Qarabağ separatçılarının lideri Araik Aryutunyan Ağdamdan keçməklə Xankəndinə gedən yolun açılmasına razılıq verməyi planlaşdırır. Turan agentliyi Ermənistan KİV-nə istinadən xəbər verir ki, bu, onun opponentlərinin, o cümlədən rusiyalı biznesmen Ruben Vardanyan və daşnakların etirazına səbəb olub.

Öz növbəsində Araik Arutyunyanın silahlı tərəfdarları “hökuməti”, “parlamenti” qovacaqları və “böhran şurası” yaradaraq, bütün hakimiyyəti ona verəcəkləri ilə hədələyirlər.

Hər şey Araik Arutyunyanın bir neçə gün əvvəl istefa vermək niyyətində olduğunu elan etməsindən sonra başlayıb. Bundan sonra Ruben Vardanyan onu istefa ilə bağlı fikrini dəyişərək ictimaiyyəti aldatmaqda ittiham edib. O, Arutyunyana göndərdiyi videomüraciətdə deyib: “Siz nə lider, nə də ali komandan ola bildiniz və bu, davranışınızla bağlıdır”.

“Həftənin əvvəlində siz hamını istefaya gedəcəyinizə inandırırdınız və artıq qərar verdiyiniz üçün sizi dilə tutmağa ehtiyac olmadığını deyirdiniz. Amma 8 nəfərin iştirak etdiyi iclasda çoxları sizə inanmadı. Siz elə bir vəziyyət yaratdınız ki, artıq dövlət başçısının sözlərinə heç kim inanmır, sizin sözləriniz boş şeylərdir”, – deyə o, davam edib.

O, daha sonra qeyd edib ki, Arutyunyan “qırmızı xətti” keçib və xalq bunu ona bağışlamayacaq. Amma bununla nə demək istədiyini açıqlamayıb.

Bu sualın cavabı Arutyunyanın Azərbaycanla əməkdaşlığa razı olduğunu və Ağdamdan Xankəndiyə gedən yolu açmağa hazır olduğunu iddia edən erməni mətbuatında yer alıb. “Past” nəşrinin məlumatına görə, yaxın vaxtlarda Bərdədə Qarabağ ermənilərinin nümayəndələrinin Azərbaycan hakimiyyəti ilə görüşü keçiriləcək və orada bütün məsələlər razılaşdırılacaq.

Bu planlar təkcə Ruben Vardanyanın deyil, Azərbaycanla barışığın əleyhinə çıxan qüvvələrin, ilk növbədə daşnakların etirazına səbəb olub. Qarabağ “parlamenti”nin rəhbəri David İşxanyanın Bakı ilə münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində atılan addımların qarşısını almaq cəhdləri ona gətirib çıxarıb ki, Arutyunyanın silahlı tərəfdarları “parlament”i ələ keçiriblər, sakitləşmək istəməyən İşxanyanı hədələyiblər. Bunu öz videomüraciətində yeni peyda olmuş “Artsax könüllülərinin komandiri” Karen Matevosyan bildirib. Qarabağdan gələn xəbərlərə görə, bu hərbi dəstənin üzvləri Arutyunyanın əleyhdarlarına təzyiq göstərir və onları hədələyirlər.

Hər şeydən göründüyü kimi, Azərbaycanla reinteqrasiya ideyasının əleyhdarları da boyun əymək niyyətində deyillər və qətiyyətli addımlara hazırdırlar. “Təhlükəsizlik qüvvələrinin” və hər şeydən əvvəl qeyri-qanuni Qarabağ “ordusunun” mövqeyinin necə olacağı bəlli deyil.

Hadisələrin necə inkişaf edəcəyi naməlum olaraq qalır, lakin İrəvanın susması Ermənistanın bu prosesə müdaxilə etmək niyyətində olmadığını deməyə əsas verir. Eyni zamanda, vəziyyətin gərginləşməsi və müxtəlif qruplar arasında silahlı qarşıdurmanın başlaması Bakının Qarabağdakı qanunsuz silahlı birləşmələri tərksilah etmək planlarını sürətləndirə bilər.

Yuxarıda təsvir edilən hadisələrdə həqiqət payı nə qədərdir? Hər şey tam olaraq erməni mediasının təqdim etdiyi kimi ola bilərmi? Əgər belədirsə, onda belə çıxır ki, “prezident” Araik nədənsə yenidən mövqeyini dəyişib və artıq az qala Qarabağ ermənilərinin Azərbaycana reinteqrasiyasının tərəfdarıdır. Buna nə səbəb ola bilər? Kremldən verilən “işarə”? Bəs Rusiya bununla hansı məqsədləri güdə bilər?

