Bizə, REAL-a həm hakimiyyətin içindən, həm yan-yorəsində və orbitində olanlardan ən çox gələn iradlardan biri budur ki, siz xalqın dilini bilmirsiniz, qəliz dənaşırsınız, sonra da çıxıb izah etmək məcburiyyətində qalırsınız. Hətta 30 ildir hakimiyyətin orbitindən çıxa bilməyənlər bizi aşağılamaq, arqumnetlərlə cavab verməyə beyinləri olmadığı üçün “mala” termini də icad edib yayamağa başladılar.
Əslində siyasi dil, üslub bir az qəliz, elmi, çoxmənalı və çoxşaxəli olmalıdır, siyasi dil bəsitləşəndə mənasızlaşır, səviyyəsizləşir, bununla da xalqın böyük bir hissəsini proseslərdən çəkindirir. Müxaliflik kriteriyası kimi hər cümlənin əvvəlinə və axırına “İlham Əliyev” sözlərini salmaq göstərilirsə, bu bu siyasəti bəsitləşdirməkdən başqa bir şey deyil. Dar çevrə iqtisadi, sosial problemlərin həlli yollarını, xarici siyasətin kodlarını bilmədikləri üçün cəmiyyəti “dərd danışmağa” öyrədirlər, deyirlər ki, biz bəsit dillə dərd danışaq, siz də ağlayın, amma həlli yolları bizlik deyil, cəmiyyət də dərd danışana öyrəşdikcə, dərd həll edənlərə qəliz dili-üslubu olan kimi baxmağa başlayır. Çünki, hakimiyyətin də, orbitində olanların da problemlərin həlli ilə bağlı diskurs açmağa səviyyələri çatmır, ona görə də, hər iki tərəfə bəsitləşdirilmiş üslub sərf edir – bir tərəf 30 ildir ölkədə hakimiyyətdə olmasına, ölkədəki bütün problemlərin kökündə durmasına baxmayaraq hər addımda 92-93-cü illəri hədəf göstərərək özünə bəsit müxalifət təyin edir, qarşı tərəf də bundan sevincək olub əsl müxaliflik havasına girir, və beləcə 30 ilimizi əlimizdən alıblar.
Bəsitləşdirilmiş siyasi üslubun ziyanlarından biri də xarici siyasətlə bağlı primitiv yanaşmanın təbliğidir – ölkəni idarə etməyə talib olan, bunu hədəf kimi qarşısına qoyan siyasi qüvvələr və siyasətçilər beynəlxalq diplomatik, qəliz dili və üslubu öyrənməlidirlər.
Yüzlərlə misal çəkə bilərəm, amma gəlin son günlərin iki mesajı timsalında məsələnin məğzini izah etməyə çalışım:
1) İran tərəfi Cənubi Qafqazda sərhəd rejiminin (orjinalda məhz bu ifadədir) dəyişdirilməsini qırmız xətt adlandırıb – Həmən də bunu “tərcümə” etməyi bacarmayanlar cənub qonşumuza hücuma keçdilər. Maraqlıdır ki, belə məqamlarda hakimiyyət susur, daha “ağıllı” davranır (ən azı təcrübələri və qlobal məsləhətçiləri var), önə çıxan bəzi müxalif kəsim ilə İran dövləti arasında qalmır, faktiki olaraq da belə məsələlərdə qonşu ilə münasibətləri korlamadan qonşunun öz alternativlərinə münasibətinin pis olmasına şərait yaradır. Əgər hökumət bununla bağlı rəsmi izah tələb etsə İran çox sakit şəkildə deyəcək ki (niyyəti, məramı, hədəfi başqa olsa da), bəli, biz Cənubi Qafqazda sərhədlərin, sərhəd rejiminin dəyişməsinə qarşıyıq, yəni, Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanıdığımıza vurğu etmişik, bir də Zəngəzurdan keçməsi nəzərdə tutulan yolun Rusiyanın tam nəzarətinə keçməsindən (sərhəd rejiminin dəyişməsindən) məmnun deyilik. Yəni, 3000 il diplomatiya məktəbi olan dövlət dediyinin altından belə çıxacaq, ortada da qəliz diplomatik dili anlamayanlar qalacaq. Həmin ortada qalanların bəsit məntiqi ilə İran dediklərini “malalayacaq”, halbuki, düşüncələri çatsa, siyasi dilin məhz belə olmasını qavraya, gələcəkdə bənzər səhvlər etməzlər,
2) ABŞ dövlətinin 3-cü şəxsi Nensi xanım İrəvana səfərə gələb (bu səfərin səbəbləri haqqında dünən yazmışam, şərhlərdə link qoyaram), səfərin iki əsas məqsədi var: ABŞ-da seçki və Paşinlayana dəstək. Pelosi xanım çatan kimi bir tvit atıb, bizdə yenə qəliz dili anlamağa çətinlik çəkənlər hədəfin Azərbaycan olduğu barədə hay-həşir salıblar. Tvitin tam tərcüməsi belədir: “Qurucularımız 1787-ci il Konstitusiya Günündə avtokratiyadan demokratiyanı seçdilər. Nəsillər boyu biz bu seçimi müdafiə etmişik və müdafiə etmişik. Bu gün ABŞ-dan Ukraynaya, Tayvandan Ermənistana qədər dünya demokratiya və avtokratiya arasında seçim qarşısındadır və biz yenə də demokratiyanı seçməliyik”.
Biz indi ABŞ-a sual versək ki, bu nə deməkdir?! ABŞ rəsmiləri deyəcək ki, biz Rusiya və Çini nəzərdə tutmuşuq, onların caynağından Ukraynanı, Tayvanı və Ermənistanı qurtarmağı hədəf qoymuşuq. Ermənilər soruşanda isə deyəcəklər ki, Ermənistan demokratiyadır deyə sizi dəstəkləməyi nəzərdə tuturuq. Diplomatik və siyasi dil budur, qəlizdir və çoxşaxəlidir.
Ölkədə siyasi dili bəsitləşdirməkdən ən çox dividend götürən elə bu siyasi sistemdir. Kimlər bu üslubun təbliğatı və dominant siyasi dilə çevirməkdə hakimiyyətə kömək edirlərsə, elə bu sistemin möhkəmlənməsinə xidmət etmiş olurlar.
P.S. Pelosi İrəvanda başqa açıqlamalar da verib, öz daxili seçkilərində səs qazanmaq üçün irəli-geri, çox mənasız danışıb, amma bunun da izahını ABŞ tapacaq, deyəcək ki, hakimiyyətin icra qolu, Dövlət Departamenti belə düşünmür, ABŞ bölgədə sülhün və əminəmanlığın qorunması üçün hər iki ölkə ilə yaxından işləməyi düşünür. Çünki, dediyim kimi, siyasət qəliz işdir, dili-üslubu da elədir. Zatən Pelosinin vəzifədə son 2 ayı qalıb, seçkilərdən sonra Nümayəndələr Palatasının rəhbərliyi dəyişəcək.
Natiq Cəfərli
Teref.az