Yola saldığımız 2023-cü il böyük ehtimalla istehsalyönümlü süni intellektin (Generative AI) populyarlıq qazandığı il kimi xatırlanacaq.

Kompüter proqramları təminatından incəsənətə və elmi məqalələrə qədər müxtəlif məzmunlu işləri yerinə yetirən istehsalyönümlü süni intellekt mükəmməl olmasa da, bəzi sənaye və müəssisələr üçün vacib alətə çevrilib.

Microsoft tərəfindən 2022-ci ilin sonunda hazırlanıb istifadəyə verilən ChatGPT-nin 2023-cü ildə bir çox rəqibi yarandı.

Bu sahədə qeydə alınan ən önəmli yeniliklərdən biri də dekabrda Google-un törəmə şirkəti Alphabet tərəfindən Google söhbət botu və axtarış sistemi də daxil olmaqla fərqli məhsullara inteqrasiya edə biləcək Gemini adlı süni intellektin təqdim olunması idi.
Alphabet ChatGPT ilə müqayisədə Gemini süni intellektinin daha yaxşı olduğunu iddia edir.

Lakini ChatGPT-nin yaradıcısı OpenAI də boş dayanmadığını, süni intellektin daha güclü versiyasının 2024-cü ildə hazırlanacağını diqqətə çatdırır.

İnvestorlar isə texnologiya sahəsində yeni böyük oyunçu tapmaq ümidi ilə vəsait xərcləməyə davam edir.

Fərdi investisiya məlumatlarını özündə toplayan PitchBook bildirib ki, riskli kapital firmaları generativ süni intellekt startaplarına sentyabrdan bəri 21.4 milyard dollar vəsait qoyub.

Müqayisə üçün bildirək ki, 2022-ci ildə qoyulan bu cür investisiyaların ümumi həcmi 5.1 milyard dollar olub.

Lakin bu tendensiyanın çox davam etməyəcəyi fikrində olanlar da var.

CSS Insight texnologiya şirkətinin baş analitiki Ben Wood deyir ki, generativ süni intellekt 2024-cü ildə “soyuq duş” alacaq. Buna əsas səbəb kimi bu növ süni intellektin təkmilləşdirilməsi və fəaliyyəti üçün böyük miqdarda vəsait lazım olduğunu göstərir.

“Bu məsələni şişirtdilər, qısa zamanda bu tendensiyanın zəifləyəcəyinə səbəb olan amillər mövcuddur”, - Ben Wood bildirib.

Onun fikrincə, generativ süni intellekt işləməsi üçün yüksək fəaliyyət gücü və hazırda istehsalı zəif olan bahalı çiplər tələb edir.

Bundan əlavə, Ben Wood tənzimləmə mexanizmləri və hüquqi proseslərin də süni intellektin inkişaf dinamikasını aşağı salacağı qənaətindədir.

Elektromobillər
Schmidt avtomobil araşdırmaları şirkətinə görə, 2024-cü ilin birinci rübündə milyonuncu elektrikli avtomobil Böyük Britaniya yollarında görünəcək. Beləliklə, Birləşmiş Krallıq Almaniyadan sonra bu səviyyəyə yüksələn ikinci ölkə olacaq.

Buna baxmayaraq, 2024-cü ilin elektromobil istehsalçıları üçün çətin il olacağı gözlənilir.

2023-cü ilin sonunda Ford, GM və Tesla elektrikli avtomobil istehsalını genişləndirməyi təxirə saldıqlarını bəyan etdilər. Oktyabrda isə Mercedes-Benz qiymət rəqabətini və təchizat zəncirindəki problemləri əsas gətirərək elektromobil bazarını “qəddar” adlandırmışdı.

Analitiklər bu sahədə böyük irəliləyiş gözləmirlər.

Avtomobil bazarları üzrə analitik Matthias Schmidt 2024-cü ildə elektromobil satışlarının Avropada durğunluq yaşayacağını proqnozlaşdırır.

Schmidt avtomobil bazarlarının güclü olduğu Almaniya, Norveç kimi ölkələrdə elektromobil satışında artım olmayacağını düşünür.

