İlk yayımlanma zamanı: 02:31

Bəşər Əsədin həyatı siyasi irs və şəxsi faciələrlə formalaşıb. Onun Londondakı göz həkimliyindən avtoritar bir liderliyə yüksəlişi həm şəxsi ailə dramlarının, həm də Suriyanın mürəkkəb siyasi mənzərəsinin nəticəsi oldu.

Musavat.com-un təqdim etdiyi bu yazıda Bəşər Əsədin həyatının detallı xronikasını araşdıraraq, onu hakimiyyətə gətirən səbəbləri və onun dövründə Suriyanın keçdiyi çətinlikləri özət şəklində nəzərdən keçirəcəyik.

Bəşər Əsədin erkən həyatı və təhsili

Bəşər Əsəd 11 sentyabr 1965-ci ildə Dəməşqdə dünyaya gəlib. Atası Hafiz Əsəd 1971-ci ildən başlayaraq Suriyanı idarə edən avtoritar lider idi. Əsəd ailəsi Ələvi məzhəbinə mənsubdur və bu məzhəb Suriya əhalisinin azlıq təşkil edən hissəsini təmsil edirdi. Buna baxmayaraq, Hafiz Əsəd ölkənin hərbi və siyasi strukturlarında Ələvilərin rolunu gücləndirərək ailəsinin hakimiyyətini möhkəmləndirdi.  

Ailə fotosu 

Bəşər ailənin ikinci oğluydu və ilk vaxtlar siyasətə heç maraq göstərmirdi. Ailənin böyük oğlu Basil Əsəd atalarının varisi kimi yetişdirilir, siyasi idarəçilikdə təlim alırdı. Bəşər isə daha çox akademik və elmi istiqamətə yönəlmişdi. O, Dəməşq Universitetinin tibb fakültəsini bitirdi və daha sonra oftalmologiya sahəsində ixtisaslaşmaq üçün Londona yollandı.

Qardaşının ölümü: Həyatın dönüş nöqtəsi

1994-cü ildə Basil Əsəd avtomobil qəzasında həlak oldu. Onun ölümü Əsəd ailəsi üçün böyük bir faciə idi. Lakin bu hadisə eyni zamanda Suriyanın siyasi gələcəyini dəyişdi. Hafiz Əsəd artıq başqa bir varis yetişdirmək məcburiyyətində qaldı və bu rola yalnız Bəşər uyğun idi. 

Basil Əsəd

Bəşər həmin vaxt Londonda göz xəstəlikləri üzrə təhsilini davam etdirirdi. Lakin Basilin ölümü ilə onun həyatı tamamilə dəyişdi. O, Suriyaya qayıtdı və qısa müddət ərzində hərbi və siyasi təlimlər almağa başladı. Atası Hafiz Əsədin ciddi nəzarəti altında Bəşər Suriya ordusunda yüksək rütbə qazandı və siyasət dünyasında özünə yer etdi.

Hakimiyyətə yüksəlişi

2000-ci ildə Hafiz Əsədin ölümündən sonra Suriya parlamenti konstitusiyada dəyişiklik edərək prezidentlik üçün tələb olunan minimum yaş həddini aşağı saldı. Bu, 34 yaşlı Bəşər Əsədin prezident seçilməsini mümkün etdi. Onun prezidentliyi Suriyada yeni bir dövr kimi təqdim edildi. Qərb liderləri gənc və Avropa təhsilli bir lider olaraq, Bəşərdən daha açıq və islahat yönümlü idarəçilik gözləyirdilər. 

Atası Hafiz Əsəd

Əsəd hakimiyyətinin ilk illərində internetin istifadəsini genişləndirmək, iqtisadi islahatlara başlamaq və bəzi siyasi məhbusları azad etmək kimi bir sıra müsbət addımlar atdı. Lakin bu dəyişikliklər uzun sürmədi. Qısa müddət sonra, o, atasının sərt idarəçilik metodlarını mənimsəyərək, siyasi disidentlərə qarşı təzyiqləri artırdı.

