Respublikada tətbiq edilən əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) bir hissəsinin istehlakçılara ödənilməsi təcrübəsi müsbət statistik göstəriciləri ilə seçilib. Ticarət və xidmət obyektlərində, eləcə də daşınmaz əmlak alqı-satqısı zamanı vətəndaşlara qaytarılan məbləğlər, yeni model nəzarət-kassa aparatlarının sayı artır. Eyni zamanda keyfiyyətsiz kassa çekləri ilə bağlı şikayətlər də artıb.

Dövlət Vergi Xidmətindən verilən məlumata görə, respublikada başladılan yeni model nəzarət-kassa aparatlarına keçid prosesi, o cümlədən ƏDV-nin qaytarılması üzrə geniş kampaniya yüksək nəticələri ilə seçilib. Cari ilin cəmi iki ayında müasir kassa terminallarından istifadə edən müəssisələrin dövriyyəsi daha 9,7 faiz artaraq 3 milyard 908,2 milyon manat təşkil edib. Bu dinamika yeni nəsil cihazların geniş tətbiq sahəsi ilə bağlıdır.

Məsələn, martın ilk günlərinə vergi orqanları 104,995 min ədəd müasir texnikanın olduğunu bildirib. Vergi Xidməti haqlı olaraq hesab edir ki, müasir cihazların istifadəsi şəffaflığın artırılması və malların qeyri-qanuni ticarəti ilə mübarizə kursu ilə “dost”dur. Təbii ki, müasir maşınlar vergi orqanlarına kommersiya obyektlərinin dövriyyəsinə nəzarət etməkdə kömək edir və ƏDV-nin bir hissəsinin əhaliyə qaytarılması kampaniyası ictimai nəzarəti gücləndirməlidir. Axı bu, alıcılar üçün maddi stimuldur – insanlar xərclədikləri pulun bir hissəsini geri almaqla yalnız bu imkanın mövcud olduğu mağazaları seçirlər.

Üstəlik, son vaxtlar daşınmaz əmlak alarkən bu dolayı verginin bir hissəsini geri almaq mümkün olub. Əlbəttə ki, alıcı qanuna tabe olan tikinti şirkətlərinə müraciət edərsə. Beləliklə, yeni texnologiyalarla silahlanmış hökumət tikinti sektorunu nizama salır, alıcılar da öz paylarını alırlar.

Bununla bağlı statistikaya müraciət edək. Vergi Xidmətinin məlumatına görə, “ƏDV geri al” proqramı çərçivəsində cari ilin yanvar-fevral aylarında pərakəndə satış, tibbi xidmət və ictimai iaşə sahələrində 30,7 milyon manatdan çox əlavə dəyər vergisi Azərbaycan istehlakçılarına qaytarılıb. İki ay ərzində daşınmaz əmlaka görə ödənilən ƏDV-nin məbləği daha təvazökar görünür – cəmi 6,2 milyon manat.

Populyar tanıtımın bumuna baxmayaraq, yerli pərakəndə satışda ƏDV-nin geri qaytarılması ilə hər şey yaxşı getmir. Artıq bir neçə ildir ki, bir çox iri ticarət şəbəkələri vətəndaşlara problemli qəbzlər verir. Alıcılar çox vaxt onlardan ƏDV-ni geri ala bilmirlər: QR kodun çapının keyfiyyətinin aşağı olması səbəbindən qəbzlər təsdiqlənmir.

Problem Azad İstehlakçılar Birliyi (AİB) tərəfindən də etiraf edilir. Qurumun rəhbəri Eyub Hüseynov AYNA.AZ-a deyib ki, ƏDV-nin qaytarılması təkcə iqtisadiyyatı ağartmaq üçün nəzərdə tutulan tədbir deyil, həm də hökumətin sosial siyasətinin tərkib hissəsidir: “Alıcıların alış məbləğində ödədiyi pulun bir hissəsini geri qaytara bilməməsi hüquqların kobud şəkildə pozulmasıdır. Bu hallar qarşılaşan vətəndaşlara 195-ə - “Qaynar xətt”ə zəng edərək ticarət mərkəzlərindən şikayət etməyi məsləhət görürük”.

Müştərilərə çeklərin ümumiyyətlə verilməməsi, satıcıların nağd pul tələb etməsi hallarına gəlincə, həmsöhbətimiz bildirib ki, bu, açıq-aşkar sahibkarlıq subyektlərinin vergidən yayınmaq cəhdidir: “Digər pərakəndə satıcıların aldıqları malların əsas hissəsinə dair sənədləri yoxdur. Daha dəqiq desək, məhsulların 80%-ə qədəri vergi məqsədləri üçün uçota alınmaya bilər. Təftiş qurumları bütün bunlara əvvəlcədən nəzarət edə bilməz. Sonra isə yoxlama aparmağa gedəndə qanunla bu barədə müəssisəyə məlumat verilməlidir”.

“Nəticədə, tənzimləyici orqanlar gəlməmişdən əvvəl iş adamları hazırlaşmaq imkanı əldə edirlər. Bütün bunlar, təbii ki, iş mühitinə yaxşı təsir göstərmir. Axı, mahiyyət etibarı ilə desək, onlara verilən dövlət yardımından sui-istifadə edirlər. Çünki məlumdur ki, dövlət sahibkarlara hər cür dəstək verir və onlardan da eyni münasibəti gözləyir”, - deyə Hüseynov vurğulayıb.

İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev də AYNA.AZ-a şərhində söyləyib ki, iş adamları kassa qəbzi ilə hər cür hiylələrə əl atırlar: “Müştərilərə oxunmayan QR kodu olan qəbzlər verilir və bəzən onlar bank kartı ilə ödənişi qəbul etməkdən ümumiyyətlə imtina edirlər. Bundan başqa, nağdsız ödənişlər nağd şəkildə uçota alınır və nəticədə alıcı ilin əvvəlindən tələb olunduğu kimi 17,5% ƏDV deyil, ödədiyi dolayı verginin cəmi 5%-ni alır. Mağaza müdirinə edilən şikayətlərin heç bir faydası yoxdur. Hətta vergi orqanlarına müraciət etməklə də problemi həll etmək mümkün deyil”.

Əslində, yuxarıda sadalanan problemlər artıq bir neçə ildir ki, mediada müzakirə olunsa da, heç nə dəyişməyib. Pərakəndə satış şəbəkələri ziyarətçiləri boz, pozuq çap və oxunmayan QR kodu olan kassa qəbzləri ilə maxinasiya edir. Müştərilərin fikrincə, bunu əsasən iri pərakəndə satış şəbəkələri edir, kiçik pərakəndə satış məntəqələri isə ümumiyyətlə fiskal sənəd təqdim etməkdən imtina edirlər. Bəzi yeniliklər də var: bu yaxınlarda qəbz oxutmaq istəyərkən müştərilər işləməyən server haqqında mesaj alırlar.