ABŞ-dakı hazırkı ehtiyyatlar və əsas resursların həcmləri rəvan inkişafa imkan versə də, bu Trampın arzuladığı və vəd etdiyi kəskin irəliləyiş üçün kifayət etmir.
Donald Trampın komandası aqressiv iş tempini qoruyub saxlayır. Bununla belə, indi qərbin ekspert icması fəaliyyətinin ilkin şokundan qurtulub, yeni siyasi və digər reallıqda ABŞ-ı nələrin gözləyə biləcəyi ilə bağlı ilk proqnozlar internetdə görünməyə başlayıb. Düşüncənin səbəbləri toplanır. Onların arasında Donald Trampın ikiqat müraciətini qeyd etmək lazımdır: OPEK kartelinin qeyri-rəsmi lideri kimi Səudiyyə Ərəbistanına və onun öz neft hasil edən şirkətlərinə.
Tramp və Vladimir Putinin görüşünə qızğın hazırlıqlar fonunda, Zelenskinin Ukraynanın mineral ehtiyatlarına nəzarət üzrə razılaşma üçün ən azı bir az daha az əsarət doğuran şərtləri müzakirə etmək cəhdləri və AI-nın isteriyası fonunda bu hadisə diqqətdən kənarda qaldı. Baxmayaraq ki, çox vaxt vacib rol oynayan ümumi kütlədə bu çətin fərqlənən hərəkətlərdir. Çünki Tramp Moskva ilə yaxın əlaqələri olan səudiyyəlilərdən neft hasilatını artırmağı xahiş edib. Analoji tələb, xatırladığımız kimi, Trampın 2024-cü il seçki kampaniyasının əsas maliyyə donorları arasında olan Amerika neft şirkətlərinə də edilib. Sənaye mənbələrinin yazdığı kimi, hər iki halda Ağ Evin tələbinə məhəl qoyulmayıb. Tramp üçün bu, pis məlumat olmasa da, onu idarəolunmaz özünə inamının buludları arasından yerə endirən zəngdir.
Birləşmiş Ştatların OPEC və OPEC+ ilə qarşılıqlı əlaqələri baxımından fəxr ediləcək bir şeyi yoxdur. Amerikalılar daxili qaydaları öz maraqlarını təmin etmək və dünya bazarlarında oynamaq imkanlarını məhdudlaşdıra bilən hər hansı birliklərdən nümayişkaranə şəkildə uzaqlaşırlar. Üstəlik, bu təcrübənin kökləri ABŞ-ın hələ qara qızılın idxalından asılı olduğu keçmişə dayanır. Eyni zamanda, Amerika iqtisadiyyatı elə hiyləgər şəkildə qurulub ki, daxili yanacaq-energetika bazarının dinamikası dünya bazarının dinamikası ilə birbaşa bağlı deyil. Yəni, deyək ki, Brent markalı neftin bir barelinin qiyməti 20 dollar artarsa, ABŞ-ın özündə də qiymət artacaq, lakin eyni nisbətdə deyil. Bunu neft bazarının əsas oyunçuları yaxşı başa düşürlər, eləcə də ABŞ-ın gündəlik 13 milyon barel öz hasilatı ilə planetin ən böyük hasilat gücünə çevrilməsinə baxmayaraq, 20,6 milyon barel neft istehlak etməsi faktını da. Onlar həmçinin ölkənin strateji ehtiyatının hazırkı vəziyyətini, yəni ümumi tutumu 700 milyon barel olan neft ehtiyatının yarı dolu olduğunu (1983-cü ildən bəri ən pis göstərici) yaxşı bilirlər, çünki Bayden administrasiyası ölkə daxilində ikinci dərəcəli yanacağın qiymətini aşağı salmaq və bununla da səsləri qazanmaq üçün oradan səxavətlə neft çəkirdi.
Yeri gəlmişkən, ABŞ Energetika Departamentinin (DOE) səhifəsində bu barədə gülməli sözlər var. Ağ-qara rəngdə qeyd olunur ki, 2022-2023-cü maliyyə ilində strateji ehtiyatın həcmi yüz milyon bareldən çox azalıb. Bura Rusiyadan tədarük həcminin azalması da daxildir. Amma gəlin əsas mövzuya qayıdaq. Bütün bu biliklərin və Ər-Riyadın bir il əvvəl ləğv etdiyi ABŞ ilə strateji tərəfdaşlıq sazişi səudiyyəlilərə və OPEK-ə Ağ Evdəki şəxsdən asılı olmayaraq Vaşinqtonun müraciətlərini məsləhət kimi qəbul etməyə imkan verir. Bu baxımdan Səudiyyə Ərəbistanı ilk növbədə öz maraqlarını rəhbər tutur.