Lakin Böyük Britaniya sıfır emissiya hədəfinə çatmaq üçün bu sahədə daha irəli gedə bilər. 2024-cü ilin yanvarından, etibarən burada satılan bütün avtomobillərin ən azı beşdə birinin elektrikli olması zəruridir, 2030-cu ilə kimi bu artımın 80 faizədək yüksəlməsi qarşıya məqsəd qoyulub.

İnsanabənzər robotlar
İnsanabənzər robotlardan 2024-cü ildə daha çox istifadə edilə bilər. Tesla mühəndisləri yaxın gələcəkdə Optimus adlı insanabənzər robotların bütün zavod işlərini görə biləcəyi qənaətindədirlər.

Dekabrın əvvəllərində yayılan bir videoda Optimusun əvvəlki robotlardan daha yumşaq yeni əllərə malik olduğunu və yeni motorla işlədiyi görünürdü.

İyulda İlon Mask Optimusun 2024-cü ildə Teslanın istehsal müəssisəsində işləmə bacarığına sahib olacağını bildirmişdi.

Lakin Teslanın bu məsələdə güclü rəqibləri var. Artıq bəzi firmalar gündəlik işləri yerinə yetirə bilən robotları daha da təkmilləşdirməklə məşğuldur.

Amazon şirkəti anbarlarında insanabənzər robotların işləməsini sınaqdan keçirir. Digit adı verilən robot hərəkət edə bilir, nəyisə tuta bilir və insan kimi digər obyektlərlə qarşılıqlı əlaqə qurmağı bacarır.

Robotun təkmilləşdirilməsi üzərində işləyən Agility Robotics Digit-i 2024-cü ildə müştərilərə sata biləcəyinə ümid edir.

Kanadanın Sanctuary AI şirkəti isə Phoenix robotunu qablaşdırma kimi müəyyən fəaliyyəti yerinə yetirmək məqsədilə hazırlayır. Bu il robotun görə biləcəyi işlərin sayının artırılması planlaşdırılır.

Arıqlamaq uğrunda yarış
Əczaçılıq sektorunda bu tip dərmanlar o qədər sürətlə satılır ki, istehsalçılar tələbi qarşılamaqda çətinlik çəkirlər.

Wegovy adı ilə bazara təklif edilən və arıqlama dərmanı olan semaglutide satışında böyük uğur əldə edilib. Bu dərmanın istehsalçısı olan Novo Nordisk Avropanın ən dəyərli şirkətinə çevrilib.

Danimarkaya məxsus şirkət tələbi qarşılamaq üçün milyardlarla avro investisiya yatıraraq istehsalı artırmağa çalışır.

Wegovy hazırda həftədə bir dəfə vurulan iynə şəklində istifadə edilir, lakin həb versiyası da artıq hazır olmaq üzrədir. Novo Nordisk bunun nə zaman satışa çıxarılacağını hələlik açıqlamayıb.

Danimarka şirkəti bu il daha çox rəqiblə üzləşə bilər.

Eli Lilly şirkətinə məxsus Mounjaro dərmanı ötən günlərdə ABŞ və Britaniyada arıqlamaq üçün müalicə metodu kimi təsdiqləndi və dərmanın Avropa İttifaqında da təsdiqlənməsi gözlənilir.

Bununla yanaşı, Pfizer də arıqlamaqla bağlı istehsal etdiyi həbin təsdiqini gözləyir.
bbc

ChatGPT-nin təzyiq altında yalan danışdığı ortaya çıxıb.

“Unikal” xarici KİV-ə istinadən bildirir ki, elm adamları maliyyə və söhbət məlumatları üzərində öyrədilmiş ChatGPT-4 modelinin etik performansını yoxlamaq üçün təcrübə aparıblar.

Qeyd edilib ki, süni intellekt investoru kimi yetişdirilən bu model pul qazanmaq üçün təzyiqə məruz qalanda GPT-4 öz məqsədlərinə çatmaq üçün yalan danışıb.