Rusiya pasportu olan ermənilərin Qarabağdan çıxarılması ilə bağlı yeni tendensiyanın Moskvanın özü tərəfindən başlandığını istisna etmək olmaz. Xüsusən də, sülhməramlı kontingentdəki rus hərbçilərinin gedənlərə fiziki yardım göstərdiyini yada salmaq lazımdır. Görünür, bu hadisələr separatçı elitada çaxnaşma yaradıb və elitanı təşkil edən müxtəlif klanlar arasında çəkişmə başlayıb.

DİA.AZ-ın məlumatına görə, yaranmış vəziyyəti Press Kluba şərh edən Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze bildirib ki, Ağdam-Xankəndi yolunun açılması məsələsinin Moskvada həll olunduğu açıq görünür.

“Amma bu o demək deyil ki, yol mütləq açılacaq. Çünki biz sadəcə olaraq Moskvanın hazırda Qarabağda hansı kombinasiya oynadığını bilmirik. Ola bilsin ki, bu, həqiqətən də onların reallıqları anladıqlarının göstəricisidir və nəticədə Ağdam-Xankəndi yolunun açılışı olacaq. Bəlkə də əksinə, Moskva Rusiya sülhməramlı kontingentinin müvəqqəti məsuliyyət zonasında qeyri-sabitlik yaradacaq ki, bu da bütövlükdə danışıq imkanlarının və Qarabağ ermənilərinin reinteqrasiyası perspektivlərinin tam əngəllənməsinə gətirib çıxaracaq.

Ümumiyyətlə, son vaxtlar hesab edirəm ki, ruslara sülhməramlı kontingenti saxlamaq lazım olduğu tezisinə düzəliş etmək lazımdır. Ruslar bu gün sülhməramlı kontingenti deyil, daha çox Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə və düşmənçilik vəziyyətini saxlamaq istəyirlər. Və bunun üçün Qarabağdakı ermənilərə həqiqətən ehtiyacları olmaya bilər. Lakin növbəti gərginlik və döyüş əməliyyatlarına səbəb olacaq faciə çox lazımdır. Buna görə də, indi həm Bakı, həm də İrəvan xüsusilə diqqətli olmalıdır”, – gürcü analitik hesab edir.

Bütün beynəlxalq mexanizmlər, təzyiq vasitələri Azərbaycanı Laçın yolunu açmağa məcbur edə bilmədi. 16 avqustda BMT Təhlükəsizlik Şurasında Ermənistanın tələbi üzrə baş tutan nəticəsiz toplantı bu məqsəd uğurunda mübarizənin kulminasiyası idi. Erməni isteblişmentində dərin məyusluq, həmçinin vurnuxma var, bunu onların mediasında və sosial şəbəkələrin Ermənistan seqmentində aydın görmək olur.

Şübhəsiz, Qarabağdakı hərbi xunta, Ermənistan hakimiyyəti və onların mövqeyinə fəal dəstək verən beynəlxalq çevrələr vəziyyətdən çıxış yolu haqda düşünürlər. Məşhur deyimdə olduğu kimi, ən çıxılmaz hesab olunan problemdən ən azı iki çıxış yolu var, sadəcə, düşünmək lazımdır. Bu baxımdan, erməni cameəsi də istisna deyil. Amma onlar hansı yolu seçəcəklər, bu zaman regiondakı reallıqları nəzərə alacaqlar, yoxsa iki əsrə dayanan erməni hikkəsinin əsrinə çevrilməkdə davam edəcəklər, bunu yaxın zaman göstərəcək.

Reallıq belədir:

BMT TŞ iclasından heç bir qətnamə, bəyanat, yazılı açıqlama olmaması göstərdi ki, Azərbaycanın mövqeyi haqlıdır, habelə beynəlxalq münasibətlərdəki hazırki status-kvo rəsmi Bakıya qarşı sərt təzyiq siyasəti formalaşdırmağa imkan vermir;

Ermənistanın müttəfiqi, Qarabağda işğalı mayalandıran və dəstəkləyən Rusiya imperiyası ağır günlərini yaşayır, Ukraynadakı fəlakətli müharibədən necə çıxacağı qeyri-müəyyəndir. Kremlin əvvəlki resursları azalıb, qarşısında güclənən Türkiyə-Azərbaycan tandemi var, onlarla hesablaşmaq məcburiyyətindədir;