Bayden vəzifədə olduğu müddətdə oxşar tələblərlə üç dəfə Ər-Riyadda olub. Onlardan iki halda görüşlər birgə yekun bəyanat olmadan, digərində isə ümumiyyətlə yekun kommünike belə olmadan başa çatıb. Həmin vaxt boyun əyməyən səudiyyəlilər indi də buna etməyə tələsmirlər. O cümlədən ona görə ki, onların 319 milyard dollar suveren dövlət borcu var ki, bu da son bir ildə 39 milyard, yəni on faiz artıb.
Yerli iqtisadiyyatın strukturunda neft ümumi daxili məhsulun 45 faizə qədərini, büdcə gəlirlərinin 75 faizə qədərini və ixrac gəlirlərinin 90 faizə qədərini təşkil edir. Hansısa onurğasız Ukrayna və ya Baltikyanı ölkələr öz ağalarını razı salmaq üçün dövlət maraqlarına qəsdən zərər vurmaqla bəlkə də razılaşıardılar, lakin səudiyyəlilər bu qrupdan kənardadırlar.
Amerikanın daxili bazarı ilə bağlı vəziyyət də kifayət qədər maraqlıdır.
ABŞ-da ölkə daxilində fəaliyyət göstərən aktiv neft və qaz qazma qurğularının sayı ən aşağı səviyyədədir. Ötən ilin dekabrında onların sayı 589 idi, baxmayaraq ki, iki il əvvəl iki yüz ədəd çox idi. Trampın milli parkların qorunan ərazilərində qazma işlərinə qoyulan moratoriumun aradan qaldırılması uzunmüddətli perspektivdə bu rəqəmi artıracaq, lakin bu, dərhal və bilinən nisbətdə baş verməyəcək. Rəsmi DOE veb-saytı bildirir ki, Amerika neftinin bir barelinin hasil edilməsinin orta dəyəri 20 dollar civarındadır, halbuki təkcə son üç ildə (XHƏ-nin keçirildiyi müddətdə) beş ən böyük Amerika neft şirkəti – ExxonMobil, Chevron, ConocoPhillips, EOG Resources və Schlumberger 250 milyard dollar xalis mənfəət əldə ediblər. O cümlədən neftin daxili bazarda satışı və strateji ehtiyatın doldurulması hesabına. Hökumət bunun üçün bir barelin 79 dollar və ya daha çox qiymətinə əsaslanaraq maliyyə ayırır.
Buna görə də Trampın neft maqnatı olan sponsorlarına hasilatı kəskin şəkildə artırmaq sərfəli deyil, çünki bu, rentabelliyin azalmasına səbəb olacaq. Onların marağı uzunmüddətli perspektivdə, yəni özlərinə yeni zəngin mədən sahələri əldə etmək və ehtiyatda saxlamaqdadır. Bununla eyni vaxtda daha bir çox simptomatik hadisə baş verib. Trampın yeni administrasiyasının daxili işlər naziri və Ağ Evin Enerji Şurasının həmsədri Doug Burgum ölkənin bütün elektrik stansiyalarının sahiblərini elektrik enerjisi istehsalını 10-15 faiz artırmağa çağırıb. Bu olmadan, yenidən sənayeləşmənin cari tempini və ABŞ-a miqrasiya edən istehsalat üçün aşağı enerji qiymətlərini saxlamaq olduqca çətin olacaq.
ABŞ-da kömürün əvəzinə elektrik enerjisi istehsalı üçün istifadə edilən təbii qazın istehlakının ildə orta hesabla 20 milyard kubmetr artdığını xatırlasaq, nəticə onu deməyə əsas verir ki, Donald Trampın meqa planlarını həyata keçirmək yolunda əsas problem Rusiya və hətta Çin deyil. Güclü fırtına buludu kimi üfüqdə görünən enerji çatışmazlığıdır. Hazırkı ehtiyyatlar və əsas resursların həcmləri Vaşinqtona rəvan böyüməyə imkan verir. Lakin bu Trampın arzuladığı və vəd etdiyi kəskin irəliləyiş üçün kifayət etmir.