 |
|
|
Əgər siz nə vaxtsa kiminsə yeməyin yanlış borudan aşağı düşdüyünü söylədiyini eşitmisinizsə, bu o deməkdir ki, qida mədə yerinə ağciyərlərə gedir.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyə mətbuatının yazdığına görə, aspirasiya olaraq da bilinən yeməklərin ağciyərlərə çəkilməsi vəziyyəti uşaqlarda, eyni zamanda müəyyən xəstəlikləri olan yetkinlərdə də baş verə bilər.
Bəs qida ağciyərlərə daxil olduqda nə baş verir? Yemək orada öz-özünə yox olur, yoxsa onu geri qaytarmaq lazımdır? Pulmonoloqdan bu məzmunda qidanın ağciyərlərdə qalıb-qalmamasını və qalsa hansı vəziyyətlərin yarana biləcəyini soruşulub...
Yemək yeyərkən gülən və yemək tənəffüs yollarına girən böyüklər öskürəklə bu vəziyyətin öhdəsindən gələ bilsələr də, xüsusilə uşaqlar və müəyyən xəstəlikləri olan insanlar üçün bu o qədər də sadə deyil.
Yeməyin ağciyərlərə necə çəkildiyini və bunun səbəbini öyrənərkən, onun simptomlarını və müalicəsini də araşdıra bilərsiniz. Unutmayın ki, başımıza nə və nə vaxt gələcəyimizi heç vaxt bilmirik. Aspirasiya ehtimalı olduqca mümkündür, xüsusən də hər gün müəyyən fasilələrlə qidalandırdığımızı nəzərə alsaq.
Ağızdan sonra yeməyin səyahəti nədir?
Yemək udulduqdan sonra yemək borusu vasitəsilə əvvəlcə ağızdan boğaza, sonra isə mədəyə keçir. Yeməyin bu gedişi keçdiyi yerlərdə əzələlərin hərəkəti ilə baş verir. Lakin bəzi hallarda qidanın istiqaməti dəyişir və qida borusundan mədəyə keçmək əvəzinə səs telləri ilə tənəffüs yollarına doğru gedir. Bu vəziyyət tibbdə “aspirasiya” adlanır.
Yemək udduqdan sonra tənəffüs yollarına çıxan maddələr ağciyərlərə düşərək ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
Sağlamsınızsa, immun sisteminiz güclüdürsə və bəzi udma pozğunluğunuz yoxdursa, bu hadisəyə görə heç bir fəsad yaşamazsınız və yeməyi öskürə və ya mədəyə göndərə bilərsiniz. Bununla belə, aspirasiya bəzən həyat üçün təhlükəli və fövqəladə vəziyyətə çevrilə bilər.
Aspirasiya adətən kimin başına gəlir?
Qidaların ağciyərlərə daxil olması uşaqlarda daha çox rast gəlinən bir vəziyyətdir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının məlumatlarına görə, aspirasiya hallarının 80% -i 15 yaşdan kiçik uşaqlarda baş verir. 15 yaşa qədər ən çox rast gəlinən yaş aralığı 0-3 yaş arasıdır. Aspirasiya 1 yaşa qədər körpələrin ölümünün əsas səbəbidir. Türkiyədə aspirasiya körpə ölümlərinin ikinci səbəbidir.
1-2 yaş arası uşaqlarda bu halların pik həddə çatmasının əsas səbəbləri; Özbaşına hərəkət etmək qabiliyyəti aşağıdır, ətrafını və əşyalarını tanımaq üçün toxunduqları hər şeyi ağızlarına qoyurlar, hərəkət və hiss sistemlərinə tam nəzarət edə bilmirlər, ən arxa dişləri yoxdur və ya tam çeynəyə bilmir.
Fıstıq Qərb ölkələrində uşaqlarda aspirasiyaya səbəb olan qidalar sırasındadır. Cənub-Şərqi Asiya və Çində sümük parçaları; Yunanıstan, Misir və Türkiyədə günəbaxan tumları və balqabaq tumları ağciyərlərə daxil olan qidalar arasında ön sıradadır.
