığını deyən Eduard Azərbaycandan olan iki qardaşından da həsrətlə danışır.

Sovet vaxtı qardaşlar bir-birinə gedib-gəliblər, lakin Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə başlayanda onların arasında əlaqə kəsilib, anası rəhmətə gedəndə isə bağları tamamilə qopub. O mənə iki qardaşının yaşadığı şəhərləri, onların ad və soyadlarını deyir:

“Soyadıma görə Azərbaycana gedə bilmirəm. Bir gün qardaşlarımın böyüyünü görsən, onun mənə nə qədər bənzədiyini anlayacaqsan. Bizim üzümüz eynidir”, - deyə əlavə edir.

İkinci Qarabağ Müharibəsindən illər əvvəl Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi bu məsələ ilə bağlı bir açıqlamasında bəyan etmişdi ki, "bəzi milliyyətcə erməni olan şəxslərin hələ də etnik zəmində təfriqəçiliyin yaranması istiqamətində işlər aparır və o səbəbdən də bu kimi tədbirlər həyata keçirilir."
Çayxananın yerləşdiyi küçədə doğulub boya-başa çatan Vaqif Novruzov da bu məkanın daimi sakinlərindəndir.

“Pis millət yoxdur, pis adam var” – deyə o, sözə başlayır və deyir ki, yaşadığı məhəllənin illərdir dəyişməyən bir qanunu var: hər cür etnik ayrı-seçkilik qadağandır.

“Bizdə ayrı-seçkilik yoxdur. Buraya həm ermənilər, həm azərbaycanlılar, həm kürdlər, həm də gürcülər gəlir. Biz hamımız dostuq. Biz dost olmasaq, bu davada qalib gələn olmayacaq"- deyə o əlavə edir.