Bəşər Əsədin və Əsma Əsədin həyatı

2000-ci ildə prezidentliyə yüksəldikdən qısa müddət sonra, Bəşər Əsəd Londonda böyüyən və maliyyə sahəsində ixtisaslaşmış Əsma Əxrasla evləndi. Əsma Əsəd Suriyada “modern liderin simvolu” kimi təqdim edildi.

Əsma Əsəd

Onun Qərb təhsilli olması və ictimai fəaliyyətləri Suriyada daha müasir bir lider imici yaratmağa kömək etdi. Cütlük bir çox beynəlxalq tədbirlərdə iştirak edərək ölkəni daha müsbət işıqda tanıtmağa çalışırdı. Əsma həmçinin xeyriyyəçilik fəaliyyətlərində fəal idi və sosial layihələrə rəhbərlik edirdi. 

Bəşər Əsədin və Əsma Əsəd

Lakin Suriyada vətəndaş müharibəsinin başlanğıcından sonra Əsma Əsədin rolu beynəlxalq arenada mübahisə mövzusuna çevrildi. Onun lüks həyat tərzi və rejimə olan açıq dəstəyi ciddi tənqidlərə səbəb oldu. Bir çox beynəlxalq təşkilat Əsmanı hökumətin təbliğatının mühüm bir hissəsi kimi dəyərləndirərək ona sanksiyalar tətbiq etdi.

Ərəb Baharı və vətəndaş müharibəsinin başlanğıcı

2011-ci ildə başlayan Ərəb Baharı hərəkatı Suriyaya da çatdı. Suriyanın müxtəlif bölgələrində insanlar korrupsiyaya, işsizliyə və siyasi azadlıqların olmamasına qarşı küçələrə çıxdılar. Əvvəlcə dinc xarakter daşıyan bu etirazlar hökumətin güc tətbiq etməsi ilə daha da şiddətləndi. Etirazlar qısa zamanda qanlı bir vətəndaş müharibəsinə çevrildi. 

Bəşər Əsəd və hökuməti etirazçılara qarşı sərt tədbirlər gördü. Ordu və təhlükəsizlik qüvvələri müxalifləri yatırmaq üçün genişmiqyaslı əməliyyatlara başladı. Hökumətin mülki əhaliyə qarşı hücumları beynəlxalq miqyasda ciddi tənqidlərə səbəb oldu. Xüsusilə kimyəvi silahların istifadə edilməsi Əsəd rejimini qınamağa gətirib çıxardı. ABŞ və Qərb ölkələri Əsəd rejiminə qarşı sanksiyalar tətbiq etdi və onu müharibə cinayətlərində ittiham etdi.

Suriya müharibəsinin nəticələri

Vətəndaş müharibəsi Suriyanın infrastrukturunu tamamilə məhv etdi. Yüz minlərlə insan öldü, milyonlarla insan ölkədən qaçmağa məcbur oldu. Suriyanın böyük bir hissəsi xarabalığa çevrildi. Eyni zamanda, ölkə müxtəlif xarici güclərin maraqlarının mübarizə meydanına çevrildi.

İran və Hizbullah rejimə güclü dəstək verirdi. 2015-ci ildə isə Rusiya münaqişəyə müdaxilə edərək Əsəd hökumətinə hərbi dəstək göstərdi. Rusiya aviasiyası müxalifət qüvvələrinə qarşı hücumlar təşkil edərək hökumət qüvvələrinin üstünlük qazanmasına kömək etdi. İranın hərbi dəstəyi də Əsəd rejiminin ayaqda qalmasına şərait yaratdı.

Beynəlxalq arenada mövqeyi

Bəşər Əsəd beynəlxalq səhnədə geniş şəkildə tənqid olunur. ABŞ və Avropa İttifaqı onun hökumətinə qarşı sərt sanksiyalar tətbiq edib. Lakin Rusiya və İranın güclü dəstəyi Əsədin hakimiyyətdə qalmasını təmin edir. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin dəfələrlə Əsədi “legitim lider” kimi təqdim edib və Suriyanın gələcəyinin yalnız onun rəhbərliyi altında mümkün olduğunu vurğulayıb.