Həmçinin bildirilib ki, GPT-4 insanlara yalan danışıb, aldadıb və məqsədlərinə çatmaq üçün daxili məlumatlardan istifadə edib. GPT-4 investorlara yanlış məsləhətlər verib, rəqiblərinin əməliyyatlarını bloklayıb. O, həmçinin bazara təsir göstərə biləcək manipulyasiya xarakterli saxta xəbərlər yayıb.

Türkiyənin sənaye və texnologiya naziri Fatih Kacır ilk yerli kosmonavtı Alper Gezer Avcının uçuşunun yanvarın 17-nə təxirə salındığını bildirib.

O, bu barədə “Habertürk” telekanalının efirində məlumat verib.

“Uçuş 2024-cü il yanvarın 17-də baş tutacaq. Əvvəllər bunun yanvarın 9-na planlaşdırıldığını bildirmişdik, lakin “SpaceX”in uçuşumuzdan əvvəl planlaşdırılan buraxılışı daha gec həyata keçirəcəyinə görə, astronavtımızın yola düşmə tarixində 7-8 gün yerdəyişmə olub”, - nazir bildirib.
Kacır qeyd edib ki, missiya zamanı bir sıra elmi təcrübələrin və müşahidələrin aparılması planlaşdırılır. Onun sözlərinə görə, Ankara ölkənin texnoloji inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcı kimi bu uçuşa böyük ümidlər bəsləyir.

Mənbə: TASS

“XiaoMi” ilk elektrik avtomobilini nümayiş etdirib. Maşın smartfonlarla ümumi əməliyyat sistemində işləyir.

Layihəyə investisiyalar 10 milyard dollar təşkil edib.

Daha əvvəl maşının xarakteristikası bilinməsə də, artıq alıcılar üçün avtomobilin iki versiyada təqdim olunması bəllidir: 300 at qüvvəsinə malik elektrik aqreqatı olan arxa ötürücülü sedan və tamötürücülü 673 at qüvvəli “XiaoMi SU7”. Onların maksimal sürəti müvafiq olaraq 210 və 265 km/saatdır.

Elektrik avtomobili 100 km/saata 2,78 saniyəyə sürətlənir.

Çində satışlar 2024-cü ilin əvvəlində başlayacaq, modellərin qiymətləri hələlik məlum deyil. Ancaq ekspertlər hesab edirlər ki, avtomobilin qiyməti 190-300 min yuan (təqribən 45 000-70 000 manat ) arasında olacaq.

Süni intellekt yaxın 10 ildə işçilərin 3/5-ni işsiz qoyacaq və yeni iş yerlərinin yaranmasına səbəb olacaq. Bununla yanaşı, bəzi mövcud iş yerləri daha da populyarlaşacaq, bəziləri isə tamamilə yox olacaq.

Bu barədə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) “Süni intellekt və əmək bazarı” adı altında dərc etdiyi hesabatında bildirilib.

Hesabatda tikinti, əkinçilik, balıqçılıq və meşəçilik kimi aşağı və orta ixtisaslı işlərin ən çox risk altında olduğu qeyd olunub. ​

Bildirilib ki, hökumətlər işəgötürənləri daha çox təlim verməyə, süni intellekt bacarıqlarını təhsilə inteqrasiya etməyə və işçi qüvvəsində müxtəlifliyi dəstəkləməyə təşviq etməlidir.

Gələcəyin peşələri:

Süni intellekt mühəndisliyi;
Robot mühəndisliyi;
Kiber təhlükəsizlik üzrə mütəxəssis
Proqram təminatı və tətbiqi;
Oyun qurucusu;
Rəqəmsal marketinq üzrə mütəxəssis

Dünyadan silinəcək peşələr:

Tur bələdçisi;
Kassir;
"Fast-food" işçisi;
Bank işçisi;
Poçtalyon;
Tekstil işçisi;
Çap operatoru