2018-ci ildə Ermənistanda baş vermiş məxməri inqilab nəticəsində iqtidara gələn Nikol Paşinyan komandası müharibədəki biabırçı məğlubiyyətdən sonra vəziyyəti obyektiv qiymətləndirib, ölkəni dalandan çıxarmağa çalışır. Amma Rusiyanın təzyiqləri, Ermənistanın daxilində onun dəstəklədiyi radikal millətçi qruplar ona problemlər yaradır. Paşinyanın siyasətinin mahiyyətini bugünkü çıxışı dəqiq ifadə edib. Baş nazir Müstəqillik Bəyannaməsinin qəbulunun 33-cü ildönümü ilə bağlı xalqa müraciətində sözügedən sənədi sərt tənqid edib. Xatırladaq ki, Müstəqillik Bəyannaməsində Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları da yer alırdı. Sitat: “2020-ci il müharibəsindən əvvəl, xüsusi ilə də sonra Bəyannamənin mətnini dəfələrlə, təkrar-təkrar oxudum. Etiraf etməliyəm ki, müharibədən sonrakı təəssüratlarım müharibədən əvvəlkindən bir qədər fərqli idi. Bəyannamənin mətninin tənqidi təhlili göstərir ki, biz nəticədə Ermənistanı Sovet İttifaqının bir hissəsi edən düstura əsaslanan diskurs və məzmun seçmişik: bu, regional mühitlə qarşıdurma diskursudur ki, bu, bizi qonşularla daima münaqişədə saxlayır. …Hökumətimizin qəbul etdiyi sülh gündəliyi müstəqilliyin gündəmidir, çünki biz sülh yolunda olsaq, müstəqilliyimiz də olacaq. Sülh olana qədər SSRİ-nin ruhu bizim və regionumuzun səmasında dolaşacaq. Mən müstəqilliyi, suverenliyi, demokratiyanı seçirəm. Ermənistan Respublikasının vətəndaşları da müstəqilliyi, suverenliyi, demokratiyanı seçirlər…”

Beləliklə, Paşinyan Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağı, Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmağı Ermənistanın müstəqilliyinin qarantı sayır. O, qarşıdurmaya, yeni müharibəyə getməyəcək, buna resurslar da yoxdur.

Yuxarıda təsvir olunan reallıqlar Qarabağdakı hərbi xuntanın rəhbərliyində fikir ayrlığını, qarşıdurmanı dərinləşdirib. Son günlər Xankəndində baş verən gərginlik əslində ümidsizliyin təzahürüdür. Çünki ümid ediləsi heç bir resurs yoxdur:

Azərbaycan beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində Laçın yolunu dəhlizə çevirəcəyi ilə bağlı illüziyalar yoxa çıxıb;

Rusiyanın Azərbaycana sərt təzyiq edib güzəştlərə vadar etməsi barədə ümidlər puç olub;

Öz dərdinin hayına qalan Ermənistan rəhbərliyindən daha kömək gözləməyə dəyməz.

Bölgədə insan kimi yaşamağın yeganə yolu Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməkdir. Rəsmi Bakının Ağdam vasitəsilə Qarabağa humanitar dəhliz verilməsi təklifi BMT Təhlükəsizlik Şurasının iclasında da müzakirə edilib, Avropa ittifaqının rəhbərləri də bu variantı dəstəkləyir.

Erməni mediası yazır ki, Xankəndindəki separatçı rejimin rəhbəri Arayik Arutyunyan da dünən keçirdiyi iclasda Ağdam yolu ilə yüklərin daşınması barədə qərar qəbul edildiyini açıqlayıb. Media yazır ki, Aratunyan artıq bu məsələni müzakirə üçün qaldırmır, reallıq kimi təqdim edir.

“Görünür, yaxın vaxtlarda Ağdam yolunda qoyulmuş beton hasar dağıdılacaq. Arayik Arutyunyan bildirib ki, bu yol boyu daşınma qismən olacaq. Ağdam yolu ilə tikinti materialları, dizel yanacağı, dərman preparatları tədarük olunacaq. Ərzaq Rusiya sülhməramlıları vasitəsilə Laçın vasitəsilə gətiriləcək”, – deyə “Hraparak” qəzet yazıb.

