 |
|
|
Mirzoyanın tarixi Ani körpüsünün bərpası, sərhədyanı ərazilərdə infrastrukturun və yolların çəkilməsi ilə bağlı bəzi razılıqların əldə olunduğunu deməsi yaxın vaxtlarda sərhədlərin açıla biləcəyi ehtimalını gücləndirir.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Ankara Universiteti Müəllim Prof. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş "AA" üçün Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılması ilə bağlı mövcud hadisələri 3 sualda yazıb.
1 • "ADF 2024"ün Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə töhfəsi nə oldu?
2021-ci ildən ənənə halını alan Antalya Diplomatiya Forumu (ADF) bu il beynəlxalq gündəmə əks olunan bir hadisə olaraq “Böhran Dövründə Diplomatiyanın vurğulanması” mövzusu ilə gündəmə gəlib. 1-3 mart 2024-cü il tarixləri arasında keçirilən "ADF 2024"də 147 ölkənin nümayəndəsi və 19 dövlət başçısı iştirak edib. Forumda regional və qlobal problemlərə toxunan 51 panel keçirilib. Bir çox ölkənin diplomatik liderlərini bir araya gətirən "ADF 2024"də Ermənistanı təmsil edən xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və Türkiyə-Ermənistan normallaşma prosesinin xüsusi nümayəndəsi, eyni zamanda Ermənistan Respublikasının Milli Məclis sədrinin müavini Ruben Rubinyan iştirak edib.
Forumda Türkiyəni təmsil edən səfir Serdar Kılıç Türkiyə-Ermənistan arasında normallaşma prosesinin xüsusi nümayəndəsi təyin edilib. Kılıç ADF-də bir daha bəyan edib ki, mövcud problemləri həll etmək üçün bölgədən kənardan həll yolları tətbiq etmək faydasızdır. O, ölkələrə öz həll yollarını istehsal etmək imkanı verilməli olduğunu və bunun regionda daimi sülh üçün vacib olduğunu qeyd edib.
"ADF 2024"də Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin regional səviyyədə normallaşması ön planda idi. Ermənistan və Azərbaycanın nümayəndələri bir çox müvafiq panellərdə iştirak ediblər və xüsusilə “Cənubi Qafqazda Sülh, İnkişaf və Bağlantı” sessiyasında bütün tərəflər regiondakı son hadisələri müzakirə ediblər. Bu paneldə və digər ikitərəfli görüşlərdə iz buraxan məsələ Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması olub. Xüsusən də görüşlər zamanı Mirzoyan Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin ən qısa zamanda açılması ilə bağlı gözləntilərə diqqət çəkib.
Mirzoyanın çıxışlarında iki icma arasında sərhədlərin açılması, diplomatik əlaqələrin qurulması və təmasların artırılmasının zəruriliyini bir daha vurğulanıb. Mirzoyan sərhədlərin açılması ilə iqtisadi əlaqələrin də yaxşılaşacağına işarə vurub və Ermənistan vətəndaşlarının da bundan xəbərdar olduğunu bildirib. Ermənistan da Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin təmin edilməsi üçün üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirdiklərini vurğulayıb. Bu baxımdan, Mirzoyanın iştirakı regional miqyasda münasibətlərin normallaşması üçün danışıqların davam etdiyini və tərəflərin danışıqları davam etdirdiyini göstərdiyi üçün əhəmiyyətli idi.
2 • Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılması ilə bağlı hansı məsələlər ön plana çıxır?
"ADF 2024"də verilən açıqlamalara əsasən, xüsusi nümayəndələr arasında danışıqların sağlam şəkildə davam etdiyini söyləmək mümkündür. Digər tərəfdən, üçüncü ölkə vətəndaşlarına açılan quru sərhədinin Ermənistan və Türkiyədəki diplomatik pasport sahibləri üçün də keçərli olacağı anlaşılır. Mirzoyanın tarixi Ani körpüsünün bərpası, sərhədyanı ərazilərdə infrastruktur və yolların çəkilməsi ilə bağlı bəzi razılıqların əldə olunduğunu deməsi də yaxın vaxtlarda sərhədlərin açıla biləcəyi ehtimalını gücləndirir.
Ermənistan əvvəldən bu məsələdə qətiyyətli mövqeyini qoruyub, sərhədlərin tez bir zamanda açılmasını hər platformada qeyd edib. Digər tərəfdən, həm Fransa, həm də digər Qərb dövlətləri ilə yaxınlaşma prosesi yeni dövrdə münasibətlərə mənfi təsir göstərə bilər. Ermənistanda bu yaxınlarda keçirilən sorğuda Fransa, İran və Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) ölkənin ən mühüm təhlükəsizlik tərəfdaşları kimi önə çıxması mühüm göstəricidir. Ona görə də qeyd etmək lazımdır ki, bu oxun yerdəyişməsi Rusiya tərəfindən narahat və yaxından izlənilir.