Bir neçə gündür ki, internet üzərindən yayım göstərən qanunsuz, yəni lisenziya almayan TV xidmətlərlə bağlı yazılara rast gəlirəm.
Hiss olunur ki, bu tip yazılar bir mənbədəndir və məqsədyönlüdür.
Güman ki, söhbət Netflix, Megogo, Oll.tv, İlook TV, Vimeo və s. bu kimi video xidmət platformalardan gedir .
Açıqlamalarda onların reklam bazarımıza sahib çıxması, vergi ödəyicisi olmaması kimi iddialar səsləndirilir.
Rayonlarda keyfiyyətli internet istifadəçiləri artdıqca internet üzərindən bu tip TV xidmət alanların da sayı kəskin artır.
Ümimiyyətlə, hazırda ölkəmizdə qanunsuz yayımlanan video xidmətlərin , xarici İP və OTT platformların istifadəçilərinin sayının 300 mindən artıq olduğu bildirilir.
Düşünmək olar ki, gələn ildən onların bəzilərinin ölkəmizdə qapadılması gündəmə gələcək. Yaxud da bu video xidmət platformaları Azərbaycanda yayım üçün lisenziya almalı olacaq.
Əlbəttə, bu tip platformalar içərisində 1-2 manat abunə haqqı alıb TV xidmət göstərənlər də var. Hansı ki, qapadılma ilə bağlı nəinki iqtisadi əsaslar, hətta milli maraqlarımıza zidd olan məqamlar da tapmaq mümkündür. İnformasiya təhlükəsizliyimiz üçün təhdid yaradan kanallar da var. Rusiyanın da belə resursları çoxdur.
Amma burada elə platformalar var ki, ciddi araşdırma aparmadan, ciddi əsaslar olmadan onların qapadılmasının belə gündəmə gətirilməsi doğru olmazdı.
Ümid edirəm aidiyyatı qurumlar, RİNN, Audiovizual Şura bu istiqamətdə maraqlı tərəfləri cəlb etməklə ictimai müzakirələr təşkil edəcək.
Osman Gunduz
Teref. Xocanın bloqu
Səhifəmiz hamının üzünə açıqdır.

Azərbaycan alimi, “Kolloid kimyası” ixtisası üzrə Azərbaycanda yeganə kimya elmləri doktoru, professor, Rusiya Beynəlxalq Mühəndislik Akademiyasının müxbir üzvü, Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının akademiki, neftin ilkin hazırlanması nanoekotexnologiyaları üzrə tətbiqi kolloid kimyası sahəsində dünyada rekord olaraq 6 Elmi Kəşf həmmüəllifi Rahim Abas oğlu Daşdiyev Almaniyada Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının rəyasət heyətinin 04.09.2023-cü il tarixli qərarı ilə elmi kəşflər və onların Qazaxstan Respublikasının mürəkkəb neft yataqlarında tətbiqi nəticəsində 32 milyon dollar tərtibində əldə edilən iqtisadi səmərəyə görə A.Humboldt medalı ilə təltif edilmişdir.
R.A.Daşdiyevin Elmi Kəşflərlə bağlı nəzəri və təcrübi fəaliyyəti Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin alimlərə verdiyi dəyərlərlə (“Hər bir alim qiymətlidir. Ancaq nəzəriyyəni təcrübə ilə birləşdirən, fikirlərini tətbiq edə bilən və onlardan əməli nəticə götürə bilən, cəmiyyətə, ölkəyə, xalqa konkret fayda gətirən insanlar alimlərin sırasında xüsusi yer tuturlar”) və həmçinin Möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin 10.05.2023-cü il tarixində texnologiyalarla bağlı verdiyi bəyanatla (“Hər şeyi bundan sonra texnologiyalar həll edəcək. Biz həm texnologiyaları gətirib Azərbaycanda tətbiq etməliyik, həm də elə güclü kadr potensialı yaranmalıdır ki, biz özümüz bu texnologiyaların müəllifləri olaq”) tam dialektik vəhdət təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, R.A.Daşdiyev dünya təcrübəsində ilk dəfə olaraq, Quran ayələri əsasında dialektikanın yeni qanunu ilə bağlı 7-ci Elımi Kəşfin həmmüəllifidir.