Əsədin idarəçilik fəlsəfəsi

Bəşər Əsəd atasının idarəçilik üslubunu mənimsəyərək avtoritar bir rejim qurdu. Onun idarəçiliyində hərbi güc və təhlükəsizlik aparatları mühüm rol oynayır. Müharibə dövründə tətbiq olunan sərt metodlar Suriyanın siyasi və sosial toxumasını daha da zəiflətdi.

Son nəticə: Əsədsiz Suriyanın gələcəyi varmı?

Bəşər Əsədin hakimiyyəti şəxsən və siyasi olaraq çətinliklər və faciələrlə dolu idi. Onun həyat yolu qardaşının faciəvi ölümü ilə dəyişdi, lakin atasının başladığı irsi davam etdirməkdə qərarlı idi. Ailəsi ilə birlikdə Suriyanın siyasi və sosial həyatına təsir göstərən Əsəd hakimiyyəti illər boyu müxalifəti yatırmağa, beynəlxalq təzyiqlərə qarşı müqavimət göstərməyə çalışdı. Lakin ümumilikdə 54 il davam edən Əsəd ailəsinin rejimi son nəticədə xalqın narazılığı, daxili parçalanma və xarici müdaxilələr nəticəsində çökdü. Bəşər Əsəd və ailəsi Suriyanı və topladığı milyardları arxasında buraxaraq, Rusiyaya qaçdı, Putinə sığındı. 

Musavat.com xatırladır ki, Suriyanın 2011-ci ildən bəri davam edən vətəndaş müharibəsi ölkənin tarixinə ən böyük fəlakət və humanitar böhranlardan biri kimi daxil oldu. Bu müharibə həm insan itkiləri, həm də iqtisadi, sosial və infrastruktur baxımından böyük dağıntılara səbəb oldu. Aşağıda Suriyanın vətəndaş müharibəsinin təsirlərini və itkilərini geniş şəkildə nəzərdən keçirək. 

İnsan itkiləri

1. Həlak olanlar:

• BMT-nin hesablamalarına görə, müharibə dövründə 500,000-dən çox insan həlak olub. Bunların arasında həm silahlı döyüşçülər, həm də mülki vətəndaşlar var.

• Ölənlərin böyük bir hissəsi müharibə əməliyyatlarının təsiri ilə dağılan şəhərlərdə, hava zərbələrində və ya kimyəvi silah hücumlarında həyatını itirib.

• Uşaqlar və qadınlar müharibənin ən həssas qurbanları olub. UNICEF-in məlumatına görə, on minlərlə uşaq münaqişədə həyatını itirib və ya ağır yaralanıb.

2. Yaralananlar:

• Müharibə nəticəsində yüz minlərlə insan müxtəlif dərəcəli fiziki xəsarətlər alıb. Onların bir çoxu müharibədən sonra uzunmüddətli tibbi yardıma ehtiyac duyur.

Qaçqınlar və daxili köçkünlər

1. Qaçqınlar:

• Suriyanın əhalisinin böyük bir hissəsi münaqişədən qaçaraq ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Təxminən 6,8 milyon suriyalı beynəlxalq səviyyədə qaçqın statusu alıb.

• Qaçqınların böyük hissəsi qonşu ölkələrdə – Türkiyə (3,6 milyon), Livan (1,5 milyon), İordaniya (1 milyon) və Avropada yerləşib. Bu, dünyada ən böyük qaçqın böhranlarından birinə səbəb olub.

2. Daxili köçkünlər:

• Ölkə daxilində isə 6,9 milyon insan evlərini tərk edərək təhlükəsiz yerlərə köçmək məcburiyyətində qalıb. Bu, Suriyanın demək olar ki, yarıdan çox əhalisinin öz evlərini tərk etdiyini göstərir. 

İndi də Suriyanın gələcəyi qeyri-müəyyənliklərlə doludur. Baxmayaraq ki, Əsəd ailəsinin hakimiyyətinin sona çatması ölkədə yeni bir dövrün başlanğıcı deməkdir.

Lakin böyük acılar və fəlakətlər yaşamış Suriyanın gələcək taleyinin daha yaxşı olacağına dair hazırda heç bir təminat yoxdur.

Musavat.com