Nəhayət, İrəvanın lazım gələrsə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından (KTMT) çıxa biləcəkləri və rus əsgərlərinin Zvartnots hava limanını tərk etmələri barədə açıqlamaları da gərginliyin artdığını göstərən mühüm göstəricidir. Fransanın bölgədə artan gərginliyi, xüsusən də Azərbaycana münasibəti danışıqları poza biləcək digər problemdir. Çünki Azərbaycanla Fransa arasında diplomatik böhranla başlayan gərginlik hələ də səngiməyib.
Bu məqamda qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan “sülh qovşağı” layihəsinin həyata keçirilməsinə can atır və bu layihənin regionda iqtisadiyyat və daimi sülh üçün əhəmiyyətini vurğulayaraq layihəni gündəmdə saxlamağa çalışır. Bu baxımdan, Mirzoyanın açıqlamalarına əsaslansaq, görünən odur ki, tərəflər həmişəkindən daha çox sülhə yaxındırlar, amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, proses hələ də ip üzərindədir.
Nəhayət, Ermənistanın Hindistanla münasibətlərində bəzi mühüm irəliləyişlər baş verməyə başlayıb və İrəvan Hindistandan təkcə hərbi təchizat deyil, həm də ciddi əhali miqrasiyası almağa başlayıb ki, bu da Ermənistanın öz müttəfiqlərinin diversifikasiyasına xüsusi diqqət yetirdiyini göstərir.
3 • Azərbaycan və Ermənistan sərhədlərinin müəyyən edilməsi komissiyaları arasında aparılan danışıqlarda cari hadisələr hansılardır?
Qarabağın işğaldan azad edilməsi və Ukraynada baş verən proseslər Cənubi Qafqazda mühüm əks-səda doğurdu. Ermənistan özünün “tarixi himayədarı” kimi gördüyü Rusiya ilə münasibətlərində gərginlik yaşamağa başladı və Cənubi Qafqazda status-kvonun dəyişməsi başladı. Bu dəyişikliyin ilk əksini Rusiya ilə münasibətlərdə gördü və Rusiyadan Qərbə doğru qopma Ermənistanda başladı. Bu qırılmanın ilk halqası Rusiyadan asılılıq “strateji səhv idi” kimi bəyanatlar oldu. Ermənistanın yeni dövrdə üz döndərdiyi tərəf ABŞ və Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələri, xüsusən də Fransa oldu. Bu səbəbdən də Aİ ölkələrinə tez-tez səfərlər Azərbaycanla münasibətləri normallaşdırmağa, mövcud problemləri həll etməyə başladı. Türkiyə və Azərbaycan regional problemlərin həllində Aİ ölkələrindən daha çox regional aktorlara işarə ediblər.
Bu kontekstdə Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin müəyyən edilməsi komissiyaları indiyədək dəfələrlə görüşüb, lakin sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi üçün hüquqi bazanın yaradılması ilə bağlı hələ də konsensus əldə olunmayıb.
Qərb komissiyalarının sərhədlərin müəyyənləşdirilməsində iştirakı prosesə mənfi təsir göstərib. 30 illik işğal prosesində təşəbbüs göstərməyən Qərb dövlətlərinin indi bu prosesə cəlb olunmasında qlobal və regional proseslər mühüm rol oynayır.
Bu irəliləyişlərdən biri də Zəngəzur dəhlizidir. Hər kəs bu dəhlizin faydalarından xəbərdar olduğu üçün xüsusilə Aİ-yə üzv dövlətlər prosesə qatılmaq üçün hər cür səy göstərirlər. Bu proses hətta Ermənistanın Aİ və NATO-ya üzvlük iddialarını gündəmə gətirməyə başlayıb.
İrəvan bu addımları “ölkənin iqtisadi dayanıqlığının və iqtisadi resurslarının şaxələndirilməsi” adlandırsa da, əsl mesajın Rusiyaya verilməyə hesablandığı göz qabağındadır. Bu səbəbdən yaxın günlərdə İrəvanın həm Aİ, həm də ABŞ ilə münasibətlərinin dərinləşəcəyini söyləmək olar. Bu tarixi ox yerdəyişməsinin təməlində Qərb dünyasının Cənubi Qafqazda Ermənistan vasitəsilə Rusiyanı təcrid etmək siyasətinin mühüm rol oynadığını xatırlamaq yerinə düşər.