Teref. Xocanın Blogu

Dekabrın 13-də baş verən kütləvi günəş partlayışı konspirasiya nəzəriyyəçilərini qızışdırdı. Türkiyənin əhəmiyyətli astronomlarından biri olan Prof. Dr. Ethem Derman, “Günəş alovları təbiidir, qorxmağa ehtiyac yoxdur” deyir.

TRT Haber xəbər verir ki, Dermanın sözlərinə görə, partlayışlar çox güclü olsa belə, ancaq qütb bölgələrində çox məhdud təsir bağışlayacaq.

Günəş partlayışlarının yaratdığı möhtəşəm mənzərə illər əvvəl dünya miqyasında ciddi böhrana səbəb olmuşdu.

Füsunkar gözəlliyə malik olan və hər il minlərlə turisti özünə cəlb edən Şimal İşıqları əslində “geomaqnit fırtınası”dır. Günəş alovları kimi də tanınan günəş alovları səbəbindən baş verir. Partlayışlar artdıqca şimal işıqları da eyni sürətlə artır. Ancaq Günəşdəki partlayışlar Mavi Planetdə, yəni Yerimizdə tez-tez ciddi problemlər yaradırdı!

1859-cu ildə Yerdən milyonlarla işıq ili uzaqda olan Günəşdə baş verən partlayışlar böyük qlobal problemlərə səbəb oldu. 1-2 sentyabr 1859-cu ildə baş verən Karrinqton hadisəsi indiyə qədər yaşanan ən şiddətli fırtına adlandırıldı. Dünyanın demək olar ki, hər yerindən qığılcımların və partlayışların göründüyü mənbələrdə öz yerini tutmuşdur.

Dövrün ən təsirli rabitə şəbəkəsi olan teleqrafların ciddi şəkildə zədələndiyi bu hadisə böyük bir rabitə probleminə səbəb oldu. Bununla belə, Karrinqton fırtınaları tarix boyu Yerin günəş partlayışlarından mənfi təsirləndiyi yeganə hadisələr deyil.

1859-cu ildə baş verənlər günəş parlaması ilə bağlı qeydə alınan ilk məlumat idi. Britaniyalı astronomlar Riçard Kristofer Karrinqton və Riçard Hocson tərəfindən qeydə alınan partlayış nəticəsində proqnozlar bu gün baş verən bu böyüklükdə geomaqnit qasırğasının elektrik şəbəkələrində nasazlıqlara, elektrik enerjisinin geniş şəkildə kəsilməsinə səbəb ola biləcəyi olub. Təqvim 1989-cu ili qeyd edəndə yenidən həyəcan zəngləri çalındı ​​və bu dəfə xüsusilə Kanadada ciddi problemlər yaşandı.

1989-cu ildəki geomaqnit qasırğası martın 9-da başlayıb və 4 gün davam edib. Kanadada elektrik infrastrukturuna ciddi ziyan vuran fırtınalar şiddətli günəş fırtınası hesab edilirdi.

Fırtınalar orta hesabla hər 11 ildən bir müşahidə olunan maksimum səviyyəyə cəmi 4 gündə, yəni martın 13-də çatıb. O zaman bu partlayışların mənbəyi və nəticəsi müxtəlif cür qiymətləndirilirdi. 1989-cu il fırtınalarından sonra Şimal İşıqlarının artması ilə bağlı bəzi hadisələr aşağıdakı kimi qeydə alınıb:
Birincisi, martın 6-da nəhəng günəş partlayışı baş verdi. Bir neçə gün sonra, martın 13-də saat 01:27-də Yer kürəsini güclü geomaqnit qasırğası vurdu. Fırtına şimalda son dərəcə sıx Şimal İşıqlarına səbəb olub. Bu işıqlar daha cənubda yerləşən Aurora, Texas və Floridadan da görünürdü. Fırtınalar Soyuq Müharibə dövründə baş verdiyi üçün bir çox insan nüvə hücumunun baş verə biləcəyindən narahat idi. Bir çox insanlar həmçinin güclü “Avrora”ların martın 13-də səhər saat 09:57-də səmaya buraxılan STS-29 Kosmik gəmisi ilə əlaqəli olduğunu düşünürdü.

Prof. Dr. Bu partlayışlar səbəbiylə atmosferin genişləndiyini və İlon Maskın peyklərinin son illərdə bu partlayışların dəyişdiyi kosmos şərtləri səbəbiylə düşdüyünü bildirən Derman, bu gün bəzi kosmik sistemlərin partlayış və ya təhlükəli hava hadisələri zamanı özlərini qoruduğuna diqqət çəkib.

“Günəş partlayışları 2025-ci ildə maksimum səviyyədə gözlənilirdi ki, bu da orta hesabla hər 11 ildən bir baş verir. Araşdırmalar nəticəsində bu partlayışların 2025-ci ildə deyil, 2024-cü ildə baş verəcəyi üzə çıxıb. Onun effektivliyinin xeyli azalacağını düşünürdük. Son aylarda apardığımız müşahidələrə nəzər saldıqda bunun iki dəfədən çox artacağını görürük”.

Partlayışların mənfi təsirləri Azərbaycandan çox Kanada, İngiltərə və ya Norveç kimi şimal ölkələrində bəzi nöqtələrdə müşahidə oluna bilər. Ancaq günümüzün inkişaf edən və dəyişən texnologiyası ilə bu partlayışların mənfi təsirlərinə qarşı tədbir alındığını söyləyə bilərik. Keçmişdə yaşanan kimi irimiqyaslı problemlərin olacağı gözlənilmir.

Ötən il ETN və İqtisadiyyat nazirlikləri İT bazarın inkişafına təkan vermək üçün “İT-Akademiya” təhsil layihəsinə start vermişdi.
Layihə Rusiyanın “Alqoritmika” Beynəlxalq Riyaziyyat və Proqramlaşdırma Məktəbinin iştirakı, KOBİA, ADNSU və “Baku Steel Company”nin dəstəyi ilə həyata keçirilməliydi.
Xatırlayıram ki, o zaman nazir Mikayıl Cabbarov layihənin işə salınmasından 2-3 il sonra azı, 3000 vətəndaşın İT sahəsində ixtisas alacağını və rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına ciddi təkan verəcəyini açıqlamışdı.
Lakin hazırda bu layihədən bir xəbər yoxdur. Hansı uğurlar qazanıldı, kimlər buranı bitirdi, harada iş tapdılar və s.
Layihənin əsas resursu , it-academy.az saytı da işləmir.
Təşkilatçılar bu haqda heç bir rəsmi açıqlama verməyiblər.
Təhsil xərclərinin əsas hissəsi təşkilatçılar tərəfindən ödənilməliydi. Odur ki o zaman bu layihənin reallaşması üçün hədsiz böyük maliyyənin də ayrıldığı bildirilirdi.
Ümid edirəm təşkilatçılar layihənin davamlılığı haqqında bir açıqlama verəcəklər..
Osman Gunduz
Teref. Xocanın Blogu
Səhifəmiz hamnın üzünə açıqdır

SOCAR-ın "Azəriqaz" İstehsalat Birliyinin ictimaiyyət üçün açıq olan bütün resurslarının, veb-səhifənin, elektron poçt və VPN xidmətlərinin, həmçinin ödəniş sistemlərinin fəaliyyəti müvəqqəti olaraq dayandırılacaq.

Bu barədə Qaynarinfo-ya birlikdən məlumat verilib.

Qeyd olunub ki, buna səbəb Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidmətinin internet şəbəkəsi infrastrukturunda profilaktik işlərin görülməsinin planlaşdırılmasıdır.

Məlumata görə, profilaktik işlərin bu gün (21.12.2023 tarixində) saat 21:00-dan etibarən bir neçə saat ərzində davam etdirilməsi nəzərdə tutulur. Abonentlərdən mövcud vəziyyəti nəzərə almaları xahiş olunur.