“Qədim hindlilər arasında saka, qədim farslarda olan kimi, ümumilikdə Turan xalqlarını ifadə edən ümumi ad idi” – Kristian Lassen 1873.
"Sakaların türk mənşəli olmasınə sübut etmək üçün son və ən əsaslı mübariz olan alman şərqşunasi Andreas David Mordtman oldu" 1877.
"Bütün tatarlar Yafətin böyük oğlu Türkün nəslindən olduqlarını iddia edirlər. Bütün Tartariyanı özünə tabe edən Çingiz xanın dövründən tatar və ya moğol adı ilə tanınsalar da, onlar hələ də Türk adını qoruyub saxlayırlar. Onlar hətta başqa heç bir xalqın bu ada haqqı olmadığını iddia edirlər" - Arnaud Robert Fransız tarixçisi 1830
Bu tarixçiləri birləşdirən nədir bilirsinizmi? Onların əsərlərini rusca tərcümədə tapa bilməzsiniz. 16-19-cu əsrlərin Qərbi Avropa tarixçilərinin əksər tarixi əsərləri kimi. Niyə belə oldu, soruşursan? Bəli, çünki onların yazdıqları Rusiya və SSRİ ideologiyasına uyğun gəlmirdi.
1871-ci ildə Vasili Qriqoryevin “Sak xalqları haqqında” kitabını oxuyanda ciddi bir rus tarixçisinin sakların slavyanlığını sübut etmək üçün əlindən gələni etdiyini görəndə təəccübləndim. Sonra kitabın yazılma tarixini tarixi hadisələrlə müqayisə etdim və başa düşdüm...

1847-ci ildə Rusiya işbirlikçilərinin köməyi ilə Kenesarı xanı öldürdü, 1865-ci ildə Rusiya Daşkəndi darmadağın etdi və ələ keçirdi. Daha sonra “ruslar” Kokand, Xivə və Buxara xanlıqlarını ləğv etdilər. İndi düşünün, bu vəziyyətdə rus ideologiyasına nə lazımdır
- Düzdür... onun genişlənməsinin əsaslandırmaq. Bu məqsədlə Rusiya tarixçiləri tərəfindən Orta Asiyanın ən qədim sakinləri olan “saklar”in – slavyan olduqlarına diqqət çəkmək və sübut etmək üçün əsərlər yazılır!
Buna baxmayaraq, Vasili Qriqoryevin kitabları bizim üçün qiymətli olaraq qalır. 19-cu əsrin rus dövründən bəri alman və fransız dillərini bilən alimlər avropalı həmkarlarının əsərləri ilə tanış olurlar. Və onlarla razılaşmasalar da, öz fikirlərində və işlərində inlardan sitat gətiriblər.
Qriqoryevin əsərindən öyrəndik ki, Kristian Lassen, Andreas David Mordtman və ümumiyyətlə, Qərbi Avropa tarixçilərinin əksəriyyəti sakları türk hesab edirdilər!
Niyə bütün Türk dövlətlərinin Elmlər Akademiyası o dövrə aid bütün Avropa əsərlərin tərcümə etmir və nəşrlərin tədqiqat üçün azad araşdlrma üçün acıq etməyiblər?
Doğrudanmı biz XXI əsrdə belə “rus tarixçilərinin” ağzına belə baxacağıq?
Teref.az üçün
Aybek A