Arutyunyan bildirib ki, növbəti mərhələdə Azərbaycandan da gələcək qaz və elektrik enerjisi məsələsinin müzakirəsi planlaşdırılır. O, deyib ki, Azərbaycan bu güzəşt müqabilində Ağdam-Əsgəran-Xankəndi-Şuşa yolunun istismara verilməsini tələb edir. Söhbət Nənə və Baba heykəlinin altından keçən məşhur dolama yolundan gedir. Onlar bu məsələlərdə razılığa gəlmək üçün yaxın vaxtlarda yenidən görüşmək qərarına gəliblər.

Bir gün əvvəl yayılan xəbərlərdə isə Arutyunyanla Rusiyanın Qarabağdakı emissarı, milyarder Ruben Vardanyan arasında açıq müstəviyə çıxan qarşıdurmadan bəhs olunurdu. Vardanyan yerli mətbuata açıqlamasında Arutyunyandan istefaya getməsini tələb edib. O, hətta bildirib ki, Arutyunyan onun da arasında olduğu 8 şəxslə görüşdə istefaya gedəcəyinə söz verib, lakin sonradan vədinə əməl etməyib. Bu arada məlum olub ki, qondarma rejimin “parlamenti”ndə insident baş verib.

İki gün əvvəl bir qrup silahlı erməni qondarma “parlament”ə girərək, iclası yarımçıq saxlayıb. Karen Motevosyan adlı “səhra komandiri”nin rəhbərlik etdiyi bu silahlı qrup “parlamentin yeni sədri” David İşxanyanı və “parlament” üzvlərini hədələyərək, Araik Arutyunyanın ünvanına səsləndirilən təhqirləri dayandırmağı tələb edib. Həmin silahlı dəstənin şəxsən Arutyunyanı müdafiə və mühafizə etdiyi bildirilir.

Erməni mətbuatı yazır ki, bütün bunlar qondarma rejimin rəhbərliyi uğrunda Arutyunyanla Vardanyan arasında gedən mübarizənin yeni mərhələsidir və belə görünür ki, Vardanyan bu mübarizədə uduzur.

Ermənilərin “Faktİnfo” nəşri isə iddia edib ki, Arutyunyan Azərbaycanla danışıqlara getməyə və Ağdam yolunun açılmasına razılıq verib. O, hətta yaxın günlərdə Bərdə şəhərində Azərbaycan rəsmilərilə görüş keçiriləcəyini iddia edib.

Əlbəttə, A.Arutyunyanın Xankəndində vəziyyətə tam hakim olduğunu düşünmək olmaz. Bu yaxınlarda Rusiya dəstəkli qüvvələr radikal millətçi David İşxanyanı “spiker” postuna gətirməyə nail olublar. O, dünən yaydığı bəyanatda Vardanyanın tezislərini təkrarlayaraq “Artsax”ın müstəqilliyini qorumaqdan dəm vurub. Həmçinin onlar və Ermənistandakı müxalifət partiyaları sentyabrın 2-də “Artsax”ın müstəqilliyinin 33-cü ilini kütləvi mitinqlə qeyd etməyə hazırlaşırlar. Bunlar daxili vəziyyəti daha da gərginləşdirə bilər.

Şübhəsiz ki, proseslərə əsas təsiredici qüvvə Rusiyadır, Xankəndində hansı qüvvələrin ayaqda qalacağına o qərar verəcək. Məsələ burasındadır ki, Azərbaycan Kremlin sabitləşdirməyə çalışdığı status-kvonu qəbul etmək istəmir. Bakının gündəliyində duran əsas məsələ ilk növbədə Qarabağın silahsızlaşdırılması, daxili kommunikasiyaların açılmasıdır. Son günlər həmin bölgədə atəşkəsin tez-tez pozulması da güc tətbiqi variantının gündəmdə olduğunu göstərir.

Arutyunaynın Moskvadan “xəbərsiz” Bakının şərtlərini qəbul etməsi, danışıqlara gəlməsi inandırıcı deyil. Görünür, Moskva hansısa kompromislərə getməklə gərginliyi nisbətən yumşaltmağa, həmçinin yenidən özünü vasitəçi kimi təqdim etməyə çalışacaq.

Bunun əksi, yəni, Azərbaycana qarşı təxribatların davamı, prtoseslərin qanlı mərhələyə keçidi mümkündür. Nəzərə almaq lazımdır ki, Vardanyan və onunla birgə hərəkət edən qüvvələr silahlı müqaviməti davam etdirib, bölgədə kütləvi qırğın görüntüsü yaradıb, dünyanın nəzərlərini yenidən Azərbaycana çevirməyi “effektli plan” hesab edirlər…
Pressklub.az