İranın Rusiyadakı səfiri Kazem Cəlali “NEWS.ru” nəşrinə bildirib ki, 3+3 məşvərət platformasının növbəti iclası bu il yenidən baş tuta bilər. Diplomat Gürcüstanın iştirakçıya çevriləcəyinə ümid etdiyini deyib.

O, həmçinin bu formatı Cənubi Qafqazdakı problemlərin həlli üçün “ən faydalı” adlandırıb: “Regiondakı problemlərin həlli üçün ən faydalı format 3+3 formatıdır. Ümid edirəm ki, bu il yenidən yeni iclas keçiriləcək”.

Səfir xatırladıb ki, bu formatda əvvəlki görüş ötən il Tehranda keçirilib. Cəlali bunu uğurlu adlandırıb: “Digər dövlətlərin, fövqəlgüclərin müdaxiləsi nəinki vəziyyəti gərginləşdirir, həm də Cənubi Qafqazda eskalasiyanı gücləndirir. Başqa ölkələrin mövcudluğu Cənubi Qafqazda nizamlanmaya mane olur. Bu regionun altı ölkəsi - Rusiya, Türkiyə, İran, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan bu regionun ən yaxşı ekspertləridir, nəinki bəzi başqa ölkələr”.

Ümumiyyətlə, aydındır ki, 3+3 ideyası hələ də çox şərti və illüziya xarakteri daşıyır, nəzərdə tutulan tərkibində bəzən bir-biri ilə demək olar ki, müharibənin astanasında olan çox müxtəlif ölkələrə malikdir. Yəni bu format əslində ölü doğulmuşdu və belə də qalır.

Bunun ən sadə təsdiqi rəsmi Tbilisinin mövqeyidir ki, bu ideya ortaya çıxandan bəri çox aydın və açıq şəkildə bir neçə dəfə təkrarlayıb: qədər ki, orada Gürcüstanın iki rayonunu işğalda saxlayan Rusiya var, bu sevda baş tutan deyil.

Bundan əlavə, bunun regional əməkdaşlıq formatı olacağı güman edilir, lakin heç kimə sirr deyil ki, son vaxtlar Ermənistan Rusiya ilə çox gərgin münasibətlərdədir, onun nəzarəti altında olan birliklərin müxtəlif tədbirlərində iştirak etməkdən açıq şəkildə imtina edir və getdikcə daha çox Qərbə doğru yönəlir.

Azərbaycan və Türkiyə ilə Ermənistan hələ də tam əməkdaşlıqdan uzaqdır – İrəvan hələ də İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrini həzm edə bilmir, Türkiyə ilə diplomatik münasibətlər bərpa olunmadığı kimi, bu günə qədər Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalanmayıb.

Bundan əlavə, bir tərəfdən İran, digər tərəfdən Türkiyə və Azərbaycanla arasında münasibətlərdə həll olunmamış çətinliklərin kütləsini xatırlatmaq yerinə düşər.

Bəs niyə 3+3 formatının mövzusu hələ də canlıdır? Tehran və Moskva yaxın gələcəkdə həyata keçirilməsi mümkün olmayan bu təşəbbüsü hər fürsətdə gündəmə gətirməkdə davam edir. Bu qəribə hava silkələmələri hansı məqsədə xidmət edir? Onsuz da bu, kimə lazımdır və niyə? Doğrudanmı, region ölkələri arasında olduğu kimi kifayət qədər təmas növləri yoxdur?

AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.

Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze:

“Burada bir neçə məqama diqqət yetirmək lazımdır. 3+3 formatı məsləhət xarakteri daşıyır. Amma hətta bu məsləhətləşmə formatı çərçivəsində onun mövcud olduğu bütün dövr ərzində xüsusi maraqlı təkliflər olmayıb.

Bu formatın özü İranı regional problemlərin müzakirəsinə cəlb etmək məqsədi daşıyır - Suriya üzrə Astana formatının bir növ analoqudur. Amma Suriyada İran prosedədir, bizdə isə tamam başqa bir vəziyyət var ki, Allaha şükür, biz bundan çox uzağıq.

Deməli, bu format sırf PR xarakterlidir və Moskva ilə Tehranın xeyrinə olan piardır. Bu iki.

Nəticə etibarı ilə bunun zərərinin az olduğunu, xeyrinin isə sıfır olduğunu görürük. Deməli, hər şey Ankaranın, Bakının, indi isə İrəvanın Moskva və Tehranı incitməmək istəyindən və ya istəməməsindən asılıdır”.

Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:

“Bu il hələ çox vaxt var - nəyin, harada, hansı formada baş tutacağını, Gürcüstan və ya başqasının orada iştirak edib-etməyəcəyini demək çətindir. Amma belə şeylərin Tehran tərəfindən və Moskvada səsləndirilməsi başa düşülə bilər - İran və Rusiya ciddi diplomatik təcrid vəziyyətindədir və bu təcridin yoxluğunu nümayiş etdirmək mümkün olan istənilən platforma, həm də əksinə, bu ölkələrin hər ikisinin iştirak etdikləri regional əhəmiyyəti özləri üçün faydalı hesab edirlər.

Amma mən sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, nə Tbilisidən, nə Bakıdan, nə də İrəvandan belə bir görüşün olacağı, onun gündəliyinin nə olacağı və bunun nə dərəcədə zəruri olduğu barədə hansısa təsdiq gəlib.

Əgər format 3+3 adlanırsa, əvvəlcə Cənubi Qafqaz dövlətlərinin üçlüyü yaradılmalıdır. Və bu istiqamətdə müəyyən işlər görülür. Hər halda Tbilisidə Ermənistan, Gürcüstan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin görüşünün keçiriləcəyi barədə məlumat var idi. Bu üçlük tam işləməyə başlayanda, daha bir +3 üçün planı həyata keçirmək barədə düşünmək mümkün olacaq.

Amma bunun üçün Azərbaycan - Ermənistan münasibətlərinin tənzimlənməsində irəli gedilməli, bir-birini tanımalı və sülh müqaviləsi imzalamalıdır. Əgər tamhüquqlu Cənubi Qafqaz üçlüyü fəaliyyətə başlasa, zərurət yaranarsa, 3+1, yaxud 3+2, sonra isə, bəlkə də, 3+3 platforması formalaşdırmaq mümkün olacaq.

Lazım gələrsə, 3+Avropa İttifaqı, 3+ABŞ, 3+Mərkəzi Asiyanın beş dövləti, 3+Çin də ola bilər. Yəni nə baş verə biləcəyini heç vaxt bilmirsən. Amma ilk üçlük vacibdir - Cənubi Qafqaz ölkələri və bir üstəgəl ilə, məncə, münasibətlər normallaşdıqdan sonra kimin onlara daha uyğun olduğunu ölkələrimiz özləri qərar verəcək”.