Yetkinlərdə onun tezliyi 100 mində 0,66-dır. Yad cisim aspirasiyasının səbəbləri arasında alkoqol və narkotik istifadəsi, psixiatrik pozğunluqlar, sinir sistemini boğan dərmanlar, əzələ və sinir xəstəlikləri, nevroloji çatışmazlıqlar var.
Traxeostomiya və ya səs protezindən istifadə edənlərin də ağciyərlərinə qida sızması ehtimalı var. Böyüklərdəki bu vəziyyətə maraqlı bir məlumat da əlavə edək. Yeməkdən əlavə, aspirasiyanın ən çox yayılmış səbəbi hicab iynəsidir.
Əgər udmaqda çətinlik çəkirsinizsə və ya boğazınızda narahatlıq hiss edirsinizsə, aspirasiya yaşamış ola bilərsiniz.
Aspirasiyanın bəzi əlamətləri var. Yemək yeyərkən boğulma artıq aşkar olan əsas simptomlardan biridir. Güclü öskürək, udma çətinliyi, yemək zamanı stress, arıqlama və ağciyərin iltihabı aspirasiya əlamətləridir. Həddindən artıq tüpürcək yığılması, ürək yanması, döş qəfəsində narahatlıq və çeynəmədə çətinlik də bu vəziyyətin əlamətləridir.
Aspirasiyanın ciddi simptomlarından biri pnevmoniyadır.
Ağciyərlərin yad bir maddəyə reaksiyası səbəbindən iltihab baş verə bilər və infeksiya səbəbiylə pnevmoniya da inkişaf edə bilər. Xüsusilə astma və amfizemli xəstələrdə pnevmoniyaya yoluxma riski daha yüksəkdir. İmmuniteti zəif olan insanlar, yaşlılar və siqaret çəkənlər də aspirasiya pnevmoniyasına daha çox həssasdırlar.
2011-ci ildə "Critical Care Medicine" jurnalında dərc olunmuş məqalədə deyilirdi ki, aspirasiya reanimasiya şöbəsində baş verən pnevmoniyanın əsas səbəblərindən biridir.
Qida ağciyərlərə daxil olarsa nə etməli?
Vəziyyəti dərhal fərq etmək və ya simptomlar artarsa həkimə müraciət etmək çox vacibdir. Ağciyərlərdə qalan qida infeksiya kimi bir sıra problemlərə səbəb ola biləcəyi üçün onu çıxarmaq üçün lazımi üsullara riayət edilməlidir.
Diaqnoz qoymaq üçün xəstənin müayinəsindən sonra rentgen və ya CT müayinəsi aparıla bilər. Ancaq döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası normal olsa belə, simptomlara görə hələ də şübhə varsa, bronkoskopiya aparılır.
Xarici cismin çıxarılması üçün tövsiyə olunan işləmə üsulları
Boğaza kamera ilə nazik bir borunun daxil edilməsi üsulu olan bronkoskopiya, qaçan qidaları çıxarmaq üçün də istifadə olunur.
Bronxoskopiya ilə ilk yad cismin çıxarılması 1897-ci ildə həyata keçirilmişdir. Bu gün də öz təsirini qoruyub saxlayır. Bəlğəm testləri, barium udma testi və endoskopiya və udma testi aspirasiyanın diaqnostika və müalicəsində istifadə edilən üsullardandır.
Aspirasiya ilə əlaqəli pnevmoniya baş versə belə, iltihabı müalicə etmək üçün dərman istifadə edilə bilər və bəzi hallarda xəstəxanaya yerləşdirmə tələb olunur.
Yemək yeyərkən diqqətli olmaq vacibdir, çünki bu, ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Kiçik dişləmələr yemək və çeynəyərkən gülməkdən və danışmaqdan çəkinmək lazımdır. Xüsusilə 4 yaşından kiçik uşaqlara qoz kimi sərt qidalar verilməməli, bu qidalar yalnız əzilərək başqa qidaya əlavə edilməlidir. Uşaqlarda diqqət edilməli olan məsələlər arasında qaçmamaq, yeməklə oynamamaq və dik vəziyyətdə qidalandırmaq